Για να είµαι ειλικρινής, δεν είμαι σε θέση να κρίνω την αξιολόγηση της περίφημης PISA. Οχι επειδή δεν είμαι εκπαιδευτικός. Ενα αξιόπιστο σύστημα που μπορεί να κρίνει την αποτελεσματικότητα της μέσης εκπαίδευσης δεν αφορά μόνον τους εκπαιδευτικούς. Στα φετινά αποτελέσματα μου έκανε εντύπωση ότι, εκτός από τη χώρα μας, απέτυχαν σχεδόν όλες οι μεγάλες ευρωπαϊκές –Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία–, ακόμη και η χώρα που προβάλλεται ως πρότυπο της μέσης εκπαίδευσης, η Φινλανδία. Αν δεν κάνω κάποιο σοβαρό λάθος, πρώτευσαν η Σιγκαπούρη και η Ιαπωνία, ενώ σε πολύ καλή θέση στέκει η Καμπότζη. Αν έχεις επιβιώσει από τον Πολ Ποτ, τίποτε δεν σε σταματάει. Η Σαουδική Αραβία πήγε πολύ καλά στα μαθηματικά, όμως απογοήτευσε στην κατανόηση κειμένου. Τίποτε περίεργο. Οι Αραβες έκαναν άλματα στα μαθηματικά, όμως δεν τα πήγαν και τόσο καλά στην κατανόηση του Αριστοτέλη και του Πλάτωνα, από τον καιρό του πρώτου Χαλιφάτου τον δωδέκατο αιώνα.
Οι Ελληνες μαθητές απογοήτευσαν στα μαθηματικά και στην κατανόηση κειμένου. Για τα μαθηματικά δεν έχω πολλά να πω. Ομολογώ την αδυναμία μου. Ομως, επικαλούμαι τη μαρτυρία φίλου, καθηγητή της μέσης εκπαίδευσης, ο οποίος τα δίδαξε για χρόνια σε ένα από τα καλύτερα σχολεία της χώρας. Μου είχε πει ότι ακόμη και οι καλύτεροι μαθητές του, όσοι αρίστευαν στην άλγεβρα, ενώ έλυναν τις εξισώσεις δεν μπορούσαν να εξηγήσουν, με «δικά τους λόγια» που λένε, ποια λογική ακολούθησαν για να τις λύσουν. Και κάπως έτσι, μέσω των μαθηματικών, φτάνουμε στην κατανόηση κειμένου. Ο μαθητής έχει αποστηθίσει τους τύπους και τη μέθοδο, όμως δεν είναι σε θέση να την αναγάγει σε ένα σύστημα αναφοράς το οποίο δεν αφορά μόνον τους τύπους, αλλά τον τρόπο σκέψης του.
Κατανόηση κειμένου: Την αδυναμία τη ζούμε στην καθημερινή μας ζωή και εννοείται στον δημόσιο βίο. Οπου οι λέξεις έχουν χάσει τη σημασία τους και η εκφορά του λόγου έχει αποχυμωθεί από τη δυναμική του ύφους του. Ο σαρκασμός και η ειρωνεία αντιμετωπίζονται ως ύβρεις. Οι δε ύβρεις ταυτίζονται με την πολιτική αντιπαράθεση. Τις συνέπειες του φαινομένου τις ζήσαμε την εποχή της εχθροπάθειας. Η εχθροπάθεια στηριζόταν στην αδυναμία κατανόησης κειμένου. Δεν υπήρχαν αντίπαλοι που διεκδικούσαν τη δική τους ερμηνεία του κειμένου της δημοκρατίας. Δεν είναι δα και τόσο μακρινή η εποχή που η μισή Ελλάδα αποκαλούσε την άλλη μισή «γερμανοτσολιάδες» εξαιτίας των μνημονίων.
Το έχω ξαναγράψει πολλές φορές, με κίνδυνο να καταντήσω γραφικός. Η μέση εκπαίδευση δεν διδάσκει την κατανόηση κειμένου στα παιδιά μας. Αυτό σχετίζεται με τον στρεβλό τρόπο που διδάσκεται η λογοτεχνία. Αποσπάσματα που αναδεικνύουν την ιστορική σημασία του έργου, τη θέση των γυναικών ή την καταγγελία του πολέμου. Ομως, η «Φόνισσα» του Παπαδιαμάντη υπερβαίνει την καταγγελία της θέσης της γυναίκας στην κλειστή κοινωνία της Σκιάθου. Αν την περιορίσεις σ’ αυτό, δεν διδάσκεις κατανόηση κειμένου. Διδάσκεις πολιτική ορθότητα. Κοινώς, ανάγνωση των κειμένων που οργάνωσαν τον πολιτισμό μας βάσει στοιχείων που τα ίδια απορρίπτουν. Η «Φόνισσα» δεν είναι φεμινιστικό μανιφέστο.
Δεν νομίζω ότι είναι τυχαίο ότι οι μαθητές των ευρωπαϊκών χωρών, των οποίων τα εκπαιδευτικά συστήματα αντιμετωπίζαμε ως πρότυπα, απογοήτευσαν στην κατανόηση κειμένου. Το επαναλαμβάνω και πάλι. Δεν θεωρώ ότι ο διαγωνισμός PISA συνιστά απόλυτο κριτήριο. Δεν μπορώ όμως να μη συνδυάσω την αδυναμία κατανόησης κειμένου, ειδικά στη μέση εκπαίδευση, με την επέλαση της ιδεολογίας της πολιτικής ορθότητας. Αυτή επιβάλλει τον τρόπο με τον οποίον πρέπει να διαβάζουμε κείμενα υποδεικνύοντας τους όρους της κατανόησής τους. Ενα μικρό ξεγλίστρημα από το τι αντιλαμβάνεσαι στο τι πρέπει να αντιλαμβάνεσαι. Η διαφορά της κλασικής παιδείας από τη σύγχρονη παιδεία.
Κι αν προεκτείνουμε τις συνέπειες, τα συμπεράσματα είναι ακόμη πιο ανησυχητικά. Αν οι νεότερες ευρωπαϊκές γενιές πάσχουν από αδυναμία κατανόησης κειμένου, αυτό σημαίνει ότι πάσχουν από αδυναμία κατανόησης του πολιτισμού μας. Η πολιτική ορθότητα λειτουργεί ως υποκατάστατο. Gender studies, φεμινισμός, φυλετική αναγνώριση, αποικιοκρατία έχουν υποκαταστήσει την κατανόηση του κειμένου του πολιτισμού μας. Η πολιτική ορθότητα λειτουργεί ως φυλλάδιο συναρμολόγησης του πολιτισμού μας. Είναι φιλική προς τον χρήστη, απλώς μας εμποδίζει να κατανοήσουμε το κείμενό του.
