Πρόσφατα, διάβασα άρθρο του Χρήστου Γιανναρά στην εφημερίδα «Η Καθημερινή» (10/7/2022), που δεν είναι της φευγαλέας «επικαιρότητας» και αξίζει ιδιαίτερη προσοχή.Το τίμημα της ποιότητας

Ο φιλόσοφος καθηγητής θίγει εκ νέου (το έχει κάνει κατ’ επανάληψη, αλλά πόσους ενδιαφέρει…) τις διαστάσεις του προβλήματος αναφορικά με την πνευματική ποιότητα των ανθρώπων στην εποχή μας. Ποιότητα, που αντικατοπτρίζεται στο εργαλείο της νόησης, τη γλώσσα και τη μεγάλη, «μέχρι σημείου αναπηρίας, βύθιση σε γλωσσική (άρα και νοητική) υστέρηση». Οπως επισημαίνει, «δεν πρόκειται για περιθωριακή κοινωνική μερίδα, που υπάρχει και επιμένει (ολοφάνερα λένε οι στατιστικές) σε μορφωτική καθυστέρηση. Μάλλον μιλάμε για φαινόμενο γενικευμένου αυθυποβιβασμού και νεο-πρωτογονισμού, όπου ο καταναλωτισμός απολυτοποιείται».

Σήμερα, συζητούνται οι κρίσεις που προσφέρονται περισσότερο για τεχνικές προσεγγίσεις διερεύνησης προβλημάτων σε συστήματα και διαχείριση: η υγειονομική κρίση εξαιτίας της COVID-19, η κλιματική που έρχεται από μεγάλο βάθος χρόνου αλλά μόλις τώρα μας απασχολεί, με δεδομένες τις καταστροφές και τους αυξανόμενους έξω από κάθε πρόβλεψη κινδύνους, η γεωπολιτική με το ντόμινο αναταραχών όπως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και όλες οι συμφραζόμενες κρίσεις – ενεργειακή, επισιτιστική, δημογραφική/μεταναστευτική.

Πρόκειται για κρίσεις αλληλοτροφοδοτούμενες, με κοινή επαγωγικά την αναφορά τους σε μιαν άνευ προηγουμένου παγκόσμια οικονομική κρίση, όπως αυτή προβάλλει σήμερα. Παραπέμπω σε επισημάνσεις του Nουριέλ Ρουμπινί: «Τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν ότι μια ήπια προσγείωση είναι εξαιρετικά απίθανη, Αυτό οδηγεί είτε σε μια σκληρή προσγείωση και μια επιστροφή σε χαμηλότερο πληθωρισμό είτε σε ένα στασιμοπληθωριστικό σενάριο. Είτε έτσι είτε αλλιώς, μια ύφεση στα επόμενα δύο χρόνια είναι πιθανή», παρατηρεί ο διαπρεπής οικονομολόγος.

Διερωτώμαι, λοιπόν, πάνω στην άποψη του κ. Γιανναρά για απολυτοποίηση του καταναλωτισμού: Τι θα απογίνουν οι καταναλωτές, βιώνοντας το καταναλωτικό αδιέξοδο; θα βυθιστούν στο καθοδικό σπιράλ ενός υπαρξιακού κενού;

Ασφαλέστερη διέξοδος από τη μόρφωση δεν υπάρχει. Ειδικότερα στη χώρα μας, καμία νύξη και αναγωγή δεν γίνεται στην επί μακρόν σοβούσα κρίση που βρίσκεται στο υπόβαθρο όλων των κρίσεων που εξελίσσονται στο παρόν, την πνευματική κρίση. Φυσικά, συνιστούν πνευματική κρίση οι κρίσεις παιδείας και ήθους, δηλαδή πολιτισμικής ταυτότητας στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία των πολλών ταχυτήτων, ανισορροπιών και ανισοτήτων, που υπονομεύουν την κοινωνική ειρήνη και πρόοδο για τους πολλούς.

Στην Ελλάδα, αυτή η κρίση φωνάζει εις ώτα κωφών. Παράλληλα, καλλιεργείται η ψευδαίσθηση ενός αναπτυξιακού λούνα παρκ της «καλής χαράς» (και στις επιχειρήσεις) με πολλά τρικ. Και τούτο μολονότι η επίδραση σε θέσεις εργασίας και μισθούς των εργαζομένων, όπου αναδεικνύεται σε βασική πρακτική επιβίωσης εταιρειών η περιστολή του κόστους, αργά ή γρήγορα φαίνεται.

Δεν είναι άμοιρη όλων αυτών και η εικόνα της έλλειψης ηγετών, από τη μικρότερη οικογενειακή επιχείρηση μέχρι τη δημόσια διακυβέρνηση, όπου εντέχνως η ευθύνη μετακυλίεται από την ηγεσία σε μια δήθεν «δημοκρατία» αποφάσεων και επιλογών σχολικού επιπέδου και εκτεταμένης ρηχότητας. Η δημοκρατία, εξ ορισμού, προβιβάζεται ή ευτελίζεται από το επίπεδο της πνευματικής ποιότητας των πολιτών. Ενα είδος άτυπης συνωμοσίας μετριοτήτων επικυριαρχεί, με ταυτόχρονη την πομφολυγώδη και φλύαρη επίφαση εικονικής πραγματικότητας επί χάρτου. Εννοιες πομπώδεις, όπως «σκοπός», «στρατηγική», «καινοτομία» κ.λπ., επαναλαμβάνονται αυτιστικά έξω από κάθε πραγματικότητα, με ηλιθιώδη ενθουσιασμό.

Σε έναν κόσμο που γίνεται εφιαλτικά χειρότερος, με τόσους «οραματισμούς» έωλης αισιοδοξίας ή ανοησίας και κάτω από τα τοξικά σύννεφα όλων αυτών των ανθρωπογενών κρίσεων –για τις οποίες λέγονται και γράφονται πολλά, αλλά ελάχιστα βήματα αντιμετώπισης γίνονται, λόγω άγνοιας, ανικανότητας ή αδιαφορίας– η διακρίβωση, άραγε, της πολύ σοβαρής πνευματικής κρίσης τι κίνδυνο θα μπορούσε τώρα να προσθέσει στη βάση όλων των άλλων κινδύνων…

Ωστόσο, ο βαθύνους Χρήστος Γιανναράς και λίγοι ακόμη κάπου τα γράφουν ευγενικά, για τη χώρα μας και τη μετα-κοινωνία που ετοιμάζει, με τα άβαταρ των αμόρφωτων «εξειδικευμένων». Και δεν έχω παρά να προσυπογράψω, με τη δέουσα περίσκεψη, μέσα από αυτό το άρθρο.

* Ο κ. Γιάννης Ρούντος είναι σύμβουλος επιχειρήσεων και πολιτιστικών οργανισμών.