Η λατινική γλώσσα:
- ήταν η διάλεκτος των Λατίνων,
- ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια.
- oι Ρωμαίοι, για τη γλώσσα τους διατήρησαν το επίθετο «λατινική» αντί του όρου ρωμαϊκή.
Οι ομοιότητες της Λατινικής με την Ελληνική οφείλονται:
- στην κοινή καταγωγή από την Ινδοευρωπαϊκή (π.χ. duo-δύο, fero-φέρω, pater -πατήρ),
- στα πολιτιστικά και γλωσσικά δάνεια που δέχθηκαν οι Ρωμαίοι μετά τον ελληνικό αποικισμό στην κεντρική και κάτω Ιταλία, από τη Νεάπολη και την Κύμη μέχρι τη Σικελία (σε αυτή την φάση διαμορφώθηκε το λατινικό αλφάβητο από επίδραση του ελληνικού το οποίο μετέφεραν εκεί οι Έλληνες άποικοι που προέρχονταν από την Κύμη της Εύβοιας.)
- στην κατάκτηση της ελληνικής Ανατολής από τους Ρωμαίους.
Οι δύο περίοδοι της εξέλιξης της λατινικής γλώσσας:
- Η αρχέγονη λατινική γλώσσα ήταν λιτή και αγροτική, ακριβώς όπως και ο λαός που τη χρησιμοποιούσε. Για τη χρονική περίοδο μέχρι τον 3ο αι. π.Χ. διαθέτουμε ελάχιστα γραπτά μνημεία χωρίς λογοτεχνική αξία.
- Η συστηματική καλλιέργεια της Λατινικής και η παραγωγή αξιόλογων κειμένων έγινε μετά την ιστορική «συνάντηση» των Ρωμαίων με τους Έλληνες που πραγματοποιήθηκε το 240 π.Χ.
Η γένεση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας
Η ρωμαϊκή λογοτεχνία
- γεννήθηκε υπό την επίδραση της ελληνικής γραμματείας.
- Το 240 π.Χ. θεωρείται η «γενέθλιος» χρονολογία της. Τη χρονιά αυτή ένας έλληνας αιχμάλωτος πολέμου από τον Τάραντα, ο Λίβιος Ανδρόνικος, οργανώνει στη Ρώμη παραστάσεις θεάτρου με ελληνικά έργα διασκευασμένα στα Λατινικά. Ο ίδιος μεταφράζει και την Οδύσσειατου Ομήρου χρησιμοποιώντας ένα εντόπιο μέτρο, το «σαντούρνιο» στίχο.
- Στις ρίζες, λοιπόν, της ρωμαϊκής γραμματείας βρίσκεται ο πατέρας της ελληνικής λογοτεχνίας, ο Όμηρος, και ένα κορυφαίο ελληνικό είδος, το δράμα.
Εποχές της ρωμαϊκής λογοτεχνίας
- «Αριστοκρατική» αξιολόγηση: («χρυσός αιώνας», «αργυρός αιώνας» κ.ο.κ.) [αντιεπιστημονική]
- Περιγραφική διαίρεση:
- σε προκλασικήή αρχαϊκή εποχή (περίπου ώς το 100 π.Χ.),
- κλασικήεποχή (περίπου ώς το θάνατο του Αυγούστου, το 14 μ.Χ.),
- μετακλασικήεποχή (ως τα μέσα του 3ου αι. μ.Χ.)
- και Ύστερη Αρχαιότητα,
- Η διάκριση, με ιστορικά κριτήρια,
- σε δημοκρατική(ώς το 31 π.Χ., τη ναυμαχία του Ακτίου),
- αυγούστεια(ώς το 14 μ.Χ.) και (πρώιμη, μέση, ύστερη)
- αυτοκρατορικήεποχή.
Το τέλος της αρχαίας ρωμαϊκής λογοτεχνίας τοποθετείται στον 6ο αι. μ..Χ., οπότε αρχίζει ο λατινικός Μεσαίωνας.
Γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας
- η στενή συνάφειάτης με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία.
- «η Ελλάδα, ενώ κατακτήθηκε, κατέκτησε τον άγριο νικητή και εισήγαγε τις τέχνες στο αγροτικό Λάτιο» (Οράτιος)
- Όλοι οι Ρωμαίοι λόγιοι και λογοτέχνες γνωρίζουν και αρχαία ελληνικά: το ιδανικό της κατοχής των δύο γλωσσών και λογοτεχνιών (δηλ. της ελληνικής και της λατινικής: utriusquelinguae peritia )
- Το ρωμαϊκό λεξιλόγιο εμπλουτίζεται από πολλές ελληνικές λέξεις.
- Τα λατινικά λογοτεχνικά έργα έχουν αντιστοιχό ελληνικό πρότυπο.
- Ο Ρωμαίος λογοτέχνης προσλαμβάνει δημιουργικά [δημιουργική πρόσληψη(«imitatio»)] το ελληνικό πρότυπο ή το ανταγωνίζεται [ανταγωνισμός («aemulatio»)] → παραγωγή λόγιας και υψηλής λογοτεχνίας με προσωπικά χαρακτηριστικά.
- Οι Ρωμαίοι έρχονται σε επαφή με ελληνικά έργα διαφόρων περιόδων →ανάμειξη χρονικά διαφορετικών προτύπων. → ιδιόρρυθμη εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών:η κωμωδία – ο τελευταίος ώριμος καρπός των Ελλήνων – είναι το πρώτο είδος που ωριμάζει στη Ρώμη, ενώ το έπος – ο πρώτος ώριμος καρπός των Ελλήνων – ωριμάζει τελευταίο.
- Οι Ρωμαίοι συχνά αλλοιώνουν ή μεταμορφώνουν τα ελληνικά είδη ή παράγουν νέα είδη:λ.χ. η ρωμαϊκή ελεγεία απέχει πάρα πολύ από την ελληνική ελεγεία, ενώ η σάτιρα είναι ένα σχεδόν νέο, καθαρά ρωμαϊκό, είδος.
- Οι Ρωμαίοι λογοτέχνες εξειδικεύονται σε συγκεκριμένο είδος με στόχο την ποιοτητα και την εμβάθυνση → εξέλιξη και άνοιγμα σε νέους δρόμους.
Η συνεχής καλλιέργεια οδηγεί τον λατινικό γραπτό λόγο στην ωρίμανση και την αρτιότητα.
Η ώριμη ρωμαϊκή λογοτεχνία εμπεριέχει και εκφράζει τον ιδιάζοντα ιδεολογικό πλούτο της ρωμαϊκής κοινωνίας:
- η προβολή των πάτριων ηθών («mos maiorum») και υποδειγμάτων («exempla»),
- η ρωμαϊκή πολιτεία («respublica»),
- θρησκεία («religio»)
- και οικογένεια («familia»),
- αρετές:
- όπως η ανδρεία («virtus»),
- η πίστη («fides»),
- η επιείκεια («clementia»),
- η σοφία («sapientia»),
- η σοβαρότητα («gravitas»),
- το κύρος («auctoritas»-«dignitas») κ.ά.
αποτυπώνονται και προβάλλονται σ’ όλα τα λογοτεχνικά είδη και σ’ όλες τις εποχές.
Τα φυσικά χαρακτηριστικά της Λατινικής
- η στιβαρότητα,
- η λογική και συντακτική οργάνωση,
- η τάση για λιτό, συγκεκριμένο και κατανοητό λόγο
εμπλουτίζονται με επίκτητα καλολογικά στοιχεία → προς τα τέλη της αρχαιότητας η γλώσσα των Ρωμαίων έχει φθάσει σε ένα επίπεδο που την καθιστά κατάλληλη για την παγκόσμια πολιτισμική επικοινωνία.
