Κλασική εποχή
Η λατινική γλώσσα έχει τώρα ολοκληρώσει την εξέλιξη της:
Μαθητεία → πειραματισμοί → πολυποίκιλη ανίχνευση → υψηλή δημιουργία και καλλιτεχνική εκλέπτυνση.
Στόχοι:
- αρμονική σύζευξη μορφής και περιεχομένου,
- καθώς και η εξειδίκευση και το βάθος.
Από το στάδιο της επίδρασης στον δημιουργικό ανταγωνισμό με τα ελληνικά πρότυπα:
- ο Κάτουλλος με τον Καλλίμαχο,
- ο Λουκρήτιος με τον Εμπεδοκλή,
- ο Κικέρων με τους αττικούς ρήτορες και φιλοσόφους,
- ο Βεργίλιος με το Θεόκριτο και τον Όμηρο,
- ο Οράτιος με την αιολική ποίηση.
Μετά το 90 π.Χ. εμφανίζεται ένας μεγάλος αριθμός ταλέντων.
Δύο περίοδοι:
- Από το 133π.Χ – 40π.Χ. κυριαρχεί ο Κικέρωνας και η πεζογραφία,
- Από το 40π.Χ. – 14μ.Χ «αυγούστειοι χρόνοι», παίρνει τη σκυτάλη η υψηλή ποίηση.
«Κίνημα των Νεωτέρων»: λυρική και ελεγειακή ποίηση, επύλλια και επιγράμματα, ποιήματα, τα οποία διακρίνονται για τη συντομία τους, το σκοτεινό και υπαινικτικό ύφος, την εκλέπτυνση και τη λογιότητα.
Με τον θάνατο του Αυγούστου αρχίζει η περίοδος κατά την οποία η επίδραση του ελληνισμού έχει αφομοιωθεί και η ρωμαϊκή λογοτεχνία διαθέτει τους δικούς της κλασικούς τους οποίους οι επόμενοι προσπαθούν να μιμηθούν αλλά και να ξεπεράσουν.
α. Οι χρόνοι τον Κικέρωνα
- Η περίοδος αυτή εκτείνεται από την δικτατορία του Σύλλα (82-79 π.Χ.) έως τη δολοφονία (44 π.Χ.) του Ιουλίου Καίσαρα, περίοδος εξωτερικών κατακτήσεων και εσωτερικών εμφύλιων πολέμων με στόχο την κατάληψή της εξουσίας.
Ως αποτέλεσμα των παραπάνω έρχεται η ανάπτυξη
- της ρητορικής ως μέσο συμμετοχής στα πολιτικά δρώμενα
- Και, ως μέσο φυγής από την απογοητευτική πραγματικότητα, της φιλοσοφίας και ειδικά της
- θεολογικής,
- κοσμολογικής,
- ανθρωπολογικής
- και κυρίως πολιτικής σκέψης
- Ο φιλοσοφικός και πολιτικός στοχασμός συντελεί στην κατάκτηση του προσωπικού ύφους και λόγου από τον διανοούμενο λογοτέχνη.
| πεζογραφία |
Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106-44 π.Χ.),
- ένας από τους μεγαλύτερους ρήτορες της αρχαιότητας.
- έγραψε πάνω από εκατό λόγους, από τους οποίους σώζονται περίπου οι μισοί (περίφημοι είναι π.χ. οι τρεις “καισαρικοί”, οι τέσσερις “κατιλινικοί” και οι δεκατέσσερις “φιλιππικοί” του) και έχουν περιεχόμενο πολιτικό ή δικανικό.
- Είναι θερμός θαυμαστής του Πλάτωνα και ταυτόχρονα εκλεκτικός οπαδός και άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων και δημιουργεί μια σειρά από υπέροχους φιλοσοφικούς διάλογους.
- Έγραψε 800 επιστολές που συγκεντρώθηκαν και δημοσιεύτηκαν μετά το θάνατο του.
- Χαρακτηριστικά:
- Η καθαρότητα της έκφρασης,
- η κομψότητα και η καλλιέπεια,
- η ζωηρότητα και το υφολογικό του ύψος
Ο Βάρων (1ος αι. μ.Χ.)
- ο πιο καλλιεργημένος ανάμεσα στους Ρωμαίους
- ο καλύτερος γνώστης της λατινικής γλώσσας και όλης της αρχαιότητας: τόσο των ελληνικών όσο και των ρωμαϊκών πραγμάτων”.
- έγραψε πάνω από 600 βιβλία σχετικά με
- τη ρωμαϊκή και παγκόσμια ιστορία,
- τη θρησκεία,
- τον πολιτισμό,
- τις καλές τέχνες,
- το θέατρο,
- τους νόμους,
- την παιδαγωγική,
- τις επιστήμες,
- τη γλώσσα,
- τη γεωργία.
- Αποτελεί ένα σπάνιο και εκπληκτικό συνδυασμό
- εγκυκλοπαιδιστή,
- γραμματολόγου,
- γραμματικού,
- αρχαιοδίφη – ιστορικού,
- νομομαθούς,
- τεχνοκρίτη και φιλοσόφου.
Ιστοριογραφία:
- Ο ΙούλιοςΚαίσαρ ξεχωρίζει για τα απομνημονεύματα: στρατιωτικές αναμνήσεις διατυπωμένες σε καθαρά και λιτά Λατινικά, σε ύφος που ανακαλεί τον Ξενοφώντα.
- Ο Κορνήλιος Νέπως, εγκαινιάζει στη Ρώμη την ιστορικήβιογραφία: έγραψε περίπου 25 βιογραφίες διάσημων Ελλήνων και Ρωμαίων, κυρίως στρατηγών.
- Ο Σαλλούστιος Κρίσποςμεταφέρει στη ρωμαϊκή λογοτεχνία τη θουκυδίδεια ιστοριογραφία ή καλύτερα την ιστορική μονογραφία (περίφημο είναι το έργο του Η συνωμοσία του Κατιλίνα: De Catilinae coniuratione ).
| ποίηση |
Βαλέριος Κάτουλλος (84-54 π.Χ.).
- λυρική και επιγραμματική ποίηση
- 116 έξοχα ποιήματα
- Πηγή της έμπνευσης του Κατούλλου, αλλά και του πόθου και του πόνου του, είναι η άγνωστη κοπέλα που ονομάζει Λεσβία. Η Λεσβία έγινε μέσα από την περιπαθή ποίηση του Κατούλλου αιώνιο σύμβολο ερωτικής ποιητικής έμπνευσης.
Ο επικούρειος επαναστάτης Λουκρητίος (96-53 π.Χ.):
- Για τη φύση των πραγμάτων( De rerum natura )
- το εκτενές αυτό ποίημα που έχει κοσμολογικό περιεχόμενο είναι ένα κήρυγμα κατά της δεισιδαιμονίας, του φόβου του θανάτου και της μεταφυσικής καταπίεσης, ένας ύμνος του Έρωτα και της Αφροδίτης.
Ο πολυγραφότατος Βάρρων διακωμωδεί και σχολιάζει τα πάντα στις ψυχαγωγικές και διδακτικές του Μενίππειες σάτιρες ( Satutae Menippeae : εκατόν πενήντα βιβλία!), όπου συνδυάζεται αρμονικά ο ποιητικός με τον πεζό λόγο.
β. Αυγούστειοι χρόνοι
Ο Οκταβιανός Αύγουστος και ο Μαικήνας (πλούσιος Ρωμαίος, προστάτης των γραμμάτων) υποστηρίζουν οικονομικά κορυφαία ταλέντα («πατρωνεία») με αντάλλαγμα αυτοί να υπηρετούν το ιδεολογικό πρόγαμμα του καθεστώτος: επιστροφή στο «mos maiorum», το ήθος των προγόνων, και ανασυγκρότηση του κατεστραμμένου από τους εμφύλιους πολέμους κράτους.
Η πλήρης σχεδόν απουσία της ρητορείας δηλώνει την απουσία της ελευθερίας του λόγου.
| ποίηση |
- Βεργίλιος, ο ποιητής του ηρωικού και διδακτικού έπους και του ποιμενικού ειδυλλίου
- Οράτιος, εκπροσωπεί τη λυρική δημιουργία
- Οι Τίβουλλος, Προπέρτιος, Οβίδιος καλλιεργούν κυρίως την ελεγεία.
Ο Πόπλιος Βεργίλιος Μάρων (70-19 π.Χ.)
- είναι αναμφίβολα ο «εθνικός ποιητής» των Ρωμαίων: η Αινειάδατου ( Aeneis ), που αποτελεί ίσως το «πιο κλασικό έργο όχι μόνο της ρωμαϊκής αλλά και ολόκληρης της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας»,
- είναι ένας πολύπλοκος και πολυδιάστατος συνδυασμός της Οδύσσειας και της Ιλιάδας σε καλλιμαχικές διαστάσεις και αναγνωρίστηκε εξαρχής ως το εθνικό έπος των Ρωμαίων.
- Θέμα του έργου είναι η αναχώρηση του Αινεία – του μυθικού γενάρχη των Ρωμαίων – από την Τροία, οι περιπλανήσεις του και η εγκατάστασή του στο Λάτιο.
- Άλλα έργα:
- οι δέκα βουκολικέςΕκλογές ( Eclogae ) με πρότυπο τον ελληνιστικό Θεόκριτο (Ειδύλλια),
- τα τέσσερα βιβλία των Γεωργικών (Georgica ) με πρότυπο ο αρχαϊκός Ησίοδος (Έργα και ημέραι).
- Επιδρά καταλυτικά στην λογοτεχνία της Ύστερης Αρχαιότητας, του Μεσαίωνα και των Νεότερων Χρόνων.
Ο Κόιντος Οράτιος Φλάκκος (65 π.Χ. – 8 μ.Χ.),
- «πρώτος αυτός μετέφερε το αιολικό άσμα»στη Ρώμη.
- δημιουργεί τιςΕπωδούς ( Epodi ) με πρότυπο τον ιαμβογράφο Αρχίλοχο
- και τις Ωδές (Carmina ) με πρότυπα τους λυρικούς Αλκαίο, Ανακρέοντα,Πίνδαρο, Σαπφώ κ.ά.
- Οδηγεί τη ρωμαϊκή σάτιρα στην πλήρη της ωρίμανση (Sermones )
- και καθιερώνει το είδος της ποιητικής επιστολής (της οποίας είναι «ευρετής») σε κλασική ρωμαϊκή δημιουργία ( Epistulae διάσημη είναι η τεχνοκριτική επιστολή 2,3, η γνωστή ως Ποιητική τέχνη: Arspoetica ).
- σ’ αυτόν ανέθεσε ο Αύγουστος τη σύνθεση τουΎμνου της Εκατονταετίας ( Carmen saeculare ) για την επίσημη έναρξη της «pax Augusta»το 17 π.Χ.
Ελεγειακοί ποιητές:
Τίβουλλος (περ. 50-19 π.Χ.):
- ο πιο καθαρός και κομψός
- εμπνέεται από τη Δηλία* και τη Νέμεση*
Προπέρτιος (περ. 50-γέννηση Χριστού):
- ο πιο πρωτότυπος, σκοτεινός και σύγχρονος
- εμπνέεται από την Κυνθία*
Οβίδιος (43 π.Χ. – 17 μ.Χ.):
- ο πιο πνευματώδης και ελευθερόστομος
- εμπνέεται από την Κόριννα*
- νέα ποιητικά είδη:
- την πλαστή ποιητική μυθολογική επιστολή (Ηρωίδες: Heroides),
- το καλλωπιστικό έπος (Καλλυντικά του προσώπου: Medicaminafaciei ) ,
- το «αιτιολογικό» εορτολόγιο (Fasti )
- και την ποίηση της εξορίας (Θλιβερά: Tristiaκαι Επιστολές από τον Πόντο: Epistulae ex Ponto ) .
- Μεταμορφώσεις( Metamorphoseon libri ) : πρόκειται για ένα έπος 15 βιβλίων και 12.000 στίχων, με στοιχεία από την ιστορία, την ελεγεία, τη ρητορεία, την τραγωδία, το επύλλιο, την παρωδία και τη φιλοσοφία. Κοινό χαρακτηριστικό των μύθων είναι η μεταμόρφωση των ηρώων.
*αγαπημένες των ποιητών
| πεζογραφία |
Ο Τίτος Λίβιος (59 π.Χ. – 17 μ.Χ.): κατέγραψε την ιστορική διαδρομή της «αιώνιας Πόλης» από την ίδρυσή της (γι’ αυτό και το έργο τιτλοφορούνταν Ab urbe condita = από κτίσεως της πόλεως) ως το 9 π.Χ. σε 142 βιβλία. Έννοιες όπως το «mos maiorum», η «pietas», η «virtus» είναι κεντρικά νήματα που διατρέχουν τη ρητορική και τραγική ιστοριογραφία του.
Ο επιστήμονας λογοτέχνης Βιτρούβιος με το εξειδικευμένο σύγγραμμά του Για την αρχιτεκτονική (De architectura) που αποδεικνύει τις προχωρημένες αρχιτεκτονικές γνώσεις και ευαισθησίες της εποχής.
