1. Οικονομική και πνευματική ανάπτυξη

Η  παραχώρηση των ειδικών προνομίων, γνωστών στην παγκόσμια ιστορία με τους νομικούς όρους «Χάτι Σερίφ» (1839) και «Χάτι Χουμαγιούν» (1856) ειχε θετικές συνέπειες:

• Η θεωρητική ισονομία και
• Η θρησκευτική ελευθερία
• Η ανάπτυξη του εμπορίου και της οικονομίας
  • οδήγησαν στη δημογραφική αύξηση του ποντιακού πληθυσμού,
  • στην καλλιέργεια της ελληνικής παιδείας
  • στην ανάπτυξη της νεοελληνικής συνείδησης.
  • Επιστροφή στις παραλιακές περιοχές
  • Πήρε στα χέρια του το εμπόριο ολόκληρου του Εύξεινου Πόντου και της ενδοχώρας
  • η Τραπεζούντα ξαναβρήκε τις παλιές της δόξες.

θετικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της οικονομίας:

• εύφορη χώρα με την πλούσια βλάστηση
• απέραντες δασικές εκτάσεις με έλατα, πλατάνια, πεύκα και άλλα δέντρα που κάλυπταν τις περιοχές της Σινώπης, της Τρίπολης, της Κερασούντας, της Τραπεζούντας και των Σουρμένων
• Στην Κερασούντα είχαν ιδρυθεί εργοστάσια ατμοπριόνων για την παραγωγή ξυλείας από έλατα
• η λεπτοκαρυά εξαγόταν στο Αμβούργο, την Τεργέστη, τη Ν. Υόρκη και τη Ρωσία

οικονομική δραστηριότητα

• Η γεωργική οικονομία
  • στηριζόταν κυρίως στο σιτάρι,
  • το καλαμπόκι,
  • το κριθάρι,
  • τα όσπρια,
  • τα πορτοκάλια,
  • τα γεώμηλα και
  • τα εξαίρετα καπνά,
  • Τα τυροκομικά προϊόντα του Πόντου
• μεταλλεία αργύρου, χαλκού και μολύβδου στις περιφέρειες της Αργυρούπολης και της Τρίπολης.
• βιοτεχνία στο χώρο της χρυσοχοΐας, της σιδηρουργίας, και της χαλκουργίας, καθώς επίσης και
• η βιομηχανία της ναυπηγικής.
• Η κυρία πλουτοπαραγωγική πηγή στα παράλια του Ευξείνου Πόντου ήταν το διαμετακομιστικό εμπόριο με κυριότερα λιμάνια την Αμισό, την Τραπεζούντα, την Κερασούντα, την Οδησσό, τη Βραΐλα, το Νοβοροσίσκι και τη Σεβαστούπολη.

Οι Νεότουρκοι με διάφορους τρόπους προσπαθούσαν να περιορίσουν το εμπόριο των χριστιανών.

Όμως:

• Η Τραπεζούντα μέχρι το 1869 έλεγχε το 40% του εμπορίου της Περσίας και το διαμετακομιστικό εμπόριο απέφερε κέρδος περίπου 200.000.000 φράγκα το χρόνο³⁵.
• Οι ελληνικές επιχειρήσεις διέθεταν εμπορικά υποκαταστήματα και πρακτορεία μεταφορών στη Ρωσία, την Περσία, την Αγγλία, την Κωνσταντινούπολη, τη Μασσαλία και σε άλλες μεγάλες πόλεις της Ευρώπης.
• Η Τραπεζούντα αποτελούσε το σταυροδρόμι της εμπορικής κίνησης μεταξύ Δύσης και Ανατολής μέχρι το 1869 που ολοκληρώθηκε η διάνοιξη της Διώρυγας του Σουέζ,
• Ανάλογη ήταν η οικονομική κίνηση των Ελλήνων και στις άλλες πόλεις του Πόντου:
  • από το εμπορικό λιμάνι της Αμισού εξάγονταν μεγάλες ποσότητες εξαιρετικού καπνού και άλλων εγχώριων προϊόντων,
  • ενώ το 1869 στην Αμισό από τις 214 επιχειρήσεις της πόλης οι 156 ανήκαν στους Έλληνες.

Στην Κερασοΰντα οι εφοπλιστικοί και εμπορικοί οίκοι των Κωνσταντινίδη, Κακουλίδη, Σουρμελή και Πισσάνη καταξιώθηκαν στα μεγάλα εμπορικά κέντρα του Ευξείνου Πόντου αλλά και της Ευρώπης.

Η οικονομική άνθησηà πνευματική και καλλιτεχνική αναγέννηση:

• οικονομική ενίσχυση των θρησκευτικών, εκπαιδευτικών και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων
• υποτροφίες σε αξιόλογους επιστήμονες για σπουδές στο εξωτερικό.

Το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας:

• ιδρύθηκε το 1682
• από τον Τραπεζούντιο δάσκαλο του Γένους Σεβαστό Κυμινήτη
• λειτούργησε μέχρι το 1922,
• έπαιξε σημαντικό ρόλο
  • στην πνευματική και ηθική ανάπλαση των Ελληνοποντίων και
  • στην ανάπτυξη της εθνικής τους συνείδησης.
• Στις αρχές του 20ού αιώνα σε όλα τα χωριά υπήρχε σχολείο και εκκλησία. (697.000 Έλληνες, λειτουργούσαν 1.890 εκκλησίες, 22 μοναστήρια, 1.647 παρεκκλήσια και 1.401 σχολεία με 85.890 μαθητές).
• Το ελληνικό τυπογραφείο, το οποίο εγκαταστάθηκε το 1880 στην Τραπεζούντα, συνέβαλε αποφασιστικά
  • στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης
  • και την προετοιμασία ενός αγωνιστικού κλίματος για την αντικατάσταση του οθωμανικού καθεστώτος από ένα ελεύθερο και δημοκρατικό πολίτευμα.
• Η αστική τάξη, η οποία ανέπτυξε πατριωτική δράση σε κάθε ευκαιρία.
  • στον ρωσο-οθωμανικό πόλεμο του 1828-1829
  • στην κρητική εξέγερση του 1866-67.

Ο 20ός αιώνας βρήκε τον ελληνισμό του Πόντου να έχει θεαματικό προβάδισμα συγκριτικά με τις άλλες εθνότητες της ευρύτερης περιοχής στον οικονομικό και τον πνευματικό τομέα.

• η πολιτική που εφάρμοσαν οι νεοτουρκικές κυβερνήσεις απέναντι των Ελλήνων ήταν εξαιρετικά εχθρική
  • περιλάμβανε δυσμενή οικονομικά,
  • εκπαιδευτικά,
  • στρατιωτικά
  • και θρησκευτικά μέτρα,

Αποτέλεσμα: οδήγησε τους Πόντιους, κυρίως της Διασποράς, στη μεγάλη απόφαση να αγωνιστούν για τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας.

2. Αγώνες για τη δημιουργία μιας αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας (1917-1922)

Η δίχρονη προεδρία του Χρύσανθου (Απρίλιος 1916 – Φεβρουάριος του 1918)

• Συνετή πολιτική απέναντι στους μουσουλμάνους της περιοχής ] έγινε δεκτός, από τους Ρώσους αλλά και από τα άλλα κράτη ως ηγέτης
• αληθινό διάλειμμα δημοκρατίας και αρμονικής συμβίωσης χριστιανών και μουσουλμάνων
• ύστερα από την επικράτηση των μπολσεβίκων το 1917, ο ρωσικός στρατός εγκατέλειψε την Τραπεζούντα και η περιοχή ξαναπέρασε στην κατοχή των Νεοτούρκων.

Διωγμοί από τους Νεοτούρκους ] χιλιάδες Έλληνες του ανατολικού Πόντου και του Καρς κατέφυγαν στη Ρωσία ]ευαισθητοποίηση των ελλήνων της Ρωσίας] εκλογή Κεντρικού Συμβουλίου για τη δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού Κράτους, με προσωρινή έδρα την πόλη Ροστόβ.

Οργάνωση των Ποντίων της Διασποράς

• Δημιουργία οργανώσεων σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Βόλο), καθως επίσης και στις πόλεις του εξωτερικού.
• Κ. Κωνσταντινίδης
  • διαδοχικά υπομνήματα προς τις συμμαχικές δυνάμεις
  • χάρτη που όριζε τα σύνορα της προτεινόμενης ποντιακής δημοκρατίας
  • καρτ-ποστάλ με τον χάρτη
  • στο Α’ Πανποντιακό Συνέδριο, (Μασσαλία, Φεβρουάριος του 1918), με τηλεγράφημα στον Α. Τρότσκι, ζήτησε επίσημα την υποστήριξη της Σοβιετικής Ένωσης

Η στάση του Ελ. Βενιζέλου

• αρχικά σύμφωνος με τις διεκδικήσεις των Ποντίων
• Στο συνέδριο Ειρήνης (Δεκέμβριος του 1918) λόγω πιέσεων από τις συμμαχικές δυνάμεις δεν συμπεριέλαβε τον Πόντο στο φάκελο των ελληνικών διεκδικήσεων αλλά συμφώνησε να παραχωρηθεί η περιοχή στην υπό ίδρυση Αρμενική Δημοκρατία.

Η αντίδραση των Ποντίων

• Αισθάνθηκαν μεγάλη απογοήτευση
• στα διάφορα συνέδρια που πραγματοποίησαν στο Μπακού, στο Κρασνοντάρ, στο Βατούμ και στη Μασσαλία, διαμαρτυρήθηκαν έντονα για τη στάση της ελληνικής κυβέρνησης
• Πολλά ποντιακά σωματεία έστειλαν τότε τηλεγραφήματα στον Πρωθυπουργό
• τον Απρίλιο του 1919 ο μητροπολίτης Χρύσανθος επισκέφτηκε και ενημέρωσε τον Πρωθυπουργό ] ενέκρινε την προσπάθεια του Χρυσάνθου να ενημερώσει τη Συνδιάσκεψη ] οι αντιπρόσωποι έδειξαν κατανόηση με σημαντικότερη την υπόσχεση του Αμερικανού Προέδρου ότι θα ψηφίσει υπέρ των Ποντίων.
• Διαπραγματεύσεις του Χρυσάνθου με τους Αρμενίους και με τους μουσουλμάνους στο Ερεβάν για τη δημιουργία συνομοσπονδίας (1^η προσπάθεια ποντοαρμενικής συνεργασίας). Αποτυχία λόγω αμοιβαίας καχυποψίας.

 Η  ταφόπετρα του ποντιακού ζητήματος

Η συνθήκη φιλίας και συνεργασίας που υπογράφηκε το Μάρτιο του 1921 ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και τον Κεμάλ ] ισχυροποίησε τον Κεμάλ οικονομικά, στρατιωτικά και ηθικά ]  οι νικήτριες Δυνάμεις δέχθηκαν τις υπερβολικές απαιτήσεις του στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου.

2^η προσπάθεια ποντοαρμενικής συνεργασίας: 10 Μαρτίου 1921 ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός πρότεινε στον υπουργό εξωτερικών Μπαλτατζή συνεργασία με τους Κούρδους και τους Αρμένιους εναντίον του κινήματος του Κεμάλ. Η κυβέρνηση Γούναρη αδράνησε.

3^η προσπάθεια ποντοαρμενικής συνεργασίας στις αρχές του 1922 ] αποτυχία λόγω υποστήριξης των Μ. Δυνάμεων προς τον Κεμάλ ] αντεπίθεση ] κατάρρευση του μετώπου ] καταδίκη σε θάνατο από την κεμαλική κυβέρνηση όλων των πρωτεργατών του αγώνα.

Πόντιοι κάτοικοι της Ρωσίας

• την περίοδο της γενοκτονίας περισσότεροι από 500.000 Πόντιοι κατοικούσαν στη Ρωσία,
• το 1918, με τις ομαδικές μετοικεσίες των καταδιωγμένων Ποντίων, ιδιαίτερα μετά την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων, ξεπέρασαν τους 750.000
• Σήμερα υπολογίζεται ότι στην πρώην Σοβιετική Ένωση ζουν ακόμη περισσότεροι από μισό εκατομμύριο Πόντιοι, τις πατροπαράδοτες ελληνοποντιακές τους παραδόσεις.

3. Η μεθοδευμένη εξόντωση (γενοκτονία) των Ελλήνων του Πόντου

• 24 Ιουλίου 1923: Συνθήκη της Λωζάννης με την οποίαορίστηκε ως σύνορο μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας ο ποταμός Έβρος.
• 30 Ιανουαρίου 1923: σύμβαση περί ανταλλαγής των πληθυσμών.
• Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων προσφύγων είχε ήδη εγκαταλείψει την περιοχή πριν από τη σύμβαση ’ ενώ πολλοί κατέφυγαν στις παραλιακές πόλεις για να επιβιβασθούν σε πλοία για την Ελλάδα.
• Συνολικά, ο παρευξείνιος ελληνισμός της Μ. Ασίας:
• εξοντώθηκε κατά την περίοδο 1914-1924
• ή ακολούθησε το δρόμο της διασποράς προς
  • την Ευρώπη, τα
  • ην Αμερική
  • την Περσία (Ιράν), τα
  • η Σοβιετική Ένωση
  • και την Ελλάδα.

• Όλες οι αποδείξεις βρίσκονται:
• στα Αρχεία των Υπουργείων Εξωτερικών της Ευρώπης και της Αμερικής,
• στις εκθέσεις διεθνών οργανισμών.