Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση

Ο ναρκισσισμός της στρουθοκαμήλου (το άρθρο 59 της Συνθήκης της Λωζάννης)

ΑΠΟΨΕΙΣ

Μπορούμε άραγε να μιλήσουμε για «ναρκισσισμό της στρουθοκαμήλου», όπως μιλάμε π.χ. για «ανοσία της αγέλης»; Ο Νάρκισσος κάνει την αρχική εμφάνισή του στην ελληνική μυθολογία ως ένας «κούκλος» που αυτοθαυμάζεται καθώς καθρεφτίζεται στην επιφάνεια του νερού. Σε μεταγενέστερες επανεμφανίσεις του, την επιφάνεια του νερού έχουν υποκαταστήσει κανονικοί καθρέφτες ή και πορτρέτα, όπως εκείνο του Ντόριαν Γκρέι.

Αλλά η στρουθοκάμηλος; Για να της αποδώσουμε μία μορφή ναρκισσισμού πρέπει να υποθέσουμε ότι κρύβει το κεφαλάκι της στην άμμο όχι μόνο ή όχι πάντα από φόβο κινδύνου, αλλά και για να μη φαίνεται πόσο άσχημο είναι. Κάτι ανάλογο ισχύει και για τον δικό μας εθνοκεντρικό ναρκισσισμό – τον ναρκισσισμό της εθνικής μας στρουθοκαμήλου. Εξακολουθεί να τρέφεται από ακατάσχετες θριαμβολογίες, αναδιατυπωμένες με τα πιο εντυπωσιακά σύγχρονα τηλεοπτικά μέσα. Τις ασχήμιες όμως τις αγνοεί. Ούτε τις γνωρίζει ούτε θέλει να τις γνωρίζει.

Μόνον έτσι εξηγείται γιατί είναι άγνωστο στη χώρα μας (έξω από έναν μικρό κύκλο «ειδικών») το άρθρο 59 της Συνθήκης της Λωζάννης, που επικαλέστηκε το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών στις 13 Ιανουαρίου, όταν επιτέθηκε εντελώς ανάρμοστα στη δική μας Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Χρησιμοποίησε, μάλιστα, μία διατύπωση διφορούμενη και παραπλανητική, δίνοντας την εντύπωση ότι η Ελλάδα όχι μόνον ήταν υποχρεωμένη, αλλά και υποχρεώθηκε να πληρώσει αποζημίωση.

Τι λέει όμως το επίμαχο άρθρο, στην επίσημη ελληνική μετάφραση της συνθήκης (ΦΕΚ Α΄/25-8-1923):

«Η Ελλάς αναγνωρίζει την υποχρέωσιν αυτής όπως επανορθώσει τας προξενηθείσας εν Ανατολία ζημίας εκ πράξεων του ελληνικού στρατού ή της ελληνικής διοικήσεως αντιθέτων προς τους νόμους του πολέμου.

Εξ άλλου, η Τουρκία, λαμβάνουσα υπ’ όψιν την οικονομικήν κατάστασιν της Ελλάδος, ως αύτη προκύπτει εκ της παρατάσεως του πολέμου και των συνεπειών αυτού, παραιτείται οριστικώς πάσης απαιτήσεως κατά της Ελληνικής Κυβερνήσεως περί επανορθώσεων».

«Και είχα πάγει, ξέρετε, με κάποια ανησυχία, γιατί είχα περάσει από όλα αυτά τα μέρη όπου οι δικοί μας δεν είχαν αφήσει πέτρα επί πέτρας, στην υποχώρηση…».

Η ιστορία του άρθρου είναι συνοπτικά η εξής. Ο Ισμέτ (ο μετέπειτα επονομαζόμενος Ινονού) είχε πάει στη Λωζάννη, ως εκπρόσωπος της νικήτριας Τουρκίας, αποφασισμένος να διεκδικήσει πολεμικές επανορθώσεις για τις καταστροφές που είχε προκαλέσει ο ελληνικός στρατός στη Μικρά Ασία (ή Ανατολία). Το ποσό ήταν εξωφρενικά μεγάλο, το ίδιο και ο κατάλογος των ζημιών. Οι Τούρκοι είχαν το θράσος να συνυπολογίζουν και την καταστροφή της Σμύρνης, που είχαν οι ίδιοι πυρπολήσει μετά την κατάληψή της, αφανίζοντας ειδικά τις συνοικίες των Ελλήνων, των Αρμενίων και των Ευρωπαίων (φραγκολεβαντίνων).

Ως εκπρόσωπος της ηττημένης Ελλάδας, ο Βενιζέλος αμφισβήτησε μεθοδικά τόσο την έκταση των καταστροφών όσο και την οικονομική αποτίμησή τους. Πρόβαλε επίσης αντίστροφη ελληνική αξίωση για αποζημιώσεις εκ μέρους της Τουρκίας. Υπήρχε έτσι βάση για συμψηφισμό των εκατέρωθεν απαιτήσεων, όπως θα προτιμούσαν οι τρεις Μεγάλες Δυνάμεις που συμμετείχαν στη συνδιάσκεψη της Λωζάννης (Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία, Ιταλία). Ομως ο Ισμέτ ήταν ανένδοτος ειδικά σ’ αυτό το σημείο. Συνέχισε να αποκλείει τη διέξοδο του συμψηφισμού, επειδή συνεπαγόταν την εκ μέρους του αναγνώριση της βασιμότητας των ελληνικών αξιώσεων αποζημίωσης.

Ετσι, το ζήτημα έμεινε εκκρεμές μαζί με όλα τα άλλα που προκάλεσαν τη διακοπή των εργασιών (και παραλίγο το ναυάγιο) της συνδιάσκεψης στις 4 Φεβρουαρίου 1923. Οταν όμως επαναλήφθηκαν οι εργασίες της την άνοιξη, βρέθηκε επιτέλους ένας συμβιβασμός, που ισοδυναμούσε με συμψηφισμό χωρίς να φαίνεται. Αυτός ήταν που αποτυπώθηκε στο άρθρο 59. Καθοριστική υπήρξε η εκ μέρους της Ελλάδας παραχώρηση του μεθοριακού Καραγάτς στην Τουρκία, δηλαδή ελάχιστων (αλλά χρήσιμων) τετραγωνικών χιλιομέτρων.

Επτά χρόνια αργότερα, το 1930, ο Βενιζέλος επισκέφθηκε την Αγκυρα και έθεσε με τον Κεμάλ και τον Ισμέτ τα θεμέλια της ελληνοτουρκικής φιλίας, που φαινόταν τότε αυτονόητη και στις δύο πλευρές. Ελεγε ύστερα στη φίλη του, Πηνελόπη Δέλτα, ότι η εμπιστοσύνη στις φιλειρηνικές προθέσεις του «μεταδόθηκε και στα πλήθη», που τον ζητωκραύγαζαν! «Ναι, ο κοσμάκης, στο δρόμο. Και είχα πάγει, ξέρετε, με κάποια ανησυχία, γιατί είχα περάσει από όλα αυτά τα μέρη όπου οι δικοί μας δεν είχαν αφήσει πέτρα επί πέτρας, στην υποχώρηση… θυμάστε… τη φοβερή εκείνη υποχώρηση, όπου φεύγοντας κατέστρεψαν τα πάντα… Αφήστε τα…». Αυτά είναι δημοσιευμένα από το 1978, στον πρώτο τόμο του αρχείου της Δέλτα, που επιμελήθηκε ο εγγονός της Παύλος Α. Ζάννας. Μοιάζουν σήμερα απίστευτα…

Πάντως, η εθνική μας στρουθοκάμηλος έχει δύο επιλογές: ή θα χώσει βαθύτερα το κεφαλάκι της στην άμμο της αυταρέσκειας ή θα το βγάλει, επιτέλους, στη λιακάδα της αυτογνωσίας.

* Ο κ. Γιώργος Θ. Μαυρογορδάτος είναι τ. καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.