PASCHALIS M. KITROMILIDES (επιμ.)
The Greek Revolution in the Age 
of Revolutions (1776-1848): 
Reappraisals and Comparisons 
εκδ. Routledge, 2021, σελ. 284

Ο συλλογικός αυτός τόμος, υπό την επιμέλεια του Πασχάλη Κιτρομηλίδη, ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλους της Ακαδημίας Αθηνών, αποτελεί τον καρπό του μεγάλου διεθνούς συνεδρίου που διοργάνωσε τον Μάρτιο του 2021, στη 200ή επέτειο της Επανάστασης, το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών – για τούτο, άλλωστε, προλογίζεται από τον πρύτανη του ΕΚΠΑ, καθηγητή Μελέτιο-Αθανάσιο Δημόπουλο. Το βιβλίο περιέχει τις μελέτες 19 ειδικών επιστημόνων οι οποίοι αναλύουν τη φύση της Ελληνικής Επανάστασης ως ενός κρίκου στην αλυσίδα των μεγάλων φιλελεύθερων επαναστάσεων του 1776-1848, από την Αμερικανική και τη Γαλλική, αυτές της Νότιας Ευρώπης, της Λατινικής Αμερικής, έως την (σχεδόν πανευρωπαϊκή) επανάσταση του 1848 με αίτημα την εθνική ελευθερία και τη συνταγματική διακυβέρνηση.

Στο βιβλίο μετέχουν κορυφαίοι Ελληνες επιστήμονες καθώς και κορυφαίοι ξένοι μελετητές –μεταξύ τους ορισμένα από τα μεγαλύτερα ονόματα της παγκόσμιας ερευνητικής κοινότητας–, οι οποίοι συμβάλλουν καταλυτικά στην τοποθέτηση, επιτέλους (σε ένα μείζον έργο της διεθνούς βιβλιογραφίας), της Επανάστασης του 1821 στη σειρά των μεγάλων πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών της εποχής και αποκαθιστούν έτσι την ακριβή εικόνα της. Επειδή, σε τελική ανάλυση, η Ελληνική Επανάσταση της δεκαετίας του 1820 δεν ήταν μόνον ένα ελληνικό ή βαλκανικό επεισόδιο. Ηταν ένα τεράστιο διεθνές γεγονός: η μόνη εθνική – φιλελεύθερη επανάσταση στην Ευρώπη που μπόρεσε να επιβιώσει την πρώτη περίοδο μετά την ήττα των δυνάμεων της Γαλλικής Επανάστασης και την οριστική πτώση του Ναπολέοντα· ένα πεδίο σύγκρουσης το οποίο, λόγω των κρίσιμων πολιτικών διακυβευμάτων του, προκαλούσε την κινητοποίηση του διεθνούς κοινού, αυτών δηλαδή που ονομάστηκαν «φιλέλληνες» και που ήρθαν εδώ –πολλοί έδωσαν τη ζωή τους– όχι μόνον από αγάπη προς το κλασικό ιδεώδες, αλλά και επειδή στη γη αυτή ήταν που μπορούσαν να αγωνιστούν για τα εθνικά και φιλελεύθερα ιδεώδη, τα οποία μπορεί να μην είχαν τη δυνατότητα να προασπίσουν στις υπό αυταρχική διακυβέρνηση πατρίδες τους. Αυτή την πρωτεύουσα διάσταση της Ελληνικής Επανάστασης –τη θέση της στις διεθνείς/διεθνικές διεργασίες της εποχής– αναδεικνύει επιστημονικά το βιβλίο.

Είναι απαραίτητο να υπογραμμιστεί η κρίσιμη συμβολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών στη διοργάνωση αυτής της μεγάλης πνευματικής εκδήλωσης, που κατέληξε στην έκδοση του τόμου. Εξίσου σημαντική είναι η δημοσίευσή του από έναν από τους μεγαλύτερους διεθνείς εκδοτικούς οίκους, κάτι που, σε συνδυασμό με το κύρος των συγγραφέων, εγγυάται ότι το θέμα αυτό –η Ελληνική Επανάσταση στην Εποχή των Επαναστάσεων– θα βρει τη θέση που του αρμόζει στη διεθνή βιβλιογραφία, στις μεγάλες βιβλιοθήκες και στην επιστημονική συζήτηση.

Υπό την έννοια αυτή, και πέραν της υψηλής ποιότητάς του, το βιβλίο αυτό έχει και άλλους ρόλους στη 200ή μας επέτειο. Στο πλαίσιό της, ασφαλώς, κληθήκαμε (και έτσι έπρεπε) να εορτάσουμε την ελευθερία, την ταυτότητα και τη δημοκρατία μας (που ήταν και αυτή ένα από τα διακυβεύματα του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα). Ωστόσο, μια επέτειος λειτουργεί σε πολλά επίπεδα. Ενα από αυτά είναι και το πνευματικό – επιστημονικό. Και σε τούτο, αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι το έργο που μένει και καταγράφεται στις διεθνείς επιστημονικές αναζητήσεις· γιατί έτσι μένει και επενεργεί μακροπρόθεσμα. Τούτο το βιβλίο –μαζί και με άλλα, π.χ. το «Κριτικό Λεξικό» της Επανάστασης, υπό την επιμέλεια και πάλι του Π. Κιτρομηλίδη αλλά και του Κ. Τσουκαλά, δημοσιευμένο από το Harvard University Press– είναι ένα από τα επιτεύγματα της επετείου που θα μείνουν σε αυτό το πρωτεύον επίπεδο. Είναι ένα δείγμα τού ότι η Ελλάδα του 2021 δεν είναι πλέον μια μικρή, φτωχή χώρα που αποζητεί απλώς «προστασία» ή «αναγνώριση» από κάποιους πατερναλιστές «ανεπτυγμένους». Καταδεικνύει ότι η Ελλάδα –στο μείζονος σημασίας πνευματικό επίπεδο– μπορεί να εορτάζει την ελευθερία της εντάσσοντας με αυτοπεποίθηση την κριτική της μελέτη στα μεγάλα επιστημονικά ρεύματα της εποχής μας, όπως οφείλει (και αναμένεται) να κάνει ένα μέλος του ανεπτυγμένου κόσμου. Ετσι, είναι μια εκδήλωση τιμής στη 200ή μας επέτειο, που κατεξοχήν τη δικαιώνει.

* Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, γενικός γραμματέας του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.