Στις 7 Οκτωβρίου η «Καθημερινή» κάλεσε νέους με ηλικίες 15-17 ετών να συμμετάσχουν σε διαγωνισμό συγγραφής έκθεσης με αφορμή τη συμπλήρωση 80 ετών από την έναρξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και θέμα: «Τι σημαίνει για εμένα η 28η Οκτωβρίου;».

Από τις 84 εκθέσεις που λάβαμε, φάνηκε ότι για τους νέους της Ελλάδας του 2020, το έπος του 1940-41 γεννά πηγαία αισθήματα θαυμασμού και υπερηφάνειας και αποτελεί αφορμή ζωντανού προβληματισμού.

Πολλά τα εξαιρετικά κείμενα που εστάλησαν και δύσκολη η επιλογή που καλούνταν να κάνουν οι κ.κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου, καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, Τάκης Θεοδωρόπουλος, συγγραφέας – αρθρογράφος της «Κ», Ηλίας Μαγκλίνης, αρχισυντάκτης του πολιτιστικού ενθέτου της κυριακάτικης «Κ», και Μυρτώ Κατσίγερα, αρθρογράφος – φιλόλογος. Προκρίθηκαν για δημοσίευση οι εκθέσεις της Κατερίνας Μπούγαλη και του Φώτη Τσάκωνα.

«Δεν ξέρεις τι σημαίνει πείνα»

Της ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΑΣ (ΡΙΝΑΣ) ΜΠΟΥΓΑΛΗ

Τι σημαίνει για εμένα η 28η Οκτωβρίου; Τίποτα. Απολύτως τίποτα. Είμαι δεκαεπτά χρόνων και έχω μεγαλώσει στη μεταπολεμική εποχή πρώτα των «παχιών αγελάδων» και μετά της oικονομικής, ηθικής, πολιτισμικής κρίσης, η οποία επηρέασε βαθύτατα την προσωπικότητα τόσο τη δική μου όσο και των συνομηλίκων μου. Κατά την περίοδο αυτής της κρίσης όλοι κλειστήκαμε στον μικρόκοσμό μας –όπως τείνουν να κάνουν οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως της περιόδου στην οποία ζουν– και θεωρήσαμε ότι αυτό το οποίο περνάμε είναι κάτι το δραματικό, το πρωτόγνωρο.

Θυμάμαι χαρακτηριστικά να αρχίζει μια παρόμοια κουβέντα γύρω από το πασχαλιάτικο τραπέζι κάποια χρόνια πριν, όταν ακόμα ήμουν δημοτικό, μεταξύ ενός οικογενειακού μας φίλου και του παππού μου. Ο πρώτος ισχυριζόταν ότι άμα συνεχίζαμε έτσι ως χώρα, σε λίγα χρόνια θα πεινάγαμε. Ο παππούς μου, που εκείνη την ώρα σούβλιζε το αρνί, γύρισε και του είπε, χωρίς ίχνος διδακτισμού στη φωνή του, πως δεν ξέρεις τι σημαίνει πείνα. Αυτό. Απλά αυτό. Και μέσα σε πέντε απλούστατες λέξεις κατάφερε να εκφράσει μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων που ζήσανε τον πόλεμο, πρώτα του ’40 και έπειτα τον Εμφύλιο, χούντα, κρίση, μερικοί ίσως και τον ξεριζωμό.

Εχω ακούσει ιστορίες από τον παππού μου που είχε μέρες ως παιδί να φάει και φώναζε από την αυλή του σπιτιού του στην Αμφισσα, «μάνα φαΐ, μάνα φαΐ», και δεν είχαν τίποτα να του δώσουν, και κατέληγε να τρώει πεταμένες φλούδες πορτοκαλιών από την άκρη του δρόμου. Εχω ακούσει τη γιαγιά μου να λέει πως πήγε ο πατέρας της στο αλβανικό μέτωπο και κατά λάθος βρέθηκε να πολεμά στο ίδιο Σώμα με τον αδερφό του και εν τέλει να τον βλέπει να πεθαίνει δίπλα του. Ξέρω μια γιαγιά που είδε τον πατέρα της να δολοφονείται από Ιταλούς στρατιώτες μπροστά στα μάτια της την ώρα του φαγητού. Εχω μιλήσει με μια Εβραία γυναίκα που έβλεπε τα νούμερα στα μπράτσα των γονιών της και ως παιδάκι νόμιζε ότι είναι και πολύ κουλ γιατί κανενός άλλου οι γονείς δεν είχαν τατουάζ. Ξέρω έναν κύριο που ήταν στον ΕΛΑΣ και όταν ήταν δημοτικό έριχνε πρόκες στις ράγες των τρένων των ναζί.

Ξέρω ότι, όταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα, ο μπαμπάς του μπαμπά μου ήταν έκτη δημοτικού, μέσα στην τάξη, και θυμάται τον ταχυδρόμο να έρχεται στο σχολείο, να χτυπάει το παράθυρο και να λέει κάτι στο αυτί του δασκάλου. Εκείνον να χλωμιάζει, να γυρνάει στα παιδιά και να λέει: «Εχουμε πόλεμο. Πηγαίντε όλοι σπίτια σας».

Οχι, η ημέρα της 28ης Οκτωβρίου για εμένα δεν σημαίνει απολύτως τίποτα. Για όλους όμως αυτούς τους ανθρώπους, που αγαπώ με όλη μου την καρδιά, σημαίνει πως έζησαν κάτι ιστορικό που πρέπει με κάθε τρόπο να αποφευχθεί στο μέλλον. Οι εικόνες που βλέπουμε στις σχολικές γιορτές, τα ιστορικά γεγονότα, οι μαρτυρίες κάποτε ήταν πραγματικότητα, δεν θα μπορούσαν να συρρικνωθούν στα δεκαπέντε λεπτά μιας προβολής, ενώ παράλληλα όλοι οι άνθρωποι που τις είχαν ζήσει δεν θα μπορούσαν παρά να πληγωθούν αλλά και να γίνουν πολύ πιο δυνατοί. Οι επέτειοι στον λογισμό μου δεν έχουν να κάνουν με μια πατρίδα και μια αφηρημένη ιδέα ευθύνης. Είναι για τους ανθρώπους, από τους ανθρώπους.

Οι ανθρώπινες αξίες βρίσκονται πάνω από κάθε συμφέρον
Του ΦΩΤΗ ΤΣΑΚΩΝΑ

Αποδεχόμενος την πρόσκληση της εφημερίδας «Καθημερινή» στους μαθητές, ένιωσα μεγάλη ικανοποίηση. Επιτέλους, μου δίνεται η ευκαιρία να εκφράσω τα έντονα συναισθήματα και τις πλούσιες σκέψεις μου για μία ιστορική επέτειο: την 28η Οκτωβρίου.

Η 28η Οκτωβρίου αποτελεί, κάθε χρόνο, ημέρα μνήμης για εμένα και την οικογένειά μου. Πιο συγκεκριμένα, η συμμετοχή συγγενικών μου προσώπων στον πόλεμο μού προκαλεί –αναπόφευκτα– τεράστια συγκίνηση. Πρόκειται για τον παππού μου Φώτη, ο οποίος πολέμησε με τον ελληνικό στρατό, ως ανθυπολοχαγός, στην Κορυτσά. Τα σωζόμενα χειρόγραφά του από το μέτωπο έχουν περάσει αναρίθμητες φορές από τα χέρια μου. Περιγράφουν ηρωικές πράξεις Ελλήνων, που αψηφούσαν τον κίνδυνο για να υπερασπιστούν την πατρίδα μας, γεγονός που με γεμίζει περηφάνια. Η προσέγγιση του πολέμου ενισχύεται από τις συχνές αφηγήσεις ιστοριών που έζησε ο προπάππος μου, Ζαχαρίας, ο οποίος μάλιστα, μολονότι τιμήθηκε δύο φορές με το Χρυσό Αριστείο Ανδρείας, είδε τον αδελφό του να πέφτει νεκρός στα βουνά από τα πυρά του αντιπάλου. Αισθάνομαι, λοιπόν, τυχερός και εκλεκτός τόσο για το θάρρος των προγόνων μου όσο και για τις ιστορίες που άφησαν πίσω τους.

Βέβαια, η ξεχωριστή αυτή μέρα εξελίσσεται σε στιγμή συλλογικής και εθνικής υπερηφάνειας. Πράγματι, ξυπνά το πατριωτικό ένστικτο σε όλες τις Ελληνίδες και τους Ελληνες· φυσικά, και σ’ εμένα. Οι Ελληνες πολεμιστές απέδειξαν την τόλμη τους, καθώς αντιστάθηκαν σθεναρά στον ισχυρότερο, από άποψη εξοπλισμού, εχθρό. Αυτό αποτελεί ένδειξη της υψηλής ηθικής των πολεμιστών μας, οι οποίοι υπερασπίζονταν τη χώρα, τους ανθρώπους και τον πλούτο μας, με μόνο αντάλλαγμα το γέμισμα της ψυχής τους από την ικανοποίηση και την ευτυχία που νιώθει κανείς όταν βοηθά –έστω και με τις πολεμικές του υπηρεσίες– την πατρίδα που τον μεγάλωσε και τον έκανε ό,τι είναι. Τα έντονα αυτά γεγονότα πλημμυρίζουν την ψυχή μου με κουράγιο για να συνεχίσουμε ως έθνος, εντός και εκτός συνόρων, να κρατάμε ψηλά το κεφάλι και να υπερβαίνουμε κάθε εμπόδιο.

Παράλληλα, όμως, η 28η Οκτωβρίου λειτουργεί ως υπενθύμιση του χρέους που αισθάνομαι για τη διασφάλιση της ειρήνης. Πιο συγκεκριμένα, θεωρώ ότι τα μνημεία και οι εορτασμοί δεν πρέπει να αποτελούν μόνο μέσα απόδοσης τιμής και μνήμης για τον πόλεμο· κυρίως πρέπει να θυμίζουν σε όλους τη μεγάλη ευθύνη μας για τη συνοχή των κοινωνιών μας και την παγίωση της ειρήνης. Μάλιστα, αν και ζούμε σε μία ανεπτυγμένη και πνευματικά βελτιωμένη εποχή, συμβαίνουν ακόμα πόλεμοι. Αυτή η κατάσταση υπενθυμίζει σε όλους εμάς τους νέους, τους αυριανούς φορείς της εξουσίας, την υποχρέωσή μας να καταδικάζουμε κάθε πολεμική τακτική, θωρακίζοντας τις ανθρώπινες αξίες που βρίσκονται πάνω από κάθε συμφέρον. Ως νέος, καθώς αισθάνομαι το παραπάνω καθήκον, αποτέλεσμα του εορτασμού του έπους του ’40, ονειρεύομαι μία κοινωνία δημοκρατικά πλασμένη και ειρηνικά διαμορφωμένη, όπου ο πόλεμος θα εκλείπει όχι μόνο ως τακτική, αλλά και ως σκέψη.

Ας μην πιστέψουμε επιπόλαια ότι επειδή γιορτάζουμε την έναρξη του πολέμου, και όχι τη λήξη του, αυτό σημαίνει ότι στηρίζουμε ως έθνος εμπόλεμες πολιτικές. Αντίθετα, εορτάζουμε την έναρξη της προσπάθειας για την εξασφάλιση και διατήρηση της ειρήνης. Ευχής έργο, λοιπόν, θα ήταν η 28η Οκτωβρίου να ενώσει –συναισθηματικά– τον ελληνισμό και όλοι μαζί, συνδεδεμένοι με τους κρίκους της περηφάνιας, να καταδικάσουμε και –γιατί όχι– να σταματήσουμε κάθε πολεμική διάθεση και ενέργεια που καταστρατηγεί την ουσία και τον σκοπό της ανθρώπινης φύσης.