ΠΑΥΛΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Πού οδηγείται ο κόσμος; Στην κατάρρευση, στην υποστηριζόμενη επιβίωση, στη χειραγώγηση ή στη μεταμόρφωση; Το αμερικανικό Πεντάγωνο φαίνεται ότι απασχολείται από αυτό το ερώτημα. Ενα υπόδειγμα ριζοσπαστικής μελέτης πρόσφερε πριν από λίγες ημέρες ο Αμερικανός, ελληνικής καταγωγής, δρ Τζέικ Σωτηριάδης, αντισμήναρχος της πολεμικής αεροπορίας των ΗΠΑ και επικεφαλής στρατηγικών προβλέψεων στο αρχηγείο της αμερικανικής πολεμικής αεροπορίας στο Πεντάγωνο της Ουάσιγκτον. Μαζί με διακεκριμένους συνεργάτες, καθηγητές και μελετητές ο δρ Σωτηριάδης υπογράφει τη μελέτη «Global Futures Report», η οποία σκοπό έχει, όχι να «πετύχει» να προβλέψει το μέλλον, αλλά να προσφέρει τη νοητική εκγύμναση και τα γνωστικά εργαλεία που απαιτούνται ώστε να εξοικειωθούμε με τα «εν δυνάμει μέλλοντα» και με αυτό τον τρόπο να εξασκηθούμε στην έγκαιρη λήψη αποφάσεων για τη διαμόρφωση μιας πορείας προς το πλέον «επιθυμητό μέλλον».
Οπως αναφέρεται στην εισαγωγή της έρευνας, που αφορά την επόμενη δεκαετία (2030-2040), ο κόσμος κινείται πέρα από τα σημεία ισορροπίας σε ένα πεδίο όπου η καταστροφική μεταβολή είναι πιθανή. Ως εκ τούτου, η καλύτερη στρατηγική είναι ο εντοπισμός των «ισχνών σημάτων» που εκπέμπονται σήμερα από διάφορα πεδία και η διερεύνηση των επιπτώσεών τους στο μέλλον. Αλλωστε και η πανδημία ήταν για δεκαετίες ένα τέτοιο «ισχνό σήμα» που είχε υποτιμηθεί και δεν είχε οδηγήσει στη διαμόρφωση μιας στρατηγικής αποτροπής. Στο πλαίσιο αυτό το Global Futures Report επικεντρώνει σε τέσσερα πιθανά σενάρια, όχι ως προειδοποιήσεις για κάποια νομοτέλεια, αλλά ως «ασκήσεις σκέψης» για να ενισχύσουμε τη δυνατότητά μας να διαμορφώσουμε ένα επιθυμητό μέλλον.
1. Μεταμόρφωση – Από τη βιο-Ηγεμονία στη βιο-κυριαρχία: Θα κυριαρχήσουν στον κόσμο τα κράτη που παρουσιάζουν υψηλή βιο-ευελιξία. Που κατανοούν σε βάθος τη βιολογική σύσταση του πληθυσμού τους και διαθέτουν ταυτόχρονα ανεπτυγμένα συστήματα επικοινωνιών και τεχνητής νοημοσύνης. Υπονοείται ένα κάποιο επίπεδο συγχώνευσης ή απρόσκοπτης επικοινωνίας ανάμεσα στη τεχνητή νοημοσύνη και τη βιολογική ύλη σε ένα είδος «όλον» που μπορεί να θωρακίζεται από απειλές και να προβάλλει ισχύ σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου.
2. Συστημική κατάρρευση – Η εποχή των πολέμων: Η πανδημία διαμορφώνει δύο κρίσεις νομιμοποίησης του κεντρικού κράτους στη συνείδηση των πολιτών. Αναφέρεται η διπλή αμφισβήτηση της κρατικής αποτελεσματικότητας και της κρατικής αφήγησης της αλήθειας. Πρόκειται για στοιχεία εύφλεκτα, συστατικά των αναταραχών και των πολέμων, εμφυλίων και μη.
3. Πειθάρχηση – Τοπικός αυταρχισμός: Ο κίνδυνος κατάρρευσης ωθεί όλα τα κράτη στην υιοθέτηση αυταρχικών μεθόδων. Η παρακολούθηση των πολιτών γίνεται υποχρεωτική. Κρατικοί υπάλληλοι επισκέπτονται απροειδοποίητα σπίτια και εργασιακούς χώρους και υποβάλλουν τους πολίτες σε εξετάσεις. Ο στρατός αναλαμβάνει τα δίκτυα διανομής για να αποτραπούν έκτροπα και συσσώρευση αγαθών στα χέρια λίγων.
4. Γραμμική ανάπτυξη – Ενδημική αποδιοργάνωση: Κράτη με ικανότητες ανάλυσης δεδομένων που τους επιτρέπουν να προβλέπουν την ευπάθεια σε επιδημίες πληθυσμών άλλων κρατών –καθώς και τη διάρκεια της αποδυνάμωσης που μια επιδημία μπορεί να προκαλέσει– θα είναι προετοιμασμένα για να αξιοποιήσουν «παράθυρα ευκαιρίας». Η συνθήκη αυτή θα είναι η υποκείμενη αιτία κραδασμών και αστάθειας στο παγκόσμιο σύστημα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ειδικότερα σενάρια μέλλοντος για την Ευρώπη.
• Συνέχεια – Ευρωπαϊκή αποσύνδεση 2.0: Ο κορωνοϊός επιστρέφει εποχικά σε όλη την ήπειρο και οδηγεί σε ύφεση και μαζική ανεργία. Η οικονομική στήριξη των Βρυξελλών αποδεικνύεται ανεπαρκής με αποτέλεσμα η επιρροή Κίνας και Ρωσίας να εντείνεται σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη.
• Πειθάρχηση – Νέα λιτότητα: Προχωρεί η ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης μετά το Πρωτόκολλο του Βερολίνου το 2028. Συνοδεύεται από σκληρή λιτότητα, αυστηρούς κανόνες ελέγχου και απαγόρευση της ελευθερίας κίνησης μεταξύ κρατών-μελών προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι πανδημικές κρίσεις.
• Κατάρρευση – Εκδίκηση του έθνους-κράτους: Διαδοχικά κύματα της COVID-19 σε συνδυασμό με την παγκόσμια ύφεση θρυμματίζουν τη δυνατότητα της Ευρώπης να διαχειριστεί τις πολλαπλές κρίσεις. Ο Τραμπ επανεκλέγεται και οι ΗΠΑ αποχωρούν από το ΝΑΤΟ. Επιθέσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο και τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο συμβάλλουν στην κατάρρευση της Ενωσης. Η Ενωση γίνεται πλέον ένα ρηχό κέλυφος μικρών βόρειων κρατών χωρίς επιρροή στη διεθνή σκηνή.
Η μετά Ερντογάν Τουρκία
Οι Ευρωπαίοι ανακαλύπτουν κινεζικά συστήματα παρακολούθησης στις υποδομές 5G με αποτέλεσμα να αποφασίσουν να απομακρυνθούν από το Πεκίνο. Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ συνάπτουν συμφωνία εγκαθίδρυσης κοινής τράπεζας βιοδεδομένων και ιδρύουν κοινό οργανισμό υγείας. Το σκληρό Brexit των αρχών της δεκαετίας του 2020 συρρικνώνει σταδιακά τη διεθνή επιρροή του Ηνωμένου Βασιλείου. Η Ουάσιγκτον αναπτύσσει μια νέα «ειδική σχέση» με το Βερολίνο και η Γερμανία γίνεται ο κυριότερος εταίρος των ΗΠΑ στην Ευρώπη. Στην Τουρκία, μια σειρά από φιλοδυτικές κυβερνήσεις διαδέχονται στην εξουσία τον Ταγίπ Ερντογάν που έχασε τις εκλογές των αρχών της δεκαετίας του ’20. Η διευθέτηση των ελληνοτουρκικών διαφορών στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο συνοδεύεται από μαζικές δυτικές επενδύσεις στην Τουρκία και καταλήγει στην ένταξη της χώρας στην Ε.Ε. στις αρχές της δεκαετίας του ’30.
