Παρευξείνιος Ελληνισμός: θέματα Πανελληνίων

Α1 Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων:

• Ελληνικό τυπογραφείο Τραπεζούντας.
• Φροντιστήριο Τραπεζούντας

Α2 .Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας στο  τετράδιό σας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση:

1. Τον Απρίλιο του 1916 ο τούρκος βαλής Μεχμέτ Τζεμάλ Αζμή Μπέη παρέδωσε τη διοίκηση της Τραπεζούντας στον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη.
2. Η δίχρονη προεδρία του μητροπολίτη Χρύσανθου στην Τραπεζούντα ήταν ένα αληθινό διάλειμμα δημοκρατίας.
3. Το Μάρτιο του 1921 ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός πρότεινε στον υπουργό εξωτερικών Μπαλτατζή συνεργασία με τους Κούρδους και τους Αρμένιους.
4. Η Τραπεζούντα μέχρι το 1918 έλεγχε το μεγαλύτερο ποσοστό του εμπορίου της Ασίας.
5. Το Ελληνικό Τυπογραφείο στην Τραπεζούντα σχετίζεται με την ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης των Ποντίων.
6. Πρωτεργάτες στον αγώνα για τη δημιουργία αυτόνομης ποντιακής δημοκρατίας ήταν οι Έλληνες της Τραπεζούντας και της Κερασούντας.
7. Το πρώτο παγκόσμιο Παν-ποντιακό Συνέδριο οργανώθηκε στη Μασσαλία το 1918.
8. Το Μάρτιο του 1921 ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός πρότεινε στον υπουργό εξωτερικών Μπαλτατζή συνεργασία με τους Κούρδους και τους Αρμένιους.
9. Τον Απρίλιο του 1916 ο τούρκος βαλής Μεχμέτ Τζεμάλ Αζμή Μπέη παρέδωσε τη διοίκηση της Τραπεζούντας στον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη. ΣΛ
10. Τον Απρίλιο του 1916 ο τούρκος βαλής Μεχμέτ Τζεμάλ Αζμή Μπέη παρέδωσε τη διοίκηση της Τραπεζούντας στον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη.
11. Το Ελληνικό Τυπογραφείο της Τραπεζούντας συνέβαλε αποφασιστικά στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης.
12. Η συνθήκη φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και τον Κεμάλ (Μάρτιος 1921) λειτούργησε ως ταφόπετρα του ποντιακού ζητήματος.
13. Στην Ευρώπη πρωτεργάτης του αγώνα για την αυτονομία του Πόντου ήταν ο Κ. Κωνσταντινίδης.
14. Ο Γερμανός Καραβαγγέλης διαπραγματεύθηκε με τους Αρμένιους, καθώς επίσης και με τους μουσουλμάνους του Πόντου, μια μορφή συνομοσπονδίας.
15. Ο 20ός αιώνας βρήκε τον ελληνισμό του Πόντου να έχει θεαματικό προβάδισμα, συγκριτικά με τις άλλες εθνότητες της ευρύτερης περιοχής, στον οικονομικό και τον πνευματικό τομέα.
16. Το πρώτο παγκόσμιο Παν-ποντιακό Συνέδριο οργανώθηκε στη Μασσαλία το 1918.
17. Το Μάρτιο του 1921 ο μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός πρότεινε στον υπουργό εξωτερικών Μπαλτατζή συνεργασία με τους Κούρδους και τους Αρμένιους.
18. Η δίχρονη προεδρία του μητροπολίτη Χρύσανθου στην Τραπεζούντα ήταν ένα αληθινό διάλειμμα δημοκρατίας.

ΘΕΜΑ Β

1. Ποιες πρωτοβουλίες ανέλαβε ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης για την ίδρυση Ποντιακής Δημοκρατίας;
2. Να αναφερθείτε: α) στις ενέργειες του Μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθου για το ποντιακό ζήτημα, κατά το συνέδριο Ειρήνης (1918-1919) στο Παρίσι (μονάδες 6) και β) στις ενέργειες του Μητροπολίτη Αμάσειας Γερμανού Καραβαγγέλη, κατά το 1921, για το ίδιο ζήτημα. (μονάδες 6)
3. Να αιτιολογήσετε γιατί:     Η συνεργασία Κεμάλ − Μπολσεβίκων λειτούργησε ως ταφόπετρα του Ποντιακού ζητήματος.
4. Ποια ήταν η εμπορική δραστηριότητα του Παρευξείνιου ελληνισμού κατά τον 19ο αιώνα;
5. Πώς διοικήθηκε η Τραπεζούντα κατά την περίοδο 1916-1918;
6. Στους αγώνες για τη δημιουργία αυτόνομης Ποντιακής Δημοκρατίας, από το 1917 έως τον Δεκέμβριο του 1918, ποιοι Έλληνες της Διασποράς ναδείχθηκαν πρωτεργάτες και ποια ήταν η δράση του Κ. Κωνσταντινίδη;

ΠΗΓΕΣ

1. ΘΕΜΑ Δ

Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται, να αναφερθείτε στη διπλωματική δραστηριότητα που ανέπτυξε το 1919 ο μητροπολίτης Χρύσανθος, όσον αφορά το Ποντιακό Ζήτημα, στη Συνδιάσκεψη της Ειρήνης στο Παρίσι (μονάδες 15) και στις διαπραγματεύσεις του με τους Αρμένιους μέχρι την υπογραφή της συνθήκης φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στους Μπολσεβίκους και τον Κεμάλ τον Μάρτιο του 1921 (μονάδες 10).

                                                                                                                                Μονάδες 25

Κείμενο Α

Τήν οὐσιαστική εὐθύνη γιά τήν προβολή τῶν ποντιακῶν θέσεων στή Συνδιάσκεψη τῆς Εἰρήνης ἀνέλαβε ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Ἀπό τό 1919 ὥς τό 1922 ὁ  ρησκευτικός αὐτός ἡγέτης ὑπῆρξε ὁ δυναμικός ἐκφραστής τοῦ κινήματος γιά τήν ἵδρυση ποντιακοῦ κράτους. Σέ τελευταία ἀνάλυση ὁ Χρύσανθος, καθώς καί ὅλες οἱ ποντιακές ὀργανώσεις, ἐπιθυμοῦσε την ἕνωση τοῦ Πόντου μέ τό ἐλεύθερο ἑλληνικό κράτος. […] Ἔτσι, μαζί μέ τόν Τοποτηρητή τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου, Μητροπολίτη Προύσης Δωρόθεο, καί τόν Πατριαρχικό σύμβουλο γιατρό Ἀλέξανδρο Παππᾶ, ὁ Χρύσανθος πῆγε στο Παρίσι γιά νά ἀντιπροσωπεύσει ἐκεῖ στήν Διάσκεψη τά δίκαια τοῦ ἀλύτρωτου ποντιακοῦ ἑλληνισμοῦ. Χωρίς χρονοτριβή ὁ Χρύσανθος, μέ τήν βοήθεια τοῦ Παππᾶ, προετοίμασε ἕνα ἐκτενές ὑπόμνημα […] (με το οποίο) ζητοῦσε τήν ἀπαλλαγή τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου ἀπὸ το τουρκικό καί τήν ἵδρυση ἑνός «Αὐτονόμου Ἑλληνικοῦ Κράτους». […] Ὁ Γάλλος διπλωμάτης (Ζύλ Καμπόν) ὑπέδειξε στόν Μητροπολίτη νά προετοιμάσει τό ἔδαφος παρουσιάζοντας τίς ἀξιώσεις του στούς Βρετανούς καί Ἀμερικανούς ἀντιπροσώπους. Τήν ὑπόδειξη αὐτή ὁ Χρύσανθος ἀκολούθησε χωρίς καθυστέρηση. Ὑπό τό πνεῦμα ἐκείνου τοῦ ὑπομνήματος μίλησε ὁ Μητροπολίτης στό Γάλλο πρωθυπουργό Πουανκαρέ καθώς καί στά μέλη τῆς ἀγγλικῆς ἀποστολῆς. Στον Κλεμανσώ εἰδικά ἔδωσε καί πρόσθετο σημείωμα περί τοῦ ποντιακοῦ ζητήματος…

A.’Αλεξανδρῆς Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐθνικοῦ πνεύματος τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, 1918-1922: Ἑλληνική ἐξωτερική πολιτική καί τουρκική ἀντίδραση, στό: Μελετήματα γύρω ἀπό τόν Βενιζέλο καί τήν ἐποχή του, μέ τήν ἐποπτεία Θ. Βερέμη καί Ο. Δημητρακόπουλου (Δοκίμιο-Ἱστορία, 1), Ἀθήνα: Φιλιππότης, 1980, σσ. 436-437.

Κείμενο Β

Ὁ Χρύσανθος ἀκολουθώντας τίς ὁδηγίες τοῦ Βενιζέλου, συνομίλησε ἀνεπίσημα μέ τούς Ἀρμενίους ἀντιπροσώπους στή Διάσκεψη τῆς Εἰρήνης τόν Μάϊο τοῦ 1919 στό Παρίσι. Ἔτσι, παρόλο πού παρέμεινε ἕνας ἀφοσιωμένος θιασώτης τοῦ ποντιακοῦ κινήματος ἀνεξαρτησίας, μετά τίς συναντήσεις του μέ τόν Βενιζέλο δέχθηκε νά διερευνήσει τίς πιθανότητες ἀρμενο-ποντιακῆς συνεργασίας. Μιά τέτοια πρόταση ἔγινε περισσότερο ἑλκυστική μετά τήν ἀποτυχία τοῦ Μητροπολίτη νά ἐξασφαλίσει συγκεκριμένη βοήθεια γιά τήν ἵδρυση χωριστοῦ κράτους Πόντου κατά τή διάρκεια τῶν διπλωματικῶν του ἐνεργειῶν στήν Εὐρώπη τό καλοκαίρι τοῦ 1919. […] Συνεχίζοντας τή διπλωματική του προσπάθεια, ὁ Χρύσανθος ἔφθασε στήν ἀρμενική πρωτεύουσα Ἐριβάν. Ἔκεῖ ἔλαβε μέρος σέ παρατεταμένες συνδιασκέψεις μέ την ἀρμενική κυβέρνηση ἀπό τίς 10 ὥς τίς 16 Ἰανουαρίου 1920. […] Τελικά, αὐτές οἱ παρατεταμένες διαπραγματεύσεις τερματίσθηκαν ὅταν οἱ ἕλληνες Πόντιοι καί ἡ ἀρμενική κυβέρνηση τοῦ Ἐριβάν συμφώνησαν νά δημιουργηθεῖ μιά «ποντιο-ἀρμενική συνομοσπονδία», ἔμεινε ὅμως να καθορισθεῖ ἐπακριβῶς ὁ βαθμός ὁμοσπονδοποίησής της. Ἡ συμφωνία ὑπογράφτηκε ἀπό τόν Ἀρμένιο  πρωθυπουργό Α. Χατισιάν καί τόν Μητροπολίτη Χρύσανθο…

A.’Αλεξανδρῆς Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐθνικοῦ πνεύματος τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, 1918-1922: Ἑλληνική ἐξωτερική πολιτική καί τουρκική ἀντίδραση, στό: Μελετήματα γύρω ἀπό τόν Βενιζέλο καί τήν ἐποχή του, μέ τήν ἐποπτεία Θ. Βερέμη καί Ο. Δημητρακόπουλου (Δοκίμιο-Ἱστορία, 1), Ἀθήνα: Φιλιππότης, 1980, σσ. 446-448.

1. Με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που σας δίνονται, να αναφερθείτε στη συμβολή του διαμετακομιστικού εμπορίου στην οικονομική ανάπτυξη του Ποντιακού Ελληνισμού κατά τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα. Μονάδες 25

Κείμενο Α

Στήν Τραπεζούντα τό 1869 ἡ ἀξία τῶν εἰσαγωγῶν εἶχε φθάσει στά 62.787.464 φράγκα, μὲ χῶρες προελεύσεως κατά σειρά: Ἀγγλία, Περσία, Γαλλία, Ρωσία, Ἐλβετία καὶ προτελευταία τὴν Ἑλλάδα μὲ 131.150 φράγκα, καὶ τῶν ἐξαγωγῶν στὰ 37.901.438 φράγκα, μὲ προορισμὸ κατὰ σειρά: Περσία, Κωνσταντινούπολη, Ρωσία, Γαλλία, Καύκασο κ.ἄ. Τὸν ἴδιο χρόνο εἶχαν ἔρθει στὸ λιμάνι της Τραπεζούντας 297 ἀτμόπλοια καὶ 704 ἱστιοφόρα. Μὲ τὶς χερσαῖες συγκοινωνίες καὶ ἰδιαίτερα ἀπὸ τὸ δρόμο Τραπεζούντας – Ἐρζεροὺμ – Ταυρίδας πολλά καραβάνια μετέφεραν ἐμπορεύματα πρὸς καὶ ἀπὸ τὸ ἐσωτερικό τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, πρὸς τὴν Περσία καὶ ἄλλες χῶρες.

Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. ΙΓ΄: Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ τὸ 1833 ὡς τὸ 1881, Ἀθήνα: Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, 1977, σ.435.

Κείμενο Β

Στόν Πόντο ἡ οἰκονομικὴ δραστηριότητα περιοριζόταν στὴν παραλιακὴ ζώνη καὶ σ’ αὐτὴ πάλι ἤκμαζε τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο. Τὸ σπουδαιότερο κέντρο ἦταν ἡ Τραπεζούντα, ποὺ βρισκόταν στὸ τέρμα τοῦ χερσαίου δρόμου καὶ στὸ ἐπίκεντρο τῆς ἐπικοινωνίας τῆς Περσίας καὶ τῆς Κασπίας μὲ ὅλη τὴ Μικρὰ Ἀσία καὶ μὲ τὴ ∆ύση. Τὸ ἐμπόριο τῆς Τραπεζούντας ἀναπτύχθηκε ἰδιαίτερα ἀπὸ το 1883, ὅταν ἡ Ρωσία ἀπέκλεισε τὴν ὁδὸ μέσω Καυκάσου στὸ περσικὸ ἐμπόριο, μέχρι το 1906, ὁπότε ἀποκαταστάθηκε πάλι ἡ ἐπικοινωνία μέσω Ρωσίας. Στὸ διαμετακομιστικὸ ἐμπόριο τῆς Τραπεζούντας ἡ ἑλληνική ναυτιλία ἔπαιζε σημαντικὸ ρόλο – ἐρχόταν τρίτη στὶς εἰσαγωγὲς καὶ ἐξαγωγὲς στὸ λιμάνι τῆς πόλεως. Ὑπῆρχε ὑποκατάστημα τῆς Τράπεζας Ἀθηνῶν, ἐνῶ οἱ ντόπιοι μεγάλοι τραπεζικοὶ καὶ ἐμπορικοὶ οἶκοι τῶν Γ. Καπαγιαννίδη, ἀδελφῶν Φωστηροπούλου καὶ τῶν Θεοφύλακτου καὶ Λεοντίδη ἤλεγχαν τὴν οἰκονομικὴ ζωὴ τοῦ τόπου. ∆εύτερη σὲ σημασία ἐρχόταν ἡ Ἀμισὸς (Samsun) ποὺ ἤκμαζε ὡς κέντρο ἐξαγωγῆς καπνοῦ καὶ διέθετε καὶ αὐτὴ ὑποκατάστημα τῆς Τράπεζας Ἀθηνῶν. Ἡ Κερασούντα καὶ τὰ Κοτύωρα ἤκμαζαν ἐπίσης· καὶ ἐκεῖ τὸ ἐμπόριο ἦταν στὰ χέρια τῶν Ἑλλήνων.

Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. Ι∆΄: Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ τὸ 1881 ὡς τὸ 1913, Ἀθήνα: Ἐκδοτικὴ Ἀθηνῶν, 1977, σ.372.

Κείμενο Γ

[…] Ἡ οἰκονομική ἀνάπτυξη, τῶν ἑλλήνων ἐμπόρων τοῦ Πόντου ἀπό τά μέσα τοῦ 19ου αἰώνα ὀφείλεται κατά ἕνα μέρος στήν εὐνοϊκή μεταχείρηση πού ἀπολάμβαναν ἀπὸ τήν τσαρική Ρωσία καί σέ μικρότερο βαθμό ἀπό ἄλλες μεγάλες ∆υνάμεις. Οἱ πολύγλωσσοι ἕλληνες ἔμποροι ὑπῆρξαν πολύτιμοι συνέταιροι, ἐπειδή γνώριζαν καλά τίς τοπικές ἐμπορικές συνθῆκες καί εἶχαν ἐκτεταμένες ἐπαφές μέ ἑλληνικές παροικίες στήν Εὐρώπη καί σ’ ὁλόκληρη τήν ὀθωμανική Αὐτοκρατορία. Ἀλλά οἱ ἕλληνες χριστιανοί ἦταν ἐξίσου πολύτιμοι για την προώθηση εὐρωπαϊκῶν καί ἰδιαίτερα ρωσικῶν πολιτικῶν φιλοδοξιῶν σέ βάρος ὀθωμανικῶν ἐδαφῶν. Πολλοί ἀπ’ αὐτούς διέθεταν συχνά διπλωματικά διαβατήρια ἤ ἀπήλαυαν προστασία εὐρωπαϊκῶν ∆υνάμεων και ὀφελήματα ἀπό τό σύστημα των διομολογήσεων. Μ’ αὐτές τίς συνθῆκες ὁ ἀριθμός τῶν μουσουλμάνων ἐμπόρων στή Μαύρη Θάλασσα μειώθηκε σημαντικά σέ ἀριθμό καὶ δύναμη γύρω στὰ τέλη τοῦ περασμένου καί στίς ἀρχές τοῦ είκοστοῦ αἰώνα. Aλ.’Αλεξανδρῆς, Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐθνικοῦ πνεύματος τῶν Ἑλλήνων τοῦ Πόντου, 1918-1922: Ἑλληνική ἐξωτερική πολιτική καί τουρκική ἀντίδραση, στό: Μελετήματα γύρω ἀπό τόν Βενιζέλο καί τήν ἐποχή του, μέ τήν ἐποπτεία Θάνου Βερέμη καί Οδυσσέα ∆ημητρακόπουλου, Ἀθήνα: Φιλιππότης, 1980, σσ. 427-428.

2. Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παραθεμάτων που σας δίνονται, να παρουσιάσετε την πνευματική δραστηριότητα των Ελλήνων στον Πόντο και να αναλύσετε ποιος ήταν ο ρόλος της ελληνικής αστικής τάξης στην υποκίνηση της δραστηριότητας αυτής και στην εθνική ευαισθητοποίηση των ομογενών του Πόντου.(ΟΕΦΕ 2010) Μονάδες 25

Κείμενο Α

Τα δύο φροντιστήρια ήταν τα μοναδικά εκπαιδευτικά ιδρύματα του Πόντου που περιελάμβαναν εκείνη την εποχή εκτός της στοιχειώδους και τη βαθμίδα της μέσης εκπαίδευσης.

Από το έτος της ίδρυσής του από τον Σεβαστό Κυμινήτη, το 1682, έως τα μέσα του 19 αι. το «Φροντιστήριον Τραπεζούντος» πέρασε διάφορες περιπέτειες: ανέστειλε τη λειτουργία του, άλλαξε ονομασία, βρέθηκε σε περιόδους ακμής και παρακμής. Η λειτουργία του Φροντιστηρίου άρχισε να αναβαθμίζεται από τα μέσα του 19 αι. Κατά τη σχολική χρονιά 1859-1860 φοιτούσαν στο Φροντιστήριο 108 μαθητές το α΄εξάμηνο και 92 το β΄ εξάμηνο … Όπως φαίνεται από διάφορες μαρτυρίες διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο τόσο στη μόρφωση των στελεχών της ελληνικής κοινωνίας του Πόντου όσο και γενικότερα στην ανόρθωση του πνευματικού της επιπέδου.

Το «Φροντιστήριον της Αργυρουπόλεως» ιδρύθηκε σαράντα χρόνια μετά την ίδρυση του Φροντιστηρίου της Τραπεζούντος, το 1713, από τον αρχιεπίσκοπο Χαλδίας Ιγνάτιο Σκρίβα Α’, τον Φυτιάνο, και ακολούθησε σε γενικές γραμμές την πορεία του Φροντιστηρίου Τραπεζούντος.

Γιαννακόπουλος Γιώργος Α. (επιμ.), Χαμένες πατρίδες, ο Πόντος των Ελλήνων. Τα Νέα, 2003 (α΄έκδοση), σ. 106.

Κείμενο Β

Οι μη μουσουλμάνοι και κατεξοχήν οι Έλληνες έμποροι απέκτησαν προοδευτικά κυρίαρχη θέση μέσα στην οικονομική ζωή στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας κατά τρόπο που προκάλεσε μια οικονομική και κοινωνική απώλεια της ισορροπίας ανάμεσα στις δύο κοινότητες….

Οι ελληνικές εμπορικές και επαγγελματικές μεσαίες τάξεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αντιλαμβάνονταν ότι η μόνη δυνατότητα ελέγχου των πολιτικών δυνάμεων θα ήταν δυνατή μόνο με την αντικατάσταση του υπάρχοντος τουρκικού καθεστώτος από ένα ελληνικό. Κάτω από ένα τέτοιο καθεστώς έλπιζαν ότι θα ήταν ικανοί για αποτελεσματική επίδραση όχι μόνο πάνω στις οικονομικές, αλλά και στις πολιτικές υποθέσεις της χώρας. Για να πετύχουν το σκοπό τους, πίεζαν για ομογενή εθνική συγκρότηση και επανελληνοποίηση των διαφόρων ορθόδοξων οθωμανικών ομάδων.

Πλούτος, ταξική συνείδηση και επιγαμίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην επανελληνοποίηση των Ελλήνων αγροτών της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Καθώς οι Έλληνες του Πόντου άρχισαν να συνιστούν ακμάζουσες και δραστήριες κοινότητες, οι πολυάριθμες εκκλησίες, τα σχολεία, τα πνευματικά κέντρα και ευαγή ιδρύματα που δημιουργούνταν συντηρούνταν από χορηγίες.

Αλέξης Αλεξανδρής, « Η ανάπτυξη του εθνικού πνεύματος των Ελλήνων του Πόντο 1918- 1922:ελληνική εξωτερική πολιτική και τουρκική αντίδραση», Μελετήματα γύρω από το Βενιζέλο και την εποχή του.Αθήνα, Φιλιππότης, 1980, σ.427,428,429.

3. Συνδυάζοντας τις ιστορικές γνώσεις σας και τις πληροφορίες των παρακάτω  παραθεμάτων, να παρουσιάσετε τη στάση των Νεοτούρκικων κυβερνήσεων απέναντι στους Έλληνες του Πόντου κατά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο.

Κείμενο Α

«Την 15ην Απριλίου, οι κάτοικοι των δέκα εξ χωρίων της περιφερείας της Μονής Βαζελώνος, άπαντες Έλληνες λαβόντες διαταγήν των τουρκικών στρατιωτικών αρχών, να φύγωσιν εις το εσωτερικόν της Αργυρουπόλεως και φοβηθέντες, μη έμελλον, καθ’ οδόν, να σφαγώσιν, ον τρόπον είδον σφαγέντας τους Αρμενίους, εγκατέλιπον τας κατοικίας των, και εισήλθον εις τα δάση, ελπίζοντες να σωθώσιν, εκ ταχείας τινός προελάσεως του ρωσικού στρατού. Εκ τούτων, εις εξακισχιλίους ανερχομένων, 650 κατέφυγαν εις την Μονήν Βαζελώνος, εν η προϋπήρχον και άλλοι 130 εκ Τραπεζούντος πρόσφυγες, 1.200 εισήλθον εις εν μέγα σπήλαιον του χωρίου Κουνάκα, και οι λοιποί διεσκορπίσθησαν εις τα ανά δάση σπήλαια και τας διαφόρους κρύπτας.

Άπασαι αι οικίαι των χωρίων τούτων μετά την έξοδον των ενοίκων ελεηλατήθησαν και αι περιουσίαι διηρπάγησαν υπό του τουρκικού στρατού, και των Τούρκων κατοίκων των προς δυσμάς κειμένων τουρκικών χωρίων… Οι εν των σπηλαίω Κουνάκας κρυβέντες, αναγκασθέντες εκ πείνης, μετά συνθηκολόγησιν παρεδόθησαν. Εκ τούτων, είκοσι εξ γυναίκες και νεανίδες, διερχόμεναι την επί του ποταμού, παρά το χωρίον των, γέφυραν, ίνα αποφύγωσιν τας, ας εφοβούντο, ατιμίας έρριψαν εαυτάς εις το ρεύμα, και παρά τας προσπάθειας των άλλων, προς σωτηρίαν των, επνίγησαν».

(Α.Υ.Ε., Αθήνα 2 6 4 ΠΑΡΕΥΞΕΙΝΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ 1917, Ανθελληνικοί εν Τουρκία διωγμοί, αρ. πρωτ. 9067, Πετρούπολη (30.8.1916).

Κείμενο Β

«Διαρκούντος του Ευρωπαϊκού πολέμου υπερτριακόσιαι χιλιάδες Έλληνες του Πόντου εξεβλήθησαν εκ των εστιών αυτών και εξετοπίσθησαν εις τα ενδότερα της Μικράς Ασίας, εν μέσω βαρύτατου χειμώνος, δίχα τροφής και οδοιπορικών εφοδίων θύματα των ορέξεων των απαγωγέων, στρατιωτών και τσετέδων.

Εκ του ολικού ελληνικού πληθυσμού διακόσιοι τριάκοντα τρεις χιλιάδες εύρον τον θάνατον εν τω στρατώ, εν τοις απαισίοις εργατικοίς τάγμασι, εν ταις εξορίαις, ανά τα όρη, τους ποταμούς, τας χαράδρας, τας ερημίας, εκ πείνης, εκ ψύχους, εκ κακουχκόν, εν μαχαίρα και ξίφει και αγχόνη και δια παντοίων άλλων μέσων».

(Α.Υ.Ε., Κ.Υ., Υ.Α.Κ., 1922/Α/4″, αρ. πρωτ. 1320, Κωνσταντινούπολη (1.3.1922).

4. Με βάση τις ιστορικές γνώσεις σας και αξιοποιώντας το παρακάτω κείμενο μιλήστε για τις διπλωματικές πράξεις της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που σχετίζονται με τους υπόδουλους χριστιανούς και για τις άμεσες συνέπειες για την περιοχή του Πόντου. Μονάδες 25

Μετά την λήξη του Κριμαϊκού πολέμου η Τουρκία κάτω από την πίεση των Ευρωπαϊκών δυνάμεων, υποχρεώθηκε να εκδώσει το Χάττι Χουμαγιούν (1856) δηλαδή Σουλτανικό διάταγμα που αναγνώριζε σ’ όλους τους υποδούλους λαούς της Τουρκίας, ισότητα, ισονομία, ελευθερία συνείδησης και ελευθερία θρησκευτικής λατρείας.

Με βάση αυτό το διάταγμα το Πατριαρχείο συνέταξε γενικούς κανονισμούς που τακτοποιούσαν τα εκκλησιαστικά και εθνικά ζητήματα των ορθοδόξων Χριστιανών που ανήκαν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και ήταν και υπήκοοι του Σουλτάνου. Οι κανονισμοί αυτοί επικυρώθηκαν από την τουρκική κυβέρνηση και αποτέλεσαν βασικό νόμο της Τουρκίας και καταστατικό χάρτη της εκκλησίας και του υποδούλου ελληνισμού. Σ’ αυτούς τους κανονισμούς στηρίχθηκαν και οι Έλληνες του Πόντου και δημιούργησαν την τοπική τους αυτοδιοίκηση, υπό την προεδρία πάντοτε του Μητροπολίτη, τη μόνη αρχή που αναγνώριζε το Τουρκικό κράτος.

Άννα Θεοφύλακτου

(Η Θεσσαλονίκη μετά το 1912, πρακτικά συμποσίου 1-3 Νοεμβρίου 1985, Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης, Δήμος Θεσσαλονίκης, Θεσσαλονίκη 1986, σελ. 523-527)