Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.Π).

Από το βιβλίο του Χάρη Σαπουντζάκη και του Λουκά Χριστοδούλου: “Η ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ ΣΤΟ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ 1922-1941”

Τα προβλήματα κυρίως της στέγασης των προσφύγων και της επαγγελματικής τους

αποκατάστασης, δεν μπορούσε να τα λύσει το Ελληνικό Κράτος και πρωτίστως το ιδρυ

θέν Ταμείο Περίθαλψης Προσφύγων (Τ.Π.Π.). Έπρεπε να βρεθούν χρηματοδότες ή να λη­

φθούν δάνεια από το εξωτερικό. Ποιος όμως θα δάνειζε σε ένα σχεδόν οικονομικά κατεστραμμένο κράτος και με τι εγγυήσεις;

Η Ελλάδα αδυνατώντας να ανταπεξέλθει στην εν λόγω οικονομική κατάσταση, από το

Φεβρουάριο του 1923, ζήτησε τη βοήθεια της νεοϊδρυθείσης τότε Κοινωνίας των Εθνών

[Κ. τ. Ε], η οποία έστειλε μία επιτροπή εμπειρογνωμόνων για να εξετάσει τις συνθήκες

και τα προβλήματα των προσφύγων. Με βάση τα πορίσματα της επιτροπής προτάθηκε η ίδρυση της Ε.Α.Π.

που σκοπό, σε πρώτη φάση, είχε την εγκατάσταση των προσφύγων (αστών και αγροτών)

και σε δεύτερη φάση την επαγγελματική αποκατάστασή τους.

Η Επιτροπή Αποκατάστασης  Προσφύγων ιδρύθηκε με τη δημοσίευση στην Ελλάδα

του Ν. Δ. «Περί κυρώσεως του εν Γενεύη υπογραφέντος Πρωτοκόλλου περί αποκαταστά­

σεως των εν Ελλάδι προσφύγων και ιδρύσεως Επιτροπής αποκαταστάσεως προσφύγων

κλπ,» (Φ.Ε.Κ. 289/13.10.1923 τ. Α’). Με βάση το εν λόγω νομοθετικό διάταγμα, η Ελληνι­

κή Κυβέρνηση αναλάμβανε την υποχρέωση:

1. Να ιδρύσει την Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων, όπως περιγραφόταν

στο συνημμένο Καταστατικό που ήταν αναπόσπαστο μέρος της σύμβασης.

2. Να εκχωρήσει 500.000 εκτάρια (ή 7.000.000 στρέμματα) στην Ε.Α.Π.,

κατάλληλα ως προς την ποιότητα και την τοποθεσία.

3. Όλες οι προκαταβολές που είχαν ληφθεί από την Εθνική Τράπεζα, για

λογαριασμό της Ε.Α.Π. θα έπρεπε να αποδοθούν σ’ αυτήν.

4. Η Ελληνική Κυβέρνηση, να συνάψει δάνειο όχι μικρότερο των 6.000.000 λιρών

που θα απέδιδε στην Ε.Α.Π.

5. Η Ελληνική Κυβέρνηση να μην συνάψει άλλα βάρη άνευ της εγκρίσεως της

Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής (σήμερα Δ.Ν.Τ.).

6. Η Ελληνική Κυβέρνηση να απαλλάξει την Ε.Α.Π. παντός φόρου ή τέλους.

7. Η απόδοση προκαταβολών γινομένων σε πρόσφυγας υπό της Ε.Α.Π. να έχει

προτεραιότητα απέναντι της πληρωμής φόρων ή πάσης άλλης απαιτήσεως.

8. Να επιτρέπει στο Συμβούλιο της Κοινωνίας των Εθνών να διερευνά και να

επιβλέπει τη δράση της Ε.Α.Π. και να αποδέχεται τις αποφάσεις του Συμβουλίου

εφόσον προϋπέθεταν ενέργειες εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης.

9. Ουδεμία διάταξη του Πρωτοκόλλου να μην μεταβάλλει τις υποχρεώσεις

της Ελλάδας απέναντι στις συμφωνίες της Λωζάννης της 30.1.1923 και της

Ελληνοβουλγαρικής Συμβάσεως περί αμοιβαίας μετανάστευση ς,

της υπογραφείσης στο Νεϊγύ την 27.11.1919.

10. Εν περιπτώσει οιασδήποτε διαφωνίας περί την ερμηνεία του παρόντος

Πρωτοκόλλου μεταξύ Γαλλικού και Αγγλικού κειμένου να υπερισχύει

το Αγγλικό.

Η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων (Ε.Α.π.) είχε 4μελές Διοικητικό Συμβούλιο

(2 Ξένοι και 2 Έλληνες) και αποτελούνταν (1924 -1925) από τους:

• Πρόεδρος – Χένρυ Μοργκεντάου, πρώην Πρεσβευτής των ΗΠΑ στην

Κωνσταντινούπολη,

• Αντιπρόεδρος – Σερ Τζων Κάμπελ, πρώην αρμοστής της Μ. Βρετανίας

στις Ινδίες,

• Ταμίας – Στέφανος Δέλτας, επιχειρηματίας και τραπεζΙτης,

• Γενικός Γραμματέας – Περικλής Αργυρόπουλος, στρατιωτικός και διπλωμάτης.

Δύο ακόμη νομοθετικές ρυθμίσεις «θωράκισαν» την Ε.Α.Π. αποτελεσματικά:

1. Με το Φ.Ε.κ. 371/19.12.1923 τ. Χ, «Περί λειτουργίας Επιτροπής Αποκαταστάσε­

ως Προσφύγων», στην Ε.Α.Π. εδόθησαν οι δικαιοδοσίες: 1) του Υπουργού της Γεωργίας,

2) των αρμοδίων Συμβουλίων του Υπουργείου Γεωργίας ως και παντός παρεμφερούς

Συμβουλίου λειτουργούντος με σκοπό τον αγροτικό εποικισμό των προσφύγων, 3) του

Υπουργού Προνοίας, Υγιεινής και Αντιλήψεως, 4) των αρμοδίων Συμβουλίων του Υπουρ­

γείου Προνοίας κλπ. ως και παντός παρεμφερούς Συμβουλίου, λειτουργούντος για την

ενέργεια της αστικής αποκαταστάσεως προσφύγων.

Έτσι κατάφερε πέραν από τις ακανθώδεις διαδικασίες και διαγωνισμούς του Δημοσίου,

να επιτελέσει χωρίς μεγάλες καθυστερήσεις το έργο της.

2. Με το Φ.Ε.Κ. 390/31.12.1923 τ. ΑΊ «Περί μεταβιβάσεως εις την Επιτροπήν Αποκαταστάσεως Προσφύγων

της απολύτου κυριότητος αγροτικών κτημάτων ανηκόντων εις το Ελληνικόν Δημόσιον», η Ε.Α.Π. απέκτησε

χιλιάδες στρέμματα γης, για τη γεωργική αποκατάσταση των προσφύγων

γεωργών. Υπολογίζεται ότι στη διάθεση της Ε.Α.Π. τέθηκαν 8.500.000 στρέμματα γης.

Εν αντιθέσει με το Ταμείο Περίθαλψης Προσφύγων, η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων δεν ήταν

φιλανθρωπικός Οργανισμός. Τυπικά ήταν αυτόνομος υπερεθνικό; Οργανισμός που λειτουργούσε υπό

την άμεση εποπτεία της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.τ.Ε.), σε συμφωνία πάντα με την Ελληνική Κυβέρνηση.

Σκοπό είχε, την αποκατάσταση των προσφύγων και τη δημιουργία υποδομών.

Για αυτό το λόγο, κατέβαλε μεγάλες προσπάθειες και έλαβε 2 σημαντικά δάνεια από

το εξωτερικό (στην πραγματικότητα τα έλαβε η Ελληνική Κυβέρνηση για λογαριασμό της

Ε.Α.Π.) με την εγγύηση της Κοινωνίας των Εθνών [Κτ.Ε), προκειμένου να επιτελέσει το

μεγάλο αυτό έργο. Τα κεφάλαιά της δεν διοχετεύονταν στην προσωρινή περίθαλψη των

προσφύγων αλλά στη συνολική οριστική και αμετάκλητη αποκατάστασή τους σε παρα­

γωγική εργασία με όρο την τελική εξόφληση των χορηγουμένων δανείων.

Τα Κεντρικά Γραφεία της Ε.Α.Π. ήταν στη Λεωφ. Κηφισίας 3, στην Αθήνα. Στη Ν. Ιω­

νία είχε εγκαταστήσει το λεγόμενο Γραφείο της Εποπτείας με τους υπαλλήλους

της, στη σημερινή Λεωφ. Ηρακλείου. Διευθυντής του Γραφείου Συμβουλίου της Επο­

πτείας ήταν ο Κυρίσογλου. Στο εν λόγω Συμβούλιο συμμετείχε και ο Α. Λασκαρίδητ, εκ­

προσωπώντας τους Ιωνιώτες.

Η Ε.Α.Π. στελεχώθηκε από έμπειρα στελέχη διαφόρων υπουργείων ενώ αποσπάστη­

καν σε αυτήν οι υπηρεσίες του Τμή ματος Αστικής Αποκατάσταση; Προσφύγων και το τε­

χνικό Τμήμα του Ταμείου Περίθαλψης Προσφύγων του Υπουργείου Γεωργίας.

Η Ε.Α.Π. προκειμένου να εκτελέσει το έργο της, βάσει της Διεθνούς Σύμβασης, έπρεπε

να πάρει «προίκα»: γη. Και την πήρε (ένα μέρος) με την παράδοση των προσφυγικών συ­

νοικισμών που είχαν ήδη κατασκευαστεί ή ήταν υπό ανέγερση στην περιοχή της Αττικο­

βοιωτίας και την απαλλοτρίωση εκτάσεων, που πραγματοποιούσε για λογαριασμό της,

το Υπουργείο Γεωργίας.

Η κυριότητα των συνοικισμών που είχαν ιδρυθεί από το Ταμείο Περίθαλψη; Προσφύ­

γων, με απόφαοη του Υπουργού Α. Μυλωνά, μεταβιβάστηκε στο Υπουργείο Γεωργίας, το

οποίο την παρέδωσε στην Επιτροπή Αποκατάσταση; Προσφύγων, μόλις ιδρύθηκε.

Στο Φ.Ε.κ. 5/22.1.1924 τ. 8′ διαβάζουμε:

«περί μεταβιβάσεως εις την Επιτροπήν Αποκαταστάσεως ΠροσφύΥων της απο­

λύτου κυριότητος κλπ.» και την σχετικήν απόφασιν του ΥπουΡΥικού Συμβουλίου,

μεταβιβάζομεν εις την απόλυτον κυριότητα της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προ­

σφύΥων και παραχωρούμε προς αυτήν τους εν τω υπ’ αριθ. 34152/1924 συμβο­

λαίω του συμβολαΙΟΥράφου Αθ, νών Α. Ζαχαροπούλου αναφερομένους προσφυ

γικούς συνοικισμούς Παγκρατίου “(ΧΙ Ποδαράδων του Δήμου Αθηναίων και Κοκκινιάς του Δήμου Πειραιώς,

ανηκόντων κατά κυριότητα εις το Ελληνικόν Δημόσιον, μεθ’ όλης της περιοχής των

και των επ: αυτών οικοδομών, παραρτημάτων και παρακολουθημάτων».

Για να δούμε όμως τι οικήματα είχε κατασκευάσει το Ταμείο Περίθαλψη; Προσφύ­

γων στη Ν. Ιωνία, όπως αναφέρονται στο υπ’ αρ. 34152/24 Συμβόλαιο, μέχρι 11 Ιανου­

αρίου 1924, που έγινε η συμβολαιογραφική πράξη και παρεδόθη ο οικισμός στην Ε.Α.Π.:

Για να τονώσει όμως και την αγορά με κεφάλαια κινήσεως, η Κυβέρνηση ψηφίζει τον

Ν. 3142 «Περί κυρώσεως της μεταξύ της Ελληνικής Πολιτείας και της Εθνικής Τραπέζης

της Ελλάδος συμβάσεως από 20.5.1924 περί οικονομικής ενισχύσεως εγγυήσει της Ελ­

ληνικής Πολιτείας εις ομογενείς πρόσφυγας μικροεπαγγελματίας οργανωμένους εις ομά- .

δας ως και εις αστικούς συνεταιρισμούς μικροβιομηχανιών και χειροτεχνιών» προκειμέ-

νου να βοηθήσει τους μικροεπαγγελματίες στην οργάνωση των επιχειρήσεών τους, πα­

ρέχοντας δάνεια μέχρι συνολικού ποσού 50.000.000 δρχ. με επιτόκιο 7% και προμήθεια

0,5% (Φ.Ε.κ.179/2.8.1924τ.Α’). .1

Και λίγες ημέρες αργότερα με τον Ν. 3143 «Περί κυρώσεως της μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου

και της Εθνικής Τραπέζης συναφθείσης τη 22 Απριλίου 1924 συμβάσεως,

αφορώσης την χορηγία προκαταβολή; εκ δραχμών τριάκοντα εκατομμυρίων εις την Επιτροπήν

Αποκαταστάσεως Προσφύγων» ενεργοποιείται η σύμβαση για άνοιγμα ποσού 30.000.000 δρχ.

προςτην Ε.Α.Π. έναντι της πιστώσεως του 1.000.000 λιρών Αγγλίας του προσφυγικού δανείου,

για την επιτάχυνση της ανοικοδομήσεως οικιών για τη στέγαση των προσφύγων και την προμήθεια υπέρ αυτών των προς καλλιέργεια αναγκαίων. (Φ.Ε.Κ. 180/4.8.1924 τ. Α’).

Στα τέλη Οκτωβρίου 1925 ψηφίζεται από την Δ’ εν Αθήναις Συντακτική Εθνοσυνέ­

λευση το Διάταγμα «Περί κυρώσεως της από 19.9.1924 πράξεως προσθέτου τω από

29.9.1923 πρωτοκόλλω της Γενεύης» και εξειδικεύονται οι υποχρεώσεις της Ελληνικής

Κυβέρνησης προς την Ε.Α.Π. όσον αφορά την λήψη του δανείου και την παραχώρηση των

γαιών.

Το διεθνές δάνειο που έλαβε η Ελλάδα για λογαριασμό της Ε.Α.Π. το 1925 και ονο­

μάσθηκε Προσφυγικό Δάνειο ήταν ποσού 12.300.000 λιρών Αγγλίας (καθαρό ποσόν

9.963.000 λίρες Αγγλίας) και έγινε με τη σύμπραξη Αγγλικών και Αμερικανικών Τραπε­

ζών και της Εθνικής Τραπέζης της Ελλάδος.

Το εν λόγω δάνειο που ελήφθη ύστερα από την άδεια της Διεθνούς Οικονομικής Επι τροπής (Δ.α.Ε.) –

το αντίστοιχο σημερινό Δ.Ν.Τ. – όταν έκλεισε τον κύκλο της η Ε.Α.Π. και

τις υποχρεώσεις της ανέλαβε η Ελληνική Κυβέρνηση, με το Ν. 4857/1930 «Περί μεταβι­

βάσεως εις το Ελ/ηνικόν Δημόσιον της κινητής και ακινήτου περιουσίας της Ε.Α.Π. και

συστάσεως υποθήκης υπέρ της Διεθνούς Οικονομική; Επιτροπής» έδωσε Α’ υποθήκη σε

όλα τα κτήματα και οικήματα της Ε.Α.Π., στην Δ.α.Ε.:

« … κατά παρέκκλισιν των διατάξεων του νόμου της 11/23 ΑυΥ. 1836 περί υπο­

θηκών συνιστάται δια του παρόντος πρώτη υποθήκη, μη απαιτουμένης εΥΥραφής

εις τα οικεία βιβλία των υποθηκών, υπέρ της Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής,

αναλαβούσης την εξυπηρέτησιν του ΠροσφυΥικού Δανείου του 1924, επί πάντων

των κτημάτων, εφ’ ών η Ε.Α.π. εΥκατέστησε πρόσφυΥας ή εφ’ ών ωκοδόμησεν οι­

κίας προς εΥκατάστασιν προσφύΥων ή γηΥενών, ανηκόντων κατά κυριότητα εις το

Δημόσιον.»

Έτσι λοιπόν η Επιτροπή Αποκατάσταση; Προσφύγων αρχίζει σε εντατικού ς ρυθμούς

το έργο της ανοικοδόμησης των συνοικισμών σε όλη την Ελλάδα, όσον αφορά στην αστι­

κή αποκατάσταση και τη διανομή γαιών στους πρόσφυγες γεωργούς για την αγροτική

αποκατάστασή τους, παρέχοντας εργαλεία και σπόρους.

Επειδή τα χρήματα του δανείου του 1924 είχαν απορροφηθεί από την Ε.Α.Π. και η Ελ­

ληνική Κυβέρνηση αντιμετώπιζε νέα οικονομικά προβλήματα, το 1928 συνήψε δύο συμ­

βάσεις περί συνομολογήσεως δανείου προς 6% (σταθεροποιήσεως και προσφυγικού). Εξ

αυτών των δύο συμβάσεων, το ποσόν 3.000.000 λιρών στερλινών Αγγλίας δόθηκε στην

Ε.Α.Π., για την αποκατάσταση των προσφύγων.

Υπολογίζεται ότι η Ε.Α.Π. διέθεσε συνολικά:

• Για τους αγρότες πρόσφυγες που αποτελούσαν το 47% των προσφύγων, ποσόν

3.518.471.339 δρχ. των διαθεσίμων πόρων ενώ

• Για τους αστούς πρόσφυγες που αποτελούσαν τΌ 53% των προσφύγων μόνο

765.757.154 δρχ., δηλαδή ποσόν πέντε φορές μικρότερο από των αγροτών προσφύγων.

Από έγγραφα που έστειλε η Επιτροπή Αποκατάσταση; Προσφύγων στον Ελευθέριο

Βενιζέλο το 1930, και αφορούν στην περίοδο 1924 -1930, για να τον ενημερώσει για την

πορεία των προσφυγικών συνοικισμών, έχουμε τις εξής πληροφορίες, για τη Νέα Ιωνία:

Στη Ν. Ιωνία ανηγέρθησαν 2.817 κατοικίες για ισάριθμες οικογένειες και δαπανήθηκαν90.162.849,81

δρχ. εκ των οποίων 66.435.74 9,66 δρχ. για την ανέγερση των κτισμάτων και 23.727.100,15 δρχ. για γενικά έξοδα.

Εξ αυτών στους πρόσφυγες χρεώθηκαν 76.392479 δρχ. που αναλύονται σε κτίσματα 60.406.530 δρχ.,

Γενικά έξοδα 12.190.758 δρχ. και αξία οικοπέδων 3.795.301 δρχ.

Η Ε.Α.Π. ολοκλήρωσε το έργο της στο τέλος του 1930, καλύπτοντας τους πρόσφυγες

στο οικιστικό θέμα σε μεγάλο βαθμό και παρέδωσε την σκυτάλη στο Υπουργείο Γεωργίας,

το οποίο θα ασχολείται πλέον και με τα θέματα των προσφύγων (αγροτών και αστών).