Στρατής Τσίρκας (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιάννη Χατζηανδρέα) γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στο Κάιρο. Έκανε εμπορικές σπουδές στην Αμπέτειο Σχολή. Εργάστηκε αρχικά στην Εθνική Τράπεζα της Αιγύπτου και στη συνέχεια, ως το 1939, σε μια εταιρεία βάμβακος στην Άνω Αίγυπτο.
Το 1927, εμφανίζεται στη λογοτεχνία με μεταφράσεις των Μυσσέ, Χάινε και Σίλλερ στα περιοδικά Μπουκέτο και Οικογένεια και το παραμύθι Φεγγάρι, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Παναιγυπτιακά, της Αλεξάνδρειας. Το 1930 δημοσιεύει πεζά και ποιήματά του σε διάφορα περιοδικά, γνωρίζει τον Καβάφη και έρχεται σε επαφή με το Κομμουνιστικό Κόμμα, στο οποίο θα παραμείνει πιστός ως το τέλος της ζωής του. Το 1933 πεθαίνει από φυματίωση ο πατέρας του.
Το 1935 εντάσσεται στην αντιφασιστική οργάνωση Ligue Pacifiste και ιδρύει μαζί με τον Θεοδόση Πιερίδη την Αντιφασιστική Πρωτοπορία, η οποία υποστήριζε τους εξόριστους Έλληνες στη Μέση Ανατολή και τους βοηθούσε στις κινητοποιήσεις τους. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου λαμβάνει μέρος, μαζί με τους Μπέρτολτ Μπρεχτ, Λουί Αραγκόν, Πάμπλο Νερούδα και άλλους, στο Β΄ Διεθνές Συνέδριο των Συγγραφέων για την Υπεράσπιση της Κουλτούρας εναντίον του Πολέμου και του Φασισμού στο Παρίσι. Γράφει μαζί με τον μαύρο αμερικανό ποιητή Λάνγκστον Χιουζ τον όρκο των ποιητών στον Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, τον οποίο διάβασε στο συνέδριο ο Λουί Αραγκόν και τον υπέγραψαν πολλοί συγγραφείς.
Το 1937 εκδίδει τη συλλογή Φελλάχοι, την οποία υπογράφει για πρώτη φορά με το όνομα Στρατής Τσίρκας (ψευδώνυμο προερχόμενο από ένα παρατσούκλι του πατέρα του). Ως το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου, θα δημοσιεύσει μόνο ποιήματα και διηγήματα, που έχουν συνήθως χαρακτήρα επικό και περιγράφουν τόσο τις δύσκολες συνθήκες ζωής των ντόπιων όσο και διεθνή γεγονότα, όπως ο ισπανικός εμφύλιος.
Από το 1939 ως το 1963 θα ζήσει στην Αλεξάνδρεια. Επιδίδεται στη μελέτη του καβαφικού έργου, από την οποία θα προκύψει το σημαντικό του πόνημα Ο Καβάφης και η εποχή του, 1958. Τα κείμενά του για τον Καβάφη που θα ακολουθήσουν θα τα συγκεντρώσει σε έναν τόμο με τον τίτλο Ο πολιτικός Καβάφης. Το 1943 έγινε καθοδηγητικό στέλεχος του Ελληνικού Απελευθερωτικού Συνδέσμου και την ίδια περίοδο γνώρισε τον Γιώργο Σεφέρη. Εγκαταλείποντας οριστικά την ποίηση μετά τον πόλεμο, θα εκδώσει πολλές συλλογές διηγημάτων, Αλλόκοτοι άνθρωποι και άλλα διηγήματα, Προτελευταίος αποχαιρετισμός και το ισπανικό ορατόριο, Ο Απρίλης είναι ο πιο σκληρός, Ο ύπνος του θεριστή και άλλα διηγήματα, Στον κάβο και άλλα διηγήματα, τη νουβέλα σταθμό στην τεχνική του Νουρεντίν Μπόμπα και την τριλογία που τον καθιέρωσε, τις Ακυβέρνητες πολιτείες (Η Λέσχη 1961, Αριάγνη 1962, Η νυχτερίδα 1965).
Η τριλογία του, στην οποία αποτύπωσε τα γεγονότα της Μέσης Ανατολής κατά τον πόλεμο, αποτελεί ένα από τα ελάχιστα έργα στα οποία η πολιτική οξύνοια και η μαρξιστική τοποθέτηση συναιρούνται με τις νεωτερικές τεχνικές, σε ένα μυθιστορηματικό κείμενο μεγάλων αξιώσεων. Το 1961 διαγράφηκε από το Κ.Κ.Ε., επειδή αρνήθηκε να αποκηρύξει το έργο του Η Λέσχη, που είχε εκδοθεί λίγο νωρίτερα. Το 1963 έφυγε για την Αθήνα, όπου έζησε ως το θάνατό του.
Σημαντική ήταν η συμβολή του στην έκδοση του περιοδικού Συνέχεια, που συσπείρωνε όλη την αριστερή διανόηση. Μετά την κήρυξη της δικτατορίας του Παπαδόπουλου έγινε μέλος του Πατριωτικού Αντιδικτατορικού Μετώπου. Το 1969 εντάχθηκε στο Κ.Κ.Ε. εσωτερικού και ένα χρόνο αργότερα πήρε μέρος στη σύνταξη του αντιδικτατορικού τόμου 18 Κείμενα με το διήγημα Αλλαξοκαιριά. Συμμετείχε επίσης στον τόμο Νέα Κείμενα, 1970 και στα Νέα Κείμενα 2. Ο Τσίρκας πέθανε από ανεύρυσμα στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο σε ηλικία 69 χρόνων και η νέα του τριλογία, την οποία εγκαινίασε το 1976 Η Χαμένη άνοιξη, παρέμεινε ανολοκλήρωτη. Έχει τιμηθεί με το Κρατικό Βραβείο Βιογραφίας για το έργο του Ο Καβάφης και η εποχή του, 1959 και με το Βραβείο Κριτικών και Εκδοτών της Γαλλίας για τις Ακυβέρνητες Πολιτείες, 1972.
http://www.kedros.gr/main.php?manufacturers_id=141
Στρατή Τσίρκα έργα
http://tsirkas.ekebi.gr/ergografia.asp
Ποίηση
• Φελλάχοι. Αλεξάντρεια, 1937.
• Το Λυρικό Ταξίδι. Αλεξάντρεια, 1938.
• Προτελευταίος Αποχαιρετισμός και το Ισπανικό Ορατόριο. Oρίζοντες, Αλεξάνδρεια 1946.
Διηγήματα
• Αλλόκοτοι άνθρωποι και άλλα διηγήματα. Ορίζοντες, Αλεξάνδρεια 1944.
• Ο Απρίλης είναι πιο σκληρός. Ορίζοντες, Αλεξάνδρεια 1947.
• Ο ύπνος του θεριστή και άλλα διηγήματα. Τυπογραφείο Τ. Μπαρμπαγιεννέρη, Αλεξάνδρεια 1954.
• Νουρεντίν Μπόμπα και άλλα διηγήματα. Κέδρος, Αθήνα 1957.
• Στον κάβο κι άλλα διηγήματα. Κέδρος, Αθήνα 1966.
Μυθιστορήματα
• Ακυβέρνητες Πολιτείες – Η Λέσχη. Κέδρος, Αθήνα 1961.
• Ακυβέρνητες Πολιτείες – Αριάγνη. Κέδρος, Αθήνα 1962.
• Ακυβέρνητες Πολιτείες – Η Νυχτερίδα. Κέδρος, Αθήνα 1965.
• Η Χαμένη Άνοιξη. Κέδρος, Αθήνα 1976.
Μελέτες, δοκίμια και άλλα κείμενα
• Ο Καβάφης και η εποχή του. Κέδρος, Αθήνα 1958.
• Τα Τείχη ενός κριτικού και η Τέχνη του Καβάφη. Ανάτυπο από την Καινούργια Εποχή, 1959.
• Μια άποψη για το Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄. Ανάτυπο από τον τόμο Για τον Σεφέρη, Αθήνα 1962.
• Κ.Π. Καβάφη. Σχόλια στο Ράσκιν. Ένα ανέκδοτο χειρόγραφο του ποιητή. Ανάτυπο από την Επιθεώρηση Τέχνης(τχ. 108), Αθήνα 1963.
• Ο Καβάφης και η σύγχρονη Αίγυπτος. Ανάτυπο από την Επιθεώρηση Τέχνης (τχ. 108), Αθήνα 1963.
• Κ.Π. Καβάφης. Σχεδίασμα χρονογραφίας του βίου του. Ανάτυπο από την Επιθεώρηση Τέχνης (τχ. 108), Αθήνα 1963.
• Ο πολιτικός Καβάφης. Κέδρος, Αθήνα 1971.
• Τα ημερολόγια της τριλογίας Ακυβέρνητες Πολιτείες. Κέδρος, Αθήνα 1973.
• Ο διηγηματογράφος Νίκος Νικολαΐδης, επιμ.- επίμετρο Λευτέρης Παπαλεοντίου, Εν Τύποις, Λευκωσία 2003.
Μεταφράσεις
• Ανν Φιλίπ, Όσο κρατάει ένας στεναγμός. Θεμέλιο, Αθήνα 1965.
• Αισώπιοι Μύθοι. Χρυσές Εκδόσεις, Αθήνα χ.χ. [1968] .
• Antoin de Saint Exupery, Ο μικρός πρίγκηπας. Ηριδανός, Αθήνα 1968.
• Μαλκόλμ Λόρυ, Το μονοπάτι της βρύσης. Κέδρος, Αθήνα 1968.
• Πιερ Ζαν Ζουβ, Στα βαθιά χρόνια. Κέδρος, Αθήνα 1968.
• Ο θαυμαστός κόσμος των αδερφών Γκριμμ. Οι Φίλοι του Παιδιού, Αθήνα χ.χ. [1969].
• Τσεζάρε Παβέζε, Κοπέλες μόνες. Κέδρος, Αθήνα 1969.
• Σταντάλ, Οι Τσέντσι – 1599. Κέδρος, Αθήνα 1969.
• Εράσμου, Μωρίας Εγκώμιον. Ηριδανός, Αθήνα 1970.
• Peter Levi, Ο τόνος της φωνής του Σεφέρη. Ίκαρος, Αθήνα 1970.
• Εμμανουέλ Ρομπλές, Μια ιταλική άνοιξη. Κέδρος, Αθήνα 1972.
• Ανν Φιλίπ, Ένα καλοκαίρι κοντά στη θάλασσα. Κέδρος, Αθήνα 1978.
Συγκεντρωτικές εκδόσεις
• Τα διηγήματα. Κέδρος, Αθήνα 1978.
• Τα ποιήματα. Κέδρος, Αθήνα 1981.
– Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες και η κριτική 1960-1966
(επιλογή από το ομώνυμο βιβλίο της Χρύσας Προκοπάκη, Κέδρος, Αθήνα 1980)
