Δ2 Οι φιλοσοφικές ιδέες του Σωκράτη. Διαλεκτική, μαιευτική, ειρωνεία. Η αναζήτηση των ορισμών, η επαγωγική μέθοδος και η ηθική.
ἓν οἶδα, ὃτι οὐδέν οἷδα
Ο χρησμός του Μαντείου των Δελφών «ἀνδρῶν δ’ ἁπάντων Σωκράτης σοφώτατος» αποτέλεσε την αφορμή για την αναζήτηση από τον Σωκράτη του σοφότερου στην Αθηναϊκή κοινωνία → πρακτικά απεδείκνυε την άγνοια των άλλων και ήταν απειλή → αιτία του μίσους εναντίον του και της δικαστικής δίωξής του.
Η σωκρατική αμφισβήτηση
Ειρωνεία: όπλο της σκέψης, της αναζήτησης και της φιλοσοφικής έρευνας.
Η αμφισβήτηση αποτελεί κοινό σημείο του Σωκράτη με τους σοφιστές → αυτοί κατέληγαν όμως στην άρνηση κάθε αλήθειας.
Η αμφισβήτηση των παραδοσιακών αξιών για τον Σωκράτη οδηγούσε στην αναζήτηση της καθαυτό και αναλλοίωτης αλήθειας.
Διαλεκτική και μαιευτική
Διαλεκτική: (διάλογος) μέσο για τον έλεγχο και την εξαγωγή συμπερασμάτων.
Διαλεκτική: ❶ βήμα –βήμα αναίρεση των θέσεων του συνομιλητή
❷ σταδιακή προσπάθεια για την προσέγγιση της αλήθειας.
Πλατωνικοί διάλογοι: δομή της διαλεκτικής μεθόδου:
- Ο συνομιλητής εκθέτει την άποψη του για ένα θέμα
- Ο Σωκράτης με ερωτήσεις οδηγεί τον συνομιλητή να φτάσει στην ακραία συνέπεια της θέσης που υποστήριξε και τότε αποδεικνύεται πόσο σαθρά ήταν τα λογικά επιχειρήματα που χρησιμοποίησε.
- Ο Σωκράτης με νέες ερωτήσεις οδηγεί τον συνομιλητή του στην γενική αλήθεια, που δεν επηρεάζεται από τους ανθρώπους και τις περιστάσεις.
Μαιευτική: (μαία: βοηθάει την επίτοκο στη γέννα) η προσπάθεια του Σωκράτη να βοηθήσει τον συνομιλητή του να γεννήσει από μέσα του την αλήθεια → η αλήθεια, η Ιδέα ενυπάρχει στον άνθρωπο → έργο της φιλοσοφίας να ανασύρει από το εσωτερικό του ανθρώπου αυτή την αλήθεια.
Η αναζήτηση των ορισμών, η επαγωγική μέθοδος και η ηθική
Θέματα:
- Στροφή της φιλοσοφίας στον άνθρωπο και στην κοινωνία (όχι χρησιμοθηρικά όπως οι σοφιστές)
- Το νέο που έφερε ο Σωκράτης ήταν η θεμελίωση του καλού και της αρετής στην αρχή της ηθικής που δεν επηρεάζεται από τις περιστάσεις και τον κάθε άνθρωπο.
- Αναζήτηση του απόλυτου και όχι του σχετικού ,της ηθικής και όχι των ηθικών φαινομένων.
Επαγωγική μέθοδος
Από τα παραδείγματα (εμπειρία, καθημερινή ζωή) → στα καθολικά συμπεράσματα πέρα από την εμπειρία → απόλυτη γνώση → απόλυτος ορισμός των εννοιών (καλό, ωραίο……) → η λογική σκέψη και όχι οι αισθήσεις οδηγούν προς την αλήθεια.
Δ3 η δίκη και ο θάνατος του Σωκράτη
«Τάδε ἐγράψατο καὶ ἀντωμόσατο Μέλητος Μελήτου Πιτθεὺς Σωκράτει Σωφρονίσκου Ἀλωπεκῆθεν: ἀδικεῖ Σωκράτης, οὓς μὲν ἡ πόλις νομίζει θεοὺς οὐ νομίζων, ἕτερα δὲ δαιμόνια καινὰ εἰσηγούμενος· ἀδικεῖ δὲ καὶ τοὺς νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος».
Κατηγορίες:
- ἀδικεῖ Σωκράτης, οὓς μὲν ἡ πόλις νομίζει θεοὺς οὐ νομίζων, ἕτερα δὲ δαιμόνια καινὰ εἰσηγούμενος: αδύνατο να κατηγορηθεί κάποιος για αθεΐα γιατί
- στην αρχαία ελληνική θρησκεία δεν υπήρχε ιερό βιβλίο ή δόγματα.
- δεν υπήρχε ιερατείο.
Άρα η κατηγορία ήταν ασέβεια: η μη συμμετοχή σε τελετές ή η υπονόμευση τους → πρόφαση που υποκρύπτει πολιτικές σκοπιμότητες.
- ἀδικεῖ δὲ καὶ τοὺς νέους διαφθείρων:
- οι κατήγοροι εννοούσαν ότι οι νέοι παρασύρονταν από το έλεγχο που ασκούσε ο Σωκράτης στους μορφωμένους και στους δημαγωγούς και μιμούνταν την τακτική του.
- Πολλοί νέοι που ανήκαν στον κύκλο του Σωκράτη ασχολήθηκαν με την πολιτική και έβλαψαν την Αθήνα (Αλκιβιάδης, Κριτίας, Χαρμίδης). Άρα, σύμφωνα με τους κατηγόρους, η συναναστροφή τους με τον Σωκράτη ήταν υπεύθυνη για την κατάληξη των μαθητών.
Απόφαση του δικαστηρίου:
- Α’ ψηφοφορία: ένοχος με μέτρια πλειοψηφία
- Β΄ ψηφοφορία: καταδίκη σε θάνατο με μεγαλύτερη ψηφοφορία (ο Σωκράτης αντί να προτείνει μια ποινή για τον εαυτό του -π.χ. εξορία- πρότεινε την δωρεάν και τιμητική του διατροφή του στο πρυτανείο → ειρωνεία και ταυτόχρονα περιφρόνηση προς το δικαστήριο και προς το θάνατο.
- Μέχρι την εκτέλεση της ποινής (ένας μήνας) οι μαθητές προσπάθησαν να τον πείσουν να δραπετεύσει. Πιστός στις αξίες του δεν μπορούσε με την απόδρασή του να διδάξει στην πράξη την παρακοή στους νόμους.
