Τα τελευταία χρόνια, βιβλία με περιεχόμενο θεωρήματα και πρωταγωνιστές επιστήμονες των θετικών επιστημών γίνονται μπεστ σέλερ
«Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων» είναι ένα από τα μεγαλύτερα μπεστ σέλερ όλων των εποχών και, ταυτοχρόνως, ο σύγχρονος πρόγονος της λεγόμενης μαθηματικής λογοτεχνίας, εν έτει 1865. Δειλά αλλά σταθερά ακολούθησαν, τα επόμενα χρόνια, συγγραφείς και βιβλία που προσέγγισαν τη μαθηματική σκέψη μέσω μιας άλλης, «ξένης» γλώσσας: της αφήγησης. Με αδεξιότητα ή με πλάγιο τρόπο, τα μαθηματικά «εισέβαλαν» ακόμα και σε αστυνομικά μυθιστορήματα, όπως στον δικό μας αστυνόμο Μπέκα, του Γιάννη Μαρή, που «στο σχολείο αγαπούσε πολύ την Αλγεβρα» και θεωρούσε ότι «όλα είναι στοιχεία μιας μαθηματικής εξίσωσης».
Βεβαίως «Η Αλίκη» και ο αστυνόμος Μπέκας δεν αγαπήθηκαν επειδή «αγγίζουν» μαθηματικές έννοιες. Τα τελευταία χρόνια όμως, η μαθηματική λογοτεχνία –όπως ονομάζεται– αποτελεί μια αναγνωστική και συγγραφική τάση, με θεαματικά ανοδική πορεία. Βιβλία με περιεχόμενο θεωρήματα των Μαθηματικών και πρωταγωνιστές επιστήμονες των θετικών επιστημών που άφησαν εποχή όχι μόνο διαβάζονται, αλλά γίνονται μπεστ σέλερ. Εξίσου μεγάλη διάδοση έχουν τα βιβλία εκλαϊκευμένης επιστήμης, οι βιογραφίες κορυφαίων επιστημόνων (μαθηματικών, φυσικών, κ.λπ.), οι επιστημονικές διαμάχες που άφησαν εποχή. Κι αφού ανεβαίνει η ζήτηση, ανεβαίνει και η προσφορά. Ετσι, από τα 29 βιβλία μαθηματικής λογοτεχνίας τη δεκαετία του ’80 φτάσαμε στα 68 τη δεκαετία του ’90 σύμφωνα με τον δικτυακό τόπο του Alex Kasman, όπου καταχωρίζονται όλα τα λογοτεχνικά έργα που έχουν σχέση με τα μαθηματικά και τον κόσμο τους.

Αφηγηματική έκφραση
Τι συμβαίνει λοιπόν; Γιατί μεγάλες ομάδες του αναγνωστικού κοινού προσεγγίζουν, ενίοτε με φανατισμό, έναν επιστημονικό κλάδο που μέχρι πρότινος αντιμετωπιζόταν μάλλον εχθρικά από μεγάλη μερίδα του κοινού; Ο καθηγητής Μαθηματικών και συγγραφέας Τεύκρος Μιχαηλίδης ισχυρίζεται ότι «είναι ένα ρεύμα που μόνο καλό μπορεί να κάνει. Τα μαθηματικά μέχρι πριν από λίγα χρόνια είχαν στερηθεί το προνόμιο της αφηγηματικής έκφρασης. Οι άνθρωποι, και στην ψυχαγωγία, αναζητούν έναν λόγο λιτό, ειλικρινή και ορθολογικό. Βομβαρδιζόμαστε από φουσκωμένα λόγια. Η άνθηση της μαθηματικής λογοτεχνίας αυτή την ψυχική ανάγκη έρχεται να ικανοποιήσει. Αλλωστε, τα μαθηματικά είναι πια πολύ πιο ορατά στη ζωή μας. Στα pin σας, στην ψηφιακή μηχανή, στο Pc είναι παρόντα. Γι’ αυτό και προκαλούν ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον».

Ο «Θαλής» και ένα σάιτ
Ο Απόστολος Δοξιάδης, ο Τεύκρος Μιχαηλίδης, ο καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Πέτρος Δελαπόρτας και μια ομάδα φίλων των μαθηματικών θέλησαν να διαδώσουν το χόμπι και το μεράκι τους, και να κάνουν «ένα ταξίδι μ’ επιστροφή από την αφήγηση στα μαθηματικά» δημιουργώντας τον σύλλογο «Θαλής + Φίλοι». Πρώτα πρώτα έστησαν μια ηλεκτρονική διεύθυνση, www.thalesandfrieds.org/gr, που αποτελεί γοητευτικό ταξίδι ακόμα και για όσους δεν έχουν και ενδεχομένως δεν θα αποκτήσουν ποτέ σχέση με τα μαθηματικά. Μετά άρχισαν να διοργανώνουν σεμινάρια και ημερίδες και να ανταλλάσσουν απόψεις για τη σχέση της αφήγησης με τα μαθηματικά.
Τέλος, φρόντισαν να δημιουργηθούν Λέσχες Ανάγνωσης σε σχολεία και σε μεγάλα βιβλιοπωλεία της Αθήνας και της περιφέρειας. Ηδη λειτουργούν σε περισσότερα από 150 σχολεία της χώρας, συμμετέχουν στις συναντήσεις περισσότερα από 3.000 μαθητές και προς το παρόν διαβάζουν και συζητούν μόνο για βιβλία μαθηματικής λογοτεχνίας.

Οι εκδότες των αριθμών
Η μαθηματική λογοτεχνία έχει, φυσικά, και τους εκδότες της. Στους φανατικούς του είδους, οι εκδόσεις «Τραυλός» είναι συνώνυμες με βιογραφίες, μυθιστορήματα και διαφόρων θεμάτων βιβλία που άπτονται των θετικών επιστημών. Και ακολουθούν οι εκδόσεις «Αλεξάνδρεια», «Κάτοπτρο», «Πόλις», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης. Οσο περνούν τα χρόνια, όλοι οι εκδότες φροντίζουν να βάλουν στον κατάλογό τους τουλάχιστον ένα βιβλίο που φλερτάρει με τα μαθηματικά και τις θετικές επιστήμες, γνωρίζοντας ότι το κοινό ανταποκρίνεται.
Ο Παναγιώτης Τραυλός αποφάσισε να ακολουθήσει, πλαγίως, την επιστήμη του, τη Φυσική. «Τα βιβλία που υπήρχαν πριν από 19 χρόνια για εκλαϊκευμένη Φυσική ή Μαθηματικά ήταν μόνο αγγλικά. Διάβαζα αυτά τα βιβλία, τα συζητούσα με τους φίλους μου και τις παρέες μου και κάποια στιγμή σκέφτηκα να τα μεταφράσω. Γρήγορα διαπίστωσα ότι η παρέα μας ήταν λίγο πιο μεγάλη από αυτή που φανταζόμασταν. Βγήκαν τα πρώτα βιβλία, σιγά σιγά γίναμε πιο επαγγελματικοί, ενημερωνόμαστε για το τι θα κυκλοφορήσει και έτσι προχωρήσαμε» λέει. Και επιμένει με έμφαση: «Δεν είναι μόδα η αγάπη για τη μαθηματική λογοτεχνία. Υπάρχει ένα καλλιεργημένο πεδίο με κόπο, αίμα, άπειρες ώρες δουλειάς που διαμόρφωσε μια κουλτούρα αναγνωστών».

Νέοι άνθρωποι
Η ανθρωπογεωγραφία των αναγνωστών του είναι κυρίως νέοι άνθρωποι, είτε με πτυχίο στις συγκεκριμένες επιστήμες είτε με απλό ενδιαφέρον. «Υπάρχει μια αγάπη για την αστρονομία, την προέλευσή μας, τα μαθηματικά, τους μαθηματικούς και τους αγώνες τους ν’ αποδείξουν τις θεωρίες τους. Αυτοί οι νέοι άνθρωποι μυούν κι άλλους αναγνώστες. Είναι η ανάγκη της ορθολογικής αναζήτησης απαντήσεων στις απορίες της ανθρωπότητας. Οι απαντήσεις συχνά βρίσκονται στην εξιστόρηση της επίπονης προσπάθειας, της λογικής σκέψης, των συμπερασμάτων, των αξιωμάτων, των τύπων, των μαθηματικών, των παρατηρήσεων, των πειραμάτων και της τεχνολογίας».
Η εξάπλωση των νέων τεχνολογιών και η εξοικείωσή μας με τη χρήση τους από πολύ νωρίς πια, η αύξηση των πανεπιστημιακών σχολών θετικής κατεύθυνσης, ο διάλογος των επιστημών και η πτώση των τειχών τους μεταξύ τους έβαλε την αφήγηση στον κόσμο των μαθηματικών και τη μαθηματική σκέψη στον κόσμο της λογοτεχνίας. Μια σχέση που φαίνεται να αποκτά όλο και περισσότερους φίλους.

Απόστολος Δοξιάδης
Για όσους ζητούν σίγουρη, υπερβατική αλήθεια
— Τι αναζητούν οι αναγνώστες στον ορθολογισμό των θετικών επιστημών;
— Μετά την έκπτωση του θρησκευτικού οράματος, οι άνθρωποι ζητούν υποκατάστατα βεβαιότητας, και οι επιστήμες προσφέρονται ιδιαίτερα ως εναλλακτική. Βέβαια, η επιθυμία για μια νέα αποκάλυψη έχει δύο όψεις. Η μία, η συντηρητική, είναι η ανάγκη για στέρεη γνώση, σε ένα κόσμο όπου η αλήθεια μοιάζει ολοένα περισσότερο ρευστή ή και απρόσιτη. Η άλλη όμως είναι αντίρροπη, είναι ανάγκη για υπέρβαση, για μια αναπάντεχη, λυτρωτική όψη της πραγματικότητας.
— Τι καλλιεργεί αυτή την άνθηση των βιβλίων λογοτεχνίας και μαθηματικών με την ευρεία έννοια;
— Στη βάση, η ανάγκη που περιγράψαμε, που αγγίζει στα μαθηματικά την υψηλότερη μορφή της – και στις δυο τις όψεις. Βλέπετε, τα μαθηματικά αναπτύσσονται κατά κανόνα ερήμην της φυσικής πραγματικότητας, και έτσι προσφέρουν ιδανική διέξοδο για όσους ζητούν μιαν αλήθεια σίγουρη και συνάμα υπερβατική, στο ίδιο πνεύμα ακριβώς του Πυθαγόρα και του Πλάτωνα. Την άνθηση όμως την επέτρεψε η συνειδητοποίηση ότι μπορεί κανείς να μιλήσει για τα μαθηματικά με ιστορίες, τρόπο που όχι μόνο δεν τρομάζει, αλλά και θέλγει τους εκτός των τειχών. Αυτή χρειάστηκε καιρό. Ενδεικτικά, όταν βγήκε ο «Θείος Πέτρος», το 1993, το βιβλίο πέρασε απαρατήρητο και σνομπαρίστηκε από κάποιους που αρνήθηκαν, λόγω μαθηματικών, να το δουν ως μυθιστόρημα. Χρειάστηκε, διεθνώς, η δημοσιότητα που πήρε η απόδειξη του Τελευταίου Θεωρήματος του Φερμά, και το σχετικό βιβλίο, που την εκμεταλλεύτηκε, για να πιαστεί μια κρίσιμη μάζα, και να γίνει έκρηξη. Η πρώτη έκδοση του «Πέτρου» πούλησε-δεν πούλησε σε ένα χρόνο χίλια αντίτυπα. Με την έκδοση του 2001, οι πωλήσεις στην Ελλάδα κοντεύουν τις εκατό χιλιάδες – και έχει βγει σε 32 γλώσσες! Αυτό τα λέει όλα: δεν αρκεί η ανάγκη, χρειάζονται και οι συνθήκες, το πλήρωμα του χρόνου.
— Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν για τους αναγνώστες από μια συγγραφική «εκμετάλλευση» αυτού του είδους των βιβλίων;
— Φυσικά, τα κακά βιβλία – τα οποία όμως υπάρχουν σε κάθε είδος. Επίσης, κάποιοι μαθηματικοί φοβούνται μήπως η ύπαρξη ευανάγνωστων βιβλίων οδηγεί στη λανθασμένη αίσθηση ότι τα μαθηματικά είναι εύκολα. Δεν βαριέσαι! Ας διαβάζει ο κόσμος, και θα βρει τον δρόμο του. Εδώ μας δυναστεύουν τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, η περιρρέουσα μπουρδολογία, το χαζοκούτι… Τη μαθηματική λογοτεχνία θα φοβόμαστε;

Τα βιβλία των αριθμών και οι αριθμοί τους
– «Ο θείος Πέτρος και η εικασία του Γκόλντμπαχ» του Απόστολου Δοξιάδη (Καστανιώτης) 100.000 αντίτυπα
– «Το θεώρημα του Παπαγάλου» του Ντανίς Γκετζ (Πόλις), 66. 482 αντίτυπα
– «Αϊνστάιν και Πικάσο – Ο χώρος, ο χρόνος και η ομορφιά» του Αρθουρ Μίλεερ (Τραυλός), 58.866 αντίτυπα,
– «Πυθαγόρεια εγκλήματα» του Τεύκρου Μιχαηλίδη (Πόλις), 27.114 αντίτυπα
– «Παίζει ο Θεός ζάρια;» του Ian Stewart (Τραυλός), 29.832 αντίτυπα
– «Ο πρίγκιπας των Μαθηματικών» της Margaret Tent (Τραυλός), 23.014 αντίτυπα
– «Το τελευταίο θεώρημα του Φερμά», του Simon Singh (Τραυλός), 22.311 αντίτυπα
Σημ.: Οι πωλήσεις βασίζονται σε στοιχεία των εκδοτών

ΠΗΓΗ : Καθημερινή