Εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας και μάθησης θεωρούνται όλες οι μορφές οργάνωσης της διδασκαλίας, οι οποίες προτείνονται για την άρση των ανεπαρκειών της δασκαλοκεντρικής, μετωπικής, λογοκοπικής διδασκαλίας.
Παρά τις διαφορετικές εννοιολογικές οριοθετήσεις τους και τον τονισμό επιμέρους σημείων, οι εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας και μάθησης συγκεντρώνουν τα ακόλουθα κοινά χαρακτηριστικά:
- Προσανατολίζονται στα ενδιαφέροντα των μαθητών.
- Αναφέρονται σε ένα θέμα, μια κατάσταση ή ένα πρόβλημα της καθημερινής ζωής.
- Διακρίνονται από κοινωνική πρακτική σπουδαιότητα.
- Είναι σκόπιμα σχεδιασμένη δράση.
- Απαιτούν αυτο-οργάνωση και αυθυπευθυνότητα.
- Εμπλέκουν πολλές αισθήσεις κατά τη διεξαγωγή τους.
- Καλλιεργούν τη δημιουργικότητα και την επινόηση.
- Συνδυάζουν χειρωνακτική και πνευματική εργασία.
- Ενθαρρύνουν την κοινωνική μάθηση.
- Βασίζονται στη διεπιστημονική προσέγγιση και στην πολυπρισματική εξέταση των περιεχομένων.
Οι σημαντικότερες εναλλακτικές μορφές διδασκαλίας και μάθησης είναι:
- Ανοικτή διδασκαλία.
- Σχέδιο δράσης (Project).
- Διαθεματική διδασκαλία και μάθηση.
- Μάθηση σε μικρές ομάδες εργασίας.
- Διερευνητική μάθηση.
- Παιχνίδι και μάθηση.
- Δημιουργική απασχόληση των μαθητών.
- Συλλογική διδασκαλία (Team Teaching).
- Ευκαιριακή διδασκαλία.
- Παραδειγματική διδασκαλία.
Όλες αυτές οι μορφές διδασκαλίας και μάθησης συνοδεύονται από άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία, διαρρύθμιση του χώρου σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών, διαφοροποιημένη οργάνωση της διδασκαλίας και της μάθησης, ανοικτή δομή ρόλων, συγκρότηση ετερογενών ομάδων εργασίας και κατάλληλη διαμόρφωση της σχολικής ζωής.
Η βασική δομή μιας τέτοιας μορφής δράσης είναι:
- Υπάρχει ένα πρόβλημα, μια νοητική ασυμφωνία, μια αφορμή, να αντιπαρατεθούμε σκόπιμα με ένα πράγμα και να μάθουμε.
- Αναπτύσσεται ένα σχέδιο, πώς θα προχωρήσουμε.
- Υλοποιείται το σχέδιο με τα πιθανά αδιέξοδα και τις αναδράσεις σε σχέση με τον στόχο.
- Ελέγχεται το αποτέλεσμα και εξετάζεται αναστοχαστικά η διαδικασία εκτέλεσης της πράξης.
Αν η εργασία των μαθητών μέσα και έξω από το σχολείο ακολουθούσε την προηγούμενη πορεία, αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει στο τέλος της παραδοσιακής διδασκαλίας ως εμποδίου για πραγματική μάθηση.
Οι σημαντικότερες διαφορές μεταξύ μετωπικής διδασκαλίας και εναλλακτικών μορφών διδασκαλίας και μάθησης φαίνονται στην επόμενη αντιπαραβολή τους:
ΑΝΤΙΠΑΡΑΒΟΛΗ ΜΕΤΩΠΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗΣ
|
Δομικά στοιχεία |
Μετωπική διδασκαλία |
ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΗΣ |
|
Υποκειμενικές προϋποθέσεις |
Ο δάσκαλος προσαρμόζει τη διδασκαλία του στον ουσιαστικά ανύπαρκτο «μέσο μαθητή» |
Οι μαθητές αναλαμβάνουν εξατομικευμένες ατομικές ή ομαδικές εργασίες, σύμμετρες με τις ικανότητές και τις δεξιότητές τους |
|
Θέμα, Περιεχόμενο |
Ο δάσκαλος με βάση το Α.Π. προσδιορίζει το θέμα |
Δάσκαλος και μαθητές ορίζουν το θέμα με βάση το Α.Π. ή ανεξάρτητα από αυτό |
|
Μαθήματα |
Τα χωριστά μαθήματα διδάσκονται από ένα δάσκαλο ή και καθηγητές ειδικότητας |
Αναφέρονται σε ένα ή περισσότερα μαθήματα ή σε ένα θέμα που εξετάζεται διαθεματικά |
|
Σκοποί εργασίας |
Προσδιορίζονται μόνο από τον δάσκαλο |
Δάσκαλος και μαθητές μαζί ή μόνοι τους οι μαθητές θέτουν τους σκοπούς της εργασίας |
|
Μέθοδοι και τεχνικές εργασίας |
Προγραμματίζονται από το δάσκαλο |
Οι μαθητές επιλέγουν ελεύθερα μεθόδους, Εργάζονται και εκτός σχολείου |
|
Κοινωνικές μορφές |
Μετωπική διδασκαλία και ατομική εργασία |
Δάσκαλος και μαθητές μαζί ή μόνοι τους οι μαθητές συγκροτούν ετερογενείς ομάδες εργασίας με βάση τα ενδιαφέροντα και τις κλίσεις τους |
|
Μέσα και υλικά |
Συνήθως, όσα αποφασίσει ο δάσκαλος |
Δάσκαλος και μαθητές μαζί ή μόνοι τους οι μαθητές αναζητούν τα αναγκαία μέσα και υλικά |
|
Προϊόν της εργασίας |
Προαποφασίζεται από το δάσκαλο |
Οι προσχεδιασμένες από τους μαθητές δραστηριότητες καταλήγουν σε ένα προϊόν |
|
Αξιολόγηση |
Διόρθωση και βαθμολόγηση από το δάσκαλο |
Δάσκαλος και μαθητές μαζί κρίνουν διαδικασία και αποτέλεσμα |
|
Ρόλος μαθητή |
Συνήθως, παθητικός αποδέκτης |
Συμμετοχικός και αυτόνομος, συμπρογραμματιστικός και αυτενεργός |
|
Ρόλος δασκάλου |
Κυριαρχικός, απόλυτα ρυθμιστικός |
Εμψυχωτικός, καθοδηγητικός, υποστηρικτικός και συμβουλευτικός |
Του Ιωάννη Ν. ΚΑΝΑΚΗ
Καθηγητή του Π. Τ. Δ. Ε. Πανεπιστημίου Κρήτης
Από το άρθρο: «Οι σκοποί της διδασκαλίας σε μια ανοικτή κοινωνία και οι εναλλακτικές μορφές μάθησης »