Τι σημαίνει ο όρος σχολική πειθαρχία, σήμερα.

H πειθαρχία μέσα στο Σχολείο αποτελεί το πιο σημαντικό και πολυσύνθετο πρόβλημα που απασχολεί τόσο εκπαιδευτικούς όσο και γονείς σε όλο το δυτικό κόσμο. Αναμφισβήτητα, είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα, ακόμα και για τους πιο έμπειρους ψυχοπαιδαγωγούς. Σε παλαιότερες εποχές όπως πριν 50 χρόνια πειθαρχία σήμαινε πλήρη υποταγή στο πνευματικό και πολιτικό κατεστημένο και έλλειψη διαλόγου.

Τι είναι όμως σήμερα η σχολική πειθαρχία; Ο όρος πειθαρχία στις μέρες μας είναι ένας όρος αμφιλεγόμενος, και πολυσήμαντος. Ασφαλώς πειθαρχία δε σημαίνει να συμφωνώ σε όλα με τον καθηγητή που διατυπώνει τις προσωπικές του τοποθετήσεις στο μάθημα π.χ. της Έκθεσης Ιδεών (Νεοελληνικής Γλώσσας); Ασφαλώς όχι. Πολύ περισσότερο με τις προσωπικές υπαρξιακές ή πολιτικές του τοποθετήσεις. Το Δημοκρατικό Σχολείο που σήμερα είναι το ιδεώδες δεν είναι το αναρχικό Σχολείο. Οι Παιδαγωγικές θεωρίες για Σχολεία, χωρίς Πρόγραμμα, χωρίς Διοίκηση, χωρίς Δασκάλους έχουν ξεπεραστεί.

Η σχολική πειθαρχία είναι η κοινωνικά παραδεκτή συμπεριφορά προς την οποία πρέπει να συμμορφώνονται πρώτα οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς και έπειτα οι μαθητές, γιατί θεωρείται απαραίτητη για την επίτευξη των βασικών στόχων του Σχολείου και της κοινωνίας γενικότερα. Είναι η υπεύθυνη συμπεριφορά που αποτελεί έκφραση της αυτόνομης ηθικής ανάπτυξης και βούλησης του ανθρώπου. Η πειθαρχία αρχίζει από τη συμπεριφορά μέσα στην τάξη συνεχίζει στην αυλή και φυσικά ξεπερνάει τόσο το χρόνο λειτουργίας του Σχολείου όσο και τον τόπο. (Αν κτυπήσει για παράδειγμα εκτός Σχολείου κάποιον άλλο μαθητή αντιμετωπίζεται πειθαρχικά και από το Σχολείο του).

Πρωταρχικός στόχος του Σχολείου που έρχεται αντιμέτωπος με φαινόμενα απειθαρχίας και παραβατικής συμπεριφοράς πρέπει να είναι οι ξεκάθαροι κανόνες λειτουργίας στου Σχολείου, τους οποίους πληροφορούνται τόσο οι μαθητές, γονείς και εφαρμόζουν οι Διδάσκοντες.

Γιατί όμως είναι βίαιοι και επιθετικοί οι έφηβοι;

• Εσωτερική σύγχυση και αδυναμία να αντιμετωπίσουν την πολυπλοκότητα των προβλημάτων γύρω τους (οικογενειακών, οικονομικών, πολιτικών, εκπαιδευτικών).
• Προβλήματα στις σχέσεις με τους σημαντικούς άλλους (γονείς, εκπαιδευτικοί, φίλοι, συμμαθητές).
• Η αβεβαιότητα της εφηβικής ηλικίας μαζί με κάποιες ματαιώσεις (αποτυχίες) προκαλούν εκρήξεις άγχους και θυμού.
• Η επιθετικότητα στην εφηβεία είναι αρκετές φορές μια προσπάθεια να κερδίσουν περισσότερη προσοχή, το ενδιαφέρον, την αναγνώριση έστω και με λάθος τρόπο.
• Η βία (λεκτική, ψυχολογική, σωματική) μέσα στην οικογένεια.
• Κάποιες φορές η απόρριψή τους από τους εκπαιδευτικούς (αισθάνονται ως αποδιοπομπαίοι τράγοι), δηλαδή αν αισθάνονται περιθωριοποιημένοι.
• Η αλληλεπίδραση, η παρέα και η συνένωση των «περιθωριακών μαθητών», που μπορεί να πάρει και τη μορφή «νεανικής συμμορίας».
• Χαλαρή και ασταθής επίβλεψη από τους γονείς έλλειψη εποπτείας και κανόνων στην οικογένεια.

Η αντιμετώπιση της βίαιης ή παραβατικής συμπεριφοράς των εφήβων.

Για να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα παραβατικής συμπεριφοράς που προκύπτουν ακόμη και στα καλύτερα Σχολεία (πιστέψτε με), χρειάζεται η πλήρης συνεργασία Διεύθυνσης, Συλλόγου Καθηγητών, των γονέων (Σύλλογος Γονέων) όσο και των μαθητών (15 μελή, πενταμελή). Χρειάζεται διάλογος μεταξύ των εκπαιδευτικών, γονέων και μαθητών για να πειστούν όλοι για τα οφέλη που παρέχει ένα πειθαρχημένο Σχολείο. Με την πειθώ οι παιδαγωγοί «υποχρεώνουν», κατά κάποιο τρόπο, τους μαθητές να φερθούν με την αντίστοιχη σοβαρότητα και υπευθυνότητα. Αυτό σημαίνει συνέπεια στο Πρόγραμμα, στους λογικούς κανόνες, σεβασμό στα πρόσωπα όσο και στα άψυχα αντικείμενα του Σχολείου από όλους.

Επιπλέον, χρειάζεται, όλοι εμείς όταν εντοπίζουμε ενδείξεις παραβατικής συμπεριφοράς σε μαθητές δεν πρέπει να «στιγματίζουμε» τα παιδιά αυτά, θεωρώντας τα «προβληματικά» αλλά την ίδια τη συμπεριφορά.

Για παράδειγμα αν διαπιστώσουν γονείς και παιδαγωγοί ότι κάποιος νέος θέλει απλώς να τον προσέξουν με την «προκλητική» συμπεριφορά του καλό θα ήταν να εξηγήσουν στο μαθητή πως το ενδιαφέρον, η αγάπη και η αναγνώριση που τρέφουν για τον ίδιο είναι δεδομένα και πως η παραβατική συμπεριφορά προξενεί ανεπιθύμητα συναισθήματα και περιπλέκει τα πράγματα.

Στις περιπτώσεις, ωστόσο, όπου κρίνεται απολύτως αναγκαίο να τιμωρηθούν οι μαθητές, οι εκπαιδευτικοί (αλλά και οι γονείς) πρέπει να εξηγούν στους μαθητές, τους λόγους για τους οποίους τιμωρούνται και τι θα έπρεπε να κάνουν σωστά. Οι μαθητές δηλαδή πρέπει να καταλάβουν ότι τιμωρούνται μόνο για τη συγκεκριμένη συμπεριφορά και ότι μόλις αλλάξει την συμπεριφορά τους, θα ξανακερδίσουν την αναγνώριση και την αποδοχή.

Οι «παραβατικοί» μαθητές, από την άλλη, έχουν ανάγκη της ψυχολογικής υποστήριξης, της κατανόησης και της αποδοχής από το οικογενειακό του περιβάλλον. Επομένως, χρέος της σχολικής κοινότητας είναι σε ανησυχητικές συμπεριφορές να ενημερώνονται οι γονείς και να τους ζητείται να εφαρμόζουν και αυτοί ένα μοντέλο συμπεριφοράς που θα αποτρέπει την απειθαρχία και την παραβατικότητα. Όταν διαπιστώνεται ότι υπάρχουν σοβαρά οικογενειακά προβλήματα, τα οποία ενδέχεται να προξενούν ή να επιτείνουν το πρόβλημα του μαθητού, καλό είναι να τους συστήνεται μια επίσκεψη σε έναν εξειδικευμένο ψυχοπαιδαγωγό ή σύμβουλο. Στην κατεύθυνση αυτή μπορεί να επισκεφτούν και το Συμβουλευτικό Σταθμό Νέων, ο οποίος έχει ως αντικείμενό του τη βραχεία ψυχολογική στήριξη της σχολικής κοινότητας (γονιών, μαθητών, εκπαιδευτικών). Ο ρόλος αυτών των υπηρεσιών συμβουλευτικής στήριξης είναι να δημιουργήσουν ένα περιβάλλον ευνοϊκό για την εύρεση κατάλληλων λύσεων, ώστε να εφαρμοστούν οι κατάλληλες συμπεριφορές αντιμετώπισης.

Προσοχή! θέλουμε πειθαρχημένους αλλά όχι υποταγμένους νέους.

Κανείς δεν αμφισβητεί, ούτε καταργεί, την ελεύθερη σκέψη και δράση των μαθητών, πρέπει, όμως, να εποπτεύονται, από ώριμους και συνειδητοποιημένους παιδαγωγούς. Ο ρόλος των γονιών και εκπαιδευτικών, επομένως, είναι, από τη μια μεριά, η καλλιέργεια της ελεύθερης δράσης και της πρωτοβουλίας των ανηλίκων και, από την άλλη, η σαφής οριοθέτηση και κοινωνικοποίησή τους.

Άλλωστε τόσο η ελευθερία όσο και η δημοκρατία χρειάζονται νέους που να διεκδικούν τα δικαιώματά τους αλλά και που σέβονται και τα δικαιώματα των άλλων και κυρίως σέβονται κορυφαίους τους θεσμούς και κατακτήσεις όπως το Δημόσιο Σχολείο. Το Δημόσιο Σχολείο που μην ξεχνάμε δίνει ίσες ευκαιρίες σε φτωχούς και πλούσιους να σπουδάσουν και έτσι αμβλύνει το χάσμα των κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων μεταξύ των μαθητών. Επίσης μην ξεχνάμε παρά τα πολλαπλά προβλήματά τους τα Δημόσια Σχολεία έχουν τις μεγαλύτερες επιτυχίες.

Οι γονείς μπροστά σε φαινόμενα βίας και διαμαρτυρίας! Προτάσεις:

1. Οι έφηβοι χρειάζονται αγάπη και όρια. Πρώτα απ’ όλα χρειάζονται μία μεγάλη αγκαλιά (κυριολεκτικά και μεταφορικά) χωρίς προϋποθέσεις για να αισθανθούν αποδεκτοί και αξιαγάπητοι. Ταυτόχρονα, όμως, χρειάζονται όρια και κανόνες που εφαρμόζονται με σταθερότητα από τους γονείς αλλά και διάκριση (να αλλάζουν με κοινή συμφωνία και όταν οι συνθήκες το απαιτούν).
2. Χρειάζεται διάλογος και συνεχής ανοικτή επικοινωνία του γονέα με τον εξεγερμένο έφηβο. Γι’ αυτό το λόγο πρέπει να ασκηθούμε στις δεξιότητες ενεργητικής ακρόασης. Να μιλάμε λιγότερο, να αποφεύγουμε το κήρυγμα και κυρίως να ακούμε. Να κατανοούμε τα συναισθήματά του εφήβου (να μπαίνουμε στα παπούτσια του).
3. Να καταλαβαίνουμε το μήνυμα που κρύβεται πίσω από αυτά που μας λέει ο έφηβος και να του το καθρεφτίζουμε όχι να τον προκαλούμε ή να τον χαρακτηρίζουμε. Για παράδειγμα: «Τσακώθηκα πάλι με το Μαθηματικό, μ’ έχει βάλει στο μάτι. Δεν ξαναπάω σχολείο». Οι αντιδράσεις του γονιού θα μπορούσε να πάρει τις εξής μορφές:

• Πάλι τα ίδια. Τι έκανες πάλι;
• Χωρίς το σχολείο είσαι ένα τίποτα.
• Πάλι εκνευρισμένος ήρθες;
• Εμ, βέβαια, είσαι ικανός να τελειώσεις και τίποτα!
• Αυτοί οι καθηγητές, τα ίδια είχα κι εγώ…
• Νιώθω, αισθάνομαι ότι πέρασες μια πολύ δύσκολη μέρα στο σχολείο. Θα ήθελες να κουβεντιάσουμε γι’ αυτό; (Ξεκινώντας με τον τρόπο αυτό ανοίγετε δρόμο στην επικοινωνία).

4. Σεβόμαστε την ελευθερία των νέων, τους ενθαρρύνουμε να αναπτύξουν πρωτοβουλίες και να κάνουν τις επιλογές τους αλλά τους καθιστούμε και υπεύθυνους γι’ αυτές. Ελέγχουμε αν τηρούν τα όρια της ελευθερίας ή θέτουν τον εαυτό τους σε κίνδυνο. Την εποχή της εφηβείας που οι νέοι επηρεάζονται από την παρέα των συνομηλίκων φροντίζουμε να τηρούνται κάποιες αρχές και κανόνες στην οικογένεια (π.χ. ώρες επιστροφής στο σπίτι, έλεγχος για πιθανές κοπάνες στο Σχολείο ή απουσίες).
5. Παράλληλα δημιουργούμε ένα περιβάλλον φιλικό προς τα λάθη. Αξιοποιούμε τα λάθη και τις αποτυχίες γιατί μέσα από αυτές χτίζεται η προσωπικότητα του εφήβου. Οι πράξεις τους έχουν συνέπειες θετικές και αρνητικές. Από τις αρνητικές συνέπειες της συμπεριφοράς τους, μπορούν να μάθουν πάρα πολλά όπως όλοι μας (που μάθαμε κυρίως από τα λάθη μας).
6. Όταν υπάρχει πρόβλημα συμπεριφοράς χαρακτηρίζουμε τη συμπεριφορά όχι τον ίδιο τον έφηβο. Άλλωστε να ξέρουμε ότι καμία πράξη του εφήβου δεν έχει οριστικό χαρακτήρα. Μπορεί όλα να αλλάξουν με προσπάθεια, συμπαράσταση κυρίως, όμως, συζήτηση και διάλογο.
7. Χρειάζονται αξίες και κυρίως νόημα ζωής: Σε μια εποχή κρίσεως θεσμών και αξιών, μεγάλων κοινωνικών ανακατατάξεων, όπως η σημερινή, χρειάζεται οι παιδαγωγοί, κυρίως οι γονείς να δώσουμε έμφαση στον να εμπνεύσουμε αξίες και να οχυρώσουμε την ψυχή τους με νόημα ζωής. Ό,τι θέλουμε να κληροδοτήσουμε στα παιδιά μας, χρειάζεται να το διαθέτουμε πρώτα εμείς στον εσωτερικό εξοπλισμό μας. Οι έφηβοι αναζητούν στους γονείς τους σταθερά πρότυπα ζωντάνιας, μαχητικότητας, εφευρετικότητας και αγάπης για τη ζωή.

Απόσπασμα από το άρθρο: ΓΟΝΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΑΠΕΙΘΑΡΧΙΑΣ ΜΑΘΗΤΩΝ,

του Στέφανου Χρ. Κουμαρόπουλου, Υπευθύνου Συμβ. Σταθμού Νέων Δ΄ Αθήνας.