Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνουμε ολοένα και περισσότερο την ανάγκη των μαθητών, αλλά και των γονιών, για επιπλέον υποστήριξη στη διαδικασία επιλογής αντικειμένου σπουδών. Πράγματι, η εξέλιξη της τεχνολογίας σε συνδυασμό με τις μεγάλες αλλαγές σε οικονομικό επίπεδο προκαλούν ραγδαίες αλλαγές στην αγορά εργασίας δημιουργώντας ένα κλίμα αβεβαιότητας μέσα στο οποίο οι νέοι δυσκολεύονται να εντοπίσουν ένα αντικείμενο σπουδών, που να ταιριάζει στην προσωπικότητα και τα ενδιαφέροντά τους, αλλά ταυτόχρονα να τους προσφέρει και θετικές επαγγελματικές προοπτικές.

Ο επαγγελματικός προσανατολισμός βέβαια είναι μια μακροχρόνια διαδικασία που δεν καταλήγει στην επιλογή Κατεύθυνσης και τις Πανεπιστημιακές σπουδές που θα ακολουθήσει κάθε μαθητής, αλλά συνεχίζεται με την επιλογή μεταπτυχιακών σπουδών, με την επιλογή επαγγέλματος και εργασιακού περιβάλλοντος. Περνά από πολλά εξελικτικά στάδια και ωριμάζει μαζί με το άτομο μιας και τροποποιούνται τα κριτήρια με τα οποία το άτομο αξιολογεί τα επαγγέλματα και οι αξίες που θεωρεί σημαντικές στην καριέρα που θα ακολουθήσει.

Οι θεωρίες επαγγελματικής ανάπτυξης που έχουν πρόσφατα διατυπωθεί αποσκοπούν να προσδιορίσουν και να ερμηνεύσουν τους παράγοντες που επηρεάζουν τους νέους στις επιλογές τους. Καθοριστικοί παράγοντες θεωρούνται η προσωπικότητα του ατόμου, οι ικανότητές του, τα ενδιαφέροντά του, οι επαγγελματικές αξίες που αναζητά το άτομο στην εργασία του, η ηλικία και το φύλο, οι οικογενειακές επιρροές, καθώς και οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες που επικρατούν.

Έτσι, ο στόχος της συμβουλευτικής επαγγελματικού προσανατολισμού είναι να αναγνωρίσει και να αξιολογήσει τους παράγοντες αυτούς προκειμένου να διασφαλιστεί το ταίριασμα της ιδιοσυγκρασίας και των ενδιαφερόντων του κάθε ατόμου με το μελλοντικό του επάγγελμα.

Ερωτήματα υποψηφίων σχετικά με τον Επαγγελματικό Προσανατολισμό στο Λύκειο

«Πως να αποφασίσω τι να σπουδάσω;»

Μια απόφαση που αφορά στις σπουδές ενός νέου ανθρώπου δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση, καθότι από αυτήν θα εξαρτηθεί η επαγγελματική του σταδιοδρομία που με τη σειρά της καθορίζει πολλές παραμέτρους της ζωής του.

Προκειμένου να πάρουμε μια απόφαση στα χρόνια του σχολείου ξεκινάμε από μια απλή αναζήτηση σχετικά με τις σπουδές που συχνά εξελίσσεται σε έντονο προβληματισμό και καταλήγει σε διλήμματα και ερωτήματα όπως: «Γιατί να σπουδάσω;», «Αξίζει αυτή η προσπάθεια;», «Έχω αποφασίσει με τι θέλω να ασχοληθώ και τι μου αρέσει;», «Τι δυνατότητες έχει η οικογένειά μου να με υποστηρίξει;», «Προηγείται η μόρφωση ή το επάγγελμα;», «Πως θα εξασφαλίσω ότι δε θα με ξεπεράσουν οι εξελίξεις;», κ.λπ.

Όλα αυτά αρχικά πρέπει να συζητηθούν αρχικά στο οικογενειακό περιβάλλον, από όπου πιθανόν να προκύψουν κάποιες κατευθυντήριες γραμμές ή κάποιες δεσμεύσεις που θα επηρεάσουν την τελική απόφαση. Παράλληλα, ο καθένας συλλέγει και αντλεί πληροφορίες και ιδέες από σχετικές συζητήσεις σε κοινωνικό επίπεδο, δηλαδή από συγγενείς, γνωστούς και φίλους καθώς και από διάφορες πηγές ενημέρωσης και πληροφόρησης (μέσα ενημέρωσης, διαδίκτυο κ.λπ.). Ο οδηγός σπουδών αυτός στοχεύει να βοηθήσει σε αυτό ακριβώς στο στάδιο. Παρέχει συγκεντρωμένες τις πληροφορίες που χρειάζεται ένας υποψήφιος για να κατανοήσει τα διάφορα γνωστικά αντικείμενα και τα επαγγέλματα που συνδέονται με αυτά.

Στη συνέχεια ο καθένας, ανάλογα με τις φιλοδοξίες, τις δυνατότητες που αντικειμενικά έχει και με τη συμπαράσταση και καθοδήγηση δασκάλων, καθηγητών και συμβούλων σπουδών, επιλέγει αρχικά προσανατολισμό σπουδών και στη συνέχεια τις συγκεκριμένες Σχολές για τις οποίες θέλει να είναι υποψήφιος. Η απόφαση, βέβαια, πρέπει να προκύψει μετά από αρκετή σκέψη και ορθολογική επεξεργασία όλων των στοιχείων, χωρίς βιασύνη και άγχος. Εξάλλου, η επιλογή αντικειμένου σπουδών δεν συνιστά επιλογή επαγγέλματος. Αλλά ακόμα και οι επαγγελματικές επιλογές δεν είναι δεσμευτικές δια βίου, αφού μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων αλλάζουν επάγγελμα ή αντικείμενο εργασίας στην πορεία της καριέρας τους.

«Υπάρχει σωστή απόφαση; Είναι μία μόνο η σωστή απόφαση;»

Με τη διαδικασία που προαναφέραμε, προκύπτει ουσιαστικά μια λύση στο πρόβλημα που μας απασχολεί, σχετικά με τον τρόπο που πρέπει να σχεδιάσουμε το μέλλον μας. Βέβαια, χρειάζεται έγκυρη πληροφόρηση, γνώση, σκέψη και αποτελεσματικότητα στη διαδικασία λήψης της απόφασης, χωρίς αδράνεια, αναβλητικότητα ή πανικό την τελευταία στιγμή.

Από μια τέτοια ορθολογική αντιμετώπιση είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα προκύψει η σωστή απόφαση, δηλαδή η καλύτερη λύση για τον καθένα, με βάση τα δεδομένα και τις υπάρχουσες συνθήκες.

Φυσικά, σε ένα μεταβαλλόμενο και δυναμικά εξελισσόμενο περιβάλλον, δε μπορεί να υπάρχει μία μόνο σωστή απόφαση. Στο κοινωνικό επίπεδο είναι θεωρητικά άπειρες οι διαδρομές που οδηγούν προς ένα προεπιλεγμένο στόχο, προς ένα επάγγελμα και μια σταδιοδρομία που για τον καθένα προσωπικά εκφράζει την επαγγελματική επιτυχία.

Αν για παράδειγμα, κάποιος στοχεύει να φτάσει σε μια υψηλόβαθμη (και υψηλόμισθη) θέση σε μια μεγάλη επιχείρηση του εμπορικού ή του χρηματοπιστωτικού κλάδου, τότε η απόφαση να επιλέξει μια Οικονομική Σχολή δεν είναι η μόνη σωστή. Οι απόφοιτοι Σχολών του Πολυτεχνείου ή Τμημάτων Θετικών Επιστημών με μεταπτυχιακές σπουδές στα Οικονομικά ή στη Διοίκηση Επιχειρήσεων έχουν τις ίδιες πιθανότητες να απασχοληθούν σε μια τέτοια θέση.

Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πολλά τέτοια παραδείγματα, που και πάλι όμως, θα αποτελούσαν ένα μικρό μέρος από τα αναρίθμητα που αναδεικνύει συνεχώς η κοινωνική πραγματικότητα. Το σίγουρο πάντως είναι, ότι ένα πτυχίο συνοδευόμενο με τη δημιουργική διάθεση του κατόχου του ανοίγει τόσες επαγγελματικές προοπτικές που είναι πρακτικά αδύνατο να αναφερθούν και να περιγραφούν. Όσο πλησιάζει ή γνωρίζει κανείς έναν επαγγελματικό χώρο, διαπιστώνει συνεχώς νέες δυνατότητες και νέα πεδία δραστηριοτήτων που δεν είναι εύκολο να καταγραφούν, αφού διαρκώς μετεξελίσσονται. Τελικά, ο καθένας ανιχνεύει, αποφασίζει και προχωρά ανάλογα με τις φιλοδοξίες, τις δυνατότητες και το δυναμισμό του.

«Είναι σωστό να βάλω ως στόχο συγκεκριμένες Σχολές;»

Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι σκόπιμο να στοχεύουμε ή να προσβλέπουμε σε κάποιες συγκεκριμένες Σχολές, καθότι η φιλοδοξία αυτή συνήθως μας κινητοποιεί, βοηθά να οργανωθούμε καλύτερα, να διαβάσουμε μεθοδικά και μας επανατροφοδοτεί με ψυχική δύναμη και κουράγιο όταν απογοητευόμαστε ή ολιγωρούμε κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας προς τις Πανελλήνιες Εξετάσεις. Όταν αναφερόμαστε βέβαια σε συγκεκριμένες σχολές, εννοούμε μια ομάδα Σχολών με παρόμοια γνωστικά αντικείμενα και όχι σε ένα μόνο Τμήμα μιας Σχολής ή κάποιου συγκεκριμένου Πανεπιστημίου.

Η επιθυμία ενός μαθητή να ασχοληθεί με την Ιατρική σίγουρα τον ενεργοποιεί και τον βοηθά την προετοιμασία του. Αν όμως έχει την πεποίθηση ότι επιτυχία είναι, για παράδειγμα, μόνο η εισαγωγή στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών τότε αυτό είναι υπερβολικά δεσμευτικό, ακόμα και όταν δεν το εκφράζει φανερά στους άλλους. Έτσι, αν στην πορεία της προετοιμασίας του συνειδητοποιήσει ότι είναι ρεαλιστικά δύσκολο να επιτύχει τον πολύ συγκεκριμένο αυτό στόχο, υπάρχει ο κίνδυνος να απογοητευτεί ή ακόμη και να παραιτηθεί από την προσπάθεια.

Είναι πάντα θεμιτό να έχει κανείς υψηλούς στόχους και φιλοδοξίες. Δεν είναι όμως σκόπιμο να προσδιορίζει τόσο στενά την επιτυχία. Συνεπώς, στο ερώτημα που τέθηκε, το πλέον ενδεδειγμένο είναι να μην περιορίζουμε πολύ δεσμευτικά τις επιλογές μας και να αφήνουμε περιθώρια ευελιξίας στον εαυτό μας ως προς «τον ορισμό της επιτυχίας». Άλλωστε, οι Πανελλήνιες Εξετάσεις είναι μόνο η αρχή μιας πορείας στη διάρκεια της οποίας, ο καθένας θα έχει πολλές ευκαιρίες να διακριθεί και να διαπρέψει, είτε στη διάρκεια των σπουδών είτε στο χώρο της εργασίας. Στο χέρι μας είναι να τις αξιοποιήσουμε, χωρίς να δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι εμπόδια στην πορεία μας.

«Επιλέγω μόρφωση ή επάγγελμα;»

Σε αυτή την πολύ κρίσιμη ερώτηση, δίνουμε δύο σύντομες απαντήσεις:

• Επιλέγω τη μόρφωση εκείνη που θα με οδηγήσει ταχύτερα στο επάγγελμα που επιθυμώ.
• Επιλέγω τη μόρφωση που θα μου δώσει την πληρότητα ως άνθρωπο και την επιστημονική επάρκεια ως επαγγελματία.

Η τελική επιλογή, είναι φυσικά δική σας. Άλλωστε, σε αυτό το θέμα κανείς δε μπορεί να σας πει τι να κάνετε, ούτε να καθοδηγήσει την επιλογή σας, αφού το αποτέλεσμα που θα προκύψει καθορίζεται κατά κύριο λόγο από το χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία του καθενός.

«Πανεπιστήμιο ή ΤΕΙ;»

Ως προέκταση, του προηγούμενου προβληματισμού, συχνά τίθεται και το ερώτημα:
«Πανεπιστήμιο ή ΤΕΙ;»

Τα Πανεπιστήμια είναι (με την εξαίρεση της Ιατρικής) τετραετούς ή πενταετούς φοίτησης και αποσκοπούν στην παραγωγή και μετάδοση της γνώσης και την ενίσχυση και προαγωγή της επιστημονικής έρευνας. Στόχος τους είναι οι φοιτητές να αποκτήσουν τις απαιτούμενες γνώσεις και να αναπτύξουν τις ικανότητες που θα τους καταστήσουν δημιουργικούς επιστήμονες και ικανούς επαγγελματίες. Τα περισσότερα προγράμματα σπουδών των ελληνικών Πανεπιστημίων δεν προετοιμάζουν τους υποψηφίους για ένα πολύ συγκεκριμένο επάγγελμα, αλλά τους καθιστούν ικανούς να δραστηριοποιηθούν σε πολλούς τομείς, μέσα στα πλαίσια που θέτει το επιστημονικό τους αντικείμενο.

Τα Τεχνολογικά Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΤΕΙ) ανήκουν στην Ανώτατη Εκπαίδευση, είναι τετραετούς φοίτησης και παρέχουν στους φοιτητές τους θεωρητική αλλά και εφαρμοσμένη επιστημονική κατάρτιση. Συνδυάζουν δηλαδή την ανάπτυξη του απαραίτητου θεωρητικού επιστημονικού υπόβαθρου με εκπαίδευση μέσω εργαστηριακής και πρακτικής άσκησης. Στην πλειοψηφία τους, τα Τμήματα των ΤΕΙ παρέχουν σπουδές σε μια συγκεκριμένη ειδικότητα και προσανατολίζονται στην προετοιμασία επαγγελματιών που φιλοδοξούν να ενταχθούν άμεσα στην αγορά εργασίας. Για το λόγο αυτό, ένα εξάμηνο σπουδών αφιερώνεται στην πρακτική άσκηση των φοιτητών.

«Πως καταλήγουμε ποιες Σχολές / Τμήματα θα δηλώσουμε στο Μηχανογραφικό και με ποια σειρά;»

Είναι προτιμότερο αρχικά, να αντιστρέψουμε τη σειρά της επιλογής και να αναρωτηθούμε ποιες Σχολές αποκλείουμε. Ξεκινάμε από τις Σχολές που για κάποιους λόγους αποφασίσαμε να αποκλείσουμε γιατί δεν επιθυμούμε σε καμία περίπτωση να σπουδάσουμε το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο ή για άλλους προσωπικούς λόγους. Στη συνέχεια, αξιολογούμε και κατατάσσουμε τις υπόλοιπες Σχολές με βάση τα δικά μας κριτήρια, τις δικές μας επιθυμίες και φυσικά τους περιορισμούς που υπάρχουν (για παράδειγμα, αν υπάρχει ή όχι η δυνατότητα να σπουδάσουμε σε άλλη πόλη κ.λπ.).

Η βαθμολογική Βάση μιας Σχολής σίγουρα καταδεικνύει σε ποιο βαθμό οι άλλοι υποψήφιοι επιθυμούν να εισαχθούν στη συγκεκριμένη Σχολή. Δεν πρέπει όμως να αποτελεί λόγο αποκλεισμού μιας Σχολής από τη δική μας λίστα επιλογών. Αν μια σχολή έχει πολύ υψηλή βάση – την οποία θεωρούμε ότι δε θα φτάσουμε – ή πολύ χαμηλή βάση – που αντίθετα απαξιώνουμε – δε σημαίνει ότι πρέπει να την απορρίψουμε. Σίγουρα, το σύνολο των μορίων που έχουμε συγκεντρώσει και οι βάσεις των προηγούμενων ετών είναι στοιχεία που λαμβάνουμε υπόψη, αλλά δεν αποτελούν τα μόνα κριτήρια για τις επιλογές μας.

Στο Μηχανογραφικό Δελτίο καταγράφουμε την επιθυμία μας να σπουδάσουμε σε ένα Τμήμα ή μια Σχολή και η σειρά με την οποία δηλώνουμε τις Σχολές, είναι ακριβώς η σειρά της προσωπικής μας προτίμησης.

Αν επιθυμούμε να σπουδάσουμε σε μια Σχολή, τη δηλώνουμε πρώτη στο Μηχανογραφικό, ακόμη και αν τα μόρια που έχουμε συγκεντρώσει υπολείπονται της περυσινής βάσης. Αντίθετα, δε δηλώνουμε στις πρώτες μας προτιμήσεις Σχολές μόνο και μόνο επειδή έχουν υψηλότερες βάσεις από τα μόριά μας, αφού οι Βάσεις κάθε χρόνο διαμορφώνονται από πάρα πολλούς παράγοντες και είναι αδύνατο να προβλέψουμε πως θα κινηθούν οι Βάσεις την περίοδο της συμπλήρωσης των Μηχανογραφικών Δελτίων.

Αν οι βαθμολογίες των υποψηφίων είναι πολύ υψηλότερες σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, τότε αναμένουμε γενικά άνοδο των Βάσεων στις Σχολές. Το στατιστικό όμως αυτό συμπέρασμα δεν συνεπάγεται ότι γνωρίζουμε ποιες ακριβώς Σχολές θα έχουν άνοδο στις Βάσεις τους ή πόση θα είναι αυτή η άνοδος. Οι προτιμήσεις των υποψηφίων στα Μηχανογραφικά είναι αυτές που θα καθορίσουν τελικά τις Βάσεις.

Συμπερασματικά, στο Μηχανογραφικό Δελτίο πρέπει με γνώμονα τις επιθυμίες μας να καταγράψουμε ρεαλιστικά και ορθολογικά τις προτιμήσεις μας και να φροντίσουμε να διασφαλίσουμε ότι όπως και αν διαμορφωθούν οι Βάσεις των Σχολών θα έχουμε ένα επιθυμητό για εμάς αποτέλεσμα.

«Τι είναι τα επαγγελματικά δικαιώματα;»

Σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου η άσκηση των περισσότερων επαγγελμάτων καθορίζεται από το κατάλληλο νομοθετικό πλαίσιο. Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν νόμοι και διατάξεις που ορίζουν τις προϋποθέσεις που πρέπει κάποιος να πληροί προκειμένου να δικαιούται να εξασκεί το συγκεκριμένο επάγγελμα. Οι κανόνες αυτοί αφορούν στα επαγγελματικά προσόντα, δηλαδή τις πιστοποιημένες γνώσεις και δεξιότητες, που πρέπει ο επαγγελματίας να κατέχει.

Συνήθως, η αναγνώριση και πιστοποίηση των επαγγελματικών προσόντων γίνεται με βάση το πτυχίο, ένα διάστημα πρακτικής άσκησης στο επάγγελμα ή και συμπληρωματικές εξετάσεις από τον αρμόδιο φορέα. Η πιστοποίηση επαγγελματικών προσόντων και οι άδειες εξασκήσεως των διαφόρων επαγγελμάτων γίνονται από τους σχετικούς φορείς και εποπτεύονται από τα αρμόδια σε κάθε περίπτωση Υπουργεία.

Τα Τμήματα και οι Σχολές που οδηγούν σε επαγγέλματα όπου απαιτείται αναγνώριση επαγγελματικών προσόντων για την εξάσκησή τους παρέχουν στον Οδηγό Σπουδών ή στην ιστοσελίδα τους αναλυτικές πληροφορίες. Σε όλες σχεδόν όμως τις περιπτώσεις η διαδικασία απόκτησης της εκάστοτε άδειας άσκησης επαγγέλματος είναι τυπική διαδικασία που ακολουθεί την απόκτηση του Πτυχίου Πανεπιστημίου ή ΤΕΙ.