ΑΡΧΑΙΩΝ ΓΝΩΜΕΣ

Ο όχλος είναι απερίσκεπτη μάζα, που τη διακρίνει απύθμενη άγνοια, ανευθυνότητα και βιαιότητα. Θα ήταν φοβερό να ξεφύγουμε από τις αλαζονικές ιδιοτροπίες ενός βασιλιά, για να πέσουμε στην εξίσου αδικαιολόγητη απανθρωπιά του όχλου. Ένας βασιλιάς ενεργεί τουλάχιστον με συνείδηση και βούληση· ο όχλος, όμως, όχι. Και πώς θα μπορούσε, όταν δεν έμαθε ποτέ ποιο είναι το σωστό και το πρέπον και δεν έχει καμιά έμφυτη γνώση πάνω στο θέμα; Οι μάζες δεν έχουν σκέψη στο κεφάλι τους· το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να ριχτούν στα τυφλά στην πολιτική, όπως ένα ποτάμι που ξεχειλίζει. (μτφρ. Εκδ. ΚΑΚΤΟΣ)
῾Ομίλου γὰρ ἀχρηίου οὐδέν ἐστι ἀσυνετώτερον οὐδὲ ὑβριστότερον. Καίτοι τυράννου ὕβριν φεύγοντας ἄνδρας ἐς δήμου ἀκολάστου ὕβριν πεσεῖν ἐστι οὐδαμῶς ἀνασχετόν• ὁ μὲν γὰρ εἴ τι ποιέει, γινώσκων ποιέει, τῷ δὲ οὐδὲ γινώσκειν ἔνι. Κῶς γὰρ ἂν γινώσκοι ὃς οὔτ’ ἐδιδάχθη οὔτε εἶδε καλὸν οὐδὲν [οὐδ’] οἰκήιον, ὠθέει τε ἐμπεσὼν τὰ πρήγματα ἄνευ νόου, χειμάρρῳ ποταμῷ ἴκελος;

Πάρτε τις τρεις μορφές διακυβέρνησης που εξετάζουμε – τη δημοκρατία, την ολιγαρχία και τη μοναρχία – και υποθέστε ότι η καθεμιά είναι η καλύτερη στο είδος της. Εγώ πιστεύω πως η Τρίτη είναι πολύ προτιμότερη από τις άλλες δύο. Δεν υπάρχει καλύτερο πράγμα από έναν καλό κυβερνήτη. Η κρίση του θα είναι σύμφωνη με το χαρακτήρα του· ο έλεγχος που θα ασκεί πάνω στο λαό υπεράνω κριτικής· στην ολιγαρχία τα μέτρα που θα λαμβάνει απέναντι στους εχθρούς και στους προδότες θα κρατούνται πιο εύκολα μυστικά. Σε μια ολιγαρχία, το γεγονός ότι ένας αριθμός αντρών ανταγωνίζονται για διάκριση στις δημόσιες υπηρεσίες δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε βίαιες προσωπικές διενέξεις· καθένας απ’ αυτούς θέλει να φτάσει στην κορυφή και να δει τις δικές του προτάσεις να προωθούνται· έτσι, οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες. Οι προσωπικές συγκρούσεις οδηγούν σε ανοιχτές διαμάχες, για να καταλήξουν σε αιματοχυσίες· κι απ’ αυτή την κατάσταση, η μόνη διέξοδος είναι η επιστροφή στη μοναρχία – μια καταφανής απόδειξη ότι το καθεστώς της μοναρχίας είναι καλύτερο. Σε μια δημοκρατία, πάλι, θα γίνουν αναπόφευκτα καταχρήσεις· σ’ αυτή την περίπτωση, πάντως, οι διεφθαρμένες συμφωνίες στις κυβερνητικές υπηρεσίες δεν οδηγούν σε ανοιχτές ρήξεις αλλά σε μυστικές συναλλαγές, όπου ο ένας υποστηρίζει τον άλλο. Και προχωρά έτσι, ώσπου κάποιος εμφανίζεται ως προστάτης του λαού και διαλύει τις φατρίες που κοιτούν τα δικά τους συμφέροντα. Αυτός κερδίζει το θαυμασμό του όχλου, ο οποίος, αργά ή γρήγορα, του εμπιστεύεται την απόλυτη εξουσία – να, λοιπόν, άλλη μια απόδειξη ότι η μοναρχία είναι καλύτερο καθεστώς. (μτφρ. Εκδ. ΚΑΚΤΟΣ)
Τριῶν γὰρ προκειμένων καὶ πάντων τῷ λόγῳ ἀρίστων ἐόντων, δήμου τε ἀρίστου καὶ ὀλιγαρχίης καὶ μουνάρχου, πολλῷ τοῦτο προέχειν λέγω. ᾿Ανδρὸς γὰρ ἑνὸς τοῦ ἀρίστου οὐδὲν ἄμεινον ἂν φανείη• γνώμῃ γὰρ τοιαύτῃ χρεώμενος ἐπιτροπεύοι ἂν ἀμωμήτως τοῦ πλήθεος, σιγῷτό τε ἂν βουλεύματα ἐπὶ δυσμενέας ἄνδρας οὕτω μάλιστα. ᾿Εν δὲ ὀλιγαρχίῃ πολλοῖσι ἀρετὴν ἐπασκέουσι ἐς τὸ κοινὸν ἔχθεα ἴδια ἰσχυρὰ φιλέει ἐγγίνεσθαι• αὐτὸς γὰρ ἕκαστος βουλόμενος κορυφαῖος εἶναι γνώμῃσί τε νικᾶν ἐς ἔχθεα μεγάλα ἀλλήλοισι ἀπικνέονται, ἐξ ὧν στάσιες ἐγγίνονται, ἐκ δὲ τῶν στασίων φόνος, ἐκ δὲ τοῦ φόνου ἀπέβη ἐς μουναρχίην• καὶ ἐν τούτῳ διέδεξε ὅσῳ ἐστὶ τοῦτο ἄριστον. Δήμου τε αὖ ἄρχοντος ἀδύνατα μὴ οὐ κακότητα ἐγγίνεσθαι• κακότητος τοίνυν ἐγγινομένης ἐς τὰ κοινὰ ἔχθεα μὲν οὐκ ἐγγίνεται τοῖσι κακοῖσι, φιλίαι δὲ ἰσχυραί• οἱ γὰρ κακοῦντες τὰ κοινὰ συγκύψαντες ποιεῦσι. Τοῦτο δὲ τοιοῦτο γίνεται ἐς ὃ ἂν προστάς τις τοῦ δήμου τοὺς τοιούτους παύσῃ• ἐκ δὲ αὐτῶν θωμάζεται οὗτος δὴ ὑπὸ τοῦ δήμου, θωμαζόμενος δὲ ἀν’ ὦν ἐφάνη μούναρχος [ἐών]• καὶ ἐν τούτῳ δηλοῖ καὶ οὗτος ὡς ἡ μουναρχίη κράτιστον.

Πώς μπορεί να εντάξει κανείς τη μοναρχία σε ένα υγιές σύστημα διοίκησης, όταν επιτρέπει σε έναν άνθρωπο να κάνει ό,τι του αρέσει χωρίς καμιά ευθύνη ή έλεγχο; Ακόμα κι οι καλύτεροι άνδρες, όταν έχουν απεριόριστη εξουσία, αλλάζουν αναπόφευκτα προς το χειρότερο. Είναι αδύνατο να συνεχίσει να αντιμετωπίζει κανείς τα πράγματα όπως πρωτύτερα συνήθιζε. Τα συνηθισμένα ελαττώματα ενός μονάρχη είναι ο φθόνος και η αλαζονεία. Ο φθόνος, γιατί είναι μια φυσική ανθρώπινη αδυναμία, και η αλαζονεία, γιατί τα υπερβολικά πλούτη κι η δύναμη τον οδηγούν στην αυταπάτη ότι δεν είναι κοινός άνθρωπος. Αυτά τα δύο ελαττώματα αποτελούν τη ρίζα κάθε κακίας. Οδηγούν σε πράξεις άγριας και αφύσικης σκληρότητας. Η απόλυτη εξουσία θα έπρεπε κανονικά να αποκλείει τον φθόνο, αφού ο κάτοχός της έχει επίσης τον έλεγχο πάνω σε κάθε τι που θα μπορούσε να επιθυμήσει. Κι όμως η στάση του είναι εντελώς αντίθετη απέναντι στους πολίτες. Ζηλεύουν τους καλύτερους απλώς και μόνο επειδή συνεχίζουν να ζουν, και βρίσκουν χαρά στους χειρότερους. Ακόμα, κανείς δεν είναι πιο πρόθυμος από έναν βασιλιά να ακούσει ψευτιές. Ο βασιλιάς είναι ο πιο αντιφατικός άνθρωπος. Δείξε του το σεβασμό που του αρμόζει και θα εξοργιστεί που δεν ταπεινώνεσαι μπροστά στη μεγαλειότητά του. Γονάτισε μπροστά του και θα σε μισήσει, γιατί είσαι ένας τιποτένιος κόλακας. Και το χειρότερο, ισοπεδώνει το οικοδόμημα των αρχαίων παραδόσεων και νόμων, εξαναγκάζει γυναίκες να υπηρετούν την ευχαρίστησή του κι επιβάλλει θανατική ποινή σε άντρες χωρίς να τους δικάσει. Σε τέλεια αντίθεση με όλα αυτά είναι η κυβέρνηση του λαού. πρώτον, έχει το ομορφότερο χαρακτηριστικό: την ισονομία. Και δεύτερον, ο λαός που έχει την εξουσία δεν κάνει τίποτε απ’ ότι κάνουν οι μονάρχες. Στη δημοκρατία, κάθε αξιωματούχος ορίζεται με κλήρο και είναι υποχρεωμένος να λογοδοτεί για τη συμπεριφορά του. Όλα τα ζητήματα τίθενται σε ανοιχτή συζήτηση. Γι’ αυτούς τους λόγους, προτείνω να παραμερίσουμε τη μοναρχία και να φέρουμε το λαό στην εξουσία. Γιατί στο λαό στηρίζονται τα πάντα (μτφρ. εκδ.ΚΑΚΤΟΣ)
Κῶς δ’ ἂν εἴη χρῆμα κατηρτημένον μουναρχίη, τῇ ἔξεστι ἀνευθύνῳ ποιέειν τὰ βούλεται; Καὶ γὰρ ἂν τὸν ἄριστον ἀνδρῶν πάντων στάντα ἐς ταύτην τὴν ἀρχὴν ἐκτὸς τῶν ἐωθότων νοημάτων στήσειε. ᾿Εγγίνεται μὲν γάρ οἱ ὕβρις ὑπὸ τῶν παρεόντων ἀγαθῶν, φθόνος δὲ ἀρχῆθεν ἐμφύεται ἀνθρώπῳ. Δύο δ’ ἔχων ταῦτα ἔχει πᾶσαν κακότητα• τὰ μὲν γὰρ ὕβρι κεκορημένος ἔρδει πολλὰ καὶ ἀτάσθαλα, τὰ δὲ φθόνῳ. Καίτοι ἄνδρα γε τύραννον ἄφθονον ἔδει εἶναι, ἔχοντά γε πάντα τὰ ἀγαθά• τὸ δὲ ὑπεναντίον τούτου ἐς τοὺς πολιήτας πέφυκε• φθονέει γὰρ τοῖσι ἀρίστοισι περιεοῦσί τε καὶ ζώουσι, χαίρει δὲ τοῖσι κακίστοισι τῶν ἀστῶν, διαβολὰς δὲ ἄριστος ἐνδέκεσθαι. ᾿Αναρμοστότατον δὲ πάντων• ἤν τε γὰρ αὐτὸν μετρίως θωμάζῃς, ἄχθεται ὅτι οὐ κάρτα θεραπεύεται, ἤν τε θεραπεύῃ τις κάρτα, ἄχθεται ἅτε θωπί. Τὰ δὲ δὴ μέγιστα ἔρχομαι ἐρέων• νόμαιά τε κινέει πάτρια καὶ βιᾶται γυναῖκας κτείνει τε ἀκρίτους. Πλῆθος δὲ ἄρχον πρῶτα μὲν οὔνομα πάντων κάλλιστον ἔχει, ἰσονομίην. Δεύτερα δὲ τούτων τῶν ὁ μούναρχος ποιέει οὐδέν• πάλῳ μὲν γὰρ ἀρχὰς ἄρχει, ὑπεύθυνον δὲ ἀρχὴν ἔχει, βουλεύματα δὲ πάντα ἐς τὸ κοινὸν ἀναφέρει. Τίθεμαι ὦν γνώμην μετέντας ἡμέας μουναρχίην τὸ πλῆθος ἀέξειν• ἐν γὰρ τῷ πολλῷ ἔνι τὰ πάντα.

Και αυτοί που λένε ψέματα και αυτοί που λένε αλήθεια, όλοι επιθυμούμε το ίδιο, δηλαδή το όφελός μας· οι μεν ψεύδονται όταν πρόκειται να κερδίσουν κάτι με το ψέμα τους, οι δε λένε την αλήθεια, για να αποσπάσουν κέρδος, αλλά και για να τους εκτιμούν για την ειλικρίνειά τους. Έτσι, αν και ακολουθούν διαφορετικό δρόμο, έχουν τον ίδιο στόχο – το συμφέρον τους
τοῦ γάρ αὐτοῦ γλιχόμεθα οἵ τε ψευδόμενοι καί οἱ τῇ ἀληθείῃ διαχρεώμενοι· οἱ μέν γε ψεύδονται τοτε ἐπεάν τι μέλλωσι τοῖσι ψεύδεσι πείσαντες κερδήσεσθαι, οἱ δ’ ἀληθίζονται ἵνα τι τῇ ἀληθείη ἐπισπάσωνται κέρδος καί τις μᾶλλον σφι ἐπιτράπηται. Οὕτω οὐ ταὐτά ἀσκέοντες τὠυτοῦ περιεχόμεθα.

Και προσεύχομαι για μένα τον ίδιο αλλά και γι ᾿ αυτούς που νοιάζομαι, για να ευτυχώ σε κάποια πράγματα και να δυστυχώ σε άλλα, και έτσι να περνώ διαδοχικά από την επιτυχία στην αποτυχία. Γιατί κανέναν δεν γνωρίζω ούτε άκουσα που να έχει ευτυχήσει σε όλα έχοντας συνεχώς την εύνοια της τύχης και να μην είχε ολέθριο τέλος. Εσύ, λοιπόν, ακούγοντας εμένα, για να ευτυχήσεις κάνε τα εξής. Αφού σκεφτείς τι είναι πολυτιμότερο για σένα και που αν το στερηθείς θα πονέσεις πάρα πολύ, στη συνέχεια απόβαλέ το, ώστε να μην το ξαναδεί ποτέ κανείς άνθρωπος. Αν και μετά απ᾿ αυτό δεν καταλάβεις ότι η ευτυχία εναλλάσσεται με τις συμφορές, συνέχιζε ν᾿ ακολουθείς τον τρόπο που σου προτείνω
Καί κως βούλομαι καί αὐτός καί τῶν ἄν κήδωμαι τό μέν τι εὐτυχέειν τῶν πραγμάτων, τό δέ προσπταίειν, καί οὕτω διαφέρειν τόν αἰῶνα ἐναλλάξ πρήσσων ἤ εὐτυχέειν τά πάντα. οὐδένα γάρ κω λόγῳ οἶδα ἀκούσας ὅστις ἐς τέλος οὐ κακῶς ἐτελεύτησε πρόρριζος, εὐτυχέων τά πάντα. Σύ νῦν ἐμοί πειθόμενος ποίησον πρός τάς εὐτυχίας τοιάδε. Φροντίσας τό ἄν εὕρῃς ἐόν τι πλείστου ἄξιον καί ἐπ᾿ ᾧ σύ ἀπολομένῳ μάλιστα τήν ψυχήν ἀλγήσεις, τοῦτο ἀπόβαλε οὕτω ὅκως μηκέτι ἥξει ἐς ἀνθρώπους. Ἤν τε μή ἐναλλάξ ἤδη τὠπό τούτου αἱ εὐτυχίαι τοι τῇσι πάθησι προσπίπτωσι, τρόπῳ τῷ ἐξ ἐμέο ὑποκειμένῳ ἀκέο

Αναμφισβήτητα, συνήθως ο άνθρωπος φθονεί και μισεί το γείτονά του, και δεν του δίνει τις καλύτερες συμβουλές που θα τον βοηθήσουν πραγματικά, όταν το ζητήσει, εκτός και αν είναι εξαιρετικά ενάρετος· τέτοιοι άνθρωποι είναι, όμως, σπάνιοι
καί τῷ ἐόντι, ὅτι πολιήτης μέν πολιήτῃ εὖ πρήσσοντι φθονέει καί ἔστι δυσμενής τῇ σιγῇ οὐδ᾿ ἄν συμβουλευομένου τοῦ ἀστοῦ πολιήτης ἀνήρ τά ἄριστά οἱ δοκέοντα εἶναι ὑποθέοιτο, εἰ μή πρόσω ἀρετῆς ἀνήκοι· σπάνιοι δέ εἰσι οἱ τοιοῦτοι

Οι Έλληνες μ᾿ αυτό τον τρόπο συνηθίζουν να συμπεριφέρονται· να φθονούν αυτούς που ευτυχούν και να μισούν εκείνους που είναι ισχυρότεροι απ᾿ αυτούς
καί τρόποισι τοιούτοισι χρεώμενοι Έλληνες χαίρουσι· τοῦ τε εὐτυχέειν φθονέουσι και τό κρέσσον στυγέουσι

Ξένε, πήγαινε να πεις στους Σπαρτιάτες ότι εδώ
βρισκόμαστε θαμμένοι, υπακούοντας στους νόμους τους
Ὦ ξεῖν᾿ ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε
κείμεθα, τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι

Αποδίδουν κι αυτό το λόγο στον Σπαρτιάτη Διηνέκη πριν από τη μάχη -των Θερμοπυλών- με τους Πέρσες, όταν πληροφορήθηκε από έναν κάτοικο της Τραχίνας ότι όταν οι βάρβαροι ρίχνουν τα βέλη τους, εξαιτίας του πλήθους τους, κρύβουν τον ήλιο· τόσοι πολλοί είναι. Αυτός, λοιπόν, ο Διηνέκης, ατάραχος, παρά το μέγεθος του περσικού στρατού, είπε πως ο Τραχίνιος του φέρνει πολύ καλά νέα, αφού αν οι Πέρσες έκρυβαν τον ήλιο, τότε αυτοί θα πολεμούσαν καλύτερα υπό σκιά
Σπαρτιήτης Διηνέκης τόν τόδε φασί εἰπεῖν τό ἔπος πρίν ἤ συμμεῖξαί σφέας τοῖσι Μήδοισι, πυθόμενον πρός τεο τῶν Τριχηνίων ὡς ἐπεάν οἱ βάρβαροι ἀπίωσι τά τεξεύματα, τόν ἥλιον ὑπό τοῦ πλήθεος τῶν ὀϊστῶν ἀποκρύπτουσι· τοσοῦτο πλῆθος αὐτῶν εἶναι· τόν δέ οὐκ ἐκπλαγέντα τούτοισι εἰπεῖν, ἐν ἀλογίη ποιεύμενον τό τῶν Μήδων πλῆθος, ὡς πάντα σφι ἀγαθά ὁ Τρηχίνιος ξεῖνος ἀγγέλοι, εἰ ἀποκρυπτόντων τῶν Μήδων τόν ἥλιον ὑπό σκιῇ ἔσοιτο πρός αὐτούς ἡ μάχη καί οὐκ ἐν ἡλίῳ

δεν υπάρχει άνθρωπος ούτε θα υπάρξει που θα γεννηθεί χωρίς κάποτε ν᾿ αντιμετωπίσει συμφορές στη ζωή του, ενώ όσο σπουδαιότερος είναι τόσο και μεγαλύτερη είναι και η κακοδαιμονία του
εἶναι δέ θνητόν οὐδένα οὐδέ ἔσεσθαι τῷ κακόν ἐξ ἀρχῆς γινομένῳ οὐ συνεμίχθη, τοῖσι δέ μεγίστοισι αὐτῶν μέγιστα

Το να σκέφτεσαι και να μελετάς πριν προχωρήσεις σε κάποια ενέργεια, τις περισσότερες φορές έχει ευεργετικό αποτέλεσμα
Τῷ δέ εὖ βουλευθέντι πρήγματι τελευτή ὡς τό ἐπίπαν χρηστή ἐθέλει ἐπιγίνεσθαι

Δεν είναι λογικό ν᾿ απορρίπτει ένας συνετός άνθρωπος την καλοσύνη, αλλά να την αποδέχεται μ᾿ ευγνωμοσύνη
Οὐκ ὧν οἰκός ἐστι ἄνδρα τόν σώφρονα εὐνοίην φαινομένην διωθέεσθαι, ἀλλά στέργειν μάλιστα

ποιο από τα δύο θέλεις, μια ευχάριστη ή μια ειλικρινή απάντηση;
κότερα ἀληθείῃ χρήσωμαι πρός σέ ἤ ἡδονῇ;

το τέλος δεν διαφαίνεται πάντοτε από την αρχή
τό μή ἅμα ἀρχῇ πᾶν τέλος καταφαίνεσθαι

είναι ανάγκη, όταν κάποιος έχει να πει πολλά, να χρειάζεται περισσότερες λέξεις
ἀναγκαίως γάρ ἔχει περί πολλῶν πρηγμάτων πλέονα λόγον ἐκτεῖναι