ΑΡΧΑΙΩΝ ΓΝΩΜΕΣ

Δύο πράγματα είναι τα πιο ενάντια στη σύνεση, η βιασύνη και η οργή, από τα οποία το μεν πρώτο συνοδεύει την αφροσύνη το δε δεύτερο την απαιδευσία και τη στενοκεφαλιά. Όποιος αντιμάχεται τους λόγους και θεωρεί πως δε γίνονται οι δάσκαλοι των πράξεων, αυτός ή ανόητος είναι ή συμφεροντολόγος
δύο τὰ ἐναντιώτατα εὐβουλίᾳ εἶναι, τάχος τε καὶ ὀργήν, ὧν τὸ μὲν μετὰ ἀνοίας φιλεῖ γίγνεσθαι, τὸ δὲ μετὰ ἀπαιδευσίας καὶ βραχύτητος γνώμης. τούς τε λόγους ὅστις διαμάχεται μὴ διδασκάλους τῶν πραγμάτων γίγνεσθαι, ἢ ἀξύνετός ἐστιν ἢ ἰδίᾳ τι αὐτῷ διαφέρει

Ο όχλος είναι απερίσκεπτη μάζα, που τη διακρίνει απύθμενη άγνοια, ανευθυνότητα και βιαιότητα. Θα ήταν φοβερό να ξεφύγουμε από τις αλαζονικές ιδιοτροπίες ενός βασιλιά, για να πέσουμε στην εξίσου αδικαιολόγητη απανθρωπιά του όχλου. Ένας βασιλιάς ενεργεί τουλάχιστον με συνείδηση και βούληση· ο όχλος, όμως, όχι. Και πώς θα μπορούσε, όταν δεν έμαθε ποτέ ποιο είναι το σωστό και το πρέπον και δεν έχει καμιά έμφυτη γνώση πάνω στο θέμα; Οι μάζες δεν έχουν σκέψη στο κεφάλι τους· το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να ριχτούν στα τυφλά στην πολιτική, όπως ένα ποτάμι που ξεχειλίζει. (μτφρ. Εκδ. ΚΑΚΤΟΣ)
῾Ομίλου γὰρ ἀχρηίου οὐδέν ἐστι ἀσυνετώτερον οὐδὲ ὑβριστότερον. Καίτοι τυράννου ὕβριν φεύγοντας ἄνδρας ἐς δήμου ἀκολάστου ὕβριν πεσεῖν ἐστι οὐδαμῶς ἀνασχετόν• ὁ μὲν γὰρ εἴ τι ποιέει, γινώσκων ποιέει, τῷ δὲ οὐδὲ γινώσκειν ἔνι. Κῶς γὰρ ἂν γινώσκοι ὃς οὔτ’ ἐδιδάχθη οὔτε εἶδε καλὸν οὐδὲν [οὐδ’] οἰκήιον, ὠθέει τε ἐμπεσὼν τὰ πρήγματα ἄνευ νόου, χειμάρρῳ ποταμῷ ἴκελος;

Πάρτε τις τρεις μορφές διακυβέρνησης που εξετάζουμε – τη δημοκρατία, την ολιγαρχία και τη μοναρχία – και υποθέστε ότι η καθεμιά είναι η καλύτερη στο είδος της. Εγώ πιστεύω πως η Τρίτη είναι πολύ προτιμότερη από τις άλλες δύο. Δεν υπάρχει καλύτερο πράγμα από έναν καλό κυβερνήτη. Η κρίση του θα είναι σύμφωνη με το χαρακτήρα του· ο έλεγχος που θα ασκεί πάνω στο λαό υπεράνω κριτικής· στην ολιγαρχία τα μέτρα που θα λαμβάνει απέναντι στους εχθρούς και στους προδότες θα κρατούνται πιο εύκολα μυστικά. Σε μια ολιγαρχία, το γεγονός ότι ένας αριθμός αντρών ανταγωνίζονται για διάκριση στις δημόσιες υπηρεσίες δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε βίαιες προσωπικές διενέξεις· καθένας απ’ αυτούς θέλει να φτάσει στην κορυφή και να δει τις δικές του προτάσεις να προωθούνται· έτσι, οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες. Οι προσωπικές συγκρούσεις οδηγούν σε ανοιχτές διαμάχες, για να καταλήξουν σε αιματοχυσίες· κι απ’ αυτή την κατάσταση, η μόνη διέξοδος είναι η επιστροφή στη μοναρχία – μια καταφανής απόδειξη ότι το καθεστώς της μοναρχίας είναι καλύτερο. Σε μια δημοκρατία, πάλι, θα γίνουν αναπόφευκτα καταχρήσεις· σ’ αυτή την περίπτωση, πάντως, οι διεφθαρμένες συμφωνίες στις κυβερνητικές υπηρεσίες δεν οδηγούν σε ανοιχτές ρήξεις αλλά σε μυστικές συναλλαγές, όπου ο ένας υποστηρίζει τον άλλο. Και προχωρά έτσι, ώσπου κάποιος εμφανίζεται ως προστάτης του λαού και διαλύει τις φατρίες που κοιτούν τα δικά τους συμφέροντα. Αυτός κερδίζει το θαυμασμό του όχλου, ο οποίος, αργά ή γρήγορα, του εμπιστεύεται την απόλυτη εξουσία – να, λοιπόν, άλλη μια απόδειξη ότι η μοναρχία είναι καλύτερο καθεστώς. (μτφρ. Εκδ. ΚΑΚΤΟΣ)
Τριῶν γὰρ προκειμένων καὶ πάντων τῷ λόγῳ ἀρίστων ἐόντων, δήμου τε ἀρίστου καὶ ὀλιγαρχίης καὶ μουνάρχου, πολλῷ τοῦτο προέχειν λέγω. ᾿Ανδρὸς γὰρ ἑνὸς τοῦ ἀρίστου οὐδὲν ἄμεινον ἂν φανείη• γνώμῃ γὰρ τοιαύτῃ χρεώμενος ἐπιτροπεύοι ἂν ἀμωμήτως τοῦ πλήθεος, σιγῷτό τε ἂν βουλεύματα ἐπὶ δυσμενέας ἄνδρας οὕτω μάλιστα. ᾿Εν δὲ ὀλιγαρχίῃ πολλοῖσι ἀρετὴν ἐπασκέουσι ἐς τὸ κοινὸν ἔχθεα ἴδια ἰσχυρὰ φιλέει ἐγγίνεσθαι• αὐτὸς γὰρ ἕκαστος βουλόμενος κορυφαῖος εἶναι γνώμῃσί τε νικᾶν ἐς ἔχθεα μεγάλα ἀλλήλοισι ἀπικνέονται, ἐξ ὧν στάσιες ἐγγίνονται, ἐκ δὲ τῶν στασίων φόνος, ἐκ δὲ τοῦ φόνου ἀπέβη ἐς μουναρχίην• καὶ ἐν τούτῳ διέδεξε ὅσῳ ἐστὶ τοῦτο ἄριστον. Δήμου τε αὖ ἄρχοντος ἀδύνατα μὴ οὐ κακότητα ἐγγίνεσθαι• κακότητος τοίνυν ἐγγινομένης ἐς τὰ κοινὰ ἔχθεα μὲν οὐκ ἐγγίνεται τοῖσι κακοῖσι, φιλίαι δὲ ἰσχυραί• οἱ γὰρ κακοῦντες τὰ κοινὰ συγκύψαντες ποιεῦσι. Τοῦτο δὲ τοιοῦτο γίνεται ἐς ὃ ἂν προστάς τις τοῦ δήμου τοὺς τοιούτους παύσῃ• ἐκ δὲ αὐτῶν θωμάζεται οὗτος δὴ ὑπὸ τοῦ δήμου, θωμαζόμενος δὲ ἀν’ ὦν ἐφάνη μούναρχος [ἐών]• καὶ ἐν τούτῳ δηλοῖ καὶ οὗτος ὡς ἡ μουναρχίη κράτιστον.

Πώς μπορεί να εντάξει κανείς τη μοναρχία σε ένα υγιές σύστημα διοίκησης, όταν επιτρέπει σε έναν άνθρωπο να κάνει ό,τι του αρέσει χωρίς καμιά ευθύνη ή έλεγχο; Ακόμα κι οι καλύτεροι άνδρες, όταν έχουν απεριόριστη εξουσία, αλλάζουν αναπόφευκτα προς το χειρότερο. Είναι αδύνατο να συνεχίσει να αντιμετωπίζει κανείς τα πράγματα όπως πρωτύτερα συνήθιζε. Τα συνηθισμένα ελαττώματα ενός μονάρχη είναι ο φθόνος και η αλαζονεία. Ο φθόνος, γιατί είναι μια φυσική ανθρώπινη αδυναμία, και η αλαζονεία, γιατί τα υπερβολικά πλούτη κι η δύναμη τον οδηγούν στην αυταπάτη ότι δεν είναι κοινός άνθρωπος. Αυτά τα δύο ελαττώματα αποτελούν τη ρίζα κάθε κακίας. Οδηγούν σε πράξεις άγριας και αφύσικης σκληρότητας. Η απόλυτη εξουσία θα έπρεπε κανονικά να αποκλείει τον φθόνο, αφού ο κάτοχός της έχει επίσης τον έλεγχο πάνω σε κάθε τι που θα μπορούσε να επιθυμήσει. Κι όμως η στάση του είναι εντελώς αντίθετη απέναντι στους πολίτες. Ζηλεύουν τους καλύτερους απλώς και μόνο επειδή συνεχίζουν να ζουν, και βρίσκουν χαρά στους χειρότερους. Ακόμα, κανείς δεν είναι πιο πρόθυμος από έναν βασιλιά να ακούσει ψευτιές. Ο βασιλιάς είναι ο πιο αντιφατικός άνθρωπος. Δείξε του το σεβασμό που του αρμόζει και θα εξοργιστεί που δεν ταπεινώνεσαι μπροστά στη μεγαλειότητά του. Γονάτισε μπροστά του και θα σε μισήσει, γιατί είσαι ένας τιποτένιος κόλακας. Και το χειρότερο, ισοπεδώνει το οικοδόμημα των αρχαίων παραδόσεων και νόμων, εξαναγκάζει γυναίκες να υπηρετούν την ευχαρίστησή του κι επιβάλλει θανατική ποινή σε άντρες χωρίς να τους δικάσει. Σε τέλεια αντίθεση με όλα αυτά είναι η κυβέρνηση του λαού. πρώτον, έχει το ομορφότερο χαρακτηριστικό: την ισονομία. Και δεύτερον, ο λαός που έχει την εξουσία δεν κάνει τίποτε απ’ ότι κάνουν οι μονάρχες. Στη δημοκρατία, κάθε αξιωματούχος ορίζεται με κλήρο και είναι υποχρεωμένος να λογοδοτεί για τη συμπεριφορά του. Όλα τα ζητήματα τίθενται σε ανοιχτή συζήτηση. Γι’ αυτούς τους λόγους, προτείνω να παραμερίσουμε τη μοναρχία και να φέρουμε το λαό στην εξουσία. Γιατί στο λαό στηρίζονται τα πάντα (μτφρ. εκδ.ΚΑΚΤΟΣ)
Κῶς δ’ ἂν εἴη χρῆμα κατηρτημένον μουναρχίη, τῇ ἔξεστι ἀνευθύνῳ ποιέειν τὰ βούλεται; Καὶ γὰρ ἂν τὸν ἄριστον ἀνδρῶν πάντων στάντα ἐς ταύτην τὴν ἀρχὴν ἐκτὸς τῶν ἐωθότων νοημάτων στήσειε. ᾿Εγγίνεται μὲν γάρ οἱ ὕβρις ὑπὸ τῶν παρεόντων ἀγαθῶν, φθόνος δὲ ἀρχῆθεν ἐμφύεται ἀνθρώπῳ. Δύο δ’ ἔχων ταῦτα ἔχει πᾶσαν κακότητα• τὰ μὲν γὰρ ὕβρι κεκορημένος ἔρδει πολλὰ καὶ ἀτάσθαλα, τὰ δὲ φθόνῳ. Καίτοι ἄνδρα γε τύραννον ἄφθονον ἔδει εἶναι, ἔχοντά γε πάντα τὰ ἀγαθά• τὸ δὲ ὑπεναντίον τούτου ἐς τοὺς πολιήτας πέφυκε• φθονέει γὰρ τοῖσι ἀρίστοισι περιεοῦσί τε καὶ ζώουσι, χαίρει δὲ τοῖσι κακίστοισι τῶν ἀστῶν, διαβολὰς δὲ ἄριστος ἐνδέκεσθαι. ᾿Αναρμοστότατον δὲ πάντων• ἤν τε γὰρ αὐτὸν μετρίως θωμάζῃς, ἄχθεται ὅτι οὐ κάρτα θεραπεύεται, ἤν τε θεραπεύῃ τις κάρτα, ἄχθεται ἅτε θωπί. Τὰ δὲ δὴ μέγιστα ἔρχομαι ἐρέων• νόμαιά τε κινέει πάτρια καὶ βιᾶται γυναῖκας κτείνει τε ἀκρίτους. Πλῆθος δὲ ἄρχον πρῶτα μὲν οὔνομα πάντων κάλλιστον ἔχει, ἰσονομίην. Δεύτερα δὲ τούτων τῶν ὁ μούναρχος ποιέει οὐδέν• πάλῳ μὲν γὰρ ἀρχὰς ἄρχει, ὑπεύθυνον δὲ ἀρχὴν ἔχει, βουλεύματα δὲ πάντα ἐς τὸ κοινὸν ἀναφέρει. Τίθεμαι ὦν γνώμην μετέντας ἡμέας μουναρχίην τὸ πλῆθος ἀέξειν• ἐν γὰρ τῷ πολλῷ ἔνι τὰ πάντα.

Και αυτοί που λένε ψέματα και αυτοί που λένε αλήθεια, όλοι επιθυμούμε το ίδιο, δηλαδή το όφελός μας· οι μεν ψεύδονται όταν πρόκειται να κερδίσουν κάτι με το ψέμα τους, οι δε λένε την αλήθεια, για να αποσπάσουν κέρδος, αλλά και για να τους εκτιμούν για την ειλικρίνειά τους. Έτσι, αν και ακολουθούν διαφορετικό δρόμο, έχουν τον ίδιο στόχο – το συμφέρον τους
τοῦ γάρ αὐτοῦ γλιχόμεθα οἵ τε ψευδόμενοι καί οἱ τῇ ἀληθείῃ διαχρεώμενοι· οἱ μέν γε ψεύδονται τοτε ἐπεάν τι μέλλωσι τοῖσι ψεύδεσι πείσαντες κερδήσεσθαι, οἱ δ’ ἀληθίζονται ἵνα τι τῇ ἀληθείη ἐπισπάσωνται κέρδος καί τις μᾶλλον σφι ἐπιτράπηται. Οὕτω οὐ ταὐτά ἀσκέοντες τὠυτοῦ περιεχόμεθα.

Από τη φύση τους όλοι και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή κάνουν λάθη, και δεν υπάρχει νόμος που να τους εμποδίζει απ᾿ αυτό, αφού οι άνθρωποι έχουν δοκιμάσει ως τώρα όλες τις ποινές, αυξάνοντας συνεχώς το μέγεθός τους, στην απέλπιδα προσπάθειά τους να βλαφτούν όσο το δυνατόν λιγότερο από τους εγκληματίες. Και είναι πιθανό παλιότερα οι ποινές να ήταν ελαφρύτερες για τα πιο βαριά αδικήματα, αλλά με την πάροδο του χρόνου, επειδή οι παρανομίες συνεχίζονταν, να έφτασαν οι περισσότερες – ποινές – να είναι ο θάνατος· αλλά και πάλι τα εγκλήματα συνεχίζονται. Ή, λοιπόν, θα πρέπει να βρούμε μεγαλύτερο φόβητρο από το θάνατο ή θα πρέπει να αποδεχτούμε πως τίποτα δε μπορεί να σταματήσει το έγκλημα
πεφύκασί τε ἅπαντες καί ἰδίᾳ καί δημοσίᾳ ἁμαρτάνειν, καί οὐκ ἐστι νόμος ὅστις ἀπείρξει τούτου, ἐπεί διεξεληλύθασί γε διά πασῶν τῶν ζημιῶν οἱ ἄνθρωποι προστιθέντες, εἴ πως ἧσσον ἀδικοῖντο ὑπό τῶν κακούργων. καί εἰκός τό πάλαι τῶν μεγίστων ἀδικημάτων μαλακωτέρας κεῖσθαι αὐτάς, παραβαινομένων δέ τῷ χρόνῳ ἐς τόν θάνατον αἱ πολλαί ἀνήκουσιν· καί τοῦτο ὅμως παραβαίνεται. ἤ τοίνυν δεινότερόν τι τοῦτο δέος εὑρετέον ἐστίν ἤ τόδε γε οὐδέν ἐπίσχει

γιατί ο παθών με το πέρασμα του χρόνου εκδικείται το δράστη με λιγότερη οργή, ενώ αν η εκδίκηση έρθει όσο το δυνατόν εγγύτερα στο πάθημα, τότε το θύμα παίρνει ισάξια με το πάθημα ικανοποίηση
ὁ γάρ παθών τῷ δράσαντι ἀμβλυτέρα τῇ ὀργῇ ἐπεξέρχεται, ἀμύνεσθαι δέ τῷ παθεῖν ὅτι ἐγγυτάτω κείμενον ἀντίπαλον ὄν μάλιστα τήν τιμωρίαν ἀναλαμβάνει

Και προσεύχομαι για μένα τον ίδιο αλλά και γι ᾿ αυτούς που νοιάζομαι, για να ευτυχώ σε κάποια πράγματα και να δυστυχώ σε άλλα, και έτσι να περνώ διαδοχικά από την επιτυχία στην αποτυχία. Γιατί κανέναν δεν γνωρίζω ούτε άκουσα που να έχει ευτυχήσει σε όλα έχοντας συνεχώς την εύνοια της τύχης και να μην είχε ολέθριο τέλος. Εσύ, λοιπόν, ακούγοντας εμένα, για να ευτυχήσεις κάνε τα εξής. Αφού σκεφτείς τι είναι πολυτιμότερο για σένα και που αν το στερηθείς θα πονέσεις πάρα πολύ, στη συνέχεια απόβαλέ το, ώστε να μην το ξαναδεί ποτέ κανείς άνθρωπος. Αν και μετά απ᾿ αυτό δεν καταλάβεις ότι η ευτυχία εναλλάσσεται με τις συμφορές, συνέχιζε ν᾿ ακολουθείς τον τρόπο που σου προτείνω
Καί κως βούλομαι καί αὐτός καί τῶν ἄν κήδωμαι τό μέν τι εὐτυχέειν τῶν πραγμάτων, τό δέ προσπταίειν, καί οὕτω διαφέρειν τόν αἰῶνα ἐναλλάξ πρήσσων ἤ εὐτυχέειν τά πάντα. οὐδένα γάρ κω λόγῳ οἶδα ἀκούσας ὅστις ἐς τέλος οὐ κακῶς ἐτελεύτησε πρόρριζος, εὐτυχέων τά πάντα. Σύ νῦν ἐμοί πειθόμενος ποίησον πρός τάς εὐτυχίας τοιάδε. Φροντίσας τό ἄν εὕρῃς ἐόν τι πλείστου ἄξιον καί ἐπ᾿ ᾧ σύ ἀπολομένῳ μάλιστα τήν ψυχήν ἀλγήσεις, τοῦτο ἀπόβαλε οὕτω ὅκως μηκέτι ἥξει ἐς ἀνθρώπους. Ἤν τε μή ἐναλλάξ ἤδη τὠπό τούτου αἱ εὐτυχίαι τοι τῇσι πάθησι προσπίπτωσι, τρόπῳ τῷ ἐξ ἐμέο ὑποκειμένῳ ἀκέο

Και να μην πάθετε όπως αυτοί από τους ανθρώπους που έχουν πετύχει κάτι ασυνήθιστα καλό· γιατί αυτοί, επιθυμούν και ελπίζουν πάντα ακόμη περισσότερα. Κι αυτό λόγω της απροσδόκητης ευτυχίας της στιγμής. Αυτοί, όμως, που έχουν βιώσει πολλές μεταβολές της τύχης -και προς το καλύτερο και προς το χειρότερο- δικαιολογημένα είναι πάρα πολύ δύσπιστοι στις επιτυχίες
καί μή παθεῖν ὅπερ οἱ ἀήθως τι ἀγαθόν λαμβάνοντες τῶν ἀνθρώπων· αἰεί γάρ τοῦ πλέονος ἐλπίδι ὀρέγονται. διά τό καί τά παρόντα ἀδοκήτως εὐτυχῆσαι. οἷς δέ πλεῖσται μεταβολαί ἐπ᾿ ἀμφότερα ξυμβεβήκασι, δίκαιοί εἰσί καί ἀπιστότατοι εἶναι ταῖς εὐπραγίαις

Για έναν άντρα που έχει φρόνημα πιο οδυνηρός είναι ο εξευτελισμός που ακολουθεί τη δειλία παρά ο θάνατος που δεν θα τον αισθανθεί και θα επέλθει σε στιγμές δύναμης και κοινής ελπίδας
ἀλγεινοτέρα γάρ ἀνδρί γε φρόνημα ἔχοντι ἡ μετά τοῦ ἐν τῷ μαλακισθῆναι κάκωσις ἤ ὁ μετά ῥώμης καί κοινῆς ἐλπίδος ἅμα γιγνόμενος ἀναίσθητος θάνατος

και πιο γενναιόψυχοι δίκαια θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν εκείνοι που ενώ γνωρίζουν ξεκάθαρα τα δεινά και τα ευχάριστα, παρ᾿ όλα αυτά δεν προσπαθούν ν᾿ αποφύγουν τους κινδύνους
κράτιστοι δ᾿ ἄν τήν ψυχήν δικαίως κριθεῖεν οἱ τά τε δεινά καί ἡδέα σαφέστατα γιγνώσκοντες καί διά ταῦτα μή ἀποτρεπόμενοι ἐκ τῶν κινδύνων

Χωρίς όμως γενναιοψυχία καμία πολεμική εμπειρία δεν έχει αξία μπρος στους κινδύνους. Κι αυτό γιατί ο φόβος παραλύει τη μνήμη, ενώ και η πολεμική τέχνη χωρίς θάρρος δεν ωφελεί σε τίποτα
ἄνευ δέ εὐψυχίας οὐδεμία τέχνη πρός τούς κινδύνους ἰσχύει. φόβος γάρ μνήμην ἐκπλήσσει, τέχνη δέ ἄνευ ἀλκῆς οὐδέν ὠφελεῖ

Και έπεσαν πολλά δεινά κατά τη διάρκεια των εμφύλιων πολέμων στις πόλεις, δεινά που γίνονταν και θα γίνονται πάντα, όσο θα παραμένει ίδια η φύση των ανθρώπων, περισσότερο ή λιγότερο φοβερά και με διαφορετική μορφή, ανάλογα με τις μεταβολές των περιστάσεων· την περίοδο της ειρήνης και της ευημερίας τα κράτη και οι πολίτες έχουν καλύτερες τις γνώμες τους, γιατί δεν τους πιέζουν οι ανάγκες, ενώ ο πόλεμος που αφαιρεί καθημερινά ευκολίες ζωής γίνεται δάσκαλος της βίας στους ανθρώπους και εξομοιώνει τον ψυχισμό του πλήθους με την παρούσα κατάσταση
καί ἐπέπεσε πολλά καί χαλεπά κατά στάσιν ταῖς πόλεσι, γιγνόμενα μέν καί αἰεί ἐσόμενα, ἕως ἄν ἡ αὐτή φύσις ἀνθρώπων ᾖ, μᾶλλον δέ καί ἡσυχαίτερα καί τοῖς εἴδεσι διηλλαγμένα, ὡς ἄν ἕκασται αἱ μεταβολαί τῶν ξυντυχιῶν ἐφιστῶνται, ἐν μέν γάρ εἰρήνῃ καί ἀγαθοῖς πράγμασιν αἵ τε πόλεις καί οἱ ἰδιῶται ἀμείνους τάς γνώμας ἔχουσι διά τό μή ἐς ἀκουσίους ἀνάγκας πίπτειν· ὁ δέ πόλεμος ὑφελών τήν εὐπορίαν τοῦ καθ᾿ ἡμέραν βίαιος διδάσκαλος καί πρός τά παρόντα τάς ὀργάς τῶν πολλῶν ὁμοιοῖ

Γιατί κανείς δεν αναγκάζεται να κάνει πόλεμο, λόγω άγνοιας
, ούτε από φόβο, αν νομίζει ότι θα κερδίσει κάτι περισσότερο, δεν τον διεξάγει. Ο πόλεμος γίνεται, όταν η μια πλευρά διαβλέπει πως τα οφέλη θα είναι περισσότερα από τα δεινά, ενώ η άλλη πλευρά αναγκάζεται-προτιμά να πολεμήσει, προ του κινδύνου να υποστεί έστω και την παραμικρή ζημιά στα συμφέροντά της
οὐδείς γάρ οὔτε ἀμαθίᾳ ἀναγκάζεται αὐτό δρᾶν, οὔτε φόβῳ, ἤν οἴηται τι πλέον σχήσειν, ἀποτρέπεται. ξυμβαίνει δέ τοῖς μέν τά κέρδη μείζω φαίνεσθαι τῶν δεινῶν, οἱ δέ τούς κινδύνους ἐθέλουσιν ὑφίστασθαι πρό τοῦ αὐτίκα τι ἐλασσοῦσθαι

Πράγματι, σ᾿ αυτούς που υπάρχει η δυνατότητα επιλογής ανάμεσα στον πόλεμο και την ειρήνη και σ᾿ όλα τ᾿ άλλα ευτυχούν, είναι μεγάλη ανοησία να επιλέξουν τον πόλεμο· αν, όμως, καθίσταται αναγκαίο ή αμέσως να υποταχτούν στους άλλους, αφού υποχωρήσουν, ή να νικήσουν, αφού ριψοκινδυνεύσουν πρώτα, αυτός που αποφεύγει τον κίνδυνο είναι πιο άξιος να κατηγορηθεί απ᾿ αυτόν που τον αντιμετωπίζει
Καί γάρ οἷς μέν αἵρεσις γεγένηται τἆλλα εὐτυχοῦσι, πολλή ἄνοια πολεμῆσαι· εἰ δ᾿ ἀναγκαῖον ἦν ἤ εἴξαντας εὐθύς τοῖς πέλας ὑπακοῦσαι ἤ κινδυνεύσαντας περιγενέσθαι, ὁ φυγών τόν κίνδυνον τοῦ ὑποστάντος μεμπτότερος