ΑΡΧΑΙΩΝ ΓΝΩΜΕΣ

Εγώ θέλω να επικρατώ σε αγώνες ανάμεσα στους Έλληνες, στην πόλη μου, όμως, θέλω να ‘μαι δεύτερος πάντα κι ευτυχισμένος ανάμεσα σε φίλους. Κι αυτό γιατί μπορώ να κάνω ό,τι θέλω χωρίς κίνδυνο, που είναι πολύ καλύτερο από τη βασιλεία-τυραννία
ἐγὼ δ’ ἀγῶνας μὲν κρατεῖν ῾Ελληνικοὺς πρῶτος θέλοιμ’ ἄν, ἐν πόλει δὲ δεύτερος σὺν τοῖς ἀρίστοις εὐτυχεῖν ἀεὶ φίλοις. πράσσειν τε γὰρ πάρεστι, κίνδυνός τ’ ἀπὼν κρείσσω δίδωσι τῆς τυραννίδος χάριν

Η τυραννία που μάταια επαινούν μπορεί να έχει γλυκιά όψη, αλλά εσωτερικά είναι θλιβερή· ποιος άραγε λογαριάζεται καλότυχος και ποιος ευτυχισμένος, όταν διαβιεί μέσα στο φόβο και στη καχυποψία; Θα ήθελα να ζήσω ευτυχισμένα ως πολίτης παρά ως βασιλιάς, ο οποίος χαίρεται να έχει κακούς κι ανάξιους φίλους από φόβο μην τον σκοτώσουν ξαφνικά και να μη θέλει τους καλούς και άξιους. Θα μπορούσε, βέβαια, να πει κάποιος πως το χρήμα νικά τα πάντα κι είναι ευχάριστος ο πλούτος· εμένα, όμως, δε μ’ αρέσει να στήνω αυτί σε κάθε θόρυβο ούτε να έχω σκοτούρες, για να σώσω το βιος μου· μακάρι να ζήσω μετρημένα και χωρίς λύπες
τυραννίδος δὲ τῆς μάτην αἰνουμένης τὸ μὲν πρόσωπον ἡδύ, τἀν δόμοισι δὲ λυπηρά• τίς γὰρ μακάριος, τίς εὐτυχής, ὅστις δεδοικὼς καὶ παραβλέπων βίον αἰῶνα τείνει; δημότης ἂν εὐτυχὴς ζῆν ἂν θέλοιμι μᾶλλον ἢ τύραννος ὤν, ᾧ τοὺς πονηροὺς ἡδονὴ φίλους ἔχειν, ἐσθλοὺς δὲ μισεῖ κατθανεῖν φοβούμενος. εἴποις ἂν ὡς ὁ χρυσὸς ἐκνικᾷ τάδε, πλουτεῖν τε τερπνόν; οὐ φιλῶ ψόφους κλύειν ἐν χερσὶ σῴζων ὄλβον οὐδ’ ἔχειν πόνους• εἴη γ’ ἐμοὶ μέτρια μὴ λυπουμένῳ.

Αλλά όμως, όπου ο λαός είναι κυρίαρχος (δημοκρατία), βλέπει με χαρά να μεστώνουν παλικάρια· ο μονάρχης/ο τύραννος όμως αυτό το θεωρεί εχθρικό και τους γενναίους και όσους θεωρεί μυαλωμένους τους σκοτώνει, επειδή φοβάται μήπως χάσει την τυραννία του. Πώς όμως είναι δυνατό μια πόλη να γίνει ισχυρή, όταν της κόβουν, σαν μέσα σ’ ένα ανοιξιάτικο λιβάδι, την ανδρεία και τα νιάτα της;
καὶ μὴν ὅπου γε δῆμος αὐθέντης χθονός, ὑποῦσιν ἀστοῖς ἥδεται νεανίαις• ἀνὴρ δὲ βασιλεὺς ἐχθρὸν ἡγεῖται τόδε, καὶ τοὺς ἀρίστους οὕς τ’ ἂν ἡγῆται φρονεῖν κτείνει, δεδοικὼς τῆς τυραννίδος πέρι. πῶς οὖν ἔτ’ ἂν γένοιτ’ ἂν ἰσχυρὰ πόλις, ὅταν τις ὡς λειμῶνος ἠρινοῦ στάχυν τόλμας ἀφαιρῇ κἀπολωτίζῃ νέους;

Κάθε βασιλιάς και κάθε τύραννος είναι εχθρός της ελευθερίας και ενάντιος στους νόμους
βασιλεὺς γὰρ καὶ τύραννος ἅπας ἐχθρὸς ἐλευθερίᾳ καὶ νόμοις ἐναντίος

Για τις πόλεις έχουν βρεθεί κάθε είδους μέσα προστασίας, όπως τα χαρακώματα, τα τείχη, οι τάφροι και τα όσα άλλα παρόμοια. Και όλα αυτά είναι χειροποίητα και απαιτούνται επιπλέον δαπάνες· ένα κοινό μέσο ασφαλείας, όμως, έχει αποκτήσει η φύση των συνετών ανθρώπων, το οποίο είναι καλό και σωτήριο για όλους, και κυρίως για την προστασία των λαών από τους τυράννους. Ποιο είναι αυτό; Η δυσπιστία! Να την φυλάτε και να την κρατάτε σφιχτά· αν τη διατηρείτε, δεν θα πάθετε κανένα κακό
παντοδαπὰ εὑρημένα ταῖς πόλεσιν πρὸς φυλακὴν καὶ σωτηρίαν, οἷον χαρακώματα καὶ τείχη καὶ τάφροι καὶ τἄλλ’ ὅσα τοιαῦτα. καὶ ταῦτα μέν ἐστιν ἅπαντα χειροποίητα καὶ δαπάνης προσδεῖται• ἓν δέ τι κοινὸν ἡ φύσις τῶν εὖ φρονούντων ἐν αὑτῇ κέκτηται φυλακτήριον, ὃ πᾶσι μέν ἐστ’ ἀγαθὸν καὶ σωτήριον, μάλιστα δὲ τοῖς πλήθεσι πρὸς τοὺς τυράννους. τί οὖν ἐστι τοῦτο; ἀπιστία. ταύτην φυλάττετε, ταύτης ἀντέχεσθε• ἂν ταύτην σῴζητε, οὐδὲν μὴ δεινὸν πάθητε

Αλλά η τυραννία, εκτός από τα άλλα καλά της, έχει τη δυνατότητα να κάνει και να λέει ό,τι θέλει
Ἀλλ᾿ ἡ τυραννίς πολλά τ᾿ ἄλλα εὐδαιμονεῖ κἄξεστιν αὐτῇ δρᾶν λέγειν ἅ βούλεται

Πάρτε τις τρεις μορφές διακυβέρνησης που εξετάζουμε – τη δημοκρατία, την ολιγαρχία και τη μοναρχία – και υποθέστε ότι η καθεμιά είναι η καλύτερη στο είδος της. Εγώ πιστεύω πως η Τρίτη είναι πολύ προτιμότερη από τις άλλες δύο. Δεν υπάρχει καλύτερο πράγμα από έναν καλό κυβερνήτη. Η κρίση του θα είναι σύμφωνη με το χαρακτήρα του· ο έλεγχος που θα ασκεί πάνω στο λαό υπεράνω κριτικής· στην ολιγαρχία τα μέτρα που θα λαμβάνει απέναντι στους εχθρούς και στους προδότες θα κρατούνται πιο εύκολα μυστικά. Σε μια ολιγαρχία, το γεγονός ότι ένας αριθμός αντρών ανταγωνίζονται για διάκριση στις δημόσιες υπηρεσίες δεν μπορεί παρά να οδηγήσει σε βίαιες προσωπικές διενέξεις· καθένας απ’ αυτούς θέλει να φτάσει στην κορυφή και να δει τις δικές του προτάσεις να προωθούνται· έτσι, οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες. Οι προσωπικές συγκρούσεις οδηγούν σε ανοιχτές διαμάχες, για να καταλήξουν σε αιματοχυσίες· κι απ’ αυτή την κατάσταση, η μόνη διέξοδος είναι η επιστροφή στη μοναρχία – μια καταφανής απόδειξη ότι το καθεστώς της μοναρχίας είναι καλύτερο. Σε μια δημοκρατία, πάλι, θα γίνουν αναπόφευκτα καταχρήσεις· σ’ αυτή την περίπτωση, πάντως, οι διεφθαρμένες συμφωνίες στις κυβερνητικές υπηρεσίες δεν οδηγούν σε ανοιχτές ρήξεις αλλά σε μυστικές συναλλαγές, όπου ο ένας υποστηρίζει τον άλλο. Και προχωρά έτσι, ώσπου κάποιος εμφανίζεται ως προστάτης του λαού και διαλύει τις φατρίες που κοιτούν τα δικά τους συμφέροντα. Αυτός κερδίζει το θαυμασμό του όχλου, ο οποίος, αργά ή γρήγορα, του εμπιστεύεται την απόλυτη εξουσία – να, λοιπόν, άλλη μια απόδειξη ότι η μοναρχία είναι καλύτερο καθεστώς. (μτφρ. Εκδ. ΚΑΚΤΟΣ)
Τριῶν γὰρ προκειμένων καὶ πάντων τῷ λόγῳ ἀρίστων ἐόντων, δήμου τε ἀρίστου καὶ ὀλιγαρχίης καὶ μουνάρχου, πολλῷ τοῦτο προέχειν λέγω. ᾿Ανδρὸς γὰρ ἑνὸς τοῦ ἀρίστου οὐδὲν ἄμεινον ἂν φανείη• γνώμῃ γὰρ τοιαύτῃ χρεώμενος ἐπιτροπεύοι ἂν ἀμωμήτως τοῦ πλήθεος, σιγῷτό τε ἂν βουλεύματα ἐπὶ δυσμενέας ἄνδρας οὕτω μάλιστα. ᾿Εν δὲ ὀλιγαρχίῃ πολλοῖσι ἀρετὴν ἐπασκέουσι ἐς τὸ κοινὸν ἔχθεα ἴδια ἰσχυρὰ φιλέει ἐγγίνεσθαι• αὐτὸς γὰρ ἕκαστος βουλόμενος κορυφαῖος εἶναι γνώμῃσί τε νικᾶν ἐς ἔχθεα μεγάλα ἀλλήλοισι ἀπικνέονται, ἐξ ὧν στάσιες ἐγγίνονται, ἐκ δὲ τῶν στασίων φόνος, ἐκ δὲ τοῦ φόνου ἀπέβη ἐς μουναρχίην• καὶ ἐν τούτῳ διέδεξε ὅσῳ ἐστὶ τοῦτο ἄριστον. Δήμου τε αὖ ἄρχοντος ἀδύνατα μὴ οὐ κακότητα ἐγγίνεσθαι• κακότητος τοίνυν ἐγγινομένης ἐς τὰ κοινὰ ἔχθεα μὲν οὐκ ἐγγίνεται τοῖσι κακοῖσι, φιλίαι δὲ ἰσχυραί• οἱ γὰρ κακοῦντες τὰ κοινὰ συγκύψαντες ποιεῦσι. Τοῦτο δὲ τοιοῦτο γίνεται ἐς ὃ ἂν προστάς τις τοῦ δήμου τοὺς τοιούτους παύσῃ• ἐκ δὲ αὐτῶν θωμάζεται οὗτος δὴ ὑπὸ τοῦ δήμου, θωμαζόμενος δὲ ἀν’ ὦν ἐφάνη μούναρχος [ἐών]• καὶ ἐν τούτῳ δηλοῖ καὶ οὗτος ὡς ἡ μουναρχίη κράτιστον.

Η γλώσσα των ανθρώπων δεν κρατιέται· γιατί είναι ελεύθερος ο λαός να μιλά, μόλις καταλύθηκε η βίαιη σκλαβιά
οὐδ᾿ ἔτι γλῶσσα βροτοῖσιν ἐν φυλακαῖς· λέλυται γάρ λαός ἐλεύθερα βάζειν, ὡς ἐλύθη ζυγόν ἀλκᾶς

Συμβουλεύω τους πολίτες να μη σέβονται ούτε την αναρχία ούτε το δεσποτισμό, και να μην διώξουν ολότελα από την πόλη το φόβο. Γιατί ποιος από τους ανθρώπους είναι δίκαιος χωρίς να τον φοβίζει κάτι;
τό μήτ᾿ ἄναρχον μήτε δεσποτούμενον ἀστοῖς περιστέλλουσι βουλεύω σέβειν, καί μή τό δεινόν πᾶν πόλεως ἔξω βαλεῖν. τις γάρ δεδοικώς μηδέν ἔνδικος βροτῶν;

Τότε άρχισε η άνοδος της Αθήνας. Φαίνεται έτσι πόσο σπουδαία είναι η πολιτική ισότητα, όχι μόνο από μία άποψη, αλλά γενικά· γιατί όσο οι Αθηναίοι καταπιέζονταν από την τυραννία, δεν ξεχώρισαν από τους γείτονές τους στα πολεμικά κατορθώματα, ενώ μόλις απαλλάχτηκαν από τους τυράννους, αποδείχτηκαν μακράν οι πρώτοι. Αυτό φανερώνει ξεκάθαρα ότι όσο ένιωθαν την τυραννία, απέφευγαν να επιτελέσουν το καθήκον τους στη μάχη, όπως οι δούλοι φυγοπονούν όταν δουλεύουν για τον αφέντη τους, ενώ όταν κέρδισαν την ελευθερία τους, ο καθένας πολεμούσε με προθυμία για δικό του όφελος
Ἀθηναῖοι μέν νυν ηὔξυντο. Δηλοῖ δέ οὐ κατ᾿ ἕν μοῦνον ἀλλά πανταχῇ ἡ ἰσηγορίη ὡς ἐστί χρῆμα σπουδαῖον, εἰ καί Ἀθηναῖοι τυρανευόμενοι μέν οὐδαμῶν τῶν σφέας περιοικεόντων ἦσαν τά πολέμια ἀμείνονες, ἀπαλλαχθέντες δέ τυράννων μακρῷ πρῶτοι ἐγένοντο. Δηλοῖ ὧν ταῦτα ὅτι κατεχόμενοι μέν ἐθελοκάκεον ὡς δεσπότη ἐργαζόμενοι, ἐλευθερωθέντων δέ αὐτός ἕκαστος ἑωυτῷ προεθυμέετο κατεργάζεσθαι

δεν υπάρχει τίποτα πιο άδικο ή μοχθηρότερο από την τυραννία
οὔτε ἀδικώτερόν ἐστι [τυραννίδασ] οὐδέν κατ᾿ ἀνθρώπους οὔτε μιαιφονώτερον

γιατί κατάρα το ‘χει ο τύραννος να μην πιστεύει τους φίλους
ἔνεστι γάρ πως τοῦτο τῇ τυραννίδι νόσημα, τοῖς φίλοισι μὴ πεποιθέναι