ΑΡΧΑΙΩΝ ΓΝΩΜΕΣ

Όποιος στη ζωή του επιδιώκει πράγματα πάνω από το μέτρο και αφήνει τη μετριοπαθή ζωή, θα φανεί, σύμφωνα τουλάχιστον με τη δική μου γνώμη, ότι τον διακατέχει η ανοησία. Κι αυτό γιατί ο μακρύς χρόνος τα πολλά τα οδηγεί κοντά στη λύπη, ενώ τα ευχάριστα δε θα τα δει πουθενά όποιος επιζητεί τα παραπάνω του δέοντος·
῞Οστις τοῦ πλέονος μέρους χρῄζει τοῦ μετρίου παρεὶς ζώειν, σκαιοσύναν φυλάσσων ἐν ἐμοὶ κατάδηλος ἔσται.᾿Επεὶ πολλὰ μὲν αἱ μακραὶ ἁμέραι κατέθεντο δὴ λύπας ἐγγυτέρω, τὰ τέρποντα δ’ οὐκ ἂν ἴδοις ὅπου, ὅταν τις ἐς πλέον πέσῃ τοῦ δέοντος• ὁ δ’ ἐπίκουρος ἰσοτέλεστος, ῎Αϊδος ὅτε Μοῖρ’ ἀνυμέναιος ἄλυρος ἄχορος ἀναπέφηνε, θάνατος ἐς τελευτάν.

Δεν πρέπει οι άνθρωποι τη ζωή πολύ να την μετρούνε· γιατί ούτε τη στέγη των σπιτιών τους μπορούν να τη φέρουν στα ίσα της
οὐδ’ ἐκπονεῖν τοι χρὴ βίον λίαν βροτούς• †οὐδὲ στέγην γὰρ ἧς κατηρεφεῖς δόμοι καλῶς ἀκριβώσειαν

το σοφό που ξεπερνά σε υπεροψία και των θνητών τα μέτρα δεν είναι σοφία
τό σοφόν δ᾿ οὐ σοφία τό τε μή θνητά φρονεῖν

Δεν πρέπει ο άνθρωπος να περηφανεύεται πέρα από το μέτρο. Κι αυτό γιατί, όταν η αλαζονεία ωριμάσει, καρπίζει των συμφορών το στάχυ, απ᾿ όπου τρυγάει καρπούς γεμάτους δάκρυα
οὐχ ὑπέρφευ θνητόν ὄντα χρή φρονεῖν. ὕβρις γάρ ἐξανθοῦσ᾿ ἐκάρπωσεν στάχυν ἄτης, ὅθεν πάγκλαυτον ἐξαμᾷ θέρος

Κι όσο για μένα, μακάρι να γεράσω χωρίς μεγαλεία. Γιατί πάντα το μέτρο νικά και μόνο το όνομά του να πεις, κι αν μάλιστα το κάνεις εξουσιαστή της ζωής σου, μόνο ωφέλειες θα βρεις· ποτέ στους ανθρώπους πράξεις πάνω από το μέτρο δε φέρνουν καλό· περισσότερες συμφορές φέρνουν σ’ ένα σπίτι, αν το χτυπήσει η οργή του θεού
ἐμοί γοῦν ἐν μή μεγάλοις ὀχυρῶς γ᾿ εἴη καταγηράσκειν. τῶν γάρ μετρίων πρῶτα μέν εἰπεῖν τοὔνομα νικᾷ, χρῆσθαι τε μακρῷ λῷστα βροτοῖσιν· τά δ᾿ ὑπερβάλλοντ᾿ οὐδένα καιρόν δύναται θνητοῖς· μείζους δ᾿ ἄτας, ὅταν ὀργισθῇ δαίμων οἴκοις, ἀπέδωκεν

Τέτοιον στρατηγό-ηγέτη πρέπει πάντα να εκλέγουμε, γενναίο στις δυστυχίες και να μισεί τον επηρμένο λαό που, όταν του έρχονται καλά τα πράγματα από την τύχη, θέλει ν’ ανέβει στο ψηλότερο σκαλί κι έτσι χάνει την ευτυχία του αμέσως, ενώ μπορούσε να την κρατήσει
τοιόνδε τὸν στρατηγὸν αἱρεῖσθαι χρεών, ὃς ἔν τε τοῖς δεινοῖσίν ἐστιν ἄλκιμος μισεῖ θ’ ὑβριστὴν λαόν, ὃς πράσσων καλῶς ἐς ἄκρα βῆναι κλιμάκων ἐνήλατα ζητῶν ἀπώλεσ’ ὄλβον ᾧ χρῆσθαι παρῆν.

Για μένα, τουλάχιστον, μακάρι να γεράσω χωρίς μεγαλεία. Γιατί, πάντα νικά το μέτρο, φτάνει μόνο να πεις το όνομά του, και μόνο οφέλη θα έχεις, αν το κάνεις κυβερνήτη στα έργα σου. Αυτά που ξεπερνούν το μέτρο ποτέ δεν φέρνουν καλό στους ανθρώπους. Μεγαλύτερες συμφορές πέφτουν σ’ ένα σπίτι, αν πέσει πάνω του ο θεϊκός θυμός.
ἐμοὶ γοῦν ἐν μὴ μεγάλοις ὀχυρῶς γ’ εἴη καταγηράσκειν. τῶν γὰρ μετρίων πρῶτα μὲν εἰπεῖν τοὔνομα νικᾷ, χρῆσθαί τε μακρῷ λῷστα βροτοῖσιν• τὰ δ’ ὑπερβάλλοντ’ οὐδένα καιρὸν δύναται θνητοῖς• μείζους δ’ ἄτας, ὅταν ὀργισθῇ δαίμων οἴκοις, ἀπέδωκεν.

Αυτά βλέποντας, ποτέ να μην ξεστομίσεις αλαζονικό λόγο για τους θεούς, μήτε να καυχηθείς αν υπερέχεις απ’ τους άλλους σε γενναιοψυχία ή σε μεγάλο πλούτο· κι αυτό γιατί μια μέρα αρκεί για να ανασηκώσει και πάλι να βουλιάξει τα ανθρώπινα· οι θεοί αγαπούν τους συνετούς και απεχθάνονται τους κακούς
Τοιαῦτα τοίνυν εἰσορῶν ὑπέρκοπον μηδέν ποτ’ εἴπῃς αὐτὸς ἐς θεοὺς ἔπος, μηδ’ ὄγκον ἄρῃ μηδέν’, εἴ τινος πλέον ἢ χειρὶ βρίθεις ἢ μακροῦ πλούτου βάθει• ὡς ἡμέρα κλίνει τε κἀνάγει πάλιν ἅπαντα τἀνθρώπεια• τοὺς δὲ σώφρονας θεοὶ φιλοῦσι καὶ στυγοῦσι τοὺς κακούς.

Πάντα να έχεις μέτρο με τους θεούς
τὰ θεῶν μηδὲν ἀγάζειν.

Και να μην πάθετε όπως αυτοί από τους ανθρώπους που έχουν πετύχει κάτι ασυνήθιστα καλό· γιατί αυτοί, επιθυμούν και ελπίζουν πάντα ακόμη περισσότερα. Κι αυτό λόγω της απροσδόκητης ευτυχίας της στιγμής. Αυτοί, όμως, που έχουν βιώσει πολλές μεταβολές της τύχης -και προς το καλύτερο και προς το χειρότερο- δικαιολογημένα είναι πάρα πολύ δύσπιστοι στις επιτυχίες
καί μή παθεῖν ὅπερ οἱ ἀήθως τι ἀγαθόν λαμβάνοντες τῶν ἀνθρώπων· αἰεί γάρ τοῦ πλέονος ἐλπίδι ὀρέγονται. διά τό καί τά παρόντα ἀδοκήτως εὐτυχῆσαι. οἷς δέ πλεῖσται μεταβολαί ἐπ᾿ ἀμφότερα ξυμβεβήκασι, δίκαιοί εἰσί καί ἀπιστότατοι εἶναι ταῖς εὐπραγίαις

ο θεός δίνει δύναμη αυτά που γίνονται με μέτρο, ενώ τα άλλα τα βλέπει διαφορετικά
παντί μέσῳ τό κράτος θεός ὤπασεν, ἄλλ᾿ ἄλλᾳ δ᾿ ἐφορεύει

δύστυχες γενιές των ανθρώπων, που η ζωή σας ξεπέρασε το μέτρο
ὦ δύστανα γένη βροτῶν οἷς μή μέτριος αἰών

δεν πρέπει να παραφέρεσαι -να ᾿χεις παράφορους τρόπους
οὐ χρή πόδωκη τον τρόπον λίαν φορεῖν

Κι αυτό ακριβώς είναι σωφροσύνη ύστερα από διαλογισμό· γιατί μόνο εμείς, χάρη σ᾿ αυτή, και στις ευτυχίες δεν είμαστε αλαζόνες και στις συμφορές λυγίζουμε λιγότερο από άλλους και δεν παρασυρόμαστε από την ευχαρίστηση που δίνουν τα επαινετικά λόγια εκείνων οι οποίοι παρακινούν, αντίθετα από τη γνώμη μας, στους κινδύνους, ούτε πάλι αν κάποιος μας ερεθίζει με κατηγόριες, περισσότερο παρά αν μας επαινούσε, οργιζόμαστε και αλλάζουμε γνώμη…
…το συναίσθημα της ντροπής είναι στενά δεμένο με τη σωφροσύνη και η γενναιότητα με τη ντροπή
καί δύναται μάλιστα σωφροσύνη ἔμφρων τοῦτ᾿ εἶναι· μόνοι γάρ δι ᾿ αὐτό εὐπραγίαις τε οὐκ ἐξυβρίζομεν καί ξυμφοραῖς ἧσσον ἑτέρων εἴκομεν· τῶν τε ξύν ἐπαίνων ἐξοτρυνόντων ἡμᾶς ἐπί τά δεινά παρά τό δοκοῦν ἡμῖν οὐκ ἐπαιρόμεθα ἡδονῇ, καί ἤν τις ἄρα ξύν κατηγορία παροξύνῃ, οὐδέν δή μᾶλλον ἀχθεσθέντες ἀνεπείσθημεν…
…αἰδώς σωφροσύνης πλεῖστον μετέχει, αἰσχύνης δέ εὐψυχία

Ανόητοι άνθρωποι, που τεντώνετε το τόξο πέρα από το μέτρο, που δίκαια παθαίνετε πολλά κακά, που από την πίεση των πραγμάτων δεν ακούτε τις συμβουλές των φίλων
ὦ καιροῦ πέρα τό τόξον ἐντείνοντες· ὦ κενοί βροτῶν, καί πρός δίκης γε πολλά πάσχοντες κακά, φίλοις μέν οὐ πείθεσθε, τοῖς δέ πράγμασιν