ΑΡΧΑΙΩΝ ΓΝΩΜΕΣ

Δεν υπάρχει χειρότερο κακό για ένα κράτος από έναν μονάρχη, αφού πρώτα απ’ όλα δεν υπάρχουν νόμοι κοινοί για όλους, ένας μόνο εξουσιάζει και έχει νόμο τη θέλησή του· και σ’ αυτό υο κράτος δεν υπάρχει ισότητα καμιά. Όταν, όμως, οι νόμοι είναι γραμμένοι, και ο αδύναμος και ο πλούσιος στέκουν ως ίσοι, έχουν τη δυνατότητα και οι πιο αδύναμοι να απαντήσουν με παρρησία στο λόγο του πλούσιου, όταν αυτός τους κακολογεί, ενώ, αν έχει δίκιο νικά και ο πιο μικρός το σπουδαίο. Τα λόγια αυτά ξεκάθαρα δείχνουν την ελευθερία
οὐδὲν τυράννου δυσμενέστερον πόλει, ὅπου τὸ μὲν πρώτιστον οὐκ εἰσὶν νόμοι κοινοί, κρατεῖ δ’ εἷς τὸν νόμον κεκτημένος αὐτὸς παρ’ αὑτῷ• καὶ τόδ’ οὐκέτ’ ἔστ’ ἴσον. γεγραμμένων δὲ τῶν νόμων ὅ τ’ ἀσθενὴς ὁ πλούσιός τε τὴν δίκην ἴσην ἔχει, ἔστιν δ’ ἐνισπεῖν τοῖσιν ἀσθενεστέροις τὸν εὐτυχοῦντα ταὔθ’, ὅταν κλύῃ κακῶς, νικᾷ δ’ ὁ μείων τὸν μέγαν δίκαι’ ἔχων. τοὐλεύθερον δ’ ἐκεῖνο

Φοβερή η οργή των τυράννων, κι όπως έχουν μάθει ελάχιστα να υπακούνε και περισσότερο να εξουσιάζουν, πολύ δύσκολα μεταβάλλουν την οργή τους. Γι’ αυτό και το καλύτερο είναι να συνηθίζεις να ζεις σαν ίσος με τους άλλους.
δεινὰ τυράννων λήματα καί πως ὀλίγ’ ἀρχόμενοι, πολλὰ κρατοῦντες χαλεπῶς ὀργὰς μεταβάλλουσιν. τὸ γὰρ εἰθίσθαι ζῆν ἐπ’ ἴσοισιν κρεῖσσον

Να τιμάς την ισότητα που ενώνει φίλους, πόλεις και συμμάχους· γιατί η ισότητα είναι στη φύση των ανθρώπων, το παραπάνω, όμως, πάντοτε θα είναι αντίθετο στο λιγότερο και θα το πολεμά. Και γιατί η ισότητα έβαλε στους ανθρώπους μέτρα και σταθμά και όρισε αριθμούς, και το κλεισμένο μάτι της νύκτας και το φως του ήλιου κάνουν κάθε χρόνο τον ίδιο κύκλο και κανένα δεν έχει φθόνο για το άλλο επειδή νικιέται
ἰσότητα τιμᾶν ἥ φίλους ἀεί φίλοις πόλεις τε πόλεσι συμμάχους τε συμμάχοις συνδεῖ· τό γάρ ἴσον μόνιμον ἀνθρώποις ἔφυ, τῷ πλέονι δ᾿ ἀιεί πολέμιον καθίσταται τοὔλασσον ἐχθρᾶς θ᾿ ἡμέρας κατάρχεται. καί γάρ μέτρ᾿ ἀνθρώποισι καί μέρη σταθμῶν ἰσότης ἔταξε κἀριθμόν διώρισε, νυκτός τ᾿ ἀφεγγές βλέφαρον ἡλίου τε φῶς ἴσον βαδίζει τόν ἐνιαύσιον κῦκλον, κοὐδέτερον αὐτῶν φθόνον ἔχει νικώμενον

Κι είναι όλοι οι πολίτες απέναντι στους νόμους, όσον αφορά στις ιδιωτικές τους διαφορές, ίσοι· κι ο καθένας, ανάλογα με την πρόοδο του στον τομέα του, προτιμάται στα δημόσια αξιώματα όχι τόσο από τυχαία επιλογή όσο από την προσωπική του ικανότητα· κι ούτε πάλι κάποιος εξαιτίας της φτώχειας του, ενώ έχει τη δυνατότητα να προσφέρει κάτι καλό στην πόλη, εμποδίζεται λόγω της ασημότητας της κοινωνικής του θέσης
μέτεστι δέ κατά μέν τούς νόμους πρός τά ἴδια διάφορα πᾶσι τό ἴσον, κατά δέ τήν ἀξίωσιν, ὡς ἑκαστος ἔν τῳ εὐδοκιμεῖ, οὐκ ἀπό μέρους τό πλέον ἐς τά κοινά ἤ ἀπ᾿ ἀρετῆς προτιμᾶται, οὐδ᾿ αὖ κατά πενίαν, ἔχων γέ τι ἀγαθόν δρᾶσαι τήν πόλιν, ἀξιώματος ἀφανείᾳ κεκώλυται

Εγώ, όμως, ισχυρίζομαι πρώτα απ᾿ όλα πως η έννοια δημοκρατία περιλαμβάνει όλο το λαό, ενώ η ολιγαρχία ένα μέρος του· έπειτα, ναι μεν οι πλούσιοι είναι οι καλύτεροι διαχειριστές των χρημάτων, στις συμβουλές, όμως, καλύτεροι είναι οι συνετοί, ενώ και ο λαός, αν ακούσει τα σωστά, είναι ο καλύτερος κριτής· και όλοι αυτοί – πλούσιοι, συνετοί και λαός – η κάθε τάξη ξεχωριστά κι όλες μαζί έχουν στη δημοκρατία τα ίδια δικαιώματα
ἐγώ δέ φημί πρῶτα μέν δῆμον ξύμπαν ὠνομάσθαι, ὀλιγαρχίαν δέ μέρος, ἔπειτα φύλακας μέν ἀρίστους εἰναι χρημάτων τούς πλουσίους, βουλεῦσαι δ᾿ ἄν βέλτιστα τους ξυνετούς, κρῖναι δ᾿ ἄν ἀκούσαντας ἄριστα τούς πολλούς, καί ταῦτα ὁμοίως καί κατά μέρη καί ξύμπαντα ἐν δημοκρατία ἰσομερεῖν

Τότε άρχισε η άνοδος της Αθήνας. Φαίνεται έτσι πόσο σπουδαία είναι η πολιτική ισότητα, όχι μόνο από μία άποψη, αλλά γενικά· γιατί όσο οι Αθηναίοι καταπιέζονταν από την τυραννία, δεν ξεχώρισαν από τους γείτονές τους στα πολεμικά κατορθώματα, ενώ μόλις απαλλάχτηκαν από τους τυράννους, αποδείχτηκαν μακράν οι πρώτοι. Αυτό φανερώνει ξεκάθαρα ότι όσο ένιωθαν την τυραννία, απέφευγαν να επιτελέσουν το καθήκον τους στη μάχη, όπως οι δούλοι φυγοπονούν όταν δουλεύουν για τον αφέντη τους, ενώ όταν κέρδισαν την ελευθερία τους, ο καθένας πολεμούσε με προθυμία για δικό του όφελος
Ἀθηναῖοι μέν νυν ηὔξυντο. Δηλοῖ δέ οὐ κατ᾿ ἕν μοῦνον ἀλλά πανταχῇ ἡ ἰσηγορίη ὡς ἐστί χρῆμα σπουδαῖον, εἰ καί Ἀθηναῖοι τυρανευόμενοι μέν οὐδαμῶν τῶν σφέας περιοικεόντων ἦσαν τά πολέμια ἀμείνονες, ἀπαλλαχθέντες δέ τυράννων μακρῷ πρῶτοι ἐγένοντο. Δηλοῖ ὧν ταῦτα ὅτι κατεχόμενοι μέν ἐθελοκάκεον ὡς δεσπότη ἐργαζόμενοι, ἐλευθερωθέντων δέ αὐτός ἕκαστος ἑωυτῷ προεθυμέετο κατεργάζεσθαι