Βασίλης Τασινός
Ιωάννινα 1 Ιουνίου 2015

Στα χρόνια της αυταρχικής εκπαίδευσης, η ενδοσχολική βία αφορούσε περισσότερο την επιθετικότητα των εκπαιδευτικών απέναντι στους μαθητές και λιγότερο τις αντιδικίες μεταξύ των μαθητών. Αρκετοί μαθητές τα πέτρινα εκείνα χρόνια διέκοπταν τη φοίτηση από το σχολείο, λόγω της βίαιης συμπεριφοράς ορισμένων εκπαιδευτικών. Τα μαθητικά μου χρόνια συμπίπτουν με την αυταρχική εκπαίδευση και γνωρίζω από πρώτο χέρι τη βία που ασκούσαν οι εκπαιδευτικοί στους μαθητές και μάλιστα και εκτός του σχολείου.
Με την πάροδο του χρόνου, η ενδοσχολική βία άλλαξε πρωταγωνιστές. Εδώ και αρκετά χρόνια, παρατηρούμε σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, αυξητικά φαινόμενα ενδοσχολικής βίας και εκφοβισμού μεταξύ των μαθητών και μάλιστα μερικές φορές με ιδιαίτερη αγριότητα. Οι λόγοι είναι πολλοί (κοινωνικοί, οικονομικοί, οικογενειακοί, τηλεόραση, διαδίκτυο, βιντεοπαιχνίδια κ.τ.λ. ) και η αντιμετώπιση δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Κανένα, όμως, από τα δυσάρεστα ενδοσχολικά γεγονότα δεν ξεσπάει ως «κεραυνός εν αιθρία». Δεν πρόκειται για ατυχήματα, αλλά για γεγονότα που εξελίσσονται σιγά – σιγά με την ανοχή, την αδιαφορία ή και την ανικανότητα ορισμένων εκπαιδευτικών και διευθυντών σχολικών μονάδων.
Ο διευθυντής από την πρώτη συνεδρίαση του Συλλόγου Διδασκόντων, πριν αρχίσουν τα μαθήματα, θα πρέπει να θέσει προς συζήτηση το θέμα της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, και να ζητήσει από τους εκπαιδευτικούς να τον ενημερώνουν για φαινόμενα ομαδικής και συστηματικής παρενόχλησης αδύναμων μαθητών. Είναι γεγονός ότι οι αδύναμοι μαθητές, ενώ δεν πειράζουν κανέναν, συνήθως, γίνονται ο εύκολος στόχος.
Ο δάσκαλος θα πρέπει να δίνει ιδιαίτερη προσοχή στους ευαίσθητους και φοβισμένους μαθητές. Δεν χρειάζεται να περιμένει τη διαμαρτυρία τους για να δράσει, αλλά με τις κατάλληλες παρεμβάσεις του να προλαμβάνει τη δημιουργία δυσάρεστων καταστάσεων.
Η εφημερία των εκπαιδευτικών είναι ανάγκη να αναβαθμιστεί – με περισσότερους ίσως εκπαιδευτικούς – για να αντιμετωπίζονται εν τη γενέσει τους οι επιθέσεις σε αδύναμους μαθητές στην αυλή του σχολείου.
Δεν υπάρχει δάσκαλος που να μην έχει γίνει δέκτης παραπόνων από μαθητές που δέχονται παρενοχλήσεις και προπηλακισμούς από άλλους μαθητές. Ακόμη και οι γονείς διαμαρτύρονται συχνά για παρενοχλήσεις των παιδιών τους στο δάσκαλο της τάξης και στο διευθυντή του σχολείου. Όμως, μερικοί εκπαιδευτικοί κάνουν το λάθος να υποβαθμίζουν τις διαμαρτυρίες και να μην δίνουν την πρέπουσα σημασία, ειδικά, όταν ενοχλείται κατά συρροή κάποιος μαθητής. Οι επιθετικοί μαθητές βλέποντας να γίνεται ανεκτή η συμπεριφορά τους και να μην έχουν συνέπειες για τις πράξεις τους, συνεχίζουν με μεγαλύτερο θράσος τις απρέπειες τους. Αν οι καταστάσεις αυτές δεν αντιμετωπίζονται εγκαίρως, αποκτούν μια δυσάρεστη δυναμική, που γίνεται ανεξέλεγκτη, και κάποια στιγμή ξεσπάει το κακό και τότε όλοι «πέφτουν από τα σύννεφα»!!!
Σε κάθε τάξη, πάντα θα συνυπάρχουν οι «ευάλωτοι» μαθητές (ευγενικοί, ευαίσθητοι, φοβικοί) με τους «νταήδες» (επιθετικοί, θρασείς, αγενείς). Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι και οι «νταήδες» είναι παιδιά. Και είναι παιδιά που, συνήθως, έχουν βιώσει την παραμέληση – ίσως και την απόρριψη – τόσο στην οικογένεια όσο και στο σχολείο. Ας μου επιτραπεί να γράψω ότι οι μαθητές αυτοί, ήταν πάντα πρόκληση για εμένα, γιατί κατά βάθος το μόνο που επιζητούσαν ήταν η αγάπη και το ενδιαφέρον του δασκάλου τους. Δεν έχει το δικαίωμα ο δάσκαλος να τους αφήνει στην τύχη τους ή να τους προσβάλει ποικιλοτρόπως στην τάξη. Το «μαγικό ραβδί» για τους μαθητές που δημιουργούν προβλήματα, είναι να παίρνουν στην τάξη το χρόνο που τους αναλογεί και λίγο παραπάνω. Οι μαθητές, όταν νιώθουν καθημερινά τη φροντίδα, την αγάπη και την ενθάρρυνση του δασκάλου τους, τον εμπιστεύονται και απελευθερώνουν τεράστιες δυνάμεις που καθορίζουν και τη συμπεριφορά τους και την επίδοση τους στα μαθήματα.
Κατά το πλείστον, οι απείθαρχοι μαθητές έχουν μαθησιακά προβλήματα και δεν μπορούν εύκολα να παρακολουθήσουν το ρυθμό της τάξης, ειδικά, στα λεγόμενα βασικά μαθήματα. Για το λόγο αυτό, ο δάσκαλος θα πρέπει να ασχοληθεί λίγο περισσότερο με αυτούς τους μαθητές και να καταρτίσει ένα εξειδικευμένο πρόγραμμα για να καλύψουν τα βασικά κενά που έχουν στη διδακτέα ύλη των προηγούμενων ετών. Όταν ο δάσκαλος δεν ασχολείται μαζί τους, φυσικό και επόμενο είναι, και τον ίδιο να ενοχλούν, και τους συμμαθητές τους.
Μερικοί εκπαιδευτικοί, αρκούνται μόνο να καλούν τους γονείς των μαθητών που δημιουργούν προβλήματα στο σχολείο, για να τους εκφράσουν τη δυσφορία τους και να απαιτήσουν τη βοήθειά τους. Δεν λέω ότι αυτό δεν χρειάζεται να γίνει, αλλά με φειδώ. Η συνεργασία με τους γονείς είναι απαραίτητη, αλλά θα πρέπει να συνδυάζεται και με άλλες ενέργειες του δασκάλου. Με το να καλείς κάθε λίγο και λιγάκι τους γονείς στο σχολείο μόνο και μόνο για να τους εκφράσεις τα παράπονά σου, επί της ουσίας δεν έχεις θετικά αποτελέσματα. Θετικά αποτελέσματα έχεις, όπως προανέφερα, όταν ασχολείσαι καθημερινά με τους μαθητές αυτούς και αναδύεις από τα μέσα τους τις δημιουργικές δυνάμεις και τα καλά στοιχεία του χαρακτήρα τους.
Κάποια στιγμή, ο δάσκαλος θα αναγκαστεί να τιμωρήσει και κάποιους μαθητές, οι οποίοι κατ` εξακολούθηση έχουν παραβατική συμπεριφορά. Οι ποινές, όμως, που θα τους επιβάλει, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να έχουν σχέση με τη σωματική ή τη λεκτική βία και ούτε πρέπει να είναι προσβλητικές. Ο μαθητής, όταν είναι δίκαια η τιμωρία που του επιβάλλεται, την αποδέχεται, για να μην πω ότι την επιδιώκει για να εξιλεωθεί. Όσες φορές χρειάστηκε να επιπλήξω ή και να τιμωρήσω κάποιους μαθητές (χωρίς φυσικά η ποινή να μειώνει την προσωπικότητά τους), δεν θυμάμαι ποτέ να δυσανασχέτησαν· το αντίθετο μάλιστα, με τη στάση τους έδειχναν ότι συμφωνούσαν με την τιμωρία που τους είχε επιβληθεί. «Το μαστίγιο και το καρότο» θα πρέπει να έχει σωστή εφαρμογή στην τάξη. Έτσι, κάποια στιγμή είναι βέβαιο ότι οι αμοιβές για τους μαθητές θα είναι ο κανόνας και οι ποινές οι εξαιρέσεις.
Μια πολύ δύσκολη και περίπλοκη περίπτωση (κατά την άποψή μου η δυσκολότερη), που δημιουργεί εντάσεις και προβλήματα στην τάξη και καλείται συχνά να αντιμετωπίσει ο δάσκαλος, είναι η κακή συμπεριφορά ορισμένων μαθητών που έχουν την υπερπροστασία της οικογένειας. Οι μαθητές αυτοί, κουβαλώντας από το σπίτι την κακή ανατροφή, δυσκολεύονται πολύ να προσαρμοστούν στη μαθητική κοινότητα, τα θέλουν μονά – ζυγά δικά τους, είναι συνήθως δύσπιστοι, δεν μπορούν εύκολα να αποκτήσουν φίλους, διαπληκτίζονται συχνά με τους συμμαθητές τους και πάντα εκφράζουν παράπονα ότι αδικούνται. Ακόμη, οι γονείς αυτών των μαθητών δεν είναι συνεργάσιμοι, «τα ξέρουν όλα», δικαιολογούν την κακή συμπεριφορά των παιδιών τους και χωρίς να το αντιλαμβάνονται, υποσκάπτουν τις προσπάθειες του δασκάλου. Πάντως, και οι υπερπροστατευόμενοι μαθητές δεν πρέπει να θεωρούνται χαμένη υπόθεση, και μπορεί ο δάσκαλος με σωστές παρεμβάσεις – σε βάθος χρόνου – να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους και να επιδράσει θετικά στο χαρακτήρα τους.
Οι ενδοσχολικές διενέξεις των μαθητών πολλές φορές μεταφέρονται και εκτός του σχολείου, στην παιδική χαρά, στην πλατεία, στο δρόμο, στο γήπεδο και αλλού. Για το λόγο αυτό, ο δάσκαλος – χωρίς καθυστέρηση – οφείλει να γεφυρώνει τις διαφορές των μαθητών, να αμβλύνει τις αντιθέσεις τους και να μην περιμένει να λυθούν από μόνα τους τα προβλήματα.
Εν κατακλείδι, η ενδοσχολική βία και ο εκφοβισμός αντιμετωπίζονται, κυρίως, με τις σωστές ενέργειες του δασκάλου της τάξης και του διευθυντή του σχολείου. Η αδιαφορία, η αποποίηση των ευθυνών και η απραξία των εκπαιδευτικών σε παραβατικές συμπεριφορές, είναι οι καλύτεροι σύμμαχοι για τη μόνιμη εγκατάσταση της βίας και του εκφοβισμού στα σχολεία. Βέβαια και οι γονείς των βίαιων μαθητών θα πρέπει να συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς και το διευθυντή του σχολείου για να αντιμετωπίζεται από κοινού το πρόβλημα – το οποίο εν πολλοίς οφείλεται στους ίδιους – αλλά, δυστυχώς, για πολλούς λόγους, αυτό δεν είναι πάντα εφικτό.
Ακόμη, το Υπουργείο Παιδείας, οφείλει να επιμορφώνει τους εκπαιδευτικούς στον τομέα της ενδοσχολικής βίας και του εκφοβισμού, κάτι που δεν γίνεται στο βαθμό, που οι καιροί το απαιτούν.