Κατηγορία: Ν.Ε Λογοτεχνία

Νοέ 14 2011

Η Φόνισσα

Ημερομηνία δημοσίευσης: 06/10/2011

Του ΕΥΘΥΜΙΟΥ ΚΟΥΦΟΓΙΑΝΝΗ*

Η γυναίκα είναι ένα δυστυχισμένο πλάσμα και οπωσδήποτε σε μειονεκτική κοινωνική θέση. Η συνέχεια είναι γνωστή: η Μήδεια σκοτώνει τα παιδιά της για ν’ απελευθερώσει τα καταπιεσμένα συναισθήματά της, για να εκδικηθεί τον έρωτά της.

Στη “Φόνισσα”, έχουμε να κάνουμε με μια ψυχή σε εξέγερση, μια ανάγλυφη παρουσίαση των κοινωνικών και ηθικών δομών της σκιαθίτικης αλλά και της ελλαδικής κοινωνίας.

Ο Παπαδιαμάντης κατανοεί την περιθωριοποίηση και την εξαθλίωση της γυναικείας ύπαρξης. Συναισθάνεται και συνειδητοποιεί την άνιση κατανομή των ρόλων σε βάρος των γυναικών που είναι υποδουλωμένες στις πατριαρχικές και ανδροκρατικές αντιλήψεις.

H εξηντάχρονη γριά Χαδούλα Φραγκογιαννού -σύζυγος του Γιάννη Φράγκου-, η ηρωίδα του έργου του, προσπαθεί να διορθώσει τη θέση της γυναίκας στον κοινωνικό χώρο με ανορθόδοξα μέσα, με τον θάνατο: πνίγει τα μικρά κορίτσια για να μην υποφέρουν όταν μεγαλώσουν και γίνουν γυναίκες.

Γιατί η ίδια, όπως λέγει, αλλά και κάθε γυναίκα, «ποτέ δεν είχε κάμει άλλο τίποτε ειμή να υπηρετή τους άλλους. Όταν υπανδρεύθη έγινε σκλάβα του συζύγου της, όταν απέκτησε τέκνα έγινε δούλα των τέκνων της, όταν τα τέκνα της απέκτησαν τέκνα, έγινε πάλιν δουλεύτρια των εγγόνων της».

Συμφωνεί μ’ αυτή τη λύση ο Παπαδιαμάντης ή όχι;

Τη συμπάθειά του δεν την κρύβει, αλλά απέχει πολύ από το να ταυτιστεί μαζί της. Αφήνει ελεύθερη την ηρωίδα να σκεφτεί και να πράξει και ο ίδιος παρακολουθεί την περιπέτεια αυτής της ελευθερίας.

«Ο σκοτισμένος νους παράγει ατομική ιδεολογία και η ιδεολογία σκοτίζει ακόμα περισσότερο το νου. Το σκοτάδι περιορίζει το οπτικό πεδίο, οδηγεί τον άνθρωπο στον αυτοεγκλεισμό του, γεννά το αυτονομημένο άτομο», όπως γράφει ο Άγγελος Μαντάς.

Ο νους της Φραγκογιαννούς «είχε αρχίσει να ψηλώνει, είχε παραλογίσει επιτέλους. Επόμενον ήτο, διότι είχεν εξαρθή εις ανώτερα ζητήματα».

Ποια είναι αυτά τα ανώτερα ζητήματα που απασχολούν το παπαδιαμαντικό έργο;

Η λύπη εξισώνεται με τη χαρά και η ζωή με τον θάνατο. Δηλαδή απέναντι στο εγκόσμιο κακό τοποθετείται η λυτρωτική δύναμη του θανάτου. Η συμφιλίωση με τον θάνατο δεν αίρει την πραγματικότητα της ζωής. Ο Παπαδιαμάντης υμνεί τη ζωή και τις αξίες της μ’ έναν πανηγυρικό τρόπο – ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής παράδοσης.

Στη Φόνισσα, επίσης, καυτηριάζεται με κάθε τρόπο η ύπαρξη του κοινωνικού φαινομένου της προίκας, που τη γυναίκα τα χρόνια εκείνα την είχε καταντήσει αντικείμενο αγοραπωλησίας και που η ύπαρξή της θα μπορούσε να οδηγήσει σε γάμο, ενώ η ανυπαρξία της σε κοινωνική περιθωριοποίηση.

Ο Γιάννης Βλαχογιάννης σ’ ένα άρθρο του το 1938 στη Νέα Εστία με τίτλο «Ένας άγραφος γυναικείος νόμος και η ‘Φόνισσα’ του Παπαδιαμάντη», φέρνει στο φως ένα παλαιό έγγραφο της δημογεροντίας Σκοπέλου, με το οποίο ζητείται από το υπουργείο Δικαιοσύνης η κατάργηση του εθίμου της προίκας.

Στο έγγραφο αυτό περιέχονται φρικιαστικές λεπτομέρειες:

«Τα πολυειδή δυστυχήματα, πολιτικά και ηθικά, οίον απάνθρωπος μισοτεκνία των γονέων προς τα θηλυκά, τα οποία αισχύνεται η δημογεροντία να εκφράση…Αι μυστικαί βρεφοκτονίαι των θηλυκών, αδιάλειπτοι έριδες και μίση των ανδρογύνων όταν γεννήσσωσι θηλυκά, όλα αποτελέσματα και καρποί της διαληφθείσης τοπικής ταύτης συνηθείας, είναι εύλογοι αφορμαί και ισχυροί λόγοι, οι οποίοι ηνάγκασαν τους δυστυχείς και αξίους ελέους δημότας της νήσου ν’ αποφασίσωσι την κατάργησιν αυτής».

Ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης, με τρεις ανύπαντρες αδελφές, έχει πικρή προσωπική πείρα. Η μοίρα του κοριτσιού που προέρχεται από φτωχή οικογένεια είναι προδιαγεγραμμένη και καταδικαστική για όλη του τη ζωή.

Αφού είναι βάρος για την οικογένεια, θα την παντρέψουν με όποιον να ‘ναι, κάποιον πνευματικά ή κοινωνικά καθυστερημένο, που δεν θ’ απαιτήσει προίκα. Έτσι τα οικονομικά της νεοδημιούργητης οικογένειας δεν πρόκειται ποτέ να βελτιωθούν και η φτώχεια θα διαιωνίζεται.

Η κατάσταση θα επιδεινωθεί ακόμη περισσότερο αν γεννηθούν κορίτσια και καθόλου αγόρια, οπότε όταν φτάσουν σε ηλικία γάμου θα χρειαστούν προίκα.

«Πάσα πτωχή οικογένεια, πάσα μήτηρ χήρα, με δύο στρέμματα αγρούς, μ’ ένα πενιχρόν οικίσκον, ταλαιπωρουμένη, ξενοδουλεύουσα – είτε κολλήγισα άλλων ευπορωτέρων οικογενειών, εις τα κτήματα, εις τας συκάς και τας μορέας – συλλέγουσα φύλλα, παράγουσα ολίγην μέταξαν – ή τρέφουσα δύο ή τρεις αίγας ή αμνάδας – γινομένη κακή με όλους τους γείτονας, πληρώνουσα πρόστιμα διά μικράς ζημίας – φορολογουμένη ασπλάγχνως, τρώγουσα κρίθινον άρτον ποτισμένον με ιδρώτα αλμυρόν – ώφειλεν εξ άπαντος ‘ν’ αποκαταστήση’, όλα τα θήλεα ταύτα, και να δώση πέντε, έξ, ή επτά προίκας! Ω Θεέ μου!».

Παραθέτω δύο χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

[…]

Απ’ όσα έχουν ψυχή και νου, γυναίκες,
το πιο δυστυχισμένο είμαστε πλάσμα·
Η πιο μεγάλη
εδώ ‘ναι αγωνία·
καλός θα ‘βγει; κακός;
Γιατί καμιά τιμή δε φέρνει
στη γυναίκα τον άντρα να χωρίσει
μηδέ να τον αφήσει.

[…]

σε νέες συνήθειες μπαίνοντας και τρόπους,
το φέρσιμο του αντρός ανάγκη πάσα
να προμαντεύει.
Κι αν πάμε σ’ όλα τούτα
καλά και δε βαρυγκομάει εκείνος
για το ζυγό, χαρούμενη η ζωή μας·
ειδάλλως κάλλιο να χαθούμε.

Εδώ να σημειωθεί ότι θα μπορούσαμε να διακρίνουμε μια αναλογία μεταξύ της “Φόνισσας” και της “Μήδειας” του Ευριπίδη, της ηρωίδας της ομώνυμης αρχαίας τραγωδίας, σχετικά με την κοινωνική θέση της γυναίκας.

Η γυναίκα είναι ένα δυστυχισμένο πλάσμα και οπωσδήποτε σε μειονεκτική κοινωνική θέση. Η συνέχεια είναι γνωστή: η Μήδεια σκοτώνει τα παιδιά της για ν’ απελευθερώσει τα καταπιεσμένα συναισθήματά της, για να εκδικηθεί τον έρωτά της.

Έτσι και η Φόνισσα πνίγει τα μικρά κορίτσια για να τα γλιτώσει από τα μαρτύρια που τα περιμένουν όταν μεγαλώσουν και για να εξιλεώσει τη μοίρα της γυναίκας. Άλλωστε η ίδια στους μονολόγους της μιλάει τρυφερά και με βαθύ συναισθηματισμό για τα υποψήφια θύματά της «κοριτσούδια».

Η Φραγκογιαννού αφανίζει το φύλο της παρ’ όλο που τρέφει μεγάλη αγάπη γι’ αυτό, εκδικούμενη τους άνδρες και την κοινωνία που περιθωριοποιεί τις γυναίκες.

Μ’ αυτό το έργο του, επιπλέον, ο Παπαδιαμάντης αποδοκιμάζει την εξουσία που, κατά τη γνώμη του, καταδυναστεύει τον απλό και φτωχό λαό: «την πλιατσικολογίαν διεδέχθη η φορολογία, και έκτοτε όλος ο περιούσιος λαός εξακολουθεί να δουλεύει δια την μεγάλην κεντρικήν γαστέρα, την ουκ έχουσαν ώτα».

Ίσως και γι’ αυτό, στο τέλος, προτιμά να μην παραδώσει την Φόνισσα στα χέρια της ανθρώπινης δικαιοσύνης, στους χωροφύλακες που την καταδιώκουν επί πολλές μέρες για να τη συλλάβουν. Επιλέγει τον πνιγμό της στη θάλασσα λέγοντας χαρακτηριστικά: «Η γραία Χαδούλα εύρε τον θάνατον μεταξύ της θείας και της ανθρώπινης δικαιοσύνης».

*Ο Ευθύμιος Κουφογιάννης είναι φιλόλογος – πρόεδρος Συνδέσμου Φιλολόγων Ν. Τρικάλων. Το συγκεκριμένο κείμενο αποτελεί απόσπασμα της ομιλίας του με θέμα: «Η κοινωνική διάσταση του έργου του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη» (http://www.koufogiannis.freeservers.com)

http://www.avgi.gr/

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1732

Νοέ 13 2011

Νεοελληνική Μετρική


Από τον Ωρίωνα.


Ίσως ο όρος Στιχουργική να μην αποτελεί την καταλληλότερη λέξη για να περιγράψει κάποιος το φαινόμενο της έμμετρης σύνθεσης λόγου. Η λέξη στιχουργός κατά το παρελθόν, πιθανόν ακόμη και σήμερα, χρησιμοποιήθηκε ως υποτιμητικός χαρακτηρισμός ανάμεσα σε ποιητές, πολλές φορές αποτέλεσε και την έκφραση ‘πειράγματος’ μεταξύ ποιητών. Η ποίηση και η στιχουργία είναι αδέρφια, δεν φέρουν δύο αντιδιαμετρικά αντίθετες έννοιες και πιο απλά, αυτά που τις ενώνουν είναι συντριπτικά περισσότερα από αυτά που τις χωρίζουν.

Αν για την μουσική η ενορχήστρωση γίνεται με διάφορα μουσικά όργανα κατ’ αναλογία στον στίχο η ενορχήστρωση γίνεται με τις φωνητικές χορδές των ανθρώπων.

Οι απλοί κανόνες που θα παρουσιαστούν έχουν να προσφέρουν πολλά στον καθένα μας. Μπορούν να καλλιεργήσουν την κριτική ικανότητα κάποιου και να τον καταστήσουν ικανό να αντιλαμβάνεται τις αστοχίες που ενδεχομένως περιέχονται σε στίχους και πιστέψτε με υπάρχουν πολλές και αδικαιολόγητες μέσα σε πολύ γνωστά τραγούδια που γράφονται από διακεκριμένους στιχουργούς (θα μπορούσα να αναφέρω και ονόματα αλλά δεν είναι του παρόντος). Προφανώς, οι στιχουργοί αυτοί πιστεύουν ότι το ταλέντο τους είναι τόσο μεγάλο που δεν γίνεται να περιέχει λάθη και αστοχίες όπως επίσης και ότι δεν χρειάζεται να εξετάσουν το ενδεχόμενο της αυτοβελτίωσης, καθότι είναι «κορυφαίοι». Αν όμως γνώριζαν, απλά, τα βασικά είμαι σίγουρος ότι θα ζητούσαν, από ντροπή, σε πολλά τραγούδια να μην αναγράφεται το όνομά τους.

Επίσης για όλους εσάς που θα διαβάσετε το θέμα αυτό αν ποτέ απευθυνθείτε σε δισκογραφικές ή καλλιτέχνες για τους στίχους σας θα ξέρετε αν κάποια απορριπτική δικαιολογία των δισκογραφικών εταιριών για τους στίχους σας είναι βάσιμη ή είναι απλά μπουρδολογία.

Διότι όταν ένας στίχος είναι τεχνικά άρτιος μόνο μια αιτιολογία απόρριψης ευσταθεί, η αιτιολογία «δεν μου άρεσε», η οποία είναι θεμιτή. Οποιαδήποτε άλλη δικαιολογία αποτελεί πρόφαση και αμπελοφιλοσοφία και υπογραμμίζει το μέγεθος της ασχετοσύνης που μπορεί να έχει κάποιος που ουσιαστικά «κινεί νήματα» (είτε καλλιτέχνης είτε στέλεχος δισκογραφικής).

Να σημειώσω, εμβόλιμα, προκειμένου να προλάβω κάποιες σκέψεις μελών τα εξής. Οι κανόνες της μετρικής πρέπει να γίνονται σεβαστοί κατά το δυνατό. Αυτό δεν το λέω από προσωπική διαστροφή αλλά για τους εξής απλούς λόγους. Όπως κάθε μορφή τέχνης έτσι και η στιχουργική έχει κανόνες κι αν κάποιοι σκέφτονται ότι δεν είναι δυνατό να μπαίνουν όρια και καλούπια να πω ότι το βλέπουν από εσφαλμένη οπτική.

Αν ρωτήσετε έναν μουσικό αν ένας κρότος είναι μουσική προφανώς θα σας πει πως δεν είναι, αμιγώς, μουσική. Αν όμως ο μουσικός χρησιμοποιήσει ένα πλήθος κρότων αρμονικά με σωστή δομή και κατάλληλη παράταξη που υπακούει σε μουσικά δεδομένα τότε θα μπορέσει να μετατρέψει τους κρότους σε ένα σύνολο που παράγει μουσικό άκουσμα με στοιχειώδη αισθητική. Αν τοποθετήσει τους ίδιους κρότους άναρχα τότε είναι εξαιρετικά πιθανό το αποτέλεσμα να είναι ενοχλητικό για τον ακροατή.

Με το παράδειγμα αυτό θέλω να καταλήξω στο συμπέρασμα ότι οι κανόνες της μετρικής δεν έρχονται για να μας βάλουν καλούπια αλλά για να καθοδηγήσουν την τάξη στην απεραντοσύνη των λέξεων. Ο άνθρωπος διαθέτει μια φυσική ροπή προς την τάξη και αυτό συναρτάται άμεσα με την αισθητική του. Οι κανόνες της μετρικής αυτό προσφέρουν.

Όσα θα διαβάσετε δεν είναι υπαγορευτικά αλλά συμβουλευτικά. Στιχουργική χωρίς τους βασικούς, τουλάχιστον, κανόνες δεν είναι στιχουργική είναι κάτι σαν στιχουργική. Όπως όλοι μας αποδεχόμαστε ότι 1+1=2 έτσι είναι κι αυτό. Άλλο 1, 9999 και άλλο 2.

Τα συναισθήματα, οι εικόνες, οι παραλληλισμοί, το πλούσιο λεξιλόγιο, η λεξιπλασία και πόσα άλλα φαινόμενα μπορούν να υπάρξουν και στον πεζό λόγο.

Ποια είναι όμως τα βασικά στοιχεία που μετατρέπουν την στιχουργική σε μια αυτόνομη τέχνη; Το σωστό μέτρο και η σωστή ομοιοκαταληξία, τουλάχιστον. Χωρίς αυτά δεν έχουμε στιχουργική δηλαδή έχουμε κάτι σαν στιχουργική. Σε μια επισήμανση που έκανα προς έναν φίλο λέγοντάς του ότι έχει γράψει ένα εξαιρετικό ποίημα αλλά σε ένα και μόνο σημείο υπάρχει αβλεψία στην ομοιοκαταληξία μου απάντησε ότι ψάχνοντας την ομοιοκαταληξία μπορεί να χάσουμε το νόημα.

Μέγα λάθος.

Αυτό είναι το νόημα της στιχουργικής τέχνης, η ομοιοκαταληξία. Διαφορετικά ας γράψουμε πεζό λόγο.

Ο στιχουργός ζει και τρέφεται από την ομοιοκαταληξία και το μέτρο. Ψάχνει φράσεις και λέξεις μέσα στον κόσμο, για να τις πάρει να τις δώσει τα δύο αυτά στοιχεία και να μετατρέψει ακόμη και τα απλούστερα λόγια σε τέχνη. Την τέχνη της στιχουργικής.

Πολύ απλά. Στιχουργική χωρίς κανόνες είναι γέλιο δίχως χαρά, είναι παιδί χωρίς αθωότητα, είναι έρωτας χωρίς ηδονή.

Τελικά το ερώτημα που προκύπτει απέναντι σε όσους γνωρίζουν τους κανόνες της μετρικής και τους περιφρονούν είναι το εξής: Πρέπει ένας στιχουργός να ανέβει στο επίπεδο της στιχουργικής ή πρέπει η στιχουργική να κατεβαίνει στο επίπεδο του κάθε στιχουργού;


Τα παρακάτω είναι βασισμένα στο βιβλίο του Θρασύβουλου Σταύρου Νεοελληνική Μετρική

Γενικά – Εισαγωγικά

Οι στίχοι στη νεοελληνική μετρική χωρίζονται σε πέντε είδη

Ιαμβικοί – Τροχαϊκοί – Αναπαιστικοί – Μεσοτονικοί (παλιά Αμφιβραχικοί) – Δαχτυλικοί

Οι στίχοι αποκτούν έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα από το γεγονός ότι βασίζονται στον “’τονισμό”’, κατά την ανάγνωσή τους η φωνή μας αποκτά ρυθμό ακολουθώντας τονισμένα και άτονα στοιχεία μιας ενότητας με τονισμένες και άτονες συλλαβές.

Μέτρα

Α) Το ζεύγος άτονης και τονισμένης συλλαβής ονομάζεται Ίαμβος και το συμβολίζουμε με μία κοίλη και μία ευθεία γραμμή (λόγω έλλειψης κοίλης γραμμής θα χρησιμοποιώ το γράμμα ύψιλον) δηλαδή: ίαμβος: υ –
Παράδειγμα: ε-σύ: υ – άτονη τονισμένη, μω-ρό, φω-νή κ. ο. κ.

Β) Το ζεύγος τονισμένης άτονης ονομάζεται Τροχαίος.
Παράδειγμα: πή-γα: – υ τονισμένη άτονη, κά-νω, δώ-σε κ. ο. κ.

Γ) Η διάταξη δύο άτονων συλλαβών και μίας τονισμένης ονομάζεται Ανάπαιστος.
Παράδειγμα: ποι-η-της: υ υ – άτονη, άτονη, τονισμένη. Εφόσον ο αναπαιστικός ρυθμός διατηρεί συνέχεια, εμφανίζεται να μοιράζεται στις λέξεις.
Παράδειγμα: τα τρα-γού-δια μπο-ρούν…: υ υ – υ υ – άτονη, άτονη, τονισμένη κ. ο. κ. Ο συλλαβισμός βασίζεται στον τονισμό και το μέτρο που μας βγάζει.

Δ) Η διάταξη άτονη, τονισμένη, άτονη αποτελούν το Μεσότονο.
Παράδειγμα: Φλεβάρης: υ – υ άτονη, τονισμένη, άτονη. Το πή-ρα, το πή-γα, με θέ-λει κ. ο. κ.

Ε) Η αντίθετη διάταξη του ανάπαιστου δηλαδή, τονισμένη, άτονη, άτονη ονομάζεται Δάχτυλος.
Παράδειγμα: πέ-ρα-σα: – υ υ τονισμένη, άτονη, άτονη κ. ο. κ.


Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν τα ακόλουθα:

  1. Υπερβατό ή διασκέλισμα
  2. Μετρικό χασοτόνισμα
  3. Χασμωδία
  4. Συνίζηση
  5. Σύμβολο <Υφέν>
  6. Παρήχηση
  7. Ποιητική άδεια
  8. Ομοιοκαταληξία ή Ρίμα
  9. Θέσεις ομοιοκατάληκτων στίχων
  10. Τερτσίνες
  11. Στροφή του Κάλβου
  12. Οχτάβα
  13. Ελεύθερος στίχος
  14. Δίστιχο
  15. Σονέτο
  16. Ροντέλο
  17. Τριολέτο
  18. Μπαλάντα
  19. Ακροστιχίδα
  20. Αλφαβητάρια
  21. Σχήματα
  22. Κακέμφατο

Και άλλα

Σημείωση: Για την νεοελληνική μετρική η ορθογραφία δεν παίζει κανέναν ρόλο γιατί η μετρική βασίζεται στα ηχητικά φαινόμενα, βέβαια καλό είναι εφόσον κάποιος εμφανίζεται να διαχειρίζεται τη γλώσσα με δημιουργικό τρόπο να αποφεύγει λάθη. Η αποφυγή ορθογραφικών λαθών υπογραμμίζει απλά την επιμέλεια με την οποία χειριζόμαστε τον γραπτό λόγο. Καλό είναι να διαθέτουμε, και να συμβουλευόμαστε όταν χρειάζεται, ένα ερμηνευτικό λεξικό.

Όπου χρειάζονται επισημάνσεις θα χρησιμοποιώ παραδείγματα από δικούς μου στίχους (πονηρός ο βλάχος). Τα φαινόμενα που παρουσιάζονται στους στίχους μου προέκυψαν άθελά μου καθώς στην πλειοψηφία τους δεν γνώριζα κανόνες μετρικής, οπότε θα παρουσιάσω και τα λάθη μου (μη νομίζετε ότι ευλογώ τα γένια μου).

‘Επίσης όμως θα χρησιμοποιήσω και γνωστά σε όλους μας τραγούδια είτε σαν παραδείγματα με αστοχίες είτε σαν παραδείγματα άξια προς μίμηση.

Υπερβατό η Διασκέλισμα

Όταν ένας στίχος δεν περικλείει ολοκληρωμένο νόημα και το νόημά του συνεχίζεται για να ολοκληρωθεί σε δεύτερο ή σε τρίτο στίχο τότε λέμε ότι εμφανίζει το φαινόμενο του υπερβατού ή αλλιώς διασκελίσματος. Αυτό συμβαίνει γιατί ο συνθέτης θέλει να δώσει έμφαση σε κάποια λέξη την οποία εμφανίζει πιο διακριτά με αποτέλεσμα να τονίζεται περισσότερο. Επίσης μπορεί να συμβαίνει και για τον αντίθετο ακριβώς λόγο, για να υποβαθμίσει τον ρόλο μιας λέξης.

Θα χρησιμοποιήσω παραδείγματα αλλά επειδή δεν επιθυμώ να κάνω καταχρηστική αντιγραφή του βιβλίου του Θρασύβουλου Σταύρου θα προσπαθήσω, όπου μπορώ, να χρησιμοποιήσω δικούς μου στίχους που υπάρχουν εδώ στο kithara.gr.

Παράδειγμα από το Τόσα Βράδια Μόνη

Επωδός
Τόσες μέρες γυρνάς
και κανένας δε νοιάζεται
Σιωπηλά αγαπάς
έναν άντρα που βιάζεται
Τη φωνή σου ακούν
τα κρυφά μονοπάτια σου
Τη ζωή σου ζητούν
απ’ τα άδεια τα μάτια σου

Μπορούσα να κρατήσω ενωμένους τους δύο πρώτους στίχους και να έχω ένα ολοκληρωμένο νόημα.

Τόσες μέρες γυρνάς και κανένας δε νοιάζεται

Παρόλα αυτά, άθελά μου, με το σπάσιμο του στίχου υπογράμμισα την μοναξιά και την περιπλάνηση του υποτιθέμενου προσώπου. Τα κομμάτια χωριστά αναδεικνύουν εντονότερα την περιπλάνηση και την μοναξιά.

Τόσες μέρες γυρνάς
και κανένας δε νοιάζεται

κάτι ανάλογο γίνεται σε όλη την επωδό.

Μετρικό Χασοτόνισμα

Λοιπόν, λοιπόν, λοιπόν πολλοί από εσάς θα καταλάβετε αμέσως τι ακριβώς είναι το μετρικό χασοτόνισμα αλλά εγώ θα προσπαθήσω να το κάνω όσο πιο εύκολο μπορώ για όλους.

Είπαμε ότι η μετρική βασίζεται στον τονισμό και ότι υπάρχει μέτρο. Όμως πολλές φορές ο τόνος αντιτίθεται του μέτρου. Θα χρησιμοποιήσω τη Χωρωδία (Ωδή εις τη χώρα) το τραγούδι που έχω ανεβάσει στο site (πονηρός ο βλάχος) για να μπορέσετε να έχετε και ένα άκουσμα μετρικού χασοτονίσματος. Ο ορισμός του μετρικού χασοτονίσματος είναι ο εξής:

Όταν σε έναν στίχο βρεθούν δύο τονισμένες συλλαβές δίπλα-δίπλα τότε είναι εξαιρετικά σπάνιο να μην επηρεάζουν το μέτρο, έτσι μία απ’ τις δύο <<χάνει>> τον τόνο της για την διατήρηση του μέτρου. Το μετρικό χασοτόνισμα δεν συνιστά λάθος ή αστοχία είναι απλά ένα φαινόμενο της μετρικής. Μετρικό χασοτόνισμα θα βρείτε μέχρι και στους Σολωμό, Πολυλά, Παλαμά, Καβάφη, Καζαντζάκη, Μαβίλη κ. α.

Παράδειγμα μετρικού χασοτονίσματος:

Στιχουργός: Λευτέρης Παπαδόπουλος “Αυτά τα χέρια” – Μουσική Δήμος Μούτσης

Ποια χέρια πήραν τα κεριά
κι ήρθε ξανά το βράδυ
και δεν μπορεί η παρηγοριά
να μ’ εύρει στο σκοτάδι
…

Η λέξη “ποιά” και η λέξη “χέρια” έχουν τους τόνους τους δίπλα-δίπλα κατά συνέπεια κάποιος από τους δύο τόνους αναγκαστικά θα υποβαθμιστεί στην ερμηνεία ή στην απαγγελία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο στιχουργός το αισθάνθηκε και δεν έβαλε τόνο στο “ποιά”.

Να επαναλάβω ότι αυτό δεν αποτελεί αστοχία ή λάθος είναι απλά ένα φαινόμενο της μετρικής.

Χασμωδία

Η χασμωδία θεωρείται στιχουργική αδυναμία γιατί διαταράσσει την συνοχή των στίχων. Είναι ένα φαινόμενο που πρέπει να αποφεύγεται γιατί χαλάει τη ροή των στίχων. Η χασμωδία εμφανίζεται όταν παρατάσσονται συνεχόμενα φωνήεντα μέσα σε μια λέξη ή ανάμεσα σε λέξεις. Όταν εμφανίζεται το φαινόμενο της χασμωδίας η παράταξη των φωνηέντων επηρεάζει αρνητικά την εκφώνηση στο συγκεκριμένο σημείο των στίχων γιατί αντιτίθεται στο υπάρχον μέτρο.

Η χασμωδία εμφανίζεται όταν φωνήεντα παρατάσσονται δίπλα-δίπλα με τρόπο τέτοιο που δεν είναι δυνατό να συνεκφωνηθούν σε ένα μέτρο και εμφανίζουν διαταραχή στο μέτρο. Αν η παράταξη αυτή των φωνηέντων γίνεται μέσα σε μία λέξη τότε λέγεται εσωτερική αν είναι μεταξύ δύο λέξεων λέγεται εξωτερική. Ένας σχετικά έμπειρος τραγουδιστής είναι σε θέση να καταλάβει μια χασμωδία καθώς την ώρα που θα προσπαθήσει να την τραγουδήσει αισθάνεται ότι κάτι αντιτίθεται στο μέτρο του τραγουδίσματός του

Συνίζηση

Η γραμματική και η μετρική αποδίδουν διαφορετική έννοια στη λέξη Συλλαβή. Άλλο πράγμα είναι ο γραμματικός συλλαβισμός και άλλο ο μετρικός συλλαβισμός. Ο λόγος αυτής της διαφοροποίησης λέγεται Συνίζηση.

Για τους γνώστες η λέξη Συνίζηση υπάρχει και στην γραμματική, αλλά και αυτή λέξη έχει διαφορετική έννοια όταν μιλάμε για μετρική. Δεν θα παρουσιάσω το νόημα της λέξης Συνίζηση έτσι όπως το χρησιμοποιεί η γραμματική, αλλά έτσι όπως το χρησιμοποιεί η μετρική.

Στην μετρική η συλλαβές υπακούν το μέτρο, έτσι κάποια φωνήεντα συνεκφωνούνται αποτελώντας ένα μέτρο, έστω κι αν κάτι τέτοιο δεν το κάνει ο γραμματικός συλλαβισμός.

Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της συνίζησης είναι όταν άλλες φορές χρησιμοποιούμε την λέξη “Δύο” και άλλες φορές τη λέξη “Δυό” τη μία φορά την θέλουμε δισύλλαβη και την άλλη μονοσύλλαβη. Στην περίπτωση της μονοσύλλαβης χρήσης κάνουμε Συνίζηση. Εκφώνηση φωνηέντων σε έναν χρόνο. Κάτι ανάλογο κάνουμε και με τη λέξη “Μία” ή “Μιά”.

Υφέν (υφέν συνίζησης)

Υφέν ονομάζεται το σύμβολο που υποδεικνύει το σημείο ύπαρξης Συνίζησης, δηλαδή ποια φωνήεντα “ζευγαρώνουν” και συνεκφωνούνται σε ένα μέτρο. Το σύμβολο υφέν δεν υπάρχει στο Word, έτσι σας το περιγράφω. Είναι το σύμβολο της παρένθεσης) αλλά τοποθετείται οριζόντια με την καμπύλη ή κοιλιά προς τα κάτω και το βάζουμε κάτω από το επίπεδο των γραμμάτων στο κεντρικό σημείο ύπαρξης Συνίζησης.

Παρήχηση

Είναι το φαινόμενο συχνής εμφάνισης φθόγγων με κοινό σύμφωνο μέσα σε έναν στίχο. Παράδειγμα παρήχησης, αν γράψουμε

Τι χαρά να χαίρεσαι με τη χαρά του άλλου

επαναλαμβάνονται φθόγγοι που περιέχουν το “χ” όποτε λοιπόν συναντάτε επαναλαμβανόμενο σύμφωνο συναντάτε παρήχηση. Η παρήχηση δεν θεωρείται κάτι κακό ή μεμπτό. Είναι και αυτή απλά ένα φαινόμενο της μετρικής. Αν ξενίζει ή αρέσει σε κάποιους ανθρώπους, έχει να κάνει με την θέση που έχει καταλάβει το κάθε σύμφωνο στη συνείδηση του καθενός. Αν π. χ. το “κ” φέρνει στο μυαλό ενός ανθρώπου τη λέξη “κακό” μπορεί να τον ξενίσει ή αν το “θ” φέρνει στο νου του τη λέξη “Θεός” μπορεί να του αρέσει. Το ζήτημα είναι απολύτως υποκειμενικό.

Πάντως για τον μετρικό συνθέτη ενίοτε μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν όπλο. Παράδειγμα

Μα σα τον ήλιο έλαμψαν τα ολόχρυσα μαλλιά σου

η παρήχηση αυτή αποδίδει έναν πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα στον στίχο.

Ποιητική Άδεια

Ποιητική άδεια δεν υπάρχει. Είναι μια επινόηση όσων αλλοιώνουν τη γλώσσα προκειμένου να δικαιολογήσουν τα σημεία δημιουργικής αδυναμίας τους. Δεν έχει καμία βάση να αλλοιώνει κάποιος λέξεις κατά τρόπο δικό του και να τις μετατρέπει σε λέξεις που δεν βασίζονται πουθενά. Παράδειγμα να γράψει “αγαπεί” αντί “αγαπά” ή “αγαπάει” ή να τονίζει λέξεις εκεί που δεν έχει επιτραπεί να τονιστούν ποτέ, μόνο και μόνο γιατί αυτό τον εξυπηρετεί. Υπάρχουν πολλές επιλογές για έναν στιχουργό σε λέξεις αρκεί να ευσταθούν δηλαδή, λεν – λένε – λέγουν και όχι μια οποιαδήποτε αβάσιμη επινόηση προκειμένου φέρουμε τη γλώσσα στα μέτρα μας.

Ομοιοκαταληξία – Ρίμα – Ομοιοτέλευτο

Ίσως αυτό το κομμάτι του παρόντος κειμένου να είναι και το πλέον σημαντικό. Η ομοιοκαταληξία αποτελεί για μένα την μαγεία της μετρικής. Επίσης, ο βασικότερός κανόνας της αποτελεί για μένα αγκάθι που με πονά σε κάποιους στίχους που έγραψα πριν τον μάθω. Είμαι σχεδόν σίγουρος ότι αφού διαβάσετε τον παρακάτω κανόνα θα ανησυχήσετε και θα σπεύσετε να ελέγξετε αν τον έχετε παραβιάσει. Όλη η μαγεία της μετρικής βρίσκεται σε αυτό το διάνθισμα που λέγεται ομοιοκαταληξία.

Ο κανόνας της είναι ο εξής:

Μεταξύ δύο ομοιοκατάληκτων στίχων, οι φθόγγοι που ακολουθούν τον τελευταίο τονισμό του κάθε στίχου, πρέπει να είναι μεταξύ τους τέλεια ομόηχοι. Χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ορθογραφία.

http://wiki.kithara.gr

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1728

Νοέ 08 2011

Γιώργος Ιωάννου “13 – 12 – 43”

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Το διήγημα, που έχει τον τίτλο “+ 13 – 12 – 43”, ανήκει στη συλλογή “Για ένα φιλότιμο” (1964). Την περίοδο της γερμανικής κατοχής είχαν εκτελεστεί πολλοί `Ελληνες που πρόβαλλαν αντίσταση στον κατακτητή, αλλά και αθώα παιδιά. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 οι Γερμανοί πυρπόλησαν τα Καλάβρυτα και διοργάνωσαν ομαδικές εκτελέσεις. Ο τίτλος του κειμένου παραπέμπει σε αυτή την ημερομηνία. Το διήγημα, λοιπόν, αναφέρεται στην εκταφή των οστών ενός δεκαεξάχρονου παιδιού και την ασεβή στάση των τουριστών.

Η γλώσσα του διηγήματος είναι η δημοτική. Το ύφος είναι απλό, λιτό, αλλά σε μερικά σημεία γίνεται συγκινητικό.

ΓΛΩΣΣΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

  • λειχήνες = ποώδη φυτά.
  • κιβούρι = μνήμα, τάφος.
  • ανακομιδή = η μεταφορά των οστών του νεκρού σε άλλο τάφο ή οστεοφυλάκιο.

ΔΟΜΗ

  • 1η Ενότητα: “Φτάνω στο σημείο … καλύτερο από τ’ άλλα”: Η σκηνή της εκταφής του 16χρόνου αγοριού από τα αδέρφια του.
  • 2η ενότητα: “`Ομως ένα μπουλούκι … υποκείμενο”: Η αδιαφορία των τουριστών για τη θυσία του παιδιού και η τελική στάση του συγγραφέα.

ΑΝΑΛΥΣΗ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ

`Ενας άντρας και μια γυναίκα ξέθαβαν τα κόκαλα του δεκαεξάχρονου αδερφού τους που εκτελέστηκε πριν από 20 χρόνια από τους Γερμανούς. Τα αδέρφια του παλικαριού έκλαιγαν σιωπηλά. Ο συγγραφέας παρακολουθούσε με συγκίνηση τα έθιμα της ανακομιδής των οστών (ξέπλυμα οστών με κρασί, θυμίασμα). `Οταν είδε το σημάδι της σφαίρας στο κρανίο του παιδιού συγκλονίστηκε και ένιωσε την ανάγκη να προσκυνήσει τα κόκαλα. Προσπαθούσε να φανταστεί την ψυχολογία του παιδιού την ώρα της εκτέλεσης και παράλληλα ένιωθε ντροπή για τις στιγμές που δείλιασε μπροστά σε ασήμαντους κινδύνους. `Οταν είδε την ημερομηνία εκτέλεσης του παιδιού πάνω στον τάφο, του ήρθε στο νου ένα σχετικό μοιρολόγι.

Ξαφνικά έφτασε στο νεκροταφείο μια ομάδα από ντόπιους τουρίστες. Οι τελευταίοι κατέθεσαν ένα δάφνινο στεφάνι και άρχισαν να διαβάζουν το ιστορικό της εκτέλεσης των 1200 ανθρώπων. `Ομως, μετά μιλούσαν και γελούσαν δυνατά, χωρίς να σεβαστούν τα δύο αδέρφια. Κάποιες γυναίκες ρωτούσαν αδιάκριτα τον αδερφό του νεκρού παιδιού λεπτομέρειες για τις συνθήκες της εκτέλεσης.

`Οταν ο τελευταίος τους έδειξε το κρανίο του παιδιού, απομακρύνθηκαν. Κάποιος από το πλήθος είπε ότι δικαιολογημένα οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους 1200 ανθρώπους, επειδή τόλμησαν ν’ αντισταθούν. Κανένας δε διαμαρτυρήθηκε, γεγονός που δείχνει ότι συμφωνούσαν μαζί του. Ο συγγραφέας αισθάνθηκε αγανάκτηση και απέχθεια γι’ αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι δε σεβάστηκαν τη μνήμη του παιδιού. Επίσης, ευχήθηκε να μη χρειαστεί ξανά να έχει συναναστροφές με τέτοιου είδους ανθρώπους.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

`Ολοι οι άνθρωποι πρέπει να σέβονται και να τιμούν εκείνους που θυσίασαν τη ζωή τους για την ελευθερία της πατρίδας.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Γ΄ Λυκείου)

1. Το πεζογράφημα αποτελείται από δυο ενότητες. Ποια περιστατικά από την κάθε ενότητα καθορίζουν τη στάση του συγγραφέα; Ποια είναι αυτή; Να βρείτε τις λέξεις και τις φράσεις που την αποδίδουν.

Και στις δυο ενότητες του πεζογραφήματος υπάρχουν κάποια περιστατικά, που καθορίζουν τη στάση του συγγραφέα. Ο τελευταίος νιώθει ταραχή και συγκίνηση, όταν βλέπει τα αδέρφια του παιδιού να ξεθάβουν τα κόκαλα. Χαρακτηριστικά αναφέρει: “Και τώρα … σε κείνον τον τάφο”. Αισθάνεται πολύ τυχερός που τα αδέρφια του παιδιού τον άφησαν να μείνει κοντά τους. `Επειτα σκέφτεται ότι το παιδί θα προτιμούσε να ήταν πέτρα ή πουλί την ώρα της εκτέλεσης, για να γλίτωνε.

Το ίδιο αισθανόταν και ο συγγραφέας μπροστά στις δύσκολες στιγμές. Για να εκφράσει την προσωπική του άποψη αναφέρει: “Εγώ τουλάχιστο έτσι … τα φυτά και τα πουλιά”.

Βλέποντας την ημερομηνία εκτέλεσης του παιδιού, του έρχεται στο νου ένα μοιρολόγι, που ταίριαζε στον ηρωικό θάνατο του παιδιού.

Στη δεύτερη ενότητα τα περιστατικά που καθορίζουν τη στάση του συγγραφέα είναι: η εμφάνιση των ντόπιων τουριστών, η ψυχρή εκφώνηση ενός λόγου για το ιστορικό της εκτέλεσης και η αδιάκριτη περιέργεια των γυναικών προς τον αδερφό του παιδιού.

Η απομάκρυνση των τουριστών στη θέα του κρανίου και η βρισιά ενός από αυτούς, οργίζει και αγανακτεί το συγγραφέα. Χαρακτηριστικά αναφέρει: “Μου’ ρθε να πέσω … προχωρήσει”. Αισθάνεται ντροπή, γιατί δεν μπορεί να προσφέρει κάτι παραπάνω στο νεκρό. Νιώθει ότι βρίσκεται στην ίδια θέση με τους τουρίστες “Εγώ τα’χω … του πούλμαν”. Τέλος, αποφασίζει να διακόψει κάθε επαφή με τους ανθρώπους που συγκινούνται επιφανειακά και δεν καταλαβαίνουν το νόημα της θυσίας. Μ’ αυτήν την απόφαση από μέρους του συγγραφέα τελειώνει το διήγημα “Γι’ αυτό ξεκίνησα … υποκείμενα”

2. Στο πεζογράφημα δίνονται έμμεσα αρκετές πληροφορίες για την περίοδο της κατοχής αλλά και τα αμέσως μετακατοχικά χρόνια. Να τις επισημάνετε και να ανασυνθέσετε την κατάσταση που απεικονίζουν.

Στο πεζογράφημα δίνονται αρκετές πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατούσε την περίοδο της κατοχής και στα μετακατοχικά χρόνια. Εκείνα τα δύσκολα χρόνια ο γερμανικός στρατός οργάνωνε ομαδικές εκτελέσεις, για να εκδικηθεί τους `Ελληνες που αντιστέκονταν. Μετά τις ομαδικές εκτελέσεις έθαβαν τα πτώματα σε ομαδικούς τάφους. Η πληροφορία αυτή μας δίνεται έμμεσα στην αρχή του κειμένου: “Φτάνω στο σημείο … ταφής”. Οι Γερμανοί εκτελούσαν αθώους πολίτες και παιδιά. Στη μέση της δεύτερης παραγράφου αναφέρεται: “`Αλλωστε το παιδάκι … μαρτύρησε”. Στους τόπους των εκτελέσεων κάποιος Γερμανός αξιωματικός έδινε τη χαριστική βολή σ’ αυτούς που δεν είχαν ακόμη πεθάνει, για να μη βασανιστούν. Η χαριστική βολή δινόταν συνήθως πίσω απ’ τ’ αυτί ή στο μέτωπο, όπως φαίνεται να συνέβη και με το μικρό παιδί του κειμένου: “Μονάχα όταν … βολή”. Μαζί με το μικρό εκτελέστηκαν και πάρα πολλοί άλλοι. έμμεσα υπονοείται με τη φράση: “από τόσο αίμα … κορμιά”.

Στην πρώτη παράγραφο της δεύτερης ενότητας μάς δίνεται ο αριθμός των ατόμων που εκτελέστηκαν στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 με τη φράση: “το ιστορικό της εκτελέσεως των 1200 ανθρώπων”.

Στην κατοχή μερικοί `Ελληνες είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς. Μετά την κατοχή οι συνεργάτες των Γερμανών διορίστηκαν σε δημόσια αξιώματα. Οι προδότες της πατρίδας δικαιώθηκαν, ενώ οι αγωνιστές δεν υπολογίστηκαν καθόλου. Η κατάσταση αυτή επιβεβαιώνεται και από το σχετικό απόσπασμα του διηγήματος “Πήραν να κατηφορίζουν … με στολή μαζί τους”.

Τέλος, γίνεται έμμεση αναφορά στην οικονομική βοήθεια που έστειλε η Αμερική στη μεταπολεμική Ελλάδα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται: “κάσα χαρτονένια … αμερικάνικης βοήθειας”.

3. Να επισημάνετε υπαινιγμούς που αναφέρονται στη στάση των ανθρώπων κατά την κατοχή και κατά τη σύγχρονη (με το χρόνο συγγραφής του διηγήματος) περίοδο και να εξετάσετε το ρόλο που παίζουν μέσα σε όλο το διήγημα.

Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πολλοί άνθρωποι θυσίασαν τη ζωή τους, για να ελευθερώσουν την πατρίδα τους. Το γεγονός αυτό υπονοείται με τη φράση “Μπορεί να ήταν … εκατοντάδες κορμιά”. `Ομως, κάποιοι `Ελληνες πρόδωσαν την πατρίδα τους και συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς. Μετά τον πόλεμο, οι προδότες απέκτησαν δημόσια αξιώματα. `Ισως ένα από αυτούς να είναι και ο αστυνομικός με τη στολή. Οι αγωνιστές της αντίστασης ήταν αναγκασμένοι να υπομένουν τις προσβολές των ανθρώπων που τους κατηγορούσαν. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ήταν “μαθημένοι από κάτι τέτοια”. Ο άγνωστος τουρίστας δικαίωσε τους Γερμανούς για τις ομαδικές εκτελέσεις. Το γεγονός ότι οι υπόλοιποι δε διαφώνησαν, δείχνει ότι συμφωνούσαν μαζί του. Μετά τον πόλεμο, ο κόσμος φοβόταν να εκφραστεί ελεύθερα, επειδή οι συνεργάτες των Γερμανών είχαν αποκτήσει δημόσια αξιώματα. Η κατάσταση αυτή επιβεβαιώνεται από το παρακάτω απόσπασμα: “Πήραν να κατηφορίζουν … με στολή μαζί τους”. Η στάση των ανθρώπων αυτών οδηγεί το συγγραφέα στην απόφαση να μη συναναστρέφεται πια με ανθρώπους που δε σέβονται τους αγωνιστές.

http://www.odyssey.com.c

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1718

Νοέ 06 2011

Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη “Το Μοιρολόγι της Φώκιας”

1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Το διήγημα αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Πατρίς” το 1908 και ανήκει στη συλλογή “Πασχαλινά Διηγήματα”. “Το Μοιρολόγι της Φώκιας” είναι από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη. Σ’ αυτό ο συγγραφέας εκφράζει τις σκέψεις του για τον ανθρώπινο πόνο και τις ατυχίες της ζωής. `Ισως ο Παπαδιαμάντης να αναφέρεται στον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, που έφερε μεγάλο πλήγμα στο εθνικό φιλότιμο των Ελλήνων.

Το “Μοιρολόγι της Φώκιας” παρουσιάζει τη γριά Λούκαινα και τον πνιγμό της εγγονής της.

Η γλώσσα του διηγήματος είναι η καθαρεύουσα, ανάμεικτη με δημοτικισμούς και τοπικούς ιδιωματισμούς της Σκιάθου. Το ύφος του διηγήματος είναι παραστατικό, δραματικό και ταυτόχρονα λυρικό.

2. ΓΛΩΣΣΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

  • μνημούρια = τα μνήματα
  • αβασταγή = μπόγος, δέμα
  • μέλπω = τραγουδώ
  • θωπεύω = χαϊδεύω, αγγίζω
  • περίβολος = φράγμα
  • υπάγω = πηγαίνω
  • θητεύω = υπηρετώ, (μτφ) περνώ
  • χράμια = μάλλινα σκεπάσματα
  • σκουτιά = μάλλινα ρούχα
  • ξεγλυκαίνω = ξεπλένω
  • χθαμαλός = χαμηλός
  • γήλοφος = λόφος από χώμα, μικρό βουνό
  • εφ ου = πάνω στο(ν) οποίο
  • κλιτός = πλαγιά
  • αενάως = αιώνια, συνέχεια
  • πανδέγμων = αυτός που δέχεται τα πάντα
  • ανακομιδή = η μεταφορά λειψάνων του νεκρού σε άλλο τάφο ή οστεοφυλάκιο
  • βόστρυχος = μπούκλα
  • σουραύλι = φλογέρα
  • μαρσίπιον = μικρός δερμάτινος σάκος
  • λάκκα = άνοιγμα, ανώμαλο μέρος
  • κοπάζω = ηρεμώ, σταματώ
  • γολέτα = είδος καραβιού με πανιά
  • κάμπτω = περνώ στρίβοντας
  • κάβος = ακρωτήριο
  • θέλγομαι = γοητεύομαι
  • λικνίζομαι = κουνιέμαι
  • μάμμη = γιαγιά
  • αμφίλυκη = το βραδινό φως, το μούχρωμα
  • οφρύς = το φρύδι
  • ως έγγιστα = περίπου
  • πλαταγισμός = ο θόρυβος του πεσίματος στο νερό
  • εντριβής = αυτός που έχει πείρα

3. ΔΟΜΗ

  • 1η Ενότητα: “Κάτω από τον … του κρημνού”: Η γριά Λούκαινα σε μια στιγμή της καθημερινής ζωής και το τραγούδι του βοσκού.
  • 2η Ενότητα: “Μια γολέτα ήτο … παρουσίαν της”: Ο άδικος χαμός της μικρής Ακριβούλας.
  • 3η Ενότητα: “Καθώς είχε νυχτώσει … του κόσμου”: Η γενική άγνοια για το θάνατο της Ακριβούλας και το μοιρολόγι της φώκιας.

4. ΑΝΑΛΥΣΗ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Η γριά Λούκαινα πηγαίνει στη θάλασσα, για να πλύνει τα σεντόνια της. Στο δρόμο τραγουδά ένα μοιρολόγι για τον άντρα της και τα πέντε παιδιά της, που είχαν πεθάνει.

Η γριά Λούκαινα έμενε με την κόρη της, που είχε έξι παιδιά. Δεξιά της είναι το νεκροταφείο. Ενώ η γριά Λούκαινα έπλυνε τα σεντόνια της, ένας βοσκός έπαιζε με τη φλογέρα του ένα χαρούμενο τραγούδι. Τη φλογέρα την ακούνε όλοι. η γριά Λούκαινα, οι χωρικοί, η φώκια που λικνίζεται στα κύματα. Στο μεταξύ η Ακριβούλα,η μεγαλύτερη εγγονή της γριάς, έφυγε από το σπίτι. Στην προσπάθεια της να βρει τη γιαγιά της, χάνει το δρόμο της και πνίγεται στη θάλασσα.

Το τραγούδι του βοσκού εμποδίζει τη φωνή της Ακριβούλας να ακουστεί. Η γιαγιά της δε δίνει σημασία στο θόρυβο που ακούει, επειδή νομίζει ότι ο βοσκός πέταξε κάποια πέτρα στη θάλασσα. Κανένας δεν καταλαβαίνει ότι η Ακριβούλα πνίγηκε. Μόνο η φώκια βρήκε το πνιγμένο σώμα της Ακριβούλας και άρχισε να το μοιρολογεί. Σύμφωνα με τη γνώμη ενός γέρου ψαρά, η φώκια έλεγε ότι η γριά θρηνεί ακόμη για παλιά ατυχήματα και δεν υποψιάζεται ότι η εγγονή της πνίγηκε.

5. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

Κάποια τυχαία περιστατικά οδηγούν πολλές φορές στο θάνατο ενός ανθρώπου. Ο θάνατος και η ζωή είναι πάρα πολύ κοντά. Τα βάσανα των ανθρώπων δεν τελειώνουν ποτέ. Στη ζωή οι χαρές και οι λύπες εναλλάσσονται μεταξύ τους.

B. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Β΄ Λυκείου)

1. Στο διήγημα υπάρχουν πολλά μερικότερα θέματα (σκηνές, εικόνες, αναφορές) που σχετίζονται είτε με τη ζωή είτε με το θάνατο (να τα επισημάνετε). Ποια σημασία νομίζετε ότι έχει η αντιπαράθεσή τους για το διήγημα;

Μέσα στο διήγημα αυτό υπάρχουν κάποιες αντιθετικές εικόνες, που άλλες σχετίζονται με τη ζωή και άλλες με το θάνατο. Οι εικόνες αυτές δεν παρουσιάζονται ξεκάθαρα, αλλά αναμειγνύονται μεταξύ τους. Στην αρχή του κειμένου το σκηνικό θυμίζει θάνατο. γίνεται αναφορά στο νεκροταφείο. Η επόμενη εικόνα παρουσιάζει τα παιδιά που παίζουν στην παραλία. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η γριά Λούκαινα που μοιρολογεί για το χαμό των παιδιών της και το νεκροταφείο. Πάνω από το κοιμητήριο παίζει τη φλογέρα του ένας νεαρός βοσκός. Η σκηνή με το βοσκό μετριάζει τη μακάβρια περιγραφή του κοιμητηρίου. Το τραγούδι του βοσκού συμβολίζει τη χαρούμενη πλευρά της ζωής. Επίσης, υπάρχουν κάποιες εκφράσεις που δεν είναι ξεκάθαρο, αν αναφέρονται στη ζωή ή στο θάνατο. Οι κυριότερες είναι: “έμελπεν εν πένθιμον μοιρολόγι”, “αι ακτίνες του εθώπευον κατέναντι της τον μικρόν περίβολον και τα μνήματα των νεκρών, πάλλευκα, ασβεστωμένα, λάμποντα εις τα τελευταίας του ακτίνας”, “κήπος της φθοράς”, “λείψανα από χρυσές γόβες ή χρυσοκέντητα πουκάμισα”. Οι αντιθετικές αυτές εκφράσεις θέλουν να τονίσουν ακόμη περισσότερο πόσο κοντά βρίσκεται ο θάνατος και η ζωή.

Στη δεύτερη ενότητα η εικόνα της Ακριβούλας, που γοητεύεται από το τραγούδι του βοσκού, έρχεται σε αντίθεση με τον τραγικό πνιγμό της. `Ενα τραγούδι που υμνεί την ομορφιά της ζωής, γίνεται αφορμή να πεθάνει η Ακριβούλα. Τέλος, το μοιρολόγι της φώκιας είναι μια λυρική σκηνή, που έρχεται σε αντίθεση με την σκληρή περιγραφή του θανάτου της μικρής.

Η αντιπαράθεση ζωής και θανάτου παρουσιάζεται σαν αιτία να μη γίνει αντιληπτός ο πνιγμός της Ακριβούλας. Το τραγούδι του βοσκού εμποδίζει να ακουστεί η φωνή της μικρής.

Γενικότερα, όμως ο συγγραφέας με αυτές τις αντιθετικές εικόνες, θέλει να τονίσει ότι η ζωή και ο θάνατος, οι χαρούμενες και οι δυσάρεστες στιγμές συνυπάρχουν.

2. Με ποια επιμέρους περιστατικά προετοιμάζεται ο πνιγμός της Ακριβούλας, ώστε να μη συμβεί κατά τρόπο αυθαίρετο;

Ο συγγραφέας μάς προετοιμάζει ψυχολογικά για τον πνιγμό της Ακριβούλας. Αρχικά, η μικρή βγαίνει από το σπίτι κρυφά από τη μητέρα της. Ψάχνει να βρει τη γιαγιά της, αλλά δεν ξέρει ποιο μονοπάτι να ακολουθήσει. Η Ακριβούλα γοητεύεται από το τραγούδι του βοσκού και στέκεται να το ακούσει. Επειδή είναι σκοτεινά, χάνει το δρόμο της. Αρχικά, κατηφορίζει ένα απότομο μονοπάτι. Δοκιμάζει να γυρίσει πίσω, αλλά δεν τα καταφέρνει. Καθώς σκοτεινιάζει, το αδιέξοδο της μικρής μεγαλώνει. Ξαναδοκιμάζει να ανέβει το μονοπάτι, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Γλίστρησε, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Η αφηγηματική κλιμάκωση των περιστατικών προετοιμάζει ψυχολογικά τους αναγνώστες, ώστε ο πνιγμός της Ακριβούλας να μη συμβεί με απότομο τρόπο.

3. Το διήγημα αρχίζει με μοιρολόγι (της γριάς Λούκαινας) και τελειώνει με μοιρολόγι (της φώκιας). Ποιο μεταδίδει ισχυρότερη συγκίνηση; Μπορείτε να εξηγήσετε γιατί;

Το διήγημα ακολουθεί το σχήμα του κύκλου. αρχίζει και τελειώνει με μοιρολόγι. Η γριά Λούκαινα μοιρολογεί άτομα που έχουν πεθάνει πριν από πολλά χρόνια. Το μοιρολόγι της γριάς δε μας συγκινεί πολύ, γιατί οι θάνατοι αυτοί έγιναν στο παρελθόν και δε μας περιγράφονται.

Αντίθετα, το μοιρολόγι της φώκιας αναφέρεται στον πνιγμό της Ακριβούλας, που συμβαίνει στο αφηγηματικό παρόν. Ο αναγνώστης παρακολουθεί την απεγνωσμένη προσπάθεια της Ακριβούλας να ζήσει και συγκινείται από τον άδικο χαμό της. Το μοιρολόγι της φώκιας αναφέρεται σε ένα καινούριο ατύχημα, που κανένας δεν το πήρε είδηση.

Δεν μπορεί να βρεθεί ένα ανθρώπινο μοιρολόγι που να εκφράσει τόσο έντονα το χαμό αυτό. `Ετσι η φώκια αναγκάζεται να θρηνήσει τη μικρή. Το γεγονός αυτό εκφράζει τη συμμετοχή της φύσης στα ανθρώπινα βάσανα. Το μοιρολόγι της φώκιας προκαλεί μεγαλύτερη συγκίνηση, γιατί είναι γραμμένο σε ποιητικό μέτρο. Σύμφωνα με τα λόγια της φώκιας, η Ακριβούλα θα έχει φύκια για στεφάνια και κοχύλια για προικιά. Ο αναγνώστης λυπάται τη μικρή Ακριβούλα, που δεν πρόλαβε να χαρεί τη ζωή.

4. Στο διήγημα, προς το τέλος, μετά τον πνιγμό της Ακριβούλας, παρατηρούμε την επανάληψη του ρήματος “εξηκολούθει” που αναφέρεται κατά σειρά στη γριά Λούκαινα, στη γολέτα, στο βοσκό. Ποιο νομίζετε ότι είναι το νόημα αυτής της επανάληψης;

Προς το τέλος του διηγήματος το ρήμα “εξηκολούθει”, χρησιμοποιείται τρεις φορές. Ο συγγραφέας επαναλαμβάνει αυτό το ρήμα, για να δείξει ότι όλοι συνεχίζουν τη ζωή τους, χωρίς να πάρουν είδηση το χαμό της μικρής. Συγκεκριμένα, η γριά συνέχιζε την επιστροφή της στο σπίτι, η γολέτα τους κύκλους της μέσα στο λιμάνι, ο βοσκός το τραγούδι του. Η επανάληψη αυτή δηλώνει τη συνέχεια της ζωής. Οι χαρές θα διαδέχονται συνεχώς τις λύπες και αντίστροφα. Τα βάσανα δε θα τελειώσουν ποτέ. Παρ’ όλα αυτά οι άνθρωποι πρέπει να βρουν το κουράγιο να συνεχίσουν.

5. Πώς διαγράφεται η μορφή της γριάς Λούκαινας μέσα στο διήγημα;

Η γριά Λούκαινα είναι ο βασικός χαρακτήρας του διηγήματος. Η φτώχεια την υποχρεώνει να βοηθήσει την παντρεμένη κόρη της. Η μοίρα στάθηκε σκληρή μαζί της. έχασε τα παιδιά της και τον άντρα της και το μόνο που της απόμεινε είναι να θρηνεί για την κακή της τύχη. Η γριά Λούκαινα συμβολίζει τον άνθρωπο που δέχεται τα χτυπήματα της μοίρας. `Ομως, κάνει υπομονή και γίνεται ακόμη πιο δυνατή από τις συμφορές. Η γριά είναι τραγικό πρόσωπο, γιατί μια καινούρια συμφορά θα τη βρει. Μοιρολογεί τα προηγούμενα ατυχήματά της και δεν παίρνει είδηση τον πνιγμό της εγγονής της. Επίσης, παρουσιάζεται λίγο αδιάφορη γι’ αυτά που συμβαίνουν γύρω της. Ακούγοντας το θόρυβο που έκαναν τα νερά απ’ το πέσιμο της μικρής, δε δίνει πολλή σημασία και συνεχίζει το δρόμο της.

6. Η γριά Λούκαινα ως το τέλος του διηγήματος δεν αντιλαμβάνεται τον πνιγμό. Νομίζετε ότι αυτό είναι αρετή ή αδυναμία του διηγήματος;

Η γριά δεν υποψιάζεται τίποτα για το καινούριο ατύχημα, που έχει συμβεί. Συνεχίζει αδιάφορη το δρόμο της, αγνοώντας τον πνιγμό της Ακριβούλας μέχρι το τέλος του διηγήματος. Το στοιχείο αυτό πρέπει να θεωρηθεί αρετή του διηγήματος. Σκοπός του συγγραφέα δεν είναι να μας παρουσιάσει τη Λούκαινα να θρηνεί για το χαμό της εγγονής της. Απλώς, μ’ αυτό τον τρόπο θέλει να τονίσει ότι τα ανθρώπινα βάσανα δεν τελειώνουν ποτέ. Η ζωή συνεχίζεται αδιάφορη παρόλο τον πνιγμό της μικρής. Το στοιχείο αυτό προσδίδει τραγικότητα στο διήγημα. Οι άνθρωποι είναι απορροφημένοι στις ασχολίες τους και δεν υποψιάζονται πόσο κοντά είναι ο θάνατος.

7. Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι ρεαλιστικό αλλά ποιητικό. Νομίζετε ότι προϋπάρχουν στο διήγημα ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος;

Το διήγημα τελειώνει με το μοιρολόγι της φώκιας, στοιχείο που δίνει λυρικό τόνο στο ποίημα. Μ’ αυτό τον τρόπο ο συγγραφέας θέλει να μετριάσει τη σκληρή περιγραφή του θανάτου της Ακριβούλας. Στο διήγημα υπάρχουν και άλλα ποιητικά στοιχεία όπως: ο βοσκός που παίζει ένα τραγούδι με τη φλογέρα του, η φώκια που λικνίζεται στα κύματα, η Ακριβούλα που γοητεύεται απ’ το τραγούδι. Η μικρή πνίγεται, ενώ ο βοσκός παίζει ακόμη τη φλογέρα του.

http://www.odyssey.com.cy/

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1715

Οκτ 04 2011

“Ερωτόκριτος” : Ήρθεν η Ώρα κι ο Καιρός” [στίχοι 767-818]

Απόσπασμα Β’ (Μέρος Ε’)

ΓΛΩΣΣΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

  • χώνει: κρύβει
  • εγρικάτο: ακούετο
  • έσμιξες: έσμιξη – συνάντηση / σμίξιμο
  • πρικαμένο: πικραμένο
  • αμέ: αλλά
  • νένα: παραμάνα
  • ανιμένεις: περιμένεις
  • στα θέλει: σε κείνα που θέλει
  • ανημπόρετα: αδύνατα
  • κι ώστε να ζει: κι όσο ζει
  • ανέ διαβού: κι αν περάσουν
  • σκόλασε: διώξε
  • ο ξένος: είναι ο Ερωτόκριτος ο οποίος δεν έχει ακόμη αποκαλυφθεί.

ΔΟΜΗ

Το απόσπασμα αυτό είναι παρμένο από το Ε΄ Μέρος του “Ερωτόκριτου” και αναφέρεται στη δοκιμασία της Αρετούσας από τον Ερωτόκριτο πριν αποκαλύψει την ταυτότητα του. Μπορεί να χωρισθεί σε δύο ενότητες, δηλαδή:

  • 1η Ενότητα: “`Ηρθεν η ώρα κι ο καιρός … κι όλα τσι φανερώνουν” (Στίχοι 1-24). Η ενότητα αυτή αποτελεί μια ανεπανάληπτη λυρική περιγραφή της μέρας που ξημερώνει η οποία θα είναι μέρα ξεχωριστή. Η ομορφιά της νέας μέρας φανερώνει ότι κάτι πολύ ωραίο, κάτι πολύ ξεχωριστό θα συμβεί στη διάρκεια της. Ο αναγνώστης προετοιμάζεται έτσι για το τι θα ακολουθήσει. Ξημερώνει μια χαρούμενη μέρα, όλη η φύση γιορτάζει, τα φυτά και τα ζώα χαίρονται. Ο ήλιος ανατέλλει λαμπερός, τα δέντρα ανθίζουν, η θάλασσα ήσυχη και γλυκιά. Τα πουλιά κελαηδούν χαρούμενα και σμίγουν στις φυλλωσιές των δέντρων, τ’ αηδόνια πετούν χαρούμενα.
  • 2η Ενότητα: “Και μες στη σκοτεινή φυλακήν …και να βρεθεί καλή ώρα ” (στίχοι 25- 53). Η δεύτερη ενότητα διαδραματίζεται στη φυλακή όπου η Αρετούσα φυλακίστηκε από τον βασιλιά πατέρα της γιατί αρνήθηκε να παντρευτεί το ρηγόπουλο που της προξένεψε και περιμένει τον Ερωτόκριτο. Μαζί της βρίσκεται και η Φροσύνη η γριά παραμάνα της. Δυο πουλιά μπαίνουν στη φυλακή, πετούν πάνω από το κεφάλι της Αρετούσας και φεύγουν μακριά. Η παραμάνα εκλαμβάνει το φαινόμενο αυτό ως καλό προμήνυμα και μαλώνει μαλακά την Αρετούσα γιατί διώχνει τα προξενιά που της φέρνει ο πατέρας της. Ταυτόχρονα εκφράζει τη γνώμη ότι ο Ερωτόκριτος που βρίσκεται εξόριστος στα ξένα δεν πρόκειται να επιστρέψει ποτέ. Τέλος συμβουλεύει την Αρετούσα να παντρευτεί τον ξένο που έσωσε τη χώρα από την υποδούλωση.

ΑΝΑΛΥΣΗ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Πρόκειται για μια από τις πιο συγκινητικές σκηνές του ποιήματος. Ο συγγραφέας προετοιμάζει τον αναγνώστη στο τι θα επακολουθήσει. Ο ίδιος ο τίτλος του αποσπάσματος “`Ηρθεν η ώρα κι ο καιρός” φανερώνει ότι κάτι συνταρακτικό θα συμβεί κι αυτό αποκαλύπτεται στους δυο πρώτους στίχους (767-8). `Εφθασε η μέρα κατά την οποία ο Ερωτόκριτος θ’ αποκαλύψει στην Αρετούσα ποιος είναι.

Ολόκληρη η φύση είναι χαρούμενη. Επομένως κάποιο χαρούμενο γεγονός θα συμβεί. Η περιγραφή της φύσης γίνεται από τον ποιητή με πολλή λυρικότητα. Η αυγή της νέας μέρας είναι ολόχαρη. Τα δέντρα ανθίζουν, οι παραλίες έλαμπαν, οι ολόχρυσες ακτίνες του ήλιου στολίζουν τα βουνά και τους κάμπους. Τα πουλιά κελαηδούν χαρούμενα, πετούν από δέντρο σε δέντρο και ζευγαρώνουν. Τα λιγοστά σύννεφα λάμπουν σαν παραχρυσωμένα. Τ’ αηδόνια κελαηδούν χαρούμενα. Ακόμη, γελούν ως κι οι δρόμοι και τα στενά.

Ενώ η φύση έξω χαίρεται η Αρετούσα βρίσκεται κλεισμένη στη φυλακή όπου την έκλεισε ο βασιλιάς πατέρας της, ο Ηράκλης, επειδή αρνήθηκε να παντρευτεί τον άντρα που της πρότεινε. Μαζί της βρίσκεται και η γριά παραμάνα της, η Φροσύνη.

Δυο όμορφα πουλιά μπαίνουν στη φυλακή, πετούν πάνω από την κεφαλή της Αρετούσας και γλυκοκελαηδούν. `Υστερα φεύγουν αγκαλιασμένα. Η γριά παραμάνα εκλαμβάνει το πέταγμα αυτό των πουλιών ως καλό σημάδι και λέγει στην Αρετούσα πως αυτό είναι το σημάδι του γάμου της. Στη συνέχεια μαλώνει τρυφερά την Αρετούσα γιατί απορρίπτει τα προξενιά του πατέρα της και παραμένει στη γεμάτη από βρόμα φυλακή περιμένοντας τον Ερωτόκριτο. Μάλιστα προχωρεί ακόμα πιο πέρα και της λέγει πως ακόμη και χίλια χρόνια να περάσουν ο Ερωτόκριτος δεν πρόκειται να επιστρέψει στη χώρα. Καταλήγει συμβουλεύοντας την Αρετούσα να παντρευτεί τον ξένο που της προξενεύει ο πατέρας της και ο οποίος έσωσε τη χώρα από την υποδούλωση.

ΙΔΕΕΣ

  • Η περιγραφή της φύσης από τον ποιητή γίνεται με πολλή λυρικότητα. Η μέρα κατά την οποία θα διαδραματιστούν χαρούμενα και συγκλονιστικά γεγονότα, είναι χαρούμενη. Ολόκληρη η φύση γιορτάζει και γελά. Τα δέντρα, τα πουλιά, ακόμη και οι δρόμοι και τα στενά της χώρας, χαίρονται.Αποκτούν πρόσωπο και ψυχή και συμμετέχουν στα γιορτινά γεγονότα που θ’ ακολουθήσουν. Ολόκληρη η περιγραφή δημιουργεί στον αναγνώστη αισθήματα ευφορίας, χαράς και αγαλλίασης. Σίγουρα μια τέτοια όμορφη μέρα θα σημαδευτεί από ευχάριστα γεγονότα.
  • Στη λαϊκή ποίηση πολύ συχνά συναντούμε σημάδια (οιωνούς) τα οποία ερμηνεύονται ποικιλοτρόπως. Στην παρούσα περίπτωση το πέταγμα των πουλιών πάνω από την Αρετούσα, ερμηνεύτηκε από τη γριά παραμάνα της ως “καλός οιωνός”, ότι συμβολίζουν τον επικείμενο γάμο της Αρετούσας. Η ερμηνεία τέτοιων φαινομένων εξαρτάται από τη συναισθηματική κατάσταση αυτών που τα παρατηρούν. Στην Ιλιάδα του Ομήρου το πέσιμο του αετού με το φίδι ερμηνεύτηκε από τους συμβούλους του `Εκτορα ως “κακός οιωνός”, ενώ κατά τον `Εκτορα “εις οιωνός άριστος, αμύνεσθαι περί πάτρης”.
  • Οι συμβουλές της γριάς παραμάνας προς την Αρετούσα να εγκαταλείψει την άρνηση, να συμβιβασθεί και να παντρευτεί αυτόν που της προξενεύει ο βασιλιάς πατέρας της, είναι συμβουλές που έχουν ως αφετηρία τη λογική και την αδήριτη ανάγκη. Τα γεγονότα είναι ολοφάνερα. Ο Ερωτόκριτος εξόριστος στα ξένα δεν πρόκειται ποτέ να ξαναγυρίσει. Γιατί, λοιπόν, η Αρετούσα να μαραίνεται στη φυλακή; Από την άλλη, η Αρετούσα συμπεριφέρεται με βάση το συναίσθημα, όχι τη λογική. Είναι νέα και δυνατή. Θα πολεμήσει ενάντια στις αντιξοότητες για να πετύχει αυτό που της λέει η καρδιά της.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α΄ Λυκείου, σελ. 111)

1. Μετά από το απόσπασμα που διαβάσατε θα ακολουθήσει η αναγνώριση του Ερωτόκριτου από την Αρετούσα. Πώς προετοιμάζεται το γεγονός αυτό στους στίχους 3-30;

Ο ποιητής με άφθαστη λυρικότητα περιγράφει την ομορφιά της φύσης κατά τη νέα μέρα που ξημερώνει. `Ολα όμορφα, όλα χαρούμενα. Η φύση γιορτάζει. Τα δέντρα ανθίζουν, τα πουλιά κελαηδούν και ζευγαρώνουν. Πρόκειται για ένα ξεφάντωμα ζωής και ομορφιάς. Σίγουρα σε μια τέτοια μέρα, κάτι ωραίο και ευχάριστο θα συμβεί. Ο αναγνώστης γεμίζει από την προσμονή του ευχάριστου γεγονότος που αναμένεται.

2. Το απόσπασμα χωρίζεται βασικά σε δύο μέρη. Στο πρώτο κυριαρχεί ένα αίσθημα αισιοδοξίας και ευφορίας. Να το παρακολουθήσετε στη διαδοχή των εικόνων της φύσης και να επισημάνετε πως διοχετεύεται σ’ αυτές.

Το αίσθημα της αισιοδοξίας και ευφορίας διοχετεύεται στον αναγνώστη από την λυρική περιγραφή της φυσικής ομορφιάς που κυριαρχεί ολόγυρα τη μέρα που επίκειται η αναγνώριση της Αρετούσας και του Ερωτόκριτου. Η αυγή είναι ολόχαρη, τα δέντρα ανθίζουν, τα περιγιάλια λάμπουν, οι χρυσές ακτίνες του ήλιου κάνουν τα βουνά και τους κάμπους να λάμπουν, τα πουλιά κελαηδούν και ζευγαρώνουν. `Ολη αυτή η ομορφιά δεν μπορεί παρά να μεταδώσει στον αναγνώστη χαρά και αισιοδοξία για το ευχάριστο τέλος του ποιήματος.

3. Οι συμβουλές της Φροσύνης τι αισθήματα εκφράζουν;

Οι συμβουλές της γριάς παραμάνας υποδηλώνουν την άπειρη αγάπη της για την Αρετούσα, την κόρη που υπηρετεί από τον καιρό που γεννήθηκε. Δεν μπορεί να τη βλέπει να υποφέρει. Τη συμπονάει για την κακή της μοίρα. Εκφράζουν ακόμη την αφοσίωση της προς το βασιλικό θεσμό.

4. Στο δεύτερο μέρος επίκεντρο είναι η νένα. Να βρείτε ποιες λαϊκές αντιλήψεις υπολανθάνουν στα λόγια της.

Η πρώτη λαϊκή αντίληψη είναι ότι διάφορα σημάδια (οιωνοί) προειδοποιούν ή προαναγγέλλουν στους ανθρώπους τα μελλούμενα. Αν πρόκειται για ευχάριστα γεγονότα, πρόκειται για καλούς οιωνούς, αν πρόκειται για δυσάρεστα τότε μιλούμε για κακούς οιωνούς. Στα παλιά χρόνια οι οιωνοί (τα σημάδια) ερμηνεύονται από τους μάντεις. Στην Ιλιάδα, ο μάντης Κάλχας εκαλείτο από τον Αγαμέμνονα να ερμηνεύσει διάφορους οιωνούς που παρατηρούνταν.

`Αλλη αντίληψη είναι ότι ο γάμος μιας κοπέλας είναι υπόθεση της οικογένειας και πιο συγκεκριμένα του πατέρα. Ο πατέρας ξέρει καλύτερα πιο είναι το συμφέρον. `Ετσι η κόρη πρέπει να υποτάσσεται. Μ’ αυτό τον τρόπο δείχνει και την καλή της ανατροφή. Ο γάμος είναι αποτέλεσμα προξενιού που φέρνουν στον πατέρα.

Τέλος άλλη λαϊκή αντίληψη είναι ότι δεν πρέπει να κυνηγούμε τα άπιαστα όνειρα αλλά να υποτασσόμαστε στην αδήριτη ανάγκη. Μπροστά στην ανάγκη ακόμη και οι θεοί υποτάσσονταν: “ανάγκα και θεοί πείθονται”.

http://www.odyssey.com.cy

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1599

Σεπ 09 2011

Γ. Σεφέρης “Τελευταίος Σταθμός”


Εισαγωγή

Με τον τίτλο αυτό ο ποιητής αναφέρεται στον τελευταίο σταθμό για το ταξίδι της επιστροφής στην Ελλάδα, αλλά μπορεί να είναι και ο τελευταίος σταθμός μιας πορείας, μιας ζωής, το σταμάτημα της σκέψης. Θέμα του ποιήματος είναι η φθορά και η κατάντια του ανθρώπου μέσα στους πολέμους.

Ανάλυση Στίχων

Στίχος 1: Χρόνος ξεκάθαρος, κάτι που πέρασε, το φεγγάρι είναι σύμβολο ομορφιάς, ωραίων στιγμών και αναμνήσεων και δείχνει διάθεση απολογισμού και αναπόλησης όμως είναι λίγες οι στιγμές του παρελθόντος που προσπαθεί να διαφυλάξει, είναι λίγα τα ευχάριστα που θέλει να θυμάται.

Στίχοι 2-5: Ο ποιητής προτιμούσε τις αφέγγαρες νύκτες που δεν αιχμαλωτίζεται η σκέψη από το φεγγαρόφωτο. `Ομως δηλώνει και κάτι άλλο. Μέσα στην υποβλητική εικόνα της έναστρης νύκτας ο ποιητής είναι έτοιμος να ομολογήσει αλήθειες που βγαίνουν μέσα από την ψυχή του, πράξεις πολιτικών προσώπων, ιστορία Μ. Ανατολής, δολοπλοκίες, μικρότητες πολιτικών ανδρών, παζαρέματα και ξεπουλήματα με `Αγγλους, δηλαδή βλέπει καθαρά τι πρόκειται να ακολουθήσει τώρα που έχει τελειώσει ο πόλεμος (τελειωμένη μέρα). `Ετσι, παρόλο που ο δρόμος είναι ανοικτός για τον γυρισμό, ο ποιητής δεν έχει ενθουσιασμό γιατί ο στίχος του αυτός παίρνει προφητικό χαρακτήρα και προβλέπει τα δεινά που θα πλήξουν την πατρίδα του.

Στίχοι 6-7: Στατική η θέση του ποιητή και μέσα από την αναπόληση του παρελθόντος φθάνει στο στοχασμό του παρόντος και νιώθει τύψεις, κρίση συνείδησης για τι ακολούθησε την εξόριστη κυβέρνηση ενώ η καρδιά του έμεινε πίσω στην Ελλάδα.

Στίχοι 8-11 : Οι φεγγαροβραδιές χαρίζουν στα νησιά το ωχρόλευκο χρώμα της θλιμμένης Παναγίας και κάνουν τους δρόμους, ύστερα από μια μπόρα να φαίνονται σαν ασημένιοι ποταμοί. Τούτα τα φεγγαρόφωτα υποβάλουν μια στάση νάρκης και ελευθερώνουν την μνήμη να πλάσει εικόνες ρομαντικές μια και το φεγγάρι είναι σύμβολο ρομαντισμού, μελαγχολικής αναπόλησης των περασμένων και προσμονή αυτών που θα’ ρθουν. Με την αναφορά του στα νησιά ίσως να εννοεί τα αγαπημένα νησιά του Αιγαίου. Ενώ με τις πολιτείες του Βοριά ίσως εννοεί πολυάνθρωπες πόλεις σε παλιές ευτυχισμένες μέρες από τις οποίες πέρασε, π.χ. Λονδίνο, Παρίσι. Η ενότητα κλείνει υπαινικτική: βαριά μια νάρκη, δηλαδή μια διάθεση βαριά που πνίγει και εξουθενώνει μια καρδιά και αποκοιμίζει συνειδήσεις, ίσως εννοεί τους πολιτικούς με τις ναρκωμένες συνειδήσεις.

Στίχοι 12-17: Τούτη η ώρα της προσμονής είναι βασανιστική και για τον ποιητή που κάνει ένα ηθικό απολογισμό του πολυαίμακτου πολέμου, καθώς βρίσκεται στο ιταλικό λιμάνι γίνεται κριτής και αυτοκατηγορούμενος και νιώθει κάτι σαν μεταμέλεια και ενοχή. Ακόμα ο ποιητής παραλληλίζει τη νοσταλγία, τη λαχτάρα για γυρισμό, τη φυλαγμένη στη ψυχή του σαν το πάθος του φιλάργυρου που κρύβει στην κάσα του τη μονίδα του. Η μονίδα μένει χρόνια κρυμμένη στο πουγκί του – η νοσταλγία του ποιητή για γυρισμό φωλιάζει χρόνια στην καρδιά του. Ακόμα βλέπει την ώρα της επιστροφής σαν ένα παλιό ανεξόφλητο χρέος που πρέπει να πληρωθεί γιατί ήρθε η ώρα. Μπορεί ακόμα να εννοεί και όλους εκείνους τους πολιτικάντηδες που τώρα ετοιμάζονται να γυρίσουν στην Ελλάδα για να καρπωθούν θέσεις και αξιώματα.

Στίχοι 18-22: Η αναπόληση του ποιητή γίνεται ελπίδα και χαρά γιατί πίσω από τα λιμάνια του γυρισμού το φεγγάρι ξεπέρασε τα σύννεφα Τέλειωσαν δηλαδή, οι δυσκολίες και τα εμπόδια του πολέμου και είναι ανοικτός ο δρόμος της επιστροφής για την απέναντι όχθη της θάλασσας που είναι η αγαπημένη του πατρίδα και μέσα στη φαντασία του τα σπίτια της είναι ολοφύτευτα.

Στίχοι 23: Ακόμα μια ποιητική ενσωμάτωση από τον Βιργίλιο και είναι αγαπημένες οι σιωπές της σελήνης γιατί δημιουργούν ατμόσφαιρα περισυλλογής και αναπόλησης.

Στίχοι 24-30: `Ενας εσωτερικός μονόλογος που θα οδηγήσει τον ποιητή σε σκέψεις που ξανάρχονται στο νου του τώρα, στην ώρα του γυρισμού σαν τύψεις. Φθάνει σ’ ένα ψυχικό ξεχείλισμα και νιώθει την ανάγκη να κάνει μια πικρή εξομολόγηση σε κάποιο πιστό του φίλο και να του πει την αλήθεια = εμπειρίες της ξενιτιάς, της πολιτικής τριβής που φέρνουν αλλοτρίωση και ψυχική διάλυση, δηλαδή να του πει την πραγματικότητα πριν τον αλλάξει η ξενιτιά, πριν μπει και αυτός στο κύκλωμα των πολιτικών της Μ. Ανατολής.

 Στ. 31-37: Ο ποιητής αρχικά αναφέρεται στους χώρους που διάβηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στη συνέχεια όμως αναφέρεται με θλίψη στην παροδικότητα της ανθρώπινης ζωής και δόξας. Ο ίδιος ο ποιητής γράφει κάπου: “Η ζωή μας, μας κάνει κάποτε την εντύπωση ενός αναμμένου κεριού, ξεχασμένου σε μια άδεια κάμαρα και λιώνει στα χαμένα”. Αναρωτιέται εδώ ο ποιητής γιατί τόσο μίσος και τόση σφαγή, τόσο αιματοκύλισμα αφού όλα θα τα καταπιεί ο χρόνος. Μπορούμε όμως να δούμε και τους φόβους του ποιητή για τη μελλοντική τύχη της Ελλάδας.

Στίχος 38: Η επανάληψη του «ερχόμαστε» τονίζει το τέλος μια κατάστασης πολιτικής, ιστορικής και την αρχή μιας άλλης, γυρισμός στην Ελλάδα. Η αναφορά στον Πρωτέα ίσως να οφείλεται στην αγάπη του ποιητή στην αρχαιότητα, ίσως όμως να εννοεί και τους δόλους, τις απάτες και τις διπλοπροσωπίες των πολιτικών μας εκεί στην Αίγυπτο. Αναλογίζεται δηλαδή ο ποιητής ποιες θα είναι οι ενέργειες όλων αυτών που έζησαν στο βασίλειο του παράλιου θεού.

Στίχοι 39-40: `Ισως να αναφέρεται στις εξασθενημένες ψυχές των πολιτών εξαιτίας των σφαλμάτων των δημοσίων ανδρών. `Ισως όμως να κάνει αναφορά στη λειτουργία της κυβέρνησης στη μέση Ανατολή, ψυχές αλλοτριωμένες, στυγνές από τη δίψα της εξουσίας και το κυνηγητό του κέρδους. Ο ποιητής κάνει αμείλικτη κριτική για τους πολιτικούς που κυβέρνησαν την Ελλάδα, κυρίως στα δύσκολα χρόνια της κατοχής. Τούτοι οι πολιτικοί παγιδεύονται και φυλακίζονται μέσα στα αξιώματα τους. Οι δημόσιες αμαρτίες πληθαίνουν και στενεύουν το κλουβί τους και δεν τους χωράει.

Στίχοι 41-45: Πολλές φορές οι καιρικές συνθήκες επιδρούν αρνητικά στην ψυχή των ανθρώπων, επιτείνουν τον αυτοέλεγχο ο οποίος γίνεται κάποτε εκδικητική μοίρα και ξεσκεπάζει δόλους και απάτες και κακές συνήθειες. Ο ποιητής κάνει άμεση αναφορά στη δράση του καθενός από τα μέλη της κυβέρνησης στη Μέση Ανατολή και στην αρνητική επίδραση που είχε η δράση του καθενός στον αγώνα της κατεχόμενης Ελλάδας. Πολλοί είναι αυτοί που έχυσαν το αίμα τους, αλλά πολλοί και οι επιτήδειοι που παζαρεύουν ραδιουργούν, λογαριάζουν θέσεις και αξιώματα και βρίσκουν την ευκαιρία να καρπωθούν το αίμα των άλλων.

Στίχοι 46-51: Ο ποιητής δείχνει συγκατάβαση για τον ευάλωτο άνθρωπο που φθείρεται εύκολα μέσα στους πολέμους. Η φθορά όμως προχωρεί πιο πολύ, διαβρώνει τόσο πολύ τους ανθρώπους που τους κάνει σκληρούς και αδιάφορους μπροστά στον πόνο των άλλων. Το ότι γίνονται μαλακοί σαν χόρτο ο ποιητής θέλει να πει ότι είναι ευλύγιστοι και κινούνται ανάλογα με που φυσά ο άνεμος. Είναι δηλαδή καιροσκόποι και τότε ο άνεμος φυσούσε προς τη μεριά των `Αγγλων. Παραλληλίζει τον άνθρωπο με βρέφος ή εραστή που λαχταρά το στήθος της μάνας ή της αγαπημένης γυναίκας. Στήθος = πρόκληση. Σ’ ένα άλλο επίπεδο πρόκληση για κέρδος. `Ανθρωποι που τρέχουν ακούραστοι στο σφύριγμα του κέρδους, παζαρεύουν, ραδιουργούν και νοιάζονται μόνο για σαρκικές και υλικές απολαύσεις, δηλαδή κυβερνιόμαστε από ανθρώπους χρεοκοπημένους ή φιλάργυρους.

Στίχοι 52-54: Ο άνθρωπος, σαν το φυτό μέσα από τους κύκλους της βλάστησης, σπορά, ανάπτυξη, θερισμός, περνά από τα ίδια στάδια δίψα – ακολασία – θερισμός με υπερτονισμένη την απληστία, τη δίψα για κέρδος και εξουσία. Τονίζεται εδώ η ποταπότητα του ανθρώπου. θέρος = Μπορεί να είναι η ώρα του τέλους, του θανάτου, ή να είναι η ώρα της αλήθειας, της απονομής δικαιοσύνης, ή ακόμα να είναι η ώρα για θέσεις και αξιώματα.

Στίχοι 55-56: `Ισως σε ατομικό επίπεδο να εννοεί τον άνθρωπο που προτιμά να γλιτώσει αυτός και ας υποφέρουν, ας πεθάνουν οι άλλοι. `Ισως όμως να είναι και αιχμές του ποιητή για τους μεγάλους που μοίραζαν τις ξένες χώρες.

Στίχοι 57-58: Πολλοί προσπαθούν με ξορκισμούς και φθηνές δικαιολογίες να διώξουν το δαιμονικό του θανάτου. Ακόμα μπορεί να εννοεί του πολιτικάντηδες που παραμένουν στα λόγια μόνο ή ακόμα για να κερδίσουν θέσεις και αξιώματα μπερδεύονται μέσα στα αγαθά τους και ξορκίζουν τα κακά πνεύματα.

Στίχοι 59-60: `Ολα είναι μηδέν όταν πεθαίνουν οι άνθρωποι. `Ολα εστιάζονται στο αίμα των άλλων και έρχεται το μεγάλο ερωτηματικό “τι θα τα κάνεις;”. Αυτή η εναγώνια φωνή του ποιητή είναι κάλεσμα για μεταμέλεια ή φόβος για το επερχόμενο κακό.

Στίχοι 61-63: Διερωτάται ο ποιητής μήπως ο άνθρωπος έχει αποκτηνωθεί τόσο, έχει απογυμνωθεί από αξίες και ιδανικά και είναι απλώς ένα ζώο που μεταδίδει τη ζωή. Το βιβλικό ρητό επαληθεύει κάτι που είναι διαχρονικά αποδεκτό, “όπως έστρωσες θα κοιμηθείς”. Μέσα από την ταύτιση των ανθρώπου με τη φυσική ζωή φαίνεται ο υποβιβασμός του ανθρώπου αλλά ταυτόχρονα υπάρχει και η ελπίδα για αναγέννηση.

Στίχοι 64-67: Διερωτάται ο ποιητής αν κούρασε τον ακροατή με τα ίδια και τα ίδια. Αυτή η επανάληψη “πάλι τα ίδια και τα ίδια!” υπερτονίζει τη ψυχική φόρτιση του ποιητή, καθώς έρχονται στην επιφάνεια μνήμες βαθιά ριζωμένες από τρομακτικές εμπειρίες της Μικρασιατικής καταστροφής, της χαμένης, αγαπημένης πατρίδας. Είναι αδύνατο να αλλάζει την ψυχοσύνθεση αυτών που πούλησαν τον πρόσφυγα, τον αιχμάλωτο και γιατί έγιναν έτσι εξαιτίας των υλικών συμφερόντων και των δημοσίων αμαρτιών.

Στίχοι 68-72: Ο ποιητής θα προτιμούσε να μείνει μακριά από τον πολιτισμό, μέσα στη ζούγκλα εκεί στην Αφρική, κοντά σε ανθρώπους που δεν ξέρουν να εκτιμούν ικανότητες και προσόντα. Επειδή ράγισε η καρδιά του που είδε την ανθρωπότητα να αιματοκυλιέται, ίσως όμως να είναι και αιχμή για τους πολιτικούς που τον περιβάλλουν, που γίνονται κυριολεκτικά ανθρωποφάγοι για να επιβιώσουν και να στηρίζουν το πολιτικό τους σύστημα, που θυσιάζουν πολλές φορές χιλιάδες ανθρώπους για να εξυπηρετήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Αλλά είναι και ο χορός των ανθρώπων με τις τερατώδεις προσωπίδες που ίσως να εννοεί όλους εκείνους τους αλλοτριωμένους από τον πόθο της εξουσίας.

Στίχοι 73-75 : Πάντα ο τόπος, που ο ποιητής όπου και αν βρίσκεται, με όποιο μέσο και αν ταξιδεύει, τον παρακολουθεί σ’ όλες τις φάσεις του αγώνα και των περιπετειών του. `Ερχεται στο νου του το όραμα της βασανισμένης πατρίδας του που την καινε και την πελεκούν. Γράφει κάπου ο ποιητής: “Η Ελλάδα, αλίμονο η Ελλάδα, ένα σταυρωμένο κορμί και όλοι το καρφώνουν σαν λυσσασμένοι».

Στίχοι 76-82: Δάσος οι μνήμες των σκοτωμένων φίλων στο μυαλό του ποιητή. Μνήμες, εμπειρίες, βιώματα που βασανίζουν τον ποιητή χωρίς ελπίδα λύτρωσης. Οι φοβερές εικόνες της καταστροφής συνδέονται αλυσιδωτά σαν η μια να γεννά την άλλη, ακριβώς όπως τα δέντρα μέσα στα παρθένα δάση. `Ισως όμως μπορούμε να δούμε και μια άλλη διάσταση, ηθική, που αφορά την ευθύνη των κυβερνώντων με την σκοτωμένη συνείδηση μπροστά στον πόνο των άλλων και στο δράμα του τόπου τους.

Στίχοι 83-86: «Παραμύθια, παραβολές»: Ισως έμμεσα τονίζεται και ο σκοπός της ποίησης με προεκτάσεις, πολύσημους στοχασμούς, πλάτεμα του νου και της ψυχής. Χρησιμοποιεί επίσης παραβολικό τρόπο γιατί θα πει πράγματα φοβερά. Ακόμη, ο παραμυθικός τρόπος ακούγεται γενικότερα και έχει μεγαλύτερη διάρκεια στη μνήμη.

Η φρίκη του πολέμου είναι ζωντανή γιατί οι πρωταγωνιστές της ζουν ακόμη και δεν έχει καταγραφεί στην ιστορία. Ακόμη διακρίνουμε εδώ ένα υπαινιγμό, ένα μαντικό ισχυρισμό για τη συνέχιση της φρίκης του πολέμου που επαληθεύθηκε δύο μήνες αργότερα, το Δεκέμβριο του 1944, με την πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου.

Στίχοι 87-88: Ακόμη μια ποιητική ενσωμάτωση από τον Αισχύλο. Μέρα και νύκτα πονά και υποφέρει ο ποιητής με την ανάμνηση αυτών που σκοτώθηκαν.

Στίχοι 89-95: Ο Μιχάλης τραγική εικόνα του πολέμου. Η επανάληψη του «να μιλήσω για ήρωες» έρχεται σαν τύψη που πληγώνει την ευαισθησία του ποιητή καθώς αναμετρά τον αγώνα των ανθρώπων στην Ελλάδα και το ρόλο της κυβέρνησης στη Μ. Ανατολή. Θεωρεί τον εαυτό του αναρμόδιο να μιλήσει για ήρωες, καθώς ο ίδιος ο Μιχάλης παίρνει μια άλλη σημασία και γίνεται σύμβολο ηρωισμού. Ο Μιχάλης ήταν μια άμεση εμπειρία, αυθεντική, που χάραξε βαθιά τη μνήμη του ποιητή και του έδωσε μια άλλη όψη του θανάτου. `Ετσι, καθώς κλείνει την απολογία του ο ποιητής, την παραμονή της επιστροφής, έχει να θυμηθεί και κάτι παρήγορο. Να μιλήσει για ήρωες που εξιλεώνουν τα αμαρτήματα όλων ψηλαφώντας τον πόνο μας, τον πόνο του Ελληνισμού. Στους στίχους 93-95 ο ποιητής θρηνεί γιατί οι τόσες θυσίες δεν έφεραν το φως του λυτρωμού, αλλά οδήγησαν σε σκοτεινές σκοπιμότητες. Ακόμα θέλει να δηλώσει ότι οι ήρωες αγωνίζονται χωρίς να περιμένουν ανταμοιβή, ανταλλάγματα. Ξεκινούν από το άγνωστο και φθάνουν στο άγνωστο και πολλές φορές οι αγώνες τους δεν δικαιώνονται. Ακόμη θέλει να δηλώσει τον φόβο και την αγωνία του για το αβέβαιο μέλλον της Ελλάδας λόγω των εισερχομένων κακών.

Στίχος 96: Ο στίχος αυτός που κλείνει την ενότητα κάνει πιο ξεκάθαρο το στοχασμό του ποιητή. Το ποίημα ανοίγει και κλείνει (σχήμα κύκλου) με την ίδια κριτική στάση του ποιητή απέναντι στο φεγγάρι. Πικρός απολογισμός μέσα από μια πορεία στο παρελθόν (αόριστος του α’ στίχου) ανιχνεύει το παρόν (ενεστώτας του τελευταίου στίχου) και οραματίζεται το μέλλον προφητικά και δυσοίωνα. Οι μέρες που θα έρθουν δεν θα είναι καλύτερες από αυτές που πέρασαν. Δεν γελιέται ο ποιητής, το σκοτεινό προαίσθημα τον οδηγεί σωστά. Δύο μήνες αργότερα έχουμε τα Δεκεμβριανά και τον εμφύλιο. Ο δόλος, η ιδιοτέλεια οι δημόσιες αμαρτίες, το σφύριγμα του κέρδους οδήγησαν τον ποιητή στις σκοτεινές προβλέψεις που δυστυχώς δικαιώθηκαν.

Κεντρική Ιδέα

Ο πόλεμος δεν φέρνει μόνο υλικές καταστροφές, αίμα, θρήνο και αφανισμό. Το χειρότερο είναι η φθορά των συνειδήσεων και της ηθικής αντοχής των ανθρώπων και γενικά ο εξευτελισμός και ο ξεπεσμός της ανθρωπότητας.

Στόχοι του ποιήματος:

  • Πικρή εξομολόγηση του ποιητή για να νιώσει ανακούφιση.
  • Ηθικός απολογισμός του πολυαίμακτου πολέμου – Ο ποιητής γίνεται κριτής και αυτοκατηγορούμενος.

Αμείλικτο κατηγορώ για την πολιτική μας εξουσία εκεί στην Αίγυπτο.


http://www.odyssey.com.cy

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1507

Σεπ 09 2011

Νεοελληνική Πεζογραφία : Μορφές – Χαρακτηριστικά

Η πεζογραφία αποτελεί ένα είδος γραφής κατά το οποίο ο συγγραφέας δημιουργεί μια ιστορία την οποία αφηγείται είτε σε τρίτο πρόσωπο είτε χρησιμοποιώντας και διάλογο. Οι βασικές μορφές της πεζογραφίας είναι δύο: το μυθιστόρημα και το διήγημα.

Ο μυθιστοριογράφος και ο διηγηματογράφος επιτελούν το ίδιο ακριβώς έργο με την ίδια μορφή και τεχνική. Η διαφορά μεταξύ τους έγκειται στην έκταση της αφηγηματικής ύλης καθώς και στο πλάτος και έκταση της πλοκής. Στο μυθιστόρημα δίνεται μεγάλη έκταση, χρονική και περιγραφική, στο μύθο που πραγματεύεται καθώς και στην πλοκή η οποία προχωρεί σε βάθος και πλάτος. Ακόμη τα πρόσωπα που εμπλέκονται στο μυθιστόρημα είναι πολύ περισσότερα. Οι καταστάσεις οι οποίες εναλλάσσονται στην πλοκή είναι περισσότερες και πιο πολύπλοκες. Τέλος στο μυθιστόρημα ο συγγραφέας έχει την ευκαιρία να εισδύσει σε βάθος στους χαρακτήρες του έργου, ν’ αποκαλύψει τον ψυχικό τους κόσμο και να αφηγηθεί εμπειρίες και βιώματα που δεν μπορούν να ξεδιπλωθούν στην περιορισμένη έκταση ενός διηγήματος. Περιλαμβάνει βέβαια και το διήγημα όλα τα στοιχεία τα οποία συνθέτουν ένα μυθιστόρημα αλλά σε περιορισμένο βαθμό, έκταση και βάθος.

Το μυθιστόρημα βασίζεται σε μια ιστορία, ένα μύθο, που αναπλάθεται στη φαντασία του συγγραφέα. Η ανάπλαση του μύθου περιστρέφεται στις εμπειρίες της ζωής όπως τις γνωρίζει ή αντιλαμβάνεται ο συγγραφέας. Συνήθως ο μύθος πλάθεται γύρω από ένα πρόσωπο το οποίο αποτελεί το βασικό ήρωα. Τα άλλα πρόσωπα του μυθιστορήματος συνθέτουν το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαδραματίζονται τα γεγονότα. Οι σχέσεις του ήρωα προς τα άλλα πρόσωπα, οι συγκρούσεις, τα πάθη και γενικά οι χαρακτήρες των πρωταγωνιστών ζωντανεύουν τα διαδραματιζόμενα και εισάγουν τον αναγνώστη στο σκηνικό όπου βιώνεται ο μύθος. Ακόμη βοηθούν στο να διαγραφεί καλύτερα ο χαρακτήρας του βασικού ήρωα και να σκιαγραφηθεί με ζωηρότητα ο χαρακτήρας της κοινωνίας του δεδομένου μύθου.

Αφηγηματική μορφή

Η δομή του μυθιστορήματος μπορεί να λάβει διάφορες μορφές ανάλογα με τη μορφή του μύθου, την έκταση του, το χρόνο και το χώρο μέσα στον οποίο διαδραματίζεται ο μύθος. Με λίγα λόγια ο αφηγηματικός τρόπος τον οποίο θα επιλέξει ο συγγραφέας με βάση τα πιο πάνω κριτήρια καθορίζει τη λογοτεχνική αρχιτεκτονική του μυθιστορήματος ή διηγήματος. Είναι βασικό να μπορούμε να διακρίνουμε σ’ ένα λογοτεχνικό έργο, το πρόσωπο το οποίο μιλά σε κάθε δεδομένη στιγμή. Χωρίς να προσδιορίσουμε την ταυτότητα του ομιλούντος είναι δύσκολο να κατανοήσουμε σε βάθος τα ζητήματα που εξετάζονται, να προβληματιστούμε και να πάρουμε θέση πάνω σ’ αυτά. `Ετσι ο συγγραφέας πρέπει με τον αφηγηματικό τρόπο που επιλέγει να βοηθήσει τον αναγνώστη να αναγνωρίσει την ταυτότητα του προσώπου που μιλά ή διηγείται καθώς και όσων υπεισέρχονται στο μύθο.

Η διάκριση του αφηγηματικού τρόπου ανάγεται στους κλασικούς χρόνους. Πρώτοι, ο Πλάτωνας και Αριστοτέλης χρησιμοποίησαν τους όρους “διήγησις” και “μίμησις”. Οι όροι αυτοί εφαρμόζονται τόσο στην ποίηση όσο και στην πεζογραφία. Στη διήγηση ο συγγραφέας έχει το ρόλο του αφηγητή και διηγείται με δικά του λόγια ολόκληρη την ιστορία του έργου το οποίο πραγματεύεται. Στη μίμηση ο αφηγητής παίρνει τη θέση των προσώπων που πρωταγωνιστούν στο μύθο και μιλά με τη δική τους φωνή ή ακόμη χρησιμοποιεί το μικτό τρόπο δηλαδή αφενός διηγείται και αφετέρου παρεμβάλλει τις φωνές τρίτων προσώπων που παρεμβάλλονται στο έργο. Ακόμα στον αφηγηματικό τρόπο της μίμησης εμπίπτουν και εκείνα τα έργα όπου κυριαρχεί ο διάλογος και έχουν μια καθαρά θεατρική τεχνική. Στις περιπτώσεις μάλιστα όπου κυριαρχεί μια μόνο φωνή μιλούμε για το δραματικό μονόλογο.

Η διήγηση ως αφηγηματικός τρόπος στην πεζογραφία δημιουργεί κάποιες αμφιβολίες ως προς την ικανότητα του συγγραφέα να υπεισέρχεται στον ψυχικό κόσμο του βασικού ήρωα και των άλλων προσώπων του έργου και να αφηγείται με τη δική του φωνή τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών. Στη μορφή αυτή της πεζογραφίας δεν παρεμβάλλεται καμιά άλλη φωνή παρά μόνο εκείνη του συγγραφέα-αφηγητή. `Ετσι ο αφηγητής γίνεται ο μοναδικός κριτής και η μοναδική πηγή έκφρασης ιδεών και συναισθημάτων.

Ο συνηθέστερος αφηγηματικός τρόπος στη σύγχρονη πεζογραφία είναι εκείνος της μίμησης. Ο τρόπος αυτός μπορεί να έχει διάφορες μορφές:

  • Στην πρώτη περίπτωση, μπορεί η αφήγηση να γίνεται από ένα φανταστικό άτομο σε πρώτο πρόσωπο. Αυτός ο τρόπος προσδίδει αμεσότητα στην αφήγηση και προσφέρει τη γοητεία της προσωπικής μαρτυρίας. Από την άλλη όμως, μέσα από τον αφηγητή εκφράζονται μόνο οι δικές του προσωπικές απόψεις οι οποίες μπορεί να είναι περιορισμένες ή εσφαλμένες.
  • Στη δεύτερη περίπτωση χρησιμοποιείται τόσο η αφήγηση όσο και ο διάλογος. Υπάρχει δηλαδή ο αφηγητής αλλά η αφήγηση του διακόπτεται από άλλα πρόσωπα τα οποία παίρνουν το λόγο και μιλούν σε πρώτο πρόσωπο. Ο μικτός αυτός τρόπος διήγησης είναι ο συνηθέστερος στα περισσότερα μυθιστορήματα και διηγήματα.
  • Τέλος, ο διάλογος είναι μια άλλη μορφή, καθαρά θεατρική, κατά την οποία απουσιάζει ο αφηγητής.

Ο μικτός τρόπος αφήγησης είναι αγαπητός και διαδεδομένος μεταξύ των συγγραφέων γιατί τους παρέχει την ευχέρεια να δίνουν ζωντάνια στις εικόνες του μύθου κινούμενοι εναλλάξ μεταξύ αφήγησης και διαλόγου. `Ετσι ο αναγνώστης μπορεί να διεισδύσει βαθύτερα στη ψυχή των πρωταγωνιστών να ταυτιστεί με αυτούς και να κατανοήσει τη συμπεριφορά τους.

Ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός στην πεζογραφία

Ο ρεαλισμός στη λογοτεχνία έχει ως χαρακτηριστικό γνώρισμα την προσπάθεια του συγγραφέα ν’ αποδώσει πιστά την πραγματικότητα, να τηρήσει στάση αντικειμενικότητας απέναντι στα γεγονότα και να τα παρουσιάσει κατά τρόπο πειστικό και ταυτόχρονα παραστατικό. Με το να σταθεί ο συγγραφέας αντικειμενικός απέναντι στα γεγονότα, δίνει στον αναγνώστη την ικανοποίηση και την αίσθηση της αλήθειας ως προς τα διαδραματιζόμενα και από την άλλη παρέχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει την εξέλιξη των γεγονότων, να μετάσχει σ’ αυτά, να τα αισθανθεί και να τα ψηλαφίσει. Βεβαίως, η πιστή αντικειμενικότητα δεν μπορεί να είναι απόλυτη. Από τη στιγμή που υπάρχει ένας συγγραφέας είναι φυσικό να παρεμβάλει στο έργο δικές του απόψεις και συναισθήματα. `Ομως αυτό γίνεται με τρόπο που δεν καταστρέφεται ο ρεαλισμός της γραφής και ο αναγνώστης μπορεί να χαρεί την ομορφιά και τις συγκινήσεις του έργου διαμορφώνοντας και ο ίδιος τις προσωπικές του αντιλήψεις και συμμετέχοντας στα συναισθήματα και την πλοκή.

Η τέχνη ενός ρεαλιστή πεζογράφου είναι να παρουσιάσει τους ήρωες και την πλοκή του μύθου σε ένα δονητικό πραγματικά περιβάλλον. Ο αναγνώστης πείθεται για την αλήθεια του μύθου ή τουλάχιστον για το ότι ο μύθος θα μπορούσε όντως να είναι αληθινός. Ο συγγραφέας δίνει στον αναγνώστη την αίσθηση της πραγματικότητας και ξεδιαλύνει την πλοκή κατά τρόπο που τα γεγονότα ομιλούν από μόνα τους. Δεν προσπαθεί να ηρωοποιήσει. Αντίθετα ασχολείται με την πραγματικότητα της καθημερινότητας και τηρεί κριτική διάθεση απέναντι στη συμπεριφορά της κοινωνίας.

Τέλος, όσον αφορά το νατουραλισμό, αυτός αποτελεί μια μορφή εξέλιξης του ρεαλισμού. Και οι δύο μορφές γραφής έχουν βασικές ομοιότητες μεταξύ τους, αλλά και διαφορές. Οι ομοιότητες εντοπίζονται στην επιλογή του θέματος: δηλ. ασχολούνται με πτυχές της καθημερινής ζωής καθώς και στην προσπάθεια για απόδοση της πραγματικότητας.

Η βασική τους όμως διαφορά είναι ότι ο νατουραλισμός προσπαθεί να πείσει ότι ο άνθρωπος είναι δέσμιος ορισμένων εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων. Ξεκινά δηλ. από ορισμένες δοσμένες και ισοπεδωτικές θέσεις σύμφωνα με τις οποίες η ανθρώπινη συμπεριφορά είναι απόλυτα εξαρτημένη από δεδομένες ψυχοσωματικές καταστάσεις στις οποίες κυριαρχούν τα κατώτερα ένστικτα και οι εσωτερικές ορμές, (π.χ. το γενετήσιο ένστικτο, η σκληρότητα, η κακία). Οι ορμές αυτές τείνουν να υποβαθμίσουν τον άνθρωπο και να τον εξισώσουν με το ζώο.

Παράλληλα, άλλες εξωτερικές δυνάμεις, περιορίζουν τη δραστηριότητα και καθορίζουν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά του ανθρώπου που είναι αποτέλεσμα εξωγενών παραγόντων.

Αυτή η υποτέλεια και εξάρτιση του ανθρώπου, από εσωγενείς και εξωγενείς δυνάμεις και παράγοντες αποτελούν το κυρίαρχο στοιχείο της νατουραλιστικής πεζογραφίας.


http://www.odyssey.com.cy/

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1506

Σεπ 06 2011

Κρητική Λογοτεχνία (17ος αιώνας) : Χαρακτηριστικά – Εκπρόσωποι

Ο χρυσός αιώνας της κρητικής λογοτεχνίας αρχίζει με το τέλος του 16ου αιώνα και φθάνει μέχρι την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους το 1669. Τον εγκαινιάζει το ποιμενικό ποίημα «Η Βοσκοπούλα» και προχωρεί στο μεγαλύτερο και σημαντικότερο επίτευγμα της κρητικής λογοτεχνικής παραγωγής, το θέατρο.

Οι κυριότερες προϋποθέσεις που ευνόησαν την άνθιση της κρητικής λογοτεχνίας ήταν οι εξής:

  • Το προϋπάρχον καλλιεργημένο ποιητικό έδαφος στην Κρήτη.
  • Η δημιουργική αφομοίωση των ξένων επιρροών (Η Κρήτη διατηρούσε στενή επαφή με τη Δύση).
  • Η εμφάνιση καινούριων στοιχείων, όπως είναι η εξιδανίκευση της γυναίκας, η προβολή του έρωτα στην κοινωνική ζωή, το ιπποτικό πνεύμα κ.α.
  • Η ανώτερη παιδεία της Κρήτης.

Κατά κανόνα, τα έργα της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας βασίζονται σε κάποιο δυτικό πρότυπο, το οποίο όμως ξεπερνούν σε ποιότητα, καθώς οι ποιητές εμπλουτίζουν τα έργα τους με ανθρωπιστικά στοιχεία, που υπάρχουν άφθονα στον ελληνικό πολιτισμό. `Αλλο χαρακτηριστικό της λογοτεχνίας της περιόδου αποτελεί η χρησιμοποίηση της κρητικής διαλέκτου της εποχής.

Το κυριότερο δημιούργημα της λογοτεχνικής παραγωγής της Κρήτης είναι το θέατρο. Το θέατρο, λοιπόν, είναι το λογοτεχνικό είδος που επικρατεί και δίνει τη βασική φυσιογνωμία σε όλη την κρητική λογοτεχνία. Εισηγητής του θεωρείται ο Γεώργιος Χορτάτσης, μια μεγάλη ποιητική φυσιογνωμία. Οι ρίζες του κρητικού θεάτρου βρίσκονται στην ιταλική τραγωδία της Αναγέννησης, αλλά και στην ιταλική «commedia erudita». Γι’ αυτό και όλα τα είδη του δράματος που παίζονταν τότε στην Ιταλία (τραγωδία, κωμωδία, ποιμενικό και θρησκευτικό δράμα) παρουσιάστηκαν και στην Κρήτη.

Ο εξαιρετικός δραματικός ποιητής Γεώργιος Χορτάτσης έγραψε τουλάχιστον τρία αξιόλογα δράματα, την τραγωδία «Ερωφίλη», την κωμωδία «Κατζούρμπος» και το ποιμενικό δράμα «Γύπαρης» ή «Πανώρια». Το ποιμενικό αυτό δράμα είναι νεανικό έργο του Χορτάτση και έχει πολλές αρετές αλλά και ελαττώματα. Το πιο φιλόδοξο από τα έργα του είναι αναμφίβολα η τραγωδία «Ερωφίλη», όπου περιγράφεται ο έρωτας της Ερωφίλης για τον Πανάρετο, τον οποίο και παντρεύεται κρυφά. Ο «Κατζούρμπος» είναι το ωριμότερο έργο του Χορτάτση και συγχρόνως η καλύτερη από τις κρητικές κωμωδίες. Εκτός από τον «Κατζούρμπο», διασώθηκαν ακόμη δύο κρητικές κωμωδίες. Η μια έχει τον τίτλο «Φορτουνάτος» και ανήκει στο Μάρκο Αντώνιο Φόσκολο και η άλλη ονομάζεται «Στάθης» και είναι έργο αγνώστου ποιητή.

Το πιο άρτιο και, κατά πολλούς, καλύτερο έργο του κρητικού θεάτρου είναι η «Θυσία του Αβραάμ» (1635). Πρόκειται για θρησκευτικό δράμα και θεωρείται ως νεανικό έργο του Βιτσέντζου Κορνάρου. Το αριστούργημα όμως του Κορνάρου είναι ο «Ερωτόκριτος», ένα έμμετρο ερωτικό μυθιστόρημα, που αποτελείται από δέκα χιλιάδες πενήντα δύο δεκαπεντασύλλαβους στίχους. Ο «Ερωτόκριτος» είναι το τελευταίο και σημαντικότερο δημιούργημα της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας. Η υπόθεση του έργου είναι ο έρωτας του Ερωτόκριτου για την Αρετούσα, κόρη του βασιλιά Ηρακλή της Αθήνας, καθώς και οι πολλές περιπέτειες που περνούν οι δύο νέοι για να οδηγηθούν τελικά στο γάμο. Ο «Ερωτόκριτος», το καύχημα της κρητικής λογοτεχνίας, υμνεί τον πιστό έρωτα, τη φιλία, τη γενναιότητα και τον πατριωτισμό.

Η λογοτεχνική παραγωγή στην Κρήτη διακόπτεται το 1669 με την κατάκτηση της Κρήτης από τους Τούρκους. `Ετσι, ύστερα από τη λαμπρή άνθιση στην Κρήτη, μετά το 1669 βρισκόμαστε σε μια κατάσταση ποιητικής παρακμής. Η πνευματική δημιουργία μεταφέρεται στα Επτάνησα με την ίδρυση της Επτανησιακής Σχολής στις αρχές του 19ου αιώνα.


http://www.odyssey.com.cy

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1490

Σεπ 06 2011

Νέα Αθηναϊκή Σχολή : Χαρακτηριστικά – Εκπρόσωποι

Ως αφετηρία της Νέας Αθηναϊκής Σχολής τίθεται το 1880, χρονιά που αποτελεί ορόσημο στα νεοελληνικά γράμματα. Τότε εκδίδονται δύο ποιητικές συλλογές, οι «Στίχοι» του Νίκου Καμπά και οι «Ιστοί αράχνης» του Γεώργιου Δροσίνη. Αυτή είναι η επίσημη εμφάνιση της νέας ποιητικής γενιάς, της «γενιάς του 1880», μια και στις δύο αυτές συλλογές διακρίνουμε το καινούριο πνεύμα, τη χρήση της δημοτικής γλώσσας και την απομάκρυνση από το στόμφο και το ρητορισμό του ρομαντισμού. Η νέα γενιά, που είναι σαφώς αντιρομαντική, εισάγει κάτι θετικό και καινούριο, γι’ αυτό και φέρνει μια γενικότερη ανανέωση στα νεοελληνικά γράμματα. Το 1880 η Αθήνα είναι το μοναδικό πνευματικό κέντρο όλης της Ελλάδας.

Κατά το τέλος του 19ου και στις αρχές του 20 ου αιώνα παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην εθνική, πολιτική, κοινωνική και πνευματική ζωή της Ελλάδας. Οι σπουδαιότερες από αυτές είναι οι εξής:

  • Η εσωτερική αναδιάρθρωση του νέου ελληνικού κράτους από το Χαρίλαο Τρικούπη και τον Ελευθέριο Βενιζέλο.
  • Η ανάπτυξη του εμπορίου και της βιομηχανίας που είχε ως αποτέλεσμα τη μετακίνηση του πληθυσμού της υπαίθρου στην Αθήνα.
  • Η αύξηση της έκτασης και του πληθυσμού της Ελλάδας.
  • Η πνευματική αναγέννηση, η ανάπτυξη της επιστήμης της λαογραφίας (Ν.Γ. Πολίτης) και η επικράτηση της δημοτικής γλώσσας (Κωστής Παλαμάς, Γιάννης Ψυχάρης – «Το ταξίδι μου», 1888).

α. Ποίηση

Η ποίηση απελευθερώνεται από την καθαρεύουσα και το ρομαντισμό. Ηγετική μορφή της γενιάς του 1880 αποτέλεσε ο Κωστής Παλαμάς, ο οποίος έδωσε νέα πνοή στην ελληνική ποίηση, βγάζοντας την από το τέλμα του ρομαντισμού. Ως γλώσσα χρησιμοποιεί τη δημοτική, ενώ με την ποίησή του εκφράζει όλους τους οραματισμούς και τις πνευματικές ανησυχίες της γενιάς του.

Τα δύο βασικά λογοτεχνικά ρεύματα που κυριάρχησαν στην ελληνική ποίηση την περίοδο αυτή, αφού προηγουμένως ακμάσανε στην Ευρώπη, είναι ο παρνασσισμός και ο συμβολισμός.

Παρνασσισμός

Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του παρνασσισμού, ως λογοτεχνικό ρεύμα, είναι τα εξής:

  • `Εμπνευση από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
  • Αγάπη για τον ηχηρό και ρωμαλέο στίχο.
  • Προσπάθεια για μορφική τελειότητα του στίχου.
  • `Ελλειψη ζωής και ανθρώπινης τρυφερότητας από τα ποιήματα.

Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του παρνασσισμού είναι ο Κωστής Παλαμάς, ο `Αγγελος Σικελιανός, ο Κώστας Βάρναλης και ο Ιωάννης Γρυπάρης.

Συμβολισμός

Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του συμβολισμού, ως λογοτεχνικό ρεύμα είναι τα εξής: Μουσικότητα του στίχου και υποβλητικότητα (οι λέξεις έχουν αξία όχι μόνο για το νόημά τους, αλλά και ως ήχοι). Συσχέτιση της ψυχικής κατάστασης του ποιητή και των πραγμάτων, που γίνονται σύμβολα της λύπης του, της χαράς του κτλ.

Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι του συμβολισμού στην Ελλάδα είναι ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, ο Γιάννης Καμπύσης, ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ο Λάμπρος Πορφύρας κ.α.)

Σ’ αυτό το σημείο αναφέρουμε ότι κι άλλοι ποιητές έγραψαν, ή εντελώς ανεξάρτητα από τον Παλαμά ή κάτω από την επιρροή του. Εντελώς διαφορετική ποίηση έγραψε ο Κ.Π. Καβάφης. Εγκαινίασε έναν καινούριο δρόμο στην ποίηση, απορρίπτοντας τα καθιερωμένα ποιητικά σχήματα στην επιλογή των θεμάτων και στα εκφραστικά μέσα. Η γλώσσα του είναι τελείως ιδιότυπη, πολύ διαφορετική από την αθηναϊκή δημοτική, χωρίς πάλι να είναι και τυπική καθαρεύουσα. Ο `Αγγελος Σικελιανός, κορυφαίος ποιητής ύστερα από τον Παλαμά στον κυρίως ελληνικό χώρο, είναι γνήσια λυρικός και βαθιά ποτισμένος από την αρχαία ελληνική παράδοση και την αγάπη του στη φύση. Ο Νίκος Καζαντζάκης, πνεύμα ανήσυχο και διψασμένο για την κάθε είδους γνώση, αρχικά γράφει τραγωδίες, στη συνέχεια γράφει τη μεγάλη ποιητική του σύνθεση «Οδύσσεια» και τις ταξιδιωτικές του εντυπώσεις, για να καταλήξει τέλος στη συγγραφή μυθιστορημάτων. `Αλλοι ποιητές της περιόδου είναι ο Γιώργος Βιζυηνός, ο Ιωάννης Πολέμης, ο Κώστας Κρυστάλλης, ο Αλέξανδρος Πάλλης, ο Αργύρης Εφταλιώτης κ.ά.

β. Πεζογραφία

Προς το τέλος του 19ου αιώνα (μετά το 1880) και στις αρχές του 2ου αιώνα, αρχίζει να ακμάζει το ηθογραφικό διήγημα και μυθιστόρημα. Οι βασικοί λόγοι που οδήγησαν στην ανάπτυξή τους είναι οι ακόλουθοι:

  • Η ανάπτυξη της λαογραφίας από το Ν. Πολίτη που άνοιξε το δρόμο προς την εκμετάλλευση της ζωής του χωριού και των λαϊκών παραδόσεων.
  • Οι `Ελληνες λογοτέχνες επηρεάστηκαν από το πνεύμα του ρεαλισμού, που ήρθε από τη Δύση, και έπαιρνε τα θέματα του από τη σύγχρονη πραγματικότητα.
  • Οι ειρηνικές συνθήκες ζωής που επικρατούσαν στην ελληνική ύπαιθρο.

Βασικά χαρακτηριστικά της ηθογραφίας είναι η περιγραφή της ελληνικής υπαίθρου, του ελληνικού χωριού, των ηθών και εθίμων του, των ανθρώπινων χαρακτήρων και των καταστάσεων από την απλή ζωή των ανθρώπων της υπαίθρου, του βουνού και της θάλασσας, χωρίς να επιμένει στην ανάλυση ψυχικών καταστάσεων. Τα δύο λογοτεχνικά ρεύματα που κυριάρχησαν αυτή την περίοδο στην ελληνική πεζογραφία, είναι ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός.

Ρεαλισμός

Τα βασικά χαρακτηριστικά του ρεαλισμού είναι τα εξής:

  • Η πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας και του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου.
  • Το ηθογραφικό, ψυχογραφικό, κοινωνικό διήγημα ή μυθιστόρημα.

Νατουραλισμός

Βασικό χαρακτηριστικό του νατουραλισμού είναι η πιστή απεικόνιση της πραγματικότητας με επιμονή στις πιο επουσιώδεις λεπτομέρειες.

Από τους `Ελληνες πεζογράφους οι περισσότεροι ακολούθησαν τις αρχές του ρεαλισμού. Σημαντικοί εκπρόσωποι είναι οι Δημήτριος Βικέλας, Γεώργιος Βιζυηνός, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ανδρέας Καρκαβίτσας, Γιάννης Ψυχάρης, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Ιωάννης Κονδυλάκης, Γιάννης Βλαχογιάννης, Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, Κωνσταντίνος Θεοτόκης, Κώστας Παρορίτης, `Ιων Δραγούμης, Πηνελόπη Δέλτα, Σπύρος Μελάς κ.α.

γ. Θέατρο

H ανανεωτική, ρεαλιστική τάση της γενιάς του 1880 είχε την ευεργετική της επίδραση και στο θέατρο. Βέβαια, η θεατρική παραγωγή δεν είναι εφάμιλλη με την ανάπτυξη της ποίησης και της πεζογραφίας. Οι θεατρικοί συγγραφείς είναι επηρεασμένοι από το Νορβηγό θεατρικό συγγραφέα Ερρίκο `Ιψεν και το νατουραλισμό. Θεατρικά έργα έγραψαν οι συγγραφείς: Δημήτριος Κορομηλάς, Γρηγόριος Ξενόπουλος, Δημήτριος Κόκκος, Παντελής Χόρν, Γιάννης Καμπύσης κ.α.

δ. Κριτική

Αυτή την περίοδο αξιόλογες κριτικές μελέτες έγραψαν οι Κωστής Παλαμάς, Φώτος Πολίτης και Γιάννης Αποστολάκης.

http://www.odyssey.com.cy

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1489

Αυγ 22 2011

Ν.Ε Λογοτεχνία Γ’ Λυκείου Γ.Π : Γ.Ιωάννου “+13-12-43”

+ 13 – 12 – 43

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Το διήγημα, που έχει τον τίτλο “+ 13 – 12 – 43”, ανήκει στη συλλογή “Για ένα φιλότιμο” (1964). Την περίοδο της γερμανικής κατοχής είχαν εκτελεστεί πολλοί `Ελληνες που πρόβαλλαν αντίσταση στον κατακτητή, αλλά και αθώα παιδιά. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 οι Γερμανοί πυρπόλησαν τα Καλάβρυτα και διοργάνωσαν ομαδικές εκτελέσεις. Ο τίτλος του κειμένου παραπέμπει σε αυτή την ημερομηνία. Το διήγημα, λοιπόν, αναφέρεται στην εκταφή των οστών ενός δεκαεξάχρονου παιδιού και την ασεβή στάση των τουριστών.

Η γλώσσα του διηγήματος είναι η δημοτική. Το ύφος είναι απλό, λιτό, αλλά σε μερικά σημεία γίνεται συγκινητικό.

ΓΛΩΣΣΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

  • λειχήνες = ποώδη φυτά.
  • κιβούρι = μνήμα, τάφος.
  • ανακομιδή = η μεταφορά των οστών του νεκρού σε άλλο τάφο ή οστεοφυλάκιο.

ΔΟΜΗ

  • 1η Ενότητα: “Φτάνω στο σημείο … καλύτερο από τ’ άλλα”: Η σκηνή της εκταφής του 16χρόνου αγοριού από τα αδέρφια του.
  • 2η ενότητα: “`Ομως ένα μπουλούκι … υποκείμενο”: Η αδιαφορία των τουριστών για τη θυσία του παιδιού και η τελική στάση του συγγραφέα.

ΑΝΑΛΥΣΗ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ

`Ενας άντρας και μια γυναίκα ξέθαβαν τα κόκαλα του δεκαεξάχρονου αδερφού τους που εκτελέστηκε πριν από 20 χρόνια από τους Γερμανούς. Τα αδέρφια του παλικαριού έκλαιγαν σιωπηλά. Ο συγγραφέας παρακολουθούσε με συγκίνηση τα έθιμα της ανακομιδής των οστών (ξέπλυμα οστών με κρασί, θυμίασμα). `Οταν είδε το σημάδι της σφαίρας στο κρανίο του παιδιού συγκλονίστηκε και ένιωσε την ανάγκη να προσκυνήσει τα κόκαλα. Προσπαθούσε να φανταστεί την ψυχολογία του παιδιού την ώρα της εκτέλεσης και παράλληλα ένιωθε ντροπή για τις στιγμές που δείλιασε μπροστά σε ασήμαντους κινδύνους. `Οταν είδε την ημερομηνία εκτέλεσης του παιδιού πάνω στον τάφο, του ήρθε στο νου ένα σχετικό μοιρολόγι.

Ξαφνικά έφτασε στο νεκροταφείο μια ομάδα από ντόπιους τουρίστες. Οι τελευταίοι κατέθεσαν ένα δάφνινο στεφάνι και άρχισαν να διαβάζουν το ιστορικό της εκτέλεσης των 1200 ανθρώπων. `Ομως, μετά μιλούσαν και γελούσαν δυνατά, χωρίς να σεβαστούν τα δύο αδέρφια. Κάποιες γυναίκες ρωτούσαν αδιάκριτα τον αδερφό του νεκρού παιδιού λεπτομέρειες για τις συνθήκες της εκτέλεσης.

`Οταν ο τελευταίος τους έδειξε το κρανίο του παιδιού, απομακρύνθηκαν. Κάποιος από το πλήθος είπε ότι δικαιολογημένα οι Γερμανοί εκτέλεσαν τους 1200 ανθρώπους, επειδή τόλμησαν ν’ αντισταθούν. Κανένας δε διαμαρτυρήθηκε, γεγονός που δείχνει ότι συμφωνούσαν μαζί του. Ο συγγραφέας αισθάνθηκε αγανάκτηση και απέχθεια γι’ αυτούς τους ανθρώπους, οι οποίοι δε σεβάστηκαν τη μνήμη του παιδιού. Επίσης, ευχήθηκε να μη χρειαστεί ξανά να έχει συναναστροφές με τέτοιου είδους ανθρώπους.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

`Ολοι οι άνθρωποι πρέπει να σέβονται και να τιμούν εκείνους που θυσίασαν τη ζωή τους για την ελευθερία της πατρίδας.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Β΄ Λυκείου, σελ. 376)

1. Το πεζογράφημα αποτελείται από δυο ενότητες. Ποια περιστατικά από την κάθε ενότητα καθορίζουν τη στάση του συγγραφέα; Ποια είναι αυτή; Να βρείτε τις λέξεις και τις φράσεις που την αποδίδουν.

Και στις δυο ενότητες του πεζογραφήματος υπάρχουν κάποια περιστατικά, που καθορίζουν τη στάση του συγγραφέα. Ο τελευταίος νιώθει ταραχή και συγκίνηση, όταν βλέπει τα αδέρφια του παιδιού να ξεθάβουν τα κόκαλα. Χαρακτηριστικά αναφέρει: “Και τώρα … σε κείνον τον τάφο”. Αισθάνεται πολύ τυχερός που τα αδέρφια του παιδιού τον άφησαν να μείνει κοντά τους. `Επειτα σκέφτεται ότι το παιδί θα προτιμούσε να ήταν πέτρα ή πουλί την ώρα της εκτέλεσης, για να γλίτωνε.

Το ίδιο αισθανόταν και ο συγγραφέας μπροστά στις δύσκολες στιγμές. Για να εκφράσει την προσωπική του άποψη αναφέρει: “Εγώ τουλάχιστο έτσι … τα φυτά και τα πουλιά”.

Βλέποντας την ημερομηνία εκτέλεσης του παιδιού, του έρχεται στο νου ένα μοιρολόγι, που ταίριαζε στον ηρωικό θάνατο του παιδιού.

Στη δεύτερη ενότητα τα περιστατικά που καθορίζουν τη στάση του συγγραφέα είναι: η εμφάνιση των ντόπιων τουριστών, η ψυχρή εκφώνηση ενός λόγου για το ιστορικό της εκτέλεσης και η αδιάκριτη περιέργεια των γυναικών προς τον αδερφό του παιδιού.

Η απομάκρυνση των τουριστών στη θέα του κρανίου και η βρισιά ενός από αυτούς, οργίζει και αγανακτεί το συγγραφέα. Χαρακτηριστικά αναφέρει: “Μου’ ρθε να πέσω … προχωρήσει”. Αισθάνεται ντροπή, γιατί δεν μπορεί να προσφέρει κάτι παραπάνω στο νεκρό. Νιώθει ότι βρίσκεται στην ίδια θέση με τους τουρίστες “Εγώ τα’χω … του πούλμαν”. Τέλος, αποφασίζει να διακόψει κάθε επαφή με τους ανθρώπους που συγκινούνται επιφανειακά και δεν καταλαβαίνουν το νόημα της θυσίας. Μ’ αυτήν την απόφαση από μέρους του συγγραφέα τελειώνει το διήγημα “Γι’ αυτό ξεκίνησα … υποκείμενα”

2. Στο πεζογράφημα δίνονται έμμεσα αρκετές πληροφορίες για την περίοδο της κατοχής αλλά και τα αμέσως μετακατοχικά χρόνια. Να τις επισημάνετε και να ανασυνθέσετε την κατάσταση που απεικονίζουν.

Στο πεζογράφημα δίνονται αρκετές πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατούσε την περίοδο της κατοχής και στα μετακατοχικά χρόνια. Εκείνα τα δύσκολα χρόνια ο γερμανικός στρατός οργάνωνε ομαδικές εκτελέσεις, για να εκδικηθεί τους `Ελληνες που αντιστέκονταν. Μετά τις ομαδικές εκτελέσεις έθαβαν τα πτώματα σε ομαδικούς τάφους. Η πληροφορία αυτή μας δίνεται έμμεσα στην αρχή του κειμένου: “Φτάνω στο σημείο … ταφής”. Οι Γερμανοί εκτελούσαν αθώους πολίτες και παιδιά. Στη μέση της δεύτερης παραγράφου αναφέρεται: “`Αλλωστε το παιδάκι … μαρτύρησε”. Στους τόπους των εκτελέσεων κάποιος Γερμανός αξιωματικός έδινε τη χαριστική βολή σ’ αυτούς που δεν είχαν ακόμη πεθάνει, για να μη βασανιστούν. Η χαριστική βολή δινόταν συνήθως πίσω απ’ τ’ αυτί ή στο μέτωπο, όπως φαίνεται να συνέβη και με το μικρό παιδί του κειμένου: “Μονάχα όταν … βολή”. Μαζί με το μικρό εκτελέστηκαν και πάρα πολλοί άλλοι. έμμεσα υπονοείται με τη φράση: “από τόσο αίμα … κορμιά”.

Στην πρώτη παράγραφο της δεύτερης ενότητας μάς δίνεται ο αριθμός των ατόμων που εκτελέστηκαν στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 με τη φράση: “το ιστορικό της εκτελέσεως των 1200 ανθρώπων”.

Στην κατοχή μερικοί `Ελληνες είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς. Μετά την κατοχή οι συνεργάτες των Γερμανών διορίστηκαν σε δημόσια αξιώματα. Οι προδότες της πατρίδας δικαιώθηκαν, ενώ οι αγωνιστές δεν υπολογίστηκαν καθόλου. Η κατάσταση αυτή επιβεβαιώνεται και από το σχετικό απόσπασμα του διηγήματος “Πήραν να κατηφορίζουν … με στολή μαζί τους”.

Τέλος, γίνεται έμμεση αναφορά στην οικονομική βοήθεια που έστειλε η Αμερική στη μεταπολεμική Ελλάδα. Χαρακτηριστικά αναφέρεται: “κάσα χαρτονένια … αμερικάνικης βοήθειας”.

3. Να επισημάνετε υπαινιγμούς που αναφέρονται στη στάση των ανθρώπων κατά την κατοχή και κατά τη σύγχρονη (με το χρόνο συγγραφής του διηγήματος) περίοδο και να εξετάσετε το ρόλο που παίζουν μέσα σε όλο το διήγημα.

Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής πολλοί άνθρωποι θυσίασαν τη ζωή τους, για να ελευθερώσουν την πατρίδα τους. Το γεγονός αυτό υπονοείται με τη φράση “Μπορεί να ήταν … εκατοντάδες κορμιά”. `Ομως, κάποιοι `Ελληνες πρόδωσαν την πατρίδα τους και συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς. Μετά τον πόλεμο, οι προδότες απέκτησαν δημόσια αξιώματα. `Ισως ένα από αυτούς να είναι και ο αστυνομικός με τη στολή. Οι αγωνιστές της αντίστασης ήταν αναγκασμένοι να υπομένουν τις προσβολές των ανθρώπων που τους κατηγορούσαν. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι ήταν “μαθημένοι από κάτι τέτοια”. Ο άγνωστος τουρίστας δικαίωσε τους Γερμανούς για τις ομαδικές εκτελέσεις. Το γεγονός ότι οι υπόλοιποι δε διαφώνησαν, δείχνει ότι συμφωνούσαν μαζί του. Μετά τον πόλεμο, ο κόσμος φοβόταν να εκφραστεί ελεύθερα, επειδή οι συνεργάτες των Γερμανών είχαν αποκτήσει δημόσια αξιώματα. Η κατάσταση αυτή επιβεβαιώνεται από το παρακάτω απόσπασμα: “Πήραν να κατηφορίζουν … με στολή μαζί τους”. Η στάση των ανθρώπων αυτών οδηγεί το συγγραφέα στην απόφαση να μη συναναστρέφεται πια με ανθρώπους που δε σέβονται τους αγωνιστές.

Πηγή : http://www.odyssey.com.cy/

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1423

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση
Accessibility by WAH