Βασίλης Τασινός
Ιωάννινα 1 Μαρτίου 2016

Εισαγωγή
Με το παρόν άρθρο αναφέρομαι στην πορεία μου τα πέντε χρόνια που δίδαξα στην Α` τάξη του Δημοτικού Σχολείου, σε κάποιες καλές πρακτικές που εφήρμοσα στα ολιγοθέσια σχολεία και αφορούν κυρίως την Α` τάξη, καθώς και σε κάποιες ενέργειες του συλλόγου διδασκόντων, του δασκάλου, του διευθυντή και του σχολικού συμβούλου που τις θεωρώ απαραίτητες για την καλύτερη λειτουργία όλων των τάξεων του σχολείου.

Η πορεία μου με την Α` τάξη
Η πρώτη φορά που δίδαξα στην Α` τάξη, ήταν στο 137ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών, το σχολικό έτος 1979-1980, και συμπίπτει με το ξεκίνημα της εκπαιδευτικής μου θητείας. Ο διευθυντής μου, χωρίς δεύτερη κουβέντα, μου ανέθεσε την Α` τάξη, τη δυσκολότερη τάξη του Δημοτικού Σχολείου, ενώ είχε στη διάθεσή του έμπειρες δασκάλες! Ήταν μια πολύ δύσκολη χρονιά, λόγω έλλειψης εμπειριών, όπως την περιγράφω στο άρθρο μου, «Το ξεκίνημά μου ως δάσκαλος».
Στη συνέχεια, για κάποια χρόνια, δεν το κρύβω, δεν επιθυμούσα να διδάξω στην Α` τάξη, κι όταν είχα τη δυνατότητα της επιλογής την απέφευγα, όπως έκαναν και πολλοί άλλοι δάσκαλοι.
Όμως, οι επιθυμίες μου δεν συμβάδιζαν πάντοτε με τις ανάγκες του σχολείου ή τις βουλές του διευθυντή. Έτσι, μετά από τέσσερα χρόνια, το σχολικό έτος 1983-1984, με «κρύα καρδιά» και χωρίς να έχω άλλη επιλογή, βρέθηκα να διδάσκω στην Α` τάξη του 1ου Δημοτικού Σχολείου Περάματος. Ήταν, όμως, μια χρονιά όχι και τόσο δύσκολη, γιατί ήδη είχα αποκτήσει διδακτική εμπειρία κι άρχισα να μπαίνω στο ρυθμό των εξάχρονων παιδιών.
Την επόμενη φορά που έτυχε να διδάξω στην Α` τάξη, ήταν στο Δημοτικό Σχολείο Τύμβου Μαραθώνα, το σχολικό έτος 1989-1990. Ήταν μια καλή χρονιά για εμένα και τους μαθητές μου, γιατί και περισσότερες διδακτικές εμπειρίες είχα, και θετικά το είδα από την αρχή το θέμα, και είχα μπει πλέον για τα καλά στην νοοτροπία και τα θέλω των μικρών παιδιών. Έπαιζα συνεχώς με τα πρωτάκια μου στην τάξη, στο διάλειμμα, στις εκδρομές κι όπου μου δινόταν η ευκαιρία! Άργησα να αντιληφθώ, χωρίς να φταίω μόνο εγώ, ότι οι μικρές τάξεις έχουν τη δική τους χάρη και τις δικές τους συγκινήσεις.
Το σχολικό έτος 1999-2000, δίδαξα στο διθέσιο Δημοτικό Σχολείο Δολιανών του Νομού Ιωαννίνων, στις τάξεις Α`, Γ` και Δ`. Εδώ, όμως, ο διδακτικός χρόνος είναι περιορισμένος, γιατί μοιράζεται και στις τρεις τάξεις και θα πρέπει ο δάσκαλος να κάνει και κάτι παραπάνω για να βοηθήσει τους μαθητές του. Το κάτι παραπάνω που έκανα, ήταν ότι ζητούσα από τους μαθητές της Γ` και Δ` τάξης, κάποιες στιγμές που είχαν τελειώσει τις εργασίες τους, να προσέχουν και να βοηθούν τους μαθητές της Α` τάξης. Παρατηρούσα ότι οι μαθητές της Γ` και Δ` τάξης με μεγάλη ευχαρίστηση, όταν τελείωναν τις εργασίες τους, πρόσεχαν και βοηθούσαν τα πρωτάκια και μάλιστα τις περισσότερες φορές με πρωτοβουλία δική τους!
Η ιδέα της βοήθειας των μικρών μαθητών από τους μεγαλύτερους, μου γεννήθηκε το 1982, που δίδασκα για δύο περίπου μήνες στο μονοθέσιο Δημοτικό Σχολείο Γάλαρου του Νομού Αχαΐας (είχα συνολικά δεκαέξι μαθητές και από τις έξι τάξεις). Ο όγκος της διδακτέας ύλης σε συνάρτηση με το περιορισμένο διδακτικό χρόνο του ωρολογίου προγράμματος, με ανάγκασε να σκεφτώ αυτόν τον πρακτικό και απλό τρόπο• και για να είναι και πιο αποτελεσματικός, ζητούσα από κάποιους μαθητές των μεγάλων τάξεων (χωρίς να το επιβάλλω) να κάθονται στο ίδιο θρανίο με τους μικρότερους μαθητές. Η καλή αυτή πρακτική, εκτός του ότι βοηθούσε τους μικρούς μαθητές στα μαθήματα, δημιουργούσε και πολύ καλές σχέσεις μεταξύ των μαθητών!
Θα ήθελα, πριν συνεχίσω το οδοιπορικό μου με την Α` τάξη, να εκφράσω μερικές σκέψεις για τα ολιγοθέσια σχολεία και κυρίως για το μονοθέσιο σχολείο.
Τα προβλήματα, εξ αντικειμένου, στο μονοθέσιο σχολείο είναι πολλά, λόγω της συνύπαρξης όλων των τάξεων στην ίδια αίθουσα διδασκαλίας, μ` έναν δάσκαλο ο οποίος είναι υποχρεωμένος – σε ασφυκτικά χρονικά πλαίσια – να διδάσκει διαδοχικά σε όλες τις τάξεις, όλα τα μαθήματα, και να αναθέτει συγχρόνως και τις απαραίτητες σιωπηρές εργασίες που στη συνέχεια θα πρέπει να ελέγξει! Πραγματικά εξωπραγματικό!!!
Για να καταφέρει ο δάσκαλος να λειτουργήσει στο δύσκολο και πιεστικό περιβάλλον του μονοθέσιου, πρέπει αφενός μεν να οργανώσει τις βοήθειες που θα παίρνουν οι μικροί μαθητές από τους μεγαλύτερους, αφετέρου δε να παροτρύνει τους μαθητές εκείνους που υστερούν σε κάποια μαθήματα, να παρακολουθούν τη διδασκαλία του στις μικρότερες τάξεις, για να συμπληρώνουν τα κενά που έχουν στη διδακτέα ύλη των προηγούμενων ετών. Ακόμη, θα πρέπει να λειτουργεί με το σύστημα της αυτοδιόρθωσης ή της αλληλοδιόρθωσης στις περισσότερες από τις εργασίες που αναθέτει στους μαθητές του.
Συνήθως, οι νεοδιόριστοι δάσκαλοι που διδάσκουν στα μονοθέσια σχολεία, όλους αυτούς τους δρόμους τους ανακαλύπτουν μόνοι τους (αφού πρώτα έχουν πελαγοδρομήσει και απογοητευτεί) και όχι μέσα από μια οργανωμένη παρέμβαση των σχολικών συμβούλων.
Όμως, είναι γεγονός ότι και οι έμπειροι δάσκαλοι δυσκολεύονται στο μονοθέσιο σχολείο, και λογικό είναι αυτό, γιατί ο χρόνος είναι πολύ περιορισμένος σε σχέση με όλα αυτά που απαιτεί το αναλυτικό πρόγραμμα.
Για το λόγο αυτό, ήδη το Υπουργείο Παιδείας κατήργησε ή συγχώνευσε αρκετά μονοθέσια, αλλά και διθέσια και τριθέσια σχολεία. Οι μαθητές των χωριών που καταργήθηκαν τα σχολεία τους, μεταφέρονται από τις Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στα πολυθέσια σχολεία. Παρά τις τοπικές αντιδράσεις που υπήρξαν από κάποιους ανημέρωτους γονείς (έγιναν και κάποιες λαθεμένες καταργήσεις ή συγχωνεύσεις που πρέπει να διορθωθούν), οι καταργήσεις των ολιγοθέσιων σχολείων ήταν απαραίτητες και έπρεπε να γίνουν εδώ και πολλά χρόνια, γιατί, εκτός των άλλων, ήταν δύσκολο τα σχολεία αυτά να λειτουργήσουν και ως Ολοήμερα Σχολεία, και ήταν αδύνατον να στελεχωθούν με εκπαιδευτικούς όλων των ειδικοτήτων (Ξένης Γλώσσας, Φυσικής Αγωγής, Θεατρικής Αγωγής, Μουσικής, Εικαστικών και Πληροφορικής).
Τα μονοθέσια, τα διθέσια και τα τριθέσια σχολεία, πρέπει να λειτουργούν μόνο σε απομακρυσμένες και ορεινές περιοχές, γιατί η μεταφορά των μαθητών τους στα πολυθέσια σχολεία είναι απαγορευτική, λόγω του μεγάλου χρόνου που απαιτείται.
Επανέρχομαι στην πορεία μου με την Α` τάξη, που την ανέλαβα για πέμπτη φορά, στο 5ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων, το σχολικό έτος 2000-2001. Αξίζει να σημειώσω ότι αυτή τη φορά επέλεξα να διδάξω στην Α` τάξη, κάτι που δεν μπορούσα να διανοηθώ τα πρώτα διδασκαλικά μου χρόνια, μετά το σοκ που υπέστην το 1979, στο 137ο Δημοτικό Σχολείο Αθηνών! Έχοντας ήδη είκοσι χρόνια υπηρεσίας, και τέσσερα χρόνια απ` αυτά με την Α` τάξη (συν δύο μήνες σε μονοθέσιο σχολείο), πέρασα με τα πρωτάκια μου μια πολύ ωραία χρονιά από κάθε άποψη! Η διδασκαλία μου είχε εναλλαγές στις μεθόδους, εκπλήξεις, χιούμορ και παιχνίδι και κρατούσε το ενδιαφέρον των μικρών μαθητών. Κι αυτό γινόταν, γιατί σκηνοθετούσα από τα πριν, τα περισσότερα απ` αυτά που διαδραματίζονταν στην αίθουσα διδασκαλίας. Πόσο διαφορετικά ήταν τα πράγματα από την πρώτη φορά που δίδαξα στην Α` τάξη!
Η πέμπτη φορά, ήταν και η τελευταία που δίδαξα στα πρωτάκια, γιατί μετά από ένα χρόνο αποσύρθηκα από την πρώτη γραμμή της «μάχης» και ανέλαβα τη θέση του προϊσταμένου εκπαιδευτικών θεμάτων στη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ιωαννίνων, στην οποία παρέμεινα μέχρι την αποχώρησή μου από την υπηρεσία, το Σεπτέμβριο του 2011.

Η επικοινωνία με τους γονείς
Είναι πολύ σημαντικό για όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου, αλλά προπάντων για τους μαθητές της Α` τάξης, η τακτική επικοινωνία των γονέων με το δάσκαλο.
Οι εξάχρονοι μαθητές, μεταβαίνοντας από το χαλαρό πρόγραμμα του Νηπιαγωγείου στο απαιτητικό πρόγραμμα του Δημοτικού, όπως είναι φυσικό θα χρειαστούν ένα μικρό στάδιο προσαρμογής. Ο δάσκαλος είναι αυτός που θα τους βοηθήσει να προσαρμοστούν και να λειτουργήσουν στο νέο πλαίσιο μάθησης. Για το λόγο αυτό, δεν θα πρέπει οι προσπάθειες του να προσκρούουν σε λαθεμένες ενέργειες ορισμένων γονέων, οι οποίοι από ανασφάλεια μήπως και δεν τα καταφέρουν τα παιδιά τους, δημιουργούν ένα «δεύτερο σχολείο» στο σπίτι με την πολύωρη μελέτη που τους επιβάλλουν. Το γεγονός αυτό καταπονεί τα παιδιά με ότι αυτό συνεπάγεται για τη συνέχεια της μαθητικής τους ζωής
Στο τελευταίο κεφάλαιο του άρθρου μου, «Ενημέρωση γονέων», αναφέρομαι αναλυτικά στο πώς ενημέρωνα τους γονείς των μαθητών της Α` τάξης.

Ο δάσκαλος πρέπει να διδάσκει σε όλες τις τάξεις
Από όλες τις τάξεις, η Α` τάξη, είναι μια ξεχωριστή περίπτωση, γιατί έχει να κάνει με το ξεκίνημα της μαθητικής ζωής. Ένα καλό ή κακό ξεκίνημα θα παίξει θετικό ή αρνητικό ρόλο και στις επόμενες τάξεις. Ακόμη, μια όμορφη εμπειρία ή μια τραυματική εμπειρία που θα έχουν οι μαθητές στο ξεκίνημά τους, θα τους ακολουθεί σαν μια γλυκιά ή πικρή ανάμνηση για όλη τους τη ζωή.
Για όλα τα παραπάνω, ο σύλλογος διδασκόντων με το διευθυντή θα πρέπει να αναθέτουν την Α` τάξη μόνο σε δασκάλες και δασκάλους που έχουν διδακτική εμπειρία, και όχι να παίρνουν «το βάπτισμα του πυρός» στην Α` τάξη νεοδιόριστοι και αναπληρωτές, όπως γινόταν σε αρκετές περιπτώσεις στο παρελθόν, και δυστυχώς γίνεται ακόμη και σήμερα!
Στο σωστό χρόνο, όμως, θα πρέπει όλοι οι δάσκαλοι να περάσουν απ` όλες τις τάξεις. Πιστεύω πως χάνουν σε πολλά επίπεδα οι δάσκαλοι εκείνοι που αποφεύγουν καθ` όλη τη διάρκεια της θητείας τους να διδάξουν στις μικρές τάξεις, όπως χάνουν και οι δασκάλες εκείνες που επιλέγουν μόνο τις μικρές τάξεις. Είναι καλό οι εκπαιδευτικοί να εναλλάσσουν τις τάξεις, γιατί έτσι θα αποκτήσουν μια συνολική εικόνα για την εξέλιξη των μαθητών, που θα τους βοηθήσει στο παιδαγωγικό και διδακτικό τους έργο.
Ο σύλλογος διδασκόντων και ο διευθυντής θα πρέπει να αποτρέψουν τη δημιουργία δασκάλων δύο ταχυτήτων• δηλαδή, δασκάλους που θα διδάσκουν μόνο στις μεγάλες τάξεις και δασκάλες που θα διδάσκουν μόνο στις μικρές τάξεις. Για το λόγο αυτό, θα πρέπει εκ περιτροπής όλοι οι εκπαιδευτικοί να αναλαμβάνουν όλες τις τάξεις, έχοντας πάντα σαν γνώμονα την καλή λειτουργία του σχολείου και όχι τις πάγιες απαιτήσεις ορισμένων εκπαιδευτικών. Και είναι βέβαιο ότι στο εγγύς μέλλον όλοι τους θα είναι ικανοποιημένοι, γιατί θα αποκτήσουν καινούριες εμπειρίες, που θα τους είναι χρήσιμες στη συνέχεια της εκπαιδευτικής τους διαδρομής!
Ακόμη, ο σχολικός σύμβουλος στην πρώτη επαφή που θα έχει με τους δασκάλους, πριν την έναρξη των μαθημάτων, θα πρέπει να τους περάσει το μήνυμα ότι όλοι τους, για το καλό όλων, είναι ανάγκη – μέσα στα σωστά χρονικά πλαίσια – να διδάξουν σε όλες τάξεις.

Η καλή προετοιμασία
Ο δάσκαλος σε όποια τάξη κι αν εργάζεται, θα πρέπει να προετοιμάζει πολύ καλά τα μαθήματα που πρόκειται να διδάξει• να πρωτοτυπεί και να χρησιμοποιεί το χιούμορ και το «παιχνίδι» στη διδασκαλία του. Η πείρα με δίδαξε ότι όσο πιο μικρή είναι η τάξη, τόσο μεγαλύτερη προετοιμασία απαιτείται. Και η προετοιμασία αφορά, κυρίως, τη μέθοδο και τα μέσα με τα οποία ο δάσκαλος θα προσεγγίσει τη διδακτέα ύλη.
Ο απροετοίμαστος δάσκαλος γίνεται αμέσως αντιληπτός, προπάντων από τους μαθητές των μικρών τάξεων! Βέβαια, ο μικρός μαθητής δεν θα πει ποτέ ότι «ο δάσκαλός μου είναι απροετοίμαστος», αλλά θα το δείχνει καθημερινά με την αφηρημάδα του ή τη φασαρία του! Όταν, λοιπόν, ο δάσκαλος μπαίνει στην αίθουσα να διδάξει χωρίς να έχει προετοιμαστεί στο σπίτι, χωρίς να χρησιμοποιεί τα εποπτικά μέσα διδασκαλίας και χωρίς να έχει κέφι, και απλώς κάνει μια τυποποιημένη διδασκαλία (συμβάλλουν προς τούτο και τα απαράδεκτα σχολικά εγχειρίδια, όπως γράφω στο άρθρο μου, «Τα βιβλία στο Δημοτικό Σχολείο»), δεν μπορεί να έχει την απαίτηση να τον προσέχουν οι μαθητές του!
Οι μαθητές, ειδικά της Α` τάξης, δεν είναι εύκολο με λόγια και παρατηρήσεις να πεισθούν ότι πρέπει να προσέχουν στο μάθημα. Είναι αναγκαίο ο δάσκαλος να κάνει ελκυστική τη διδασκαλία του με μεθόδους που συνεχώς θα ανανεώνει, για να ενθουσιάζει και να «αναγκάζει» τους μαθητές να προσέχουν και να συμμετέχουν στο μάθημα• έτσι απλά και αβίαστα προκύπτει η μάθηση.

Στιγμές έμπνευσης
Θυμάμαι κάποιες φορές που βρισκόμουν στην ταβέρνα και συζητούσα με τους φίλους μου διάφορα θέματα με τη συνοδεία οίνου και μουσικής, εντελώς ξαφνικά, «απ` το πουθενά», μου ερχόταν μια καλή και πρωτότυπη ιδέα για τις προσεχείς διδασκαλίες μου, και αμέσως την κατέγραφα• έχω χρησιμοποιήσει, σε στιγμές έμπνευσης, πολλές χαρτοπετσέτες ως σημειωματάριο! Θα έλεγα ότι οι καλύτερες παιδαγωγικές και διδακτικές ιδέες μού ερχόταν εκτός τόπου και χρόνου και δεν τις άφηνα ποτέ να πάνε χαμένες!

Το δώρο της Ηλιάνας
Θα ήθελα να κλείσω το άρθρο τούτο με τα λόγια της Ηλιάνας, μαθήτριάς μου στην Α` τάξη του 5ου Δημοτικού Σχολείου Ιωαννίνων, που μόλις έμαθε να γράφει και να διαβάζει, μου έγραψε σ` ένα φύλλο ζωγραφικής: «Αγαπητέ κύριε, σας ευχαριστώ πολύ που με μαθαίνετε γράμματα. Σας αγαπώ πολύ, θέλω να είστε καλά και ποτέ να μην αρρωστήσετε.»!!!