της Έλενας Μπούλια

Όπως και η ίδια η ελληνική γλώσσα, οι λέξεις και οι φθόγγοι της, έτσι και τα ονόματά μας δεν έχουν δημιουργηθεί τυχαία. Σε αντίθεση με την ονοματοδοσία στις περισσότερες χώρες του δυτικού κόσμου, τα ελληνικά ονόματα -ακόμα και αυτά της σύγχρονης Ελλάδας- σχεδόν πάντα σημαίνουν κάτι. Λεξικά που καταγράφουν τα ελληνικά ονόματα, όπως το «Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα» από τις εκδόσεις Πατάκη, υποστηρίζουν μάλιστα, βάσει ερευνών, ότι το όνομά μας όχι μόνο σημαίνει κάτι αλλά ότι υπάρχει μια ολόκληρη λαϊκή αντίληψη γύρω από αυτό -θυμηθείτε τις παροιμίες που εμπλέκουν έναν τουλάχιστον «Γιάννη»- ότι συχνά συγκεκριμένοι άνθρωποι έχουν συγκεκριμένο όνομα και ότι τελικά, η βαφτιστική ή λαϊκή ονομασία μας αποτελεί σφραγίδα της ίδιας μας της ύπαρξης.

Άλλη έρευνα, η οποία αναφέρεται στην ηλεκτρονική εφημερίδα Scripta Manent, του καθηγητή φυσικής και συγγραφέα Ανδρέα Ιωάννου Κασσέτα, επιδιώκει, πέρα από την ετυμολογία του κάθε ονόματος, να αναζητήσει τα πιο διαδεδομένα ελληνικά ονόματα -και ταυτόχρονα τα πιο σπάνια- θέτοντας παράλληλα το ερώτημα γιατί συμβαίνει ένα όνομα να είναι πιο διαδεδομένο από ένα άλλο. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή, η οποία διεξήχθη σε 60.000 ανδρικά ονόματα, έδειξε ότι το πλέον διαδεδομένο ελληνικό όνομα είναι το Γεώργιος. Ακολουθούν τα Ιωάννης, Κωνσταντίνος, Δημήτριος, Νικόλαος και Παναγιώτης –τουλάχιστον οι μισοί Έλληνες έχουν αυτά τα έξι ονόματα. Ως προς τα γυναικεία ονόματα, αντίστοιχη έρευνα του κ. Κασσέτα σε 20.000 ονόματα ελληνίδων υποστηρίζει πως το πιο διαδεδομένα από αυτά είναι, φυσικά, το Μαρία (σε ποσοστό 10,6%), ενώ ακολουθούν τα Ελένη, Αικατερίνη, Βασιλική, Σοφία και Αγγελική.

Η παράδοση, η θρησκεία, ακόμα και η μόδα είναι κάποιες πιθανές εξηγήσεις στο γιατί κάποια ονόματα εμφανίζονται συχνότερα από κάποια άλλα. Δεν είναι αυτό, ωστόσο, που θα μας απασχολήσει εδώ. Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι να μάθουμε τι σημαίνει, σύμφωνα με την ελληνική γλώσσα, να λένε κάποιον Γιώργο ή Μιχάλη, ή κάποια Κατερίνα ή Χριστίνα. Γιατί; Για να γνωριστούμε καλύτερα. Όλοι θέλουμε να ξέρουμε κάτι παραπάνω για τον ίδιο μας τον εαυτό!

Ποια είναι, σύμφωνα με τα λεξικά, η ετυμολογία κάποιων διαδεδομένων ελληνικών ονομάτων;

A
Αγαθή: εκ του αχασός και αγασός (δωρ.) που πιθανόν να προέρχονται από το ρήμα χασέω (είχε την έννοια του χωρίζω αλλά και του επιθυμώ διακαώς), αυτή που ενεργεί με καλές και αγνές προθέσεις.
Αγαθόκλεια: αγαθή + κλέος, η έχουσα καλή φήμη.
Αγαθοκλής: αγαθός + κλέος, ο έχων καλή φήμη.
Αγαθονίκη: αγαθή + νίκη, η νικήτρια ένδοξης νίκης.
Αγγελική: από το άγγελος και το ρήμα αγγέλω: φέρνω είδηση, προμηνύω.
Άγγελος: αγγελιοφόρος, απεσταλμένος.
Αγησίλαος: άγω + λαός, αυτός που οδηγεί τον λαό
Aγλαΐα: αγλαός = φωτεινός, λαμπερός
Αθανάσιος: ο αθάνατος, ο αιώνιος.
Αθηναγόρας: Αθήναι + αγορά, ο σοφός αγορητής.
Αθηνόδωρος: Αθηνά + δώρο, δώρο της Αθηνάς, ο σοφός.
Αικατερίνη: εκ του καθαρός: εξαγνισμένη ή εαρινή, ανοιξιάτικη
Αιμίλιος: εκ του λατινικού aimilius > aemulus = ζηλότυπος, ανταγωνιστής.
Αισχύλος: ντροπαλός.
Αίσωπος: ο βλέπων το πεπρωμένο.
Αλέξανδρος: αλέξω = απομακρύνω + ανήρ, ο ανδρείος.
Άλκηστης: αλκή = αποκρούω + εστία, η ατρόμητη, η ικανή.
Αλκιβιάδης: αλκή + βία
Αλκμήνη: αλκή + μήνη:σελήνη
Αμαλία: ετυμολογία από την τευτονική (σημ. γερμανική): εργατική, δραστήρια.
Ανάργυρος: α(στερητ.) +αργύρια
Αναστάσιος: ανα + ίστημι: στέκομαι, σχετιζόμενος με την ανάσταση του Χριστού
Ανδρέας: ανδρείος, εκ του ανήρ
Ανδριάνα: παραλλαγή της Ανδρεανής (αυτή που ανήκει στον Ανδρέα)
Ανδροκλής: ανήρ + κλέος, άνδρας με καλή φήμη
Ανδρομάχη: ανήρ + μάχω, η μαχόμενη εναντίον των ανδρών
Ανδρόμεδα: ανήρ + μέδω = άρχω, εκείνη που κυβερνά τους άνδρες.
Ανθή: εκ του ανθώ= ακμάζω, ευδοκιμώ, αυτή που ακμάζει.
Άννα: από το εβραϊκό Χάνα που σημαίνει εύνοια, χάρη
Αντιγόνη: αντί + γίγνομαι (γεννιέμαι) = ισάξια με τον γεννήτορα, τον πατέρα της.
Αντώνιος: εκ του άντωση= άνωση, ο ορμητικά αντίθετος
Αργυρώ: από το επίθετο αργύριος (σχετικός με τα χρήματα), η πολύτιμη
Αρετή: από το αρχ. ουσιαστικό αρετή., η τέλεια, υπέροχη.
Αριάδνη: άρι: πολύ + αγνή
Αριστόβουλος: άριστος + βουλή, ο άριστος σύμβουλος.
Αριστογένης: άριστος + γένος, ο ευγενής.
Αριστοκλής: άριστος + κλέος, ο έχων άριστη δόξα.
Αριστομένης: άριστος + μένος, ο ανδρειότατος
Άρτεμης: η λέξη “Άρτεμις” είναι άγνωστης προέλευσης. Ίσως να συσχετίζεται με προ-ελληνική θεότητα της Μ.Ασίας. Ωστόσο, η αρτεμισία είναι αρωματικό αειθαλές φυτό.
Ασπασία: θηλυκό του αρχ. επιθέτου ασπάσιος (χαρούμενη, ευτυχισμένη)
Αφροδίτη: αφρός + αναδύω

B
Βαρβάρα: εκ του βάρβαρος
Βασίλειος: βασιλεύς ή αυτός που ανήκει στον βασιλιά
Βερόνικα = από το αρχαίο μακεδονικό όνομα Φερενίκη (φέρω + νίκη, αυτή που φέρνει τη νίκη)

Γ
Γεράσιμος: εκ του γεράσμιος, ο σεβάσμιος
Γλυκερία: εκ του γλυκύς, η γλυκειά
Γεώργιος: εκ του γεωργώ = γη + έργο, ο εργαζόμενος στην γη
Γρηγόριος: εκ του γρηγορώ, ο άγρυπνος, ακοίμητος φρουρός.

Δ
Δέσποινα: εκ του αρχαιοελληνικού δέσποινα, θηλυκό του δεσπότης < *despotnia < *dems, αρχαϊκή γενική του δόμος, σπίτι + πότνια. Η οικοκυρά, η κυρία του σπιτιού.
Δημήτριος: Δη (δωρικός τύπος του Γη) + μήτηρ, αυτός που ανήκει στη θεά Δήμητρα
Δημοσθένης: δήμος + σθένος, η δύναμη του λαού
Διογένης: Ζευς + γένος, ο Θεογέννητος
Διομήδης: Διός + μέδων: άρχων, ο άρχων με θεία δύναμη.
Διώνη: εκ του Διός, η θεϊκή.

Ε
Ελένη: ελένη, που σημαίνει «λαμπάδα» ή από τη ρίζα ελε- που σημαίνει κυριεύω, κατακτώ.
Ειρήνη: είρω (λέγω ) + νους, αυτή που μιλά ήρεμα και λογικά.
Έκτωρ: εκ του έχω, ο έχων.
Εμμανουήλ: από το εβραϊκό Immánu El (ο Θεός είναι μαζί μας), ο σωτήρας, ο ελευθερωτής.
Ευάγγελος: αγγελιοφόρος που φέρνει καλά νέα, καλός άγγελος [από το αρχαίο επίρρημα ευ- (καλά, εύκολα) + το ουσιαστικό άγγελος]
Ευτυχία: καλή τύχη
Ευφροσύνη :αυτή που έχει κέφι, χαρά, η καλοδιάθετη.
Επαμεινώνδας: επί + άμεινον, ο προοδευτικός.
Ερατώ: ερώ: αγαπώ, αυτή που αγαπά.
Εριφύλη: έρι: πολύ + φύλον, η έξοχη των γυναικών.
Ετεοκλής: ετεός: αληθής + κλέος, ο έχων αληθινή δόξα.
Ευάγγελος: ευ + αγγέλω, αυτός που φέρνει ευχάριστα νέα.
Ευαγόρας: ευ + αγορεύω, ο καλός ομιλητής.
Ευανθία: ευ + άνθος, η όμορφη.
Ευγενία: ευ + γένος, αυτή που είναι από καλό γένος.
Ευδοκία: ευ + δοκώ, η έχουσα καλή άποψη.
Ευδοξία: ευ + δόξα, η έχουσα καλή φήμη
Ευνομία: ευ + νέμω: αυτή που μοιράζει καλά, δίκαια.
Ευρυσθένης: ευρύς + σθένος, ο πολύ ισχυρός.
Ευτέρπη: ευ + τέρπω, η πολύ ευχάριστη
Ευτύχιος: ευ + τύχη, αυτή που έχει καλή τύχη.
Ευφημία: ευ + φημί, αυτή που έχει καλή φήμη.

Ζ
Ζαφείριος: από την αρχαία λέξη σάπφειρος, ένας πολύτιμος λίθος με χρώμα βαθύ γαλάζιο (το ζαφείρι).
Ζηνοβία: από το αρχαίο κύριο όνομα Ζάν (Ζευς ήταν ο Δίας) + το ουσιαστικό βίος (ζωή). Σημαίνει αυτή που ζει σαν θεά, έχει τη δύναμη του Δία.

H
Ήβη: εκ του αρχαίου ήβη που σημαίνει ακμή, η ισχυρή, η ακμάζουσα.
Ηλίας: (εβραϊκή), «ο Θεός είναι Κύριος» ή «είναι ο θεός μου»
Ηλέκτρα: εκ του ηλέκτωρ: ο ακτινοβολών ήλιος, η λαμπρή, η φωτεινή.
Hρακλής: Ήρα +κλέος, ο δοξασμένος από την Ήρα ή πολύ δυνατός.
Ησαΐας: (εβραϊκή) η σωτηρία του Θεού
Ησίοδος: ρίχνω, εκτοξεύω φωνή, ωδή
Ηώ: χάραγμα, αυγή.

Θ
Θάλεια: εκ του θάλλω, η πλήρης, η ανθηρή.
Θέμις: τίθημι = θεσμός, αυτός που θέτει.
Θεμιστοκλής: θέμις (δικαιοσύνη) + κλέος, αυτός που δοξάζει την δικαιοσύνη.
Θεοδώρα: θεού + δώρο, δώρο θεού.
Θεόφιλος: θεού + φίλος, ο φίλος του θεού.
Θησέας: θήσω, εκ του τίθημι, αυτός που θέτει.
Θουκυδίδης: Θεού + κύδος: δόξα, ο δοξάζων τον θεό.
Θρασύβουλος: θρασύς + βουλεύομαι, αυτός που σκέφτεται με υπερβολική τόλμη.
Θωμάς: (εβραϊκή) ο δίδυμος.

Ι
Ιάσων: εκ του ίασις, αυτός που θεραπεύει.
Ιάκωβος: (εβραϊκό) αυτός που υποσκελίζει
Ιωσήφ-ίνα: εβραϊκό, ο πολύτεκνος, -η
Ιγνάτιος: αν και η ετυμολογία της λέξης είναι αβέβαιη, ίσως συνδέεται με το λατινικό ignis= φωτιά
Ιερώνυμος: εκ του ιερό + ώνυμος (όνομα), ο φέρων ιερό όνομα
Ιορδάνης: (εβραϊκή) Yarden που σημαίνει εκροή, αυτός που κατεβαίνει ορμητικά.
Ιοκάστη: ίον + κάζω: στολίζω, αυτή που στολίζει
Ιππολύτη: ίππος + λύω, αυτή που ελευθερώνει τα άλογα.
Ισμήνη: αγνώστου ετυμολογίας, κατά μία άποψη εκ του ίσμεν>οίδα>γνωρίζω, η συνετή.
Ιφιγένεια: ίφι: αρχαία δοτ. του “ις”, ισχυρώς, κραταιώς + γίγνομαι, η πολύ ισχυρή.
Ιωάννης: από την εβραϊκή λέξη Ιωννάθαν, η χάρη του Θεού

Κ
Καλλιόπη: εκ του καλή + όπη= φωνή, η καλλίφωνη.
Καλλιρρόη: καλώς + ρέω, αυτή που κυλά με χάρη ή αυτή που έχει άφθονα νερά.
Κασσάνδρα: αρχαίο κύριο όνομα, υποκοριστικό του Αλεξάνδρα.
Κίμων: εκ του “κίω”, αυτός που βαδίζει γρήγορα.
Κλέαρχος: κλέος + άρχω, ο ένδοξος άρχων
Κλειώ: εκ του “κλείω”= ονομάζω, καλό και “κλέος”= δόξα, η έχουσα υπόληψη.
Κλεόβουλος: κλέος + βουλή, ο επινοητικός.
Κλεομένης: κλέος + μένος, ο ένδοξος για τη γενναιότητά του.
Κλεονίκη: κλέος + νίκη, η ένδοξη νικήτρια.
Κλεοπάτρα: κλέος + πάτρη, η δόξα της πατρίδος.
Κορνήλιος: (λατινική) εκ του cornelius > cornu= κέρας, αυτός που έχει κέρατα
Κοσμάς: από το αρχαίο ουσιαστικό κόσμος (στολισμός), αυτός που αγαπάει την τάξη, το στολισμό
Κυριακή: εκ του επιθέτου “κυριακός” που σημαίνει “η ημέρα του Κυρίου”
Κυπριανός: από το φυτό κύπρος που είναι η σημερινή χέννα, ο χάλκινος
Κωνσταντίνος: προέρχεται από τη λατινική λέξη Constantinus < constans που σημαίνει ο σταθερός, ο αποφασισμένος, ο βέβαιος.

Λ
Λαέρτης: λαός + αίρω = εκλέγω, αυτός που εκλέγεται από τον λαό.
Λάζαρος: (εβραϊκή) Ελεάζαρ= αυτός που τον έχει βοηθήσει ο Θεός.
Λέανδρος: λαός + ανήρ, ο ανδρείος του λαού.
Λεωνίδας: λαός + οιδα + γνωρίζω, αυτός που γνωρίζει τον λαό ή εκ του λέων, λιοντάρι.
Λυδία: 1) η ευγενική, με καλούς τρόπους 2) η καταγόμενη από τη Λυδία, την αρχαία χώρα της Μ. Ασίας.
Λυσιστράτη: λύω + στρατός, αυτή που αφήνει ελεύθερο τον στρατό.

Μ
Μάρθα: (αραμαϊκή) Marta= κυρία, οικοδέσποινα.
Μαρία: προέρχεται από τη λέξη Μαριάμ της αραμαϊκής γλώσσας που μιλιόταν στη Μέση Ανατολή. Σημαίνει πίκρα, οργή, παράπονο.
Μαρίνα: η θαλασσινή.
Μάρκος: εκ του mars (Άρης), ο φιλοπόλεμος.
Μενέλαος: μένος + λαός, αυτός που εκπροσωπεί την ορμή του λαού.
Μηνάς: πιθανώς εκ του “μηνώ”, στέλνω μήνυμα, ειδοποιώ.
Μιλτιάδης: μίλτος: ερυθρά βαφή, κοκκινωπός, στο χρώμα του αίματος.
Μιχαήλ: από την εβραϊκή λέξη Mikhaél, όμοιος με τον Θεό.

Ν
Ναταλία: η λέξη προέρχεται από τη μεταφορά του γαλλικού natalie= γενέθλια, ημέρα γεννήσεως.
Ναυσικά: ναυς + καίνυμαι: υπερτερώ, αυτή που υπερτερεί στην θάλασσα.
Νεοκλής: νέος + κλέος, αυτός που δοξάζει τους νέους.
Νέστωρ: εκ του νεομαι = επιστρέφω, αυτός που επιστρέφει ευτυχής
Νεφέλη: νέφω: χύνω ύδωρ, αυτή που φέρνει το σκότος
Νικηφόρος: νίκη + φέρω, αυτός που φέρνει τη νίκη
Νικόλαος: νίκη + λαός, αυτός που χαρίζει τη νίκη στον λαό.

Ξ
Ξένη: εκ του ξένος ή ξενία= φιλοξενία, η φιλόξενη
Ξενοφών: ξένος + φωνέω, αυτός που ηχεί ξένα, παράξενα.

Ο
Οδυσσέας: οδύσσομαι: διώκομαι, αυτός που διώκεται.
Όθων: ο έχων πλούτη και περιουσία.
Όλγα: από αρχαία σκανδιναβική ρίζα, η υγιής, η ευτυχισμένη.
Ορέστης: όρος + ίσταμαι, ο ορεινός

�
Πανδώρα: παν + δώρο, αυτή που έχει πολλά δώρα
Παρασκευή: παρα + σκευάζω, αυτή που προετοιμάζει
Πάτροκλος: πατρίς + κλέος, αυτός που δοξάζει την πατρίδα
Παυσανίας: εκ του παύω και ανία, αυτός που ανακουφίζει την θλίψη
Περικλής: περί + κλέος, ο ένδοξος, ο φημισμένος
Περσέας: εκ του πέρθω = εκπορθώ, καταστρέφω, αυτός που καταστρέφει
Πέτρος: από το αρχαίο ουσιαστικό πέτρος (πέτρα). ο σταθερός, ο ακλόνητος
Πηνελόπη: από τις αρχαίες ελληνικές λέξεις πήνη (νήμα) + λέπω (ξετυλίγω). Η υφάντρια
Πολυδεύκης: πολύ + δεύκος: γλεύκος, ο πολύ γλυκός
Ποσειδών: πόσις (ποταμός) + είδω, αυτός που είναι αρμόδιος
Προμηθέας: 1) προ + μύθος 2) προ + μήθος = μέριμνα = ο προνοητικός
Πυθαγόρας: πυνθάνομαι + αγορεύω

Ρ
Ρέα: προελληνικής προέλευσης, εκ του ράος= έτοιμος, η έτοιμη
Ρεγγίνα: η βασίλισσα
Ρήγας: (μεσαιωνική ελληνική) εκ του ρηξ> λατινικά rex, ο βασιλιάς
Ρωμανός: εκ της “ρώμης”= δύναμη, ο σφρηγιλός

Σ
Σάββας: (εβραϊκή) από το Σάββατο.
Σέργιος: αυτός που του αρέσει ο περίπατος, το σεργιάνι
Σοφοκλής: σοφός + κλέος, ο έχων δόξα σοφού
Σπυρίδων: πιθανόν να προέρχεται από το αρχαίο ουσιαστικό σπυρίς, γεν. σπυρίδος (ψαροκόφινο). Επομένως Σπυρίδων είναι ο κοφινάς, ο καλαθάς
Σταμάτιος/Σταματία/Σταματούλα: αυτός/ή που σταματάει κάτι
Στέλλα: (λατινικά) stella= το αστέρι.
Στέργιος: στέργω = δείχνω στοργή
Στυλιανός: εκ του στύλος, αυτός που στεριώνει σαν στύλος.
Σωκράτης: σώζω + κράτος, αυτός που σώζει το κράτος, ο ισχυρός.
Σωτήρης: εκ του σωτήρ= ο λυτρωτής

Τ
Τατιάνη: (λατινικά) tatianus, ονομασία ρωμαϊκής φυλής
Τερψιχόρη: τέρπω + χορός, αυτή που αρχίζει τον χορό
Τερέζα: από το ελλην. θερίζω δηλώνοντας γονιμότητα και κατ΄ άλλους από το τοπωνύμιο Θήρα
Τηλέμαχος: τηλέ: μακριά + μάχομαι
Τιμόθεος: τιμή + Θεός, αυτός που τιμά τον θεό
Τρύφων: ο φιλήδονος

Φ
Φαίδρα: η λαμπερή, η χαρούμενη
Φαίδων: εκ του φαιδρός, χαρούμενος, γελαστός
Φειδιππίδης: φείδομαι + ιππος
Φίλιππος: φίλος + ίππος, ο φίλος των αλόγων
Φραγκίσκος: από τη λατινική λέξη Franciscus (γαλλικός), ο γνήσιος Γάλλος ή αυτός που αγαπά τη Γαλλία
Φρίξος: φρίττω, αυτός που φρίττει
Φοίβος: εκ του φάος= φωτεινός
Φώτιος: από το αρχαίο ουσιαστικό φως, γεν. φωτός (ο φωτεινός, ο λαμπρός)
Φωτεινή: η θηλυκή μορφή του ονόματος Φώτιος (η λαμπερή)

Χ
Χαράλαμπος: από τα ουσιαστικά χαρά + λάμπω. αυτός που λάμπει από χαρά
Χαρίκλεια: αρχαίο όνομα από τα ουσιαστικά χάρις (η χάρη) + κλέος (δόξα), η ξακουστή για τη χάρη της
Χρήστος: παράλληλη γραφή του Χρίστος. Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή-λιγότερο πιθανή, από το επίθετο χρηστός (χρήσιμος, ωφέλιμος)
Χρίστος: από το Χριστός (αυτός που χρίσθηκε, επαλείφθηκε με λάδι και μύρο)
Χαρίλαος: χάρη + λαός, αυτός που έχει την εύνοια του λαού
Χριστόφορος: Χριστός + φέρω, ο φέρων τον Χριστό

Ω
Ωρίων: ώρα, φροντίδα, αυτός που φροντίζει.

* Αναλυτικά την ετυμολογία όλων των σύγχρονων ελληνικών ονομάτων θα βρείτε επίσης στο «Ετυμολογικό Λεξικό Κυρίων Ονομάτων» του Πέτρου Αλεξιάδη, το οποίο μπορείτε να αγοράσετε από εδώ.

Δημοσίευση | 20 Ιανουαρίου 2010

22/10/2010 – 14:51

Και εμείς;
Τι περιμένετε;
Ότι οι κουφοί παραχωρήσεις θα σας κάνουν
κι οι αχόρταγοι
κάτι θε να σας δώσουν!
Οι λύκοι θα σας ταΐσουνε αντί να σας καταβροχθίσουν!
Από φιλία θα σας προσκαλέσει η τίγρη
να της βγάλετε τα δόντια!
Τέτοια περιμένετε;
Μπ. Μπρέχτ

Ο γαλλικός ξεσηκωμός δείχνει το δρόμο για να σταματήσει η αντεργατική λαίλαπα ευρωπαϊκών κυβερνήσεων – ΕΕ – κεφαλαίου. Τον Δεκέμβρη του 2008 και τον Μάη του 2010 οι Γάλλοι έλεγαν «Να γίνει της Ελλάδας».
Τώρα εμείς βροντοφωνάζουμε: ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ!

Χρήστος Κάτσικας

Πηγη : www.alfavita.gr

Με τον όρο «αφηγητής» χαρακτηρίζουμε συνήθως το πρόσωπο που αφηγείται, που μεταφέρει δηλαδή λεκτικά – γραπτά ή προφορικά – σε κάποιους άλλους, μιαν ιστορία. Μ’ άλλα λόγια, σ’ ένα αφηγηματικό κείμενο, ο αφηγητής είναι η «φωνή» που αναλαμβάνει την ευθύνη της αφηγηματικής πράξης. Στις μη μυθοπλαστικές αφηγήσεις, η φωνή αυτή ταυτίζεται με το υποκείμενο που μιλά και κυριολεκτικά παράγει και εκπέμπει τον αφηγηματικό λόγο. Στα μυθοπλαστικά κείμενα, όμως, η ταύτισή αυτή δεν ισχύει: ο αφηγητής είναι απλά ο φορέας της αφήγησης, ένα γλωσσικό υποκείμενο που εκφράζεται σε μια γλώσσα η οποία συγκροτεί το κείμενο. Είναι, δηλαδή, μια λειτουργία του κειμένου και όχι ένα πρόσωπο. Πράγματα, στην περίπτωση της λογοτεχνίας, δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέει κανείς τον αφηγητή με το συγγραφέα του κειμένου ή του βιβλίου που κρατά στα χέρια του. Από τα ίδια τα κείμενα, άλλωστε, γίνεται φανερό ότι η αφήγηση δεν είναι η γραφή με την οποία ο συγγραφέας παράγει το κείμενό του. Αυτός που μιλά στην αφήγηση δεν ταυτίζεται με εκείνον που γράφει στη ζωή: ο συγγραφέας είναι ένα ιστορικό δεδομένο, ένα υπαρκτό πρόσωπο που ανήκει στον πραγματικό κόσμο και εκπέμπει μια πλαστή ιστορία προς ένα άλλο υπαρκτό πρόσωπο, τον αναγνώστη. Από την άλλη πλευρά, ο αφηγητής αποτελεί μέλος του μυθοπλαστικού κόσμου του κειμένου και απευθύνεται σε ένα άλλο μέλος αυτού του κόσμου, το λεγόμενο αποδέκτη της αφήγησης. Με άλλα λόγια, τα ζεύγη συγγραφέα/αναγνώστη και αφηγητή/αποδέκτη της αφήγησης ανήκουν σε δύο διαφορετικές πραγματικότητες, οι οποίες ως ένα βαθμό συνδέονται χάρη σε μιαν ευρύτερα αποδεκτή σύμβαση: ο συγγραφέας μιλά σα να ήταν εκείνος ο αφηγητής και ο αναγνώστης αποδέχεται το μήνυμα σα να ήταν ο αποδέκτης της αφήγησης. Κατά κάποιο τρόπο, λοιπόν, ο αφηγητής συνιστά την εγγραφή του συγγραφέα στο κείμενο. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια περσόνα, ένα μυθοπλαστικό υποκείμενο, μια αυτόνομη κατασκευασμένη μυθοπλαστική ταυτότητα που μιλά και ανήκει στον κόσμο του λογοτεχνικού έργου, όπως και τα πρόσωπα. Ενδεχομένως να επιδέχεται κάποιου είδους σύγκριση ή να εμφανίζει κάποια μορφή συγγένειας με το υπαρκτό, με το ιστορικό πρόσωπο που ονομάζουμε συγγραφέα, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν ταυτίζεται με αυτόν.
Σε παλαιότερες εποχές, η ταύτιση του αφηγητή με το ιστορικό πρόσωπο του συγγραφέα ήταν μία από τις αιτίες που οδήγησαν στην άνθιση της βιογραφικής κριτικής μεθόδου, που στην ουσία ασχολούνταν ελάχιστα με το ίδιο το κείμενο. Στον αιώνα μας, όμως, η μελέτη της λογοτεχνίας ξέφυγε σταδιακά από τέτοιου είδους λάθη και άρχισε να βλέπει τα πράγματα με διαφορετικό πνεύμα. Σήμερα, μπορούμε να πούμε ότι η μελέτη του αφηγητή απασχόλησε κατά καιρούς – και εξακολουθεί να απασχολεί – σχεδόν όλους τους θεωρητικούς της αφήγησης. Καθώς μάλιστα η αφηγηματολογία είναι ίσως ο πιο ανεπτυγμένος κλάδος της σύγχρονης θεωρίας της λογοτεχνίας, υπάρχει μια ποικιλία απόψεων, που άλλοτε αντικρούουν και άλλοτε συμπληρώνουν η μία την άλλη σχετικά με τη θέση, το ρόλο και τα είδη των αφηγητών.

Βασικό αξίωμα της σύγχρονης αφηγηματολογίας είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει αφήγηση χωρίς αφηγητή. Η αφήγηση είναι μια μορφή λόγου. Συνεπώς, εκφέρεται από κάποιον, ο οποίος αναγκαστικά αφήνει στο κείμενο κάποια ίχνη, λιγότερο ή περισσότερο αισθητά. Με βάση αυτό το σκεπτικό, μπορούμε να διακρίνουμε τις αφηγήσεις σε διαφανείς ή ελάχιστες και σε αδιαφανείς. Στις πρώτες, ο αφηγητής προσπαθεί να περάσει απαρατήρητος. Παραμένει σχεδόν άφαντος μέσα στο κείμενο και περιορίζεται στη μετάδοση των γεγονότων χωρίς καμία ανάμειξη από μέρους του. Ο αναγνώστης ξεχνά την ύπαρξή του, βρίσκεται, θα λέγαμε, μέσα στα γεγονότα, τα οποία βιώνει ως αληθινά. Ο αφηγητής αυτού του τύπου απαντάται συχνά στο αστυνομικό ή και το περιπετειώδες μυθιστόρημα, καθώς και στα ιστορικού χαρακτήρα κείμενα. Ο Αμερικανός θεωρητικός Seymour Chatman τον ονομάζει καλυμμένο (covert). Δεν παραλείπει όμως να τονίσει ότι όσο κι αν ο αφηγητής επιθυμεί να παραμείνει αφανής, υπάρχουν πάντοτε ορισμένα στοιχεία του κειμένου που προδίδουν την παρουσία του.
Από την άλλη πλευρά, στις λεγόμενες αδιαφανείς αφηγήσεις, ο αφηγητής προσδιορίζεται και παράλληλα προβάλλεται ως ο παραγωγός ή και ο εμπνευστής της αφήγησης. Έχει, δηλαδή, επίγνωση της αφηγηματικής λειτουργίας που επιτελεί, μιλά για την ιδιότητά του, σχολιάζει τη δράση, τους χαρακτήρες και την ίδια την αφήγησή του, και φυσικά εντοπίζεται εύκολα από τον αναγνώστη. Πρόκειται για το είδος του αφηγητή που ο Chatman ονομάζει φανερό (overt). Ανάλογα με την ένταση της παρουσίας του, η ρεαλιστική ψευδαίσθηση και η αληθοφάνεια υπονομεύονται ή και καταργούνται εντελώς. Ο αναγνώστης δεν μπορεί πια να ζήσει αθώα την ιστορία ούτε να παρασυρθεί από τα γεγονότα.
Ένας άλλος Αμερικανός μελετητής, ο Wayne C. Booth, υιοθετεί μια μεγάλη ποικιλία και διαχωρίζει τους αφηγητές σε:
α) δραματοποιημένους και μη δραματοποιημένους: οι πρώτοι συμμετέχουν στην αναπαράσταση των γεγονότων, εμφανίζονται δηλαδή ως πρόσωπα της ιστορίας που αφηγούνται. Αντίθετα, οι δεύτεροι δε μετέχουν στην αναπαράσταση των γεγονότων και εμφανίζονται ως απλές φωνές. Ακόμη, οι δραματοποιημένοι αφηγητές μπορούν να διακριθούν σε παρατηρητές και σε δρώντες, ανάλογα με το αν συμμετέχουν στην ιστορία ως απλοί μάρτυρες ή ως δρώντα πρόσωπα.
β) Αυτοσυνειδητοποιημένους και μη συνειδητοποιημένους. Οι πρώτοι έχουν πλήρη συνείδηση του γεγονότος ότι αφηγούνται μιαν ιστορία, ενώ οι δεύτεροι όχι.
γ) Προνομιακούς και περιορισμένους, ανάλογα με το αν έχουν βαθιά ή επιφανειακή γνώση των γεγονότων που αφηγούνται (π.χ. αν ο αφηγητής είναι ένα μικρό παιδί, είναι λογικό να έχει περιορισμένες δυνατότητες κατανόησης σε σχέση με τα γεγονότα που αφηγείται).
δ) Αξιόπιστους και αναξιόπιστους: Ο αναγνώστης μπορεί να εμπιστευτεί τα λεγόμενα και τις κρίσεις των πρώτων, όχι όμως και των δεύτερων, που ενδέχεται κάποια στιγμή είτε να διορθώσουν οι ίδιοι τον εαυτό τους είτε να διορθωθούν από κάποιον άλλο αφηγητή.
Την πιο ουσιαστική αλλά και την πιο πλήρη μελέτη του αφηγητή την οφείλουμε στο Γάλλο αφηγηματολόγο Gerard Genette, ο οποίος αποφάσισε να ταξινομήσει τους αφηγητές με βάση δύο κριτήρια: τη συμμετοχή τους στην ιστορία που αφηγούνται και το αφηγηματικό επίπεδο όπου ανήκουν. Σύμφωνα με το πρώτο κριτήριο, υπάρχουν οι ομοδιηγητικοί αφηγητές, που συμμετέχουν στην ιστορία την οποία αφηγούνται είτε ως πρωταγωνιστές (αυτοδιηγητικές αφηγήσεις) είτε ως παρατηρητές και αυτόπτες μάρτυρες, και οι ετεροδιηγητικοί αφηγητές, οι οποίοι δεν έχουν καμία συμμετοχή στην ιστορία που αφηγούνται. Σύμφωνα με το δεύτερο κριτήριο, οι αφηγητές είναι εξωδιηγητικοί ή ενδοδιηγητικοί.
Με βάση το συνδυασμό των δύο αυτών κριτηρίων, λέει ο Genette, προκύπτουν οι τέσσερις βασικοί τύποι αφηγητή:
α) Ο εξωδιηγητικός – ετεροδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για έναν αφηγητή πρώτου βαθμού, που αφηγείται μια ιστορία στην οποία δεν μετέχει. Παράδειγμα: ο Όμηρος, δηλαδή ο αφηγητής της Οδύσσειας και της Ιλιάδας.
β) Ο εξωδιηγητικός – ομοδιηγητικός αφηγητής πρώτου βαθμού, ο οποίος διηγείται την ιστορία του. Παράδειγμα αυτού του τύπου αποτελούν όλες οι αυτοβιογραφικές αφηγήσεις.
γ) Ο ενδοδιηγητικός – ετεροδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για έναν αφηγητή δευτέρου βαθμού, ο οποίος δε μετέχει στην ιστορία που αφηγείται. Παράδειγμα: η Σεχραζάτ (Χίλιες και μία νύχτες), πρόσωπο της κύριας ιστορίας, απουσιάζει από τις δευτερεύουσες ιστορίες που αφηγείται.
δ) Ο ενδοδιηγητικός – ομοδιηγητικός τύπος. Πρόκειται για έναν αφηγητή δευτέρου βαθμού, ο οποίος αφηγείται την ιστορία του. Παράδειγμα: ο Οδυσσέας στις ραψωδίες θ έως μ.

Παράλληλα ο Genette έκανε τη διάκριση ανάμεσα στο «ποιος βλέπει» και στο «ποιος μιλά», υπονοώντας ότι σ’ ένα έργο, ο αφηγητής δεν ταυτίζεται αναγκαστικά με την οπτική γωνία μέσα από την οποία φιλτράρεται η αφηγηματική πληροφορία. Με άλλα λόγια, ο αφηγητής δεν είναι πάντοτε ο εικονολήπτης της ιστορίας που αφηγείται.
Αυτό που τελικά προτείνει ο Genette, είναι η έννοια της «εστίασης»: το πρόσωπο μέσα από το οποίο εστιάζεται η ιστορία που παρακολουθούμε, δε συμπίπτει απαραίτητα με τον αφηγητή. Συγκεκριμένα, ο Genette διακρίνει τρεις βασικές περιπτώσεις:
α) Αφήγηση χωρίς εστίαση ή με μηδενική εστίαση: στην περίπτωση αυτή, δεν υπάρχουν όρια ή εμπόδια στην πληροφόρηση του αναγνώστη, σχετικά με τις σκέψεις των αφηγηματικών προσώπων και τα γεγονότα. Ο αφηγητής γνωρίζει, ή μάλλον λέει, περισσότερα από όσα ξέρει οποιοσδήποτε από τους ήρωες. Αν προσπαθούσαμε να σχηματοποιήσουμε με όρους μαθηματικούς, θα είχαμε την ανισότητα
Αφηγητής > Πρόσωπα
β) Αφήγηση με εσωτερική εστίαση: στην περίπτωση αυτή, η θέαση είναι περιορισμένη και συνήθως ανήκει σε έναν από τους χαρακτήρες του έργου. Η μαθηματική τυποποίηση του δεύτερου αυτού τύπου θα ήταν μια εξίσωση:
Αφηγητής = Πρόσωπα
Πιο αναλυτικά, η εσωτερική εστίαση υποδιαιρείται σε «σταθερή», όπου το σύνολο της αφηγηματικής πληροφορίας περνά από ένα μόνο ήρωα, σε «μεταβλητή», όπου οι ήρωες που εστιάζουν εναλλάσσονται, και, τέλος, σε «πολλαπλή», όπου παρακολουθούμε το ίδιο γεγονός μέσα από τα μάτια πολλών διαφορετικών ηρώων.
γ) Αφήγηση με εξωτερική εστίαση: ο ήρωας δρα μπροστά στα μάτια του αναγνώστη, χωρίς ο τελευταίος να έχει πρόσβαση στις σκέψεις ή τα συναισθήματα του ήρωα. Ο αφηγητής λέει πολύ λιγότερα από όσα γνωρίζουν τα πρόσωπα.
Συνεπώς, Αφηγητής < Πρόσωπα

Πηγή : http://siamantoura.blogspot.com/

Η σχέση συγγραφέα – αφηγητή κατά Ζενέτ (G. Genette)

Η γαλλική αφηγηματολογία επισήμανε ότι δεν μπορεί να υπάρξει αφήγημα χωρίς αφηγητή. Ο αναγνώστης όμως μπορεί να μην αντιλαμβάνεται την ύπαρξη του αφηγητή και να έχει την εντύπωση μιας «διαφανούς» αφήγησης, της οποίας τα γεγονότα γίνονται αισθητά ως «πραγματικά» (π.χ. στην ιστορική αφήγηση). Ακόμα και στην περίπτωση ενός αφηγήματος που συγκροτείται εξ ολοκλήρου από διαλόγους μεταξύ προσώπων και χωρίς κατηγορηματικές εκφράσεις (του τύπου «λέει»), υπάρχει αφηγητής, ο οποίος «παραθέτει» τους διαλόγους χωρίς να κάνει αισθητή την παρουσία του. Στην «αδιαφανή» αφήγηση ο αφηγητής προσδιορίζεται ρητά, γίνεται ένα «πρόσωπο» μέσα στο αφήγημα.
Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο αφηγητής της ιστορίας δεν ταυτίζεται με τον συγγραφέα (με εξαίρεση τα απομνημονεύματα, το ημερολόγιο και την αυτοβιογραφία). Ο αφηγητής είναι ένα πλασματικό πρόσωπο, δημιούργημα του συγγραφέα, διαμεσολαβητής ανάμεσα στον συγγραφέα και τον αναγνώστη, ανεξάρτητα από τα πρόσωπα της αφήγησης και από το αν παίρνει μέρος στην αφήγηση. Ο «πραγματικός» συγγραφέας είναι «παρών» στην αφήγηση με την αφηρημένη μορφή του «υπονοούμενου συγγραφέα» (αφηρημένος συγγραφέας), αναγνωρίσιμος με τη μορφή της «συγγραφικής συνείδησης», καθώς και με τη δομή, τις ιδέες, τους τίτλους, τη διάρθρωση, τη διαίρεση.

Οι λειτουργίες του αφηγητή

Ο αφηγητής μπορεί να είναι πρόσωπο της αφήγησης, με πρωταγωνιστικό ή δευτερεύοντα ρόλο, ή μπορεί να είναι αμέτοχος στα γεγονότα. Αν συμμετέχει στην ιστορία (είτε ως βασικός ήρωας είτε ως απλός παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας), τον ονομάζουμε «ομοδιηγητικό αφηγητή». Σ’ αυτή την περίπτωση ο αφηγητής αφηγείται σε πρώτο ρηματικό πρόσωπο (πρωτοπρόσωπη αφήγηση).
Διακρίνονται δύο παραλλαγές του ομοδιηγητικού αφηγητή: ο αφηγητής παρατηρητής/ θεατής, δηλαδή ο αφηγητής που είναι παρατηρητής/μάρτυρας των συμβάντων της αφήγησης, και ο αφηγητής-πρωταγωνιστής, δηλαδή ο αφηγητής που συμμετέχει στην αφήγηση ως βασικός ήρωας. Όταν μάλιστα αφηγείται σε πρώτο ρηματικό την προσωπική του ιστορία, ονομάζεται ιδιαίτερα «αυτοδιηγητικός αφηγητής».
Αν ο αφηγητής δεν συμμετέχει καθόλου στην ιστορία που διηγείται ονομάζεται «ετεροδιηγητικός αφηγητής». Στην περίπτωση αυτή ο συγγραφέας αναθέτει την αφήγηση σε πρόσωπο ξένο προς την ιστορία, την οποία παρουσιάζει σε τρίτο πρόσωπο (τριτοπρόσωπη αφήγηση). Ονομάζεται, ιδιαίτερα, «παντογνώστης αφηγητής» (ή «αφηγητής-Θεός») αυτός που βρίσκεται παντού και πάντοτε και γνωρίζει τα πάντα, ακόμα και τις πιο απόκρυφες σκέψεις των προσώπων της αφήγησης.

Η αφήγηση

Η αφήγηση διακρίνεται σε πραγματική και πλασματική. Πραγματική ονομάζεται η αφήγηση της οποίας το αντικείμενο ανήκει στο βιωματικό πεδίο του υποκειμένου της αφήγησης, ενώ πλασματική εκείνη της οποίας το αντικείμενο είναι εφεύρημα του υποκειμένου της αφήγησης. Κάθε αφήγημα συντίθεται από τρία στρώματα (Delcroix Μ.- F. Hallyn 1997):
• Αφήγημα γεγονότων: γίνεται αναφορά σε ό,τι έπραξε ή σε ό,τι έπαθε ένα πρόσωπο.
• Αφήγημα λόγων: περιλαμβάνει: α) τον αφηγηματοποιημένο ή αφηγημένο λόγο, κατά τον οποίο τα λόγια του προσώπου ενσωματώνονται στην αφήγηση, β) τον αναφερόμενο ή αναπαριστώμενο λόγο, που περιλαμβάνει τον ευθύ λόγο ή διάλογο και γ) τον μετατιθέμενο λόγο, κατά τον οποίο ο λόγος του ήρωα ενσωματώνεται στον λόγο του αφηγητή.
Κατά τον Ζενέτ, ο εσωτερικός μονόλογος είναι ευθύς, άμεσος λόγος. Προέκταση του μετατιθεμένου λόγου είναι ο ελεύθερος πλάγιος λόγος, με τον οποίο ο αφηγητής αποδίδει σε τρίτο πρόσωπο και σε χρόνο ιστορικό ενδόμυχες σκέψεις και συναισθήματα ενός προσώπου της αφήγησης. Το τμήμα αυτό εύκολα μετατρέπεται σε ευθύ λόγο3.
• Αφήγημα σκέψεων: η σκέψη, κατά τον Ζενέτ, ισοδυναμεί με «σιωπηρό
λόγο».

Η εστίαση

Με τον όρο «εστίαση» αναφερόμαστε στην απόσταση που παίρνει ο αφηγητής από τα πρόσωπα της αφήγησης. Ο Ζενέτ προτείνει τους ακόλουθους τρεις τύπους εστίασης της τριτοπρόσωπης αφήγησης:
• Αφήγηση χωρίς εστίαση (ή μηδενική εστίαση): ο αφηγητής γνωρίζει περισσότερα από τα πρόσωπα. Αντιστοιχεί στην αφήγηση με παντογνώστη αφηγητή.
• Αφήγηση με εσωτερική εστίαση: η αφήγηση παρακολουθεί ένα από τα πρόσωπα ή ο αφηγητής ξέρει τόσα, όσα και το πρόσωπο από τη σκοπιά του οποίου αφηγείται.
• Αφήγηση με εξωτερική εστίαση: ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα. Στην περίπτωση αυτή ο ήρωας δρα, χωρίς ο αναγνώστης να μπορεί να μάθει τις σκέψεις του (π.χ. αστυνομικά μυθιστορήματα).

Τα αφηγηματικά επίπεδα

Όταν μέσα σε μια αφήγηση παρεμβάλλεται και μια δεύτερη ιστορία, τότε, κατά τον Ζενέτ, η αφήγηση «διασπάται» σε δύο επίπεδα: στο πρώτο επίπεδο, που περιέχει την κύρια αφήγηση, και στο δεύτερο επίπεδο, που περιέχει τη δευτερεύουσα (εγκιβωτισμένη) αφήγηση. Η κύρια αφήγηση τοποθετείται στο επίπεδο που ονομάζεται διηγητικό, ενώ η δευτερεύουσα αφήγηση τοποθετείται στο επίπεδο που ονομάζεται μεταδιηγητικό ή υποδιηγητικό. Αν υπάρχει πρόλογος ή εισαγωγική αφήγηση στο έργο, τότε έχουμε και ένα τρίτο επίπεδο, που ονομάζεται εξωδιηγητικό.
Ο Ζενέτ διακρίνει, λοιπόν, τρία αφηγηματικά επίπεδα:
• Το «εξωδιηγητικό» επίπεδο: συγκροτείται από την αφήγηση γεγονότων που είναι εξωτερικά σε σχέση με το κείμενο, πρόλογοι, εισαγωγές κ.λπ., π.χ. η επίκληση του ποιητή στη Μούσα στην Οδύσσεια του Ομήρου.
• Το «διηγητικό» επίπεδο: περιλαμβάνει τα γεγονότα που ανήκουν στην κύρια αφήγηση, π.χ. τις περιπέτειες του Οδυσσέα από το νησί της Καλυψώς ως την Ιθάκη.
• Το «μεταδιηγητικό» ή «υποδιηγητικό» επίπεδο: περιλαμβάνει τη δευτερεύουσα αφήγηση που εγκιβωτίζεται στην κύρια αφήγηση, π.χ. τα γεγονότα που αφηγείται ο Οδυσσέας στους Φαίακες (τα παλαιότερα γεγονότα από την Τροία μέχρι το νησί της Καλυψώς).
Ως εκ τούτου, με βάση το αφηγηματικό επίπεδο, κατά τον Ζενέτ, έχουμε
τριών ειδών αφηγητές:
• Εξωδιηγητικός: είναι ο αφηγητής που αφηγείται τα γεγονότα που συγκροτούν την πλοκή του κειμένου.
• Ενδοδιηγητικός: είναι ο αφηγητής που βρίσκεται μέσα στην ιστορία και διηγείται γεγονότα που συνιστούν μετα-αφήγηση.
• Μεταδιηγητικός: είναι ο αφηγητής που βρίσκεται μέσα στη δευτερεύουσα ιστορία (στη μετα-αφήγηση) και αφηγείται μια άλλη ιστορία.
Με κριτήριο το αφηγηματικό επίπεδο στο οποίο ανήκουν, καθώς και τη συμμετοχή τους στην ιστορία, προκύπτουν οι ακόλουθοι τύποι αφηγητή:
• Εξωδιηγητικός-ετεροδιηγητικός αφηγητής: είναι ο αφηγητής που επιφορτίζεται με την αφήγηση της κύριας ιστορίας στην οποία δεν συμμετέχει, π.χ. ο αφηγητής της Ιλιάδας και της Οδύσσειας (ο Όμηρος).
• Εξωδιηγητικός-ομοδιηγητικός αφηγητής: είναι ο αφηγητής που επιφορτίζεται με την αφήγηση της κύριας ιστορίας, η οποία αποτελεί και την προσωπική του ιστορία (αυτοδιηγητική αφήγηση), π.χ. ο αφηγητής στο μυθιστόρημα Λουκής Λάρας του Δημ. Βικέλα.
• Ενδοδιηγητικός-ετεροδιηγητικός αφηγητής: είναι ο αφηγητής που ανήκει στην κύρια ιστορία και αφηγείται (σε μεταδιηγητικό επίπεδο) μια ιστορία στην οποία δεν συμμετέχει, π.χ. η Σεχραζάτ στις Χίλιες και μία νύχτες.
• Ενδοδιηγητικός-ομοδιηγητικός αφηγητής: είναι ο αφηγητής που ανήκει στην κύρια ιστορία και αφηγείται (σε μεταδιηγητικό επίπεδο) την προσωπική του ιστορία, π.χ. ο Οδυσσέας όταν αφηγείται τη δεκάχρονη περιπέτειά του στους Φαίακες.

Οι αφηγηματικοί τρόποι

Μέρος των αφηγηματικών τεχνικών ενός κειμένου είναι και οι αφηγηματικοί τρόποι που απαντούν στο ερώτημα «πώς αφηγείται» κάποιος. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ο όρος αφηγηματικές τεχνικές είναι ευρύτερος και σ’ αυτόν υπάγονται και οι τρόποι με τους οποίους αφηγείται κάποιος και οι οποίοι είναι οι εξής:
•Έκθεση ή αφήγηση: είναι η παρουσίαση γεγονότων και πράξεων, την οποία ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης διέκριναν σε «διήγηση» και «μίμηση». Στη διήγηση ο αφηγητής αφηγείται μια ιστορία με τη δική του φωνή, ενώ στη μίμηση δανείζεται τη φωνή άλλων προσώπων.
• Διάλογος: είναι τα διαλογικά μέρη σε ευθύ λόγο και σε πρώτο πρόσωπο.
• Περιγραφή: η αναπαράσταση προσώπων, τόπων, αντικειμένων, η αφήγηση
καταστάσεων.
• Σχόλιο: η παρεμβολή σχολίων, σκέψεων, γνωμών από τον αφηγητή, έξω από τη ροή της αφήγησης, που στοιχειοθετεί, όπως και η περιγραφή, μια επιβράδυνσή της.
• Ελεύθερος πλάγιος λόγος: η πιστή απόδοση σκέψεων, διαθέσεων ή συναισθημάτων σε γ΄ πρόσωπο και σε παρωχημένο χρόνο. Το τμήμα αυτό φαίνεται να ανήκει στην καθαρή αφήγηση, στην ουσία όμως εύκολα μετατρέπεται σε ευθύ λόγο.
• Εσωτερικός μονόλογος: η απόδοση των σκέψεων ή συναισθημάτων σε α΄ πρόσωπο και σε χρόνο ενεστώτα.

Ο χρόνος της αφήγησης

Τρεις χρονικές τοποθετήσεις της αφήγησης χρονικά, σε σχέση με την ιστορία, είναι πιθανές: το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Με βάση αυτά τα χρονικά επίπεδα, η αφήγηση μπορεί να είναι τεσσάρων ειδών:
• Η μεταγενέστερη αφήγηση. Είναι η πιο συχνή. Διηγούμαστε την ιστορία αφού έχει εξ ολοκλήρου συντελεστεί.
• Η προγενέστερη αφήγηση, που προηγείται της έναρξης της ιστορίας.
• Η ταυτόχρονη αφήγηση, της οποίας η εκφώνηση είναι σύγχρονη της ιστορίας.
• Η παρέμβλητη αφήγηση, όπου ο αφηγητής διηγείται μαζί με τα γεγονότα που συντελέστηκαν και τις σκέψεις που του έρχονται κατά τη στιγμή της γραφής.

Η χρονική σειρά των γεγονότων

Συχνά ο αφηγητής παραβιάζει την ομαλή χρονική πορεία για να γυρίσει προσωρινά στο παρελθόν ή αφηγείται ένα γεγονός που πρόκειται να διαδραματιστεί αργότερα. Τις παραβιάσεις αυτές τις ονομάζουμε αναχρονίες και τις διακρίνουμε σε:
Αναδρομικές αφηγήσεις / αναδρομές ή αναλήψεις και Πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις.
Αναδρομή είναι η τεχνική κατά την οποία διακόπτεται η κανονική χρονική σειρά των συμβάντων για να εξιστορηθούν γεγονότα του παρελθόντος, ενώ στην πρόληψη ο αφηγητής κάνει λόγο εκ των προτέρων για γεγονότα που θα γίνουν αργότερα.
Άλλες τεχνικές με τις οποίες παραβιάζεται η ομαλή, φυσική χρονική σειρά:
• Ιn medias res: η λατινική αυτή φράση σημαίνει «στο μέσο των πραγμάτων», δηλαδή στη μέση της υπόθεσης, και αποτελεί μια τεχνική της αφήγησης σύμφωνα με την οποία το νήμα της ιστορίας δεν ξετυλίγεται από την αρχή, αλλά ο αφηγητής αρχίζει την ιστορία από το κρισιμότερο σημείο της πλοκής και, έπειτα, με αναδρομή στο παρελθόν, παρουσιάζονται όσα προηγούνται του σημείου αυτού. Με την τεχνική αυτή διεγείρεται το ενδιαφέρον του αναγνώστη και η αφήγηση δεν γίνεται κουραστική.
• Εγκιβωτισμός: σε κάθε αφηγηματικό κείμενο υπάρχει μια κύρια αφήγηση που αποτελεί την αρχική ιστορία και υπάρχουν και μικρότερες, δευτερεύουσες αφηγήσεις μέσα στην κύρια αφήγηση που διακόπτουν την ομαλή ροή του χρόνου. Αυτή η «αφήγηση μέσα στην αφήγηση» ονομάζεται εγκιβωτισμένη αφήγηση ή εγκιβωτισμός.
• Παρέκβαση/παρέμβλητη (εμβόλιμη) αφήγηση: είναι η προσωρινή διακοπή της φυσικής ροής των γεγονότων και η αναφορά σε άλλο θέμα που δεν σχετίζεται άμεσα με την υπόθεση του έργου.
• Προϊδεασμός/προσήμανση: είναι η ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη από τον αφηγητή για το τι πρόκειται να ακολουθήσει.
• Προοικονομία: είναι ο τρόπος με τον οποίο ο συγγραφέας διευθετεί τα γεγονότα και δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε η εξέλιξη της πλοκής να είναι για τον αναγνώστη φυσική και λογική.

Η χρονική διάρκεια
Ο χρόνος της αφήγησης έχει τις ακόλουθες σχέσεις με τον χρόνο της ιστορίας, με κριτήριο τη διάρκεια των γεγονότων:
• Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μικρότερος από τον χρόνο της ιστορίας, όταν ο αφηγητής συμπυκνώνει τον χρόνο (συστολή του χρόνου) και παρουσιάζει συνοπτικά (σε μερικές σειρές) γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια. Με τον τρόπο αυτό, ο ρυθμός της αφήγησης επιταχύνεται.
• Ο χρόνος της αφήγησης μπορεί να είναι μεγαλύτερος από τον χρόνο της ιστορίας, όταν ο αφηγητής επιμηκύνει τον χρόνο (διαστολή του χρόνου) και παρουσιάζει αναλυτικά γεγονότα που διαρκούν ελάχιστα. Με τον τρόπο αυτό επιβραδύνεται ο ρυθμός της αφήγησης.
• Ο χρόνος της αφήγησης είναι ίσος με τον χρόνο της ιστορίας, συνήθως σε διαλογικές σκηνές. Για να συντομεύσει τον χρόνο της αφήγησης, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τις ακόλουθες τεχνικές:
• Επιτάχυνση: παρουσιάζει σύντομα γεγονότα που έχουν μεγάλη διάρκεια.
την ιστορία.
• Περίληψη: παρουσιάζει συνοπτικά τα ενδιάμεσα γεγονότα.
•Έλλειψη ή αφηγηματικό κενό: ο αφηγητής παραλείπει ένα τμήμα της ιστορίας ή κάποια γεγονότα που εννοούνται εύκολα ή δεν συμβάλλουν ουσιαστικά στην πλοκή.
Η τεχνική με την οποία ο συγγραφέας διευρύνει τον χρόνο της αφήγησης
είναι:
• Η επιβράδυνση: γεγονότα που έχουν μικρή διάρκεια στην πραγματικότητα παρουσιάζονται εκτεταμένα στην αφήγηση.

Η χρονική συχνότητα

Η αφηγηματική συχνότητα καθορίζεται από τη σχέση της εμφάνισης ενός γεγονότος στην ιστορία και της έκθεσής του μέσα στην αφήγηση (Καψωμένος 2003: 146). Έτσι, μοναδική αφήγηση είναι η αφήγηση αυτού που έγινε μία φορά, επαναληπτική είναι η επανάληψη Χ φορές αυτού που έγινε μια φορά, θαμιστική είναι αφήγηση μία φορά αυτού που έγινε Χ φορές και πολυμοναδική είναι η αφήγηση Χ φορές αυτού που έγινε Χ φορές.

Αφηγηματικές τεχνικές – Αφηγηματικοί τρόποι

Αφηγηματικές τεχνικές είναι οι ακόλουθες:
– Ο αφηγητής
– Το είδος της αφήγησης (δηλαδή, οι αφηγηματικοί τρόποι)
– Η οπτική γωνία
– Η εστίαση
– Ο χρόνος της αφήγησης
– Ο ρυθμός της αφήγησης

Αφηγηματικοί τρόποι είναι οι ακόλουθοι:
– Αφήγηση
– Διάλογος
– Περιγραφή
– Σχόλια
– Ελεύθερος Πλάγιος Λόγος
– Εσωτερικός μονόλογος

Ο αφηγητής με βάση τη συμμετοχή του στην ιστορία ονομάζεται:
– Ομοδιηγητικός:
Συμμετέχει στην ιστορία την οποία αφηγείται είτε ως πρωταγωνιστής (αυτοδιηγητικός αφηγητής) είτε ως παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας.
– Ετεροδιηγητικός:
Δεν έχει καμιά συμμετοχή στην ιστορία που αφηγείται.
– Παντογνώστης αφηγητής: Είναι ο αφηγητής που γνωρίζει τα πάντα, εποπτεύει τα πάντα, αλλά δεν μετέχει στη δράση, δεν είναι δηλαδή ένα από τα πρόσωπα της ιστορίας. Στον παντογνώστη αφηγητή αντιστοιχεί η αφήγηση χωρίς εστίαση (μηδενική), δεδομένου ότι αυτός δεν παρακολουθεί την αφήγηση από μια οπτική γωνία, αλλά είναι πανταχού παρών σαν ένας μικρός θεός.

Ο αφηγητής με βάση το αφηγηματικό επίπεδο ονομάζεται:
– Εξωδιηγητικός: αφηγείται την κύρια ιστορία είτε συμμετέχοντας είτε όχι.
– Ενδοδιηγητικός: βρίσκεται μέσα στην ιστορία και αφηγείται μια δεύτερη ιστορία.
– Μεταδιηγητικός: βρίσκεται μέσα στη δευτερεύουσα ιστορία (στη μετα-αφήγηση) και αφηγείται μια άλλη ιστορία.

Εστίαση (ποιος βλέπει τα γεγονότα)
– Μηδενική: Ο αφηγητής ξέρει περισσότερα από ό,τι τα πρόσωπα, είναι έξω από τη δράση (παντογνώστης)
Αφηγητής > Πρόσωπα
– Εσωτερική: Ο αφηγητής ξέρει όσα και τα πρόσωπα
Αφηγητής = Πρόσωπα
– Εξωτερική: Ο αφηγητής ξέρει λιγότερα από τα πρόσωπα
Αφηγητής < Πρόσωπα

Ο χρόνος της αφήγησης
-Αναχρονίες:
Αναδρομικές αφηγήσεις / αναδρομές ή αναλήψεις και
Πρόδρομες αφηγήσεις ή προλήψεις.

Ο ρυθμός της αφήγησης:
η επιτάχυνση, η παράλειψη, η περίληψη, η έλλειψη ή το αφηγηματικό κενό, η επιβράδυνση.

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1) “Ο άνθρωπος παρεμβαίνει στο φυσικό περιβάλλον, το διαμορφώνει, αλλά και το καταστρέφει. Πολλοί πιστεύουν ότι η επίδραση του ανθρώπου συ­νεπάγεται αναγκαστικά την καταστροφή του, και γι’ αυτό προτείνουν να μην επεμβαίνει καθόλου ο άνθρωπος σ’ αυτό, φτάνουν ως την άρνηση της τεχνολογίας και κηρύσσουν την «επιστροφή στη φύση». Παρουσίασε και αι­τιολόγησε τις προσωπικές σου απόψεις πάνω στη σχέση ανθρώπου και φυσικού περιβάλλοντος”.

2) “Κάθε χρόνο, την περίοδο κυρίως του καλοκαιριού, αλλεπάλληλες πυρκαγιές αφανίζουν το δασικό πλούτο της χώρας, με επικίνδυνες συνέπειες για τη ζωή όλων μας. Τις πυρκαγιές αυτές άλλοι αποδίδουν σε άνομα συμφέ­ροντα, άλλοι σε ανθρώπινη αμέλεια, άλλοι σε τυχαία περιστατικά και άλλοι σε άλλες αιτίες. Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά και πώς νομίζετε ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο;”

3) Τις τελευταίες δεκαετίες η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει τον εφιάλτη του πυρηνικού ολοκαυτώματος. Κι ενώ προσπαθεί να αποφύγει -ή να εμποδί­σει- έναν πυρηνικό πόλεμο, βρίσκεται μπροστά στο δίλημμα της ειρηνικής α­ξιοποίησης της πυρηνικής ενέργειας, από την οποία όμως, όπως δείχνουν τα συχνά πυρηνικά ατυχήματα, αντιμετωπίζει όχι μικρότερους κινδύνους. Ποια είναι η θέση σας, ιδιαίτερα στο τελευταίο ζήτημα;

4) “Στις μέρες μας κολακευόμαστε για τις ανθρώπινες νίκες πάνω στη φύ­ση. Ωστόσο, για κάθε τέτοια νίκη η φύση μας εκδικείται. Η ανισορροπία που προκάλεσε η επέμβαση του ανθρώπου στη φύση είναι πια πραγματικότητα, το οικολογικό πρόβλημα είναι έντονο, ενώ σίγουρα οι συνέπειες είναι μεγάλες για τον άνθρωπο και για την ποιότητα της ζωής του. Να εκθέσετε τις απόψεις σας σχετικά. Υπάρχουν λύσεις εφικτές για το πρόβλημα; ”

5) Είναι γενική η διαπίστωση ότι η άνοδος του βιοτικού επιπέδου δε συμ­βαδίζει πάντοτε με τη βελτίωση της ποιότητας της καθημερινής ζωής κυρίως στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες. Να φέρετε παραδείγματα που επιβεβαι­ώνουν το φαινόμενο, να βρείτε τις αιτίες και να επισημάνετε τους τρόπους με τους οποίους θα επέλθει η ισορροπία.

6) Πόσο ασυμβίβαστες είναι οι έννοιες της ανάπτυξης και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος με τα σημερινά δεδομένα;

ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1. “Ο άνθρωπος, εκτός από το φυσικό, προσαρμόζεται και στο κοινωνικό του περιβάλλον, α) Γιατί είναι αναγκαία αυτή η προσαρμογή; β) Πώς την εν­νοείτε; ως ταύτιση με τις καθιερωμένες αντιλήψεις και συμπεριφορές; ως απο­δοχή αυτού που κάθε φορά αποκαλείται μοντέρνο ή μόδα, ή ως προσαρμογή, στα πλαίσια της οποίας επιτρέπεται στο άτομο να διαμορφώνει αυτόνομα και να ρυθμίζει μόνο του τη ζωή του; γ) Με ποιον τρόπο νομίζετε ότι μπορεί να ε­πιτευχθεί η ομαλή και αποτελεσματική προσαρμογή του ατόμου;”

2. “Όλοι, από τη νηπιακή ηλικία, εντασσόμαστε σε μικρές και σταδιακά σε ευρύτερες κοινωνικές ομάδες (οικογένεια, σχολείο, πόλη κτλ,). Ποια θετικά στοιχεία παρέχει η ένταξη αυτή και ποιες υποχρεώσεις συνεπάγεται; Με ποια συμπεριφορά και με ποιες πρωτοβουλίες προάγεται το κοινωνικό συμφέρον και ταυτόχρονα διασφαλίζεται η δημιουργική ανάπτυξη της προσωπικότητας μας;”

3. “Συμφωνείτε με την άποψη ότι ο καθένας είναι δημιουργός της τύχης του και υπεύθυνος γι’ αυτήν ή δέχεστε ότι υπάρχουν άλλοι παράγοντες (ποιοι;) έξω από την περιοχή ελέγχου μας που παίζουν τον κύριο ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της ζωής μας;”

4. Πιστεύετε ότι η σύγχρονη κοινωνία ευνοεί την ανάπτυξη των θετικών στοιχείων της προσωπικότητας των μελών της, ώστε να γίνουν ελεύθερα και ευτυχισμένα άτομα; Να τεκμηριώσετε με επιχειρήματα τις απόψεις σας.

5. “Η άμιλλα ως παράγοντας ατομικής και κοινωνικής προόδου “.

6. “Μια από τις βασικότερες συνέπειες της εκβιομηχάνισης υπήρξε η ανα­τροπή της σχέσης υπαίθρου – πόλης προς όφελος της δεύτερης. Στις μέρες μας το ρεύμα αυτό της αστυφιλίας έχει πάρει διαστάσεις κοινωνικού προβλήματος. Ποιες οι συνέπειες στην οικονομία, στις κοινωνικές σχέσεις και γενικότερα στην ποιότητα της ζωής -των ανθρώπων;

7. Τα φαινόμενα ξενοφοβίας και ρατσισμού σε σχέση με την ενδημική α­νεργία και τον κοινωνικό αποκλεισμό.

8. Τι εννοεί ο Σαρτρ όταν λέει ότι “ο κάθε άνθρωπος δημιουργεί τον εαυ­τό του, οι επιλογές του ωστόσο “αγγίζουν το σύνολο των ανθρώπων”;

9. “Το να μοχθείς περισσότερο για το κοινό καλό παρά για τον εαυτό σου είναι ηρωικό. Το να προσπαθείς με την ίδια προθυμία τόσο για τον εαυτό αού όσο και για το κοινό καλό είναι επιβεβλημένο. Το να κοιτάζεις μόνο το συμ­φέρον σου είναι απάνθρωπο”.

ΔΙΚΑΙΟ- ΝΟΜΟΙ- ΒΙΑ- ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1. Για την ομαλή κοινωνική συμβίωση και την ευημερία και ασφάλεια των πολιτών είναι αναγκαία η ύπαρξη ευνομούμενου κράτους και η τήρηση των νόμων απ’ όλους τους πολίτες -και από το κράτος. Ωστόσο, αποτελεί πλέον κοινή συνείδηση ότι ιδανική θα ήταν η κοινωνία όπου το δίκαιο δε θα επιβαλ­λόταν με τα μέσα καταναγκασμού που διαθέτει το κράτος, αλλά η δικαιοσύνη θα αποτελούσε αρετή κάθε μέλους της κοινωνίας. Γιατί ο πραγματικά δίκαιος και προς τους νόμους θα συμμορφωθεί και προς τις επιταγές της ηθικής του συνείδησης. Και είναι αυτό το τελευταίο εξίσου αναγκαίο όσο και το πρώτο, αν θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν κόσμο ανθρώπινο, πραγματικά ευ­τυχισμένο.

2. “Η δικαιοσύνη είναι γέννημα της ανάγκης και μητέρα της ειρήνης”.

3. Πολλοί υποστηρίζουν ότι η επιβολή ποινών στους μαθητές απηχεί πα­ρωχημένες αυταρχικές αντιλήψεις και δε συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων της σχολικής αγωγής. Άλλοι όμως πιστεύουν ότι οι ποινές είναι απαραίτητες για την ομαλή λειτουργία του σχολείου και τη σωστή διαμόρφωση του χαρακτήρα των νέων, φτάνοντας στο σημείο να προτείνουν αυστηρότερες ποι­νές. Με βάση και την πείρα σας από τη σχολική ζωή να εκθέσετε τις σχετικές απόψεις σας.

4. “Είναι χαρακτηριστικό των ημερών μας ότι βαθμιαία αλλάζει η τυπική εικόνα της βίας και της εγκληματικότητας. Στη θέση των μικροαδικημάτων λειτουργεί τώρα το οπλισμένο χέρι. Αυτή η μετατόπιση, που αποτελεί ένα πα­γκόσμιο φαινόμενο, πρέπει να ερμηνευτεί και να αντιμετωπιστεί, αφού κύριοι εκτελεστές του φαινομένου είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους νέοι άνθρωποι. Ποια είναι τα αίτια της βίας και της εγκληματικότητας σήμερα; Ποιες οι μορφές τους; Πώς νομίζετε ότι μπορεί να αναχαιτιστεί το κύμα αυτό;”

5. “Ενώ κάποτε το μήνυμα που κρυβόταν πίσω από τη βία των ισχυρών τρομοκρατικών ομάδων ήταν «Ακούστε μας!», τώρα μετατρέπεται όλο και περισσότερο σε μια απεγνωσμένη κραυγή: «Είμαστε ακόμη εδώ! »”

6. Η ανεργία ως παράγοντας εγκληματικότητας.

7. Ποια είναι η γνώμη σας για τη θανατική ποινή;

8. «Η προσφυγή της πολιτείας στην ποινή οφείλεται και στην προσπάθεια να ικανοποιηθεί το περί δικαίου αίσθημα του λαού, που, πιστός πολλές φορές σε αρχέγονες αντιδράσεις, ικανοποιείται και εφησυχάζει, αποποιούμενος τις όποιες ευθύνες του». Από αφορμή το παράθεμα να διερευνήσετε:

α) τους λόγους για τους οποίους επιβάλλονται ποινές στους παραβάτες,

β) αν στις αυστηρές ποινές λανθάνει η βεβαιότητα για την απόλυτη ενοχή του παραβάτη και την αθωότητα του κοινωνικού συνόλου, και

γ) αν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1. “Είναι γεγονός πως με την ανάπτυξη του τεχνικού πολιτισμού αυξήθηκε η ποσότητα των αγαθών και των μέσων που έχουμε στη διάθεση μας, αλλά χάθηκε η ποιότητα της ζωής. Που οφείλεται, κατά τη γνώμη σας, η υποβάθμι­ση αυτή; Ποιες οι επιπτώσεις της στην ευτυχία του ανθρώπου; Πιστεύετε πως υ­πάρχουν τρόποι να ανακοπεί η σημερινή πορεία και να επιτευχθεί η επιθυμητή αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής μας;”

2. Ζούμε, λένε, σε περίοδο κρίσης: ηθικής, πολιτικής, οικονομικής, πολιτι­σμικής. Αλλά ενώ τέτοιες διαπιστώσεις θα έπρεπε να σημάνουν γενικό συνα­γερμό ή τουλάχιστον εθνική εγρήγορση, στην πραγματικότητα όλοι φαίνεται να έχουν αποδεχτεί ως μοιραία αυτήν την κατάσταση, που λειτουργεί μάλλον ως άλλοθι, για να μην κάνουν τίποτα και να βυθίζονται σε μια συλλογική μακαριότητα -ή παράνοια.

Πώς θα μπορούσε να αφυπνιστεί η κοινωνία μας και να επανέλθει σε έναν κώδικα αξιών και συμπεριφορών που θα κινητοποιήσει όσους πρέπει σε μια συλλογική προσπάθεια εξόδου από την κρίση;

3. Ποιες αξίες του πολιτισμού μας κινδυνεύουν, που πρέπει να διασωθούν;

4. Έκανε πιο ευτυχισμένο τον άνθρωπο ο σύγχρονος πολιτισμός;

5. Ο νέος πολιτισμός που ανατέλλει θα είναι καλοδεχούμενος;

6. “Σήμερα αμφισβητείται σοβαρά η άποψη ότι είναι δυνατή η διαρκής και απεριόριστη πρόοδος του πολιτισμού. Ποια είναι η γνώμη σας σχετικά με το θέμα;”

7. Η διάσωση του νεοελληνικού μας πολιτισμού στα πλαίσια της Ευρω­παϊκής Ένωσης θα εξαρτηθεί από την οικονομική μας επιβίωση; Από ποιους άλλους παράγοντες θα εξαρτηθεί; Να αναπτύξετε τις σχετικές απόψεις σας.

ΠΑΡΑΔΟΣΗ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1) Ο σεβασμός στην παράδοση και η ανάγκη της αλλαγής:

α) πώς εννοείτε το σεβασμό στην παράδοση και πώς μπορεί να συνδυα­στεί με την ανάγκη εκσυγχρονισμού;

β) ποια είναι η στάση των νέων σήμερα απέναντι στην παράδοση;

γ) πώς μπορεί να αποκατασταθεί η αναγκαία σχέση των νέων με την παράδοση;

2) “Ένα μέρος του παρελθόντος πεθαίνει κάθε στιγμή και η θνησιμότητα του μας μολύνει, αν προσκολληθούμε σ’ αυτό με υπερβολική αγάπη, ένα μέρος του παρελθόντος μένει πάντα ζωντανό, και κινδυνεύουμε καταφρονώντας τη ζωντάνια του”. Με δεδομένη την ορθότητα της άποψης αυτής να παρουσιάσετε τη στάση που πρέπει να τηρούμε απέναντι στα πολιτιστικά αγαθά που μας κληροδότησε το παρελθόν.

3) “Από άλλους η παράδοση χαρακτηρίζεται αντίδραση, μεσαίωνας, σκο­ταδισμός, άλλοι όμως τη θεωρούν «σωσίβια λέμβο» της κοινωνίας. Αφορμώμενοι από τις παραπάνω αντίθετες απόψεις να εκθέσετε την προσωπική σας θέ­ση με τεκμηριωμένη επιχειρηματολογία”.

4) “Είναι έκδηλη στον καιρό μας μια τάση υποτίμησης ή ακόμη και άρνη­σης των παραδοσιακών αξιών σε ό,τι αφορά κυρίως τον τρόπο ζωής.

α) Αυτό παρατηρείται γιατί οι παραδοσιακές αξίες δεν μπορούν να ανταποκριθούν πλέον στις ανάγκες του σύγχρονου ανθρώπου ή για άλλους λόγους;

β) Λεν μπορεί να υπάρξει δημιουργική σύζευξη παράδοσης και μοντέρνου πολιτισμού;

5) “Ποια πιστεύετε πως θα είναι η θέση της Ελλάδας, η σημασία της και η προσφορά της, σε σχέση με τις παραδόσεις της και τα στοιχεία που συγκροτούν τη βαθύτερη φυσιογνωμία της, στην Ενωμένη Ευρώπη;”

6) “Να δώσετε ης απόψεις σας σχετικά με τα εξής:

α) ο οριακός χαρακτήρας της ελληνικής παράδοσης,

β) ο ρόλος των παραδοσιακών και α­νανεωτικών στοιχείων,

γ) η ύπαρξη ή όχι ενιαίας ελληνικής παράδοσης”.

7) Πολλοί στην εποχή μας και ιδιαίτερα νέοι διακατέχονται από την τά­ση που ονομάζουμε ξενομανία: μιμούνται καθετί το ξένο, είτε αυτό αφορά την εμφάνιση και τη συμπεριφορά τους, είτε τις αντιλήψεις και τα πρότυπα ζωής. Πώς εξηγείτε αυτήν την άκριτη αποδοχή όλων των επιδράσεων που φτάνουν στη χώρα μας και ποιες συνέπειες μπορεί να έχει τόσο στην εθνική μας φυσιο­γνωμία και παράδοση, όσο και στην ποιότητα της ζωής, ιδιαίτερα των νέων, αλλά και στη διαμόρφωση του μέλλοντος μας;

ΗΘΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΚΑΙ ΙΔΑΝΙΚΑ

1) “Ένας άνθρωπος τότε είναι αληθινά ενάρετος, όταν ξέρει πως ενώ δια­τρέχει τον κίνδυνο να μην προκόψει κι ούτε ακόμη να δικαιωθεί ποτέ, εντού­τοις μένει απαρέγκλιτα πιστός στο δρόμο της αρετής, μόνο και μόνο για να μην έρθει κάποτε η ώρα που θα νιώσει αηδία για την ψυχή του, όπως θα αηδί­αζε μπροστά σ’ ένα βρώμικο κουφάρι”.

2) “Η ανθρωπιά δεν μπορεί να είναι ποτέ μέσο αυτοπροβολής, γιατί είναι πάνω απ’ όλα αυταπάρνηση, α) Τι περιεχόμενο πρέπει να δοθεί στον όρο αν­θρωπιά, για να εναρμονιστεί με την αυταπάρνηση; β) Γιατί η ανθρωπιά στην περίπτωση αυτή αποκλείεται να έχει οποιαδήποτε σχέση με κάθε μέσο αυτο­προβολής;”

3) “Λένε μερικοί πως τα παλιότερα ιδανικά και οι παραδοσιακές αξίες ξέφτισαν πια τόσο πολύ, ώστε δεν μπορούν τίποτε το σημαντικό να προσφέρουν σήμερα στον άνθρωπο, που ζει μέσα στις ξέφρενες ιαχές του τεχνολογικού θρι­άμβου. Άλλοι όμως ισχυρίζονται ότι ο άνθρωπος θα μαραζώσει και θα πεθάνει χωρίς εκείνα τα ιδανικά κι εκείνες τις αξίες, που μπορεί να φαίνονται σε με­ρικούς παλιά και ξεπερασμένα, στην ουσία όμως αποτελούν το οξυγόνο της ανθρώπινης ύπαρξης. Συζητήστε τις δυο αυτές απόψεις και υποστηρίξτε τη δι­κή σας θέση.”

4) “Ο κόσμος μας σήμερα περνάει μια βαθιά και πολύπλευρη κρίση: ιδεο­λογική, πολιτική, οικονομική και κοινωνική. Οι λαοί οδεύουν απογοητευμένοι πια το δρόμο του πεπρωμένου τους χωρίς όραμα, χωρίς ελπίδα και χωρίς σί­γουρο προσανατολισμό. Μια ακατανίκητη μανία καταναλωτισμού και φτηνού ευδαιμονισμού σφραγίζει τη συμπεριφορά τους, που αποτελεί ωστόσο έναν τρό­πο διαφυγής από το αδυσώπητο αδιέξοδο του άγχους, του φόβου και της α­πελπισίας.

α) Πού νομίζετε ότι στηρίζεται η απαισιόδοξη αυτή άποψη για το σημερινό κόσμο;

β) Να αντιτάξετε τη δική σας θέση με τεκμηριωμένη ε­πιχειρηματολογία. ”

5) Κοντά στη μεγάλη ευτυχία που όλοι επιζητούμε, υπάρχουν και οι μι­κροχαρές της ζωής. Ποιες κατά την προσωπική σας εκτίμηση είναι αυτές οι μικροχαρές; Ποια είναι η αξία και η σημασία που έχουν στη ζωή μας; Μπο­ρούν να μας κάνουν ευτυχισμένους, όταν επιδιώκονται παράλληλα με (ή και χωρίς αυτήν) τη μεγάλη ευτυχία;

6) “Είναι γενικά παραδεκτή η άποψη ότι η φιλία αποτελεί ένα από τα ω­ραιότερα και σπανιότερα αγαθά. Ποια είναι τα κριτήρια για τη δημιουργία μιας αληθινής φιλίας; Ποια η αξία της φιλίας; Υπάρχει αληθινή φιλία σήμε­ρα;”

7) “Ο ανθρωπισμός αναγνωρίζεται σήμερα ως θεμελιώδης λίθος για τη σωστή πορεία της ανθρωπότητας. Από τότε που οι άνθρωποι ένιωσαν το αλη­θινό νόημα της ύπαρξης τους έκαναν ατέρμονες αγώνες για την επικράτηση του. Να κρίνετε αν στην εποχή μας υπάρχει πνεύμα ανθρωπισμού ή, όπως λέ­γεται, κρίση ανθρωπιστικών αξιών”.

8) “Η αισιοδοξία για το μέλλον είναι απαραίτητη προϋπόθεση για κάθε πρόοδο,

α) Πώς μπορεί κανείς να είναι αισιόδοξος, και όταν ακόμη ξεκινάει από τις πιο απαισιόδοξες διαπιστώσεις; και

β) πιστεύετε ότι ιδιαίτερα οι νέοι πρέπει “εξ ορισμού” να είναι πάντα αισιόδοξοι;

9) Λέμε συχνά πως ζούμε σε μια κοινωνία αφθονίας και ευδαιμονισμού, όπου έχουν θεοποιηθεί τα υλικά αγαθά, ενώ αντίθετα έχουν υποτιμηθεί οι πνευματικές και ηθικές αξίες.

α) Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην κατάσταση αυτή;

β) Βλέπετε ελπιδοφόρα σημάδια για ένα πιο “ηθικό” μέλλον;

γ) Ποιος είναι ο ρόλος των νέων προς την κατεύθυνση αυτή;

10) Στη ζωή συναντάμε συχνά καταστάσεις αντίθετες από εκείνες που ονειρευόμαστε, επιδιώκουμε ή γενικά βρίσκουμε σύμφωνες με τα “πιστεύω” και τη συνείδηση μας. Δύο είναι οι τρόποι με τους οποίους μπορεί κανείς να τις α­ντιμετωπίσει: ο συμβιβασμός και η αντίδραση. Τι έχετε να πείτε γι’ αυτούς και ποιον θα διαλέγατε εσείς προσωπικά;

11) “Μήπως με τις εκπληκτικές ανακαλύψεις και εφευρέσεις μας, με τις θαυμαστές επιτεύξεις και τα κατορθώματα μας σφυρηλατούμε ένα φαντασμα­γορικό μέλλον, όπου θα υπάρχουν άπειροι άνθρωποι, αλλά θα λείπει ο… Άνθρωπος; Συζητήστε τη δυσοίωνη αυτή προοπτική.”

12) Ζούμε σε μια περίοδο κρίσιμων κοινωνικών, θεσμικών και πολιτισμι­κών ανακατατάξεων, ιδεολογικού αναπροσανατολισμού, κατακερματισμού ή μετατόπισης προαιώνιων και σταθερών αξιών, ενώ την ίδια στιγμή αφοσιωνό­μαστε στη λατρεία του βραχυπρόθεσμου και του εφήμερου. Πώς αντιδρούν οι νέοι άνθρωποι στην κατάσταση αυτή;

13) “Η αγάπη του πλούτου, που η αχόρταγη αναζήτηση του μας έχει γίνει μόνιμη αρρώστια, και η φιληδονία υποδουλώνουν, ή, καλύτερα, καταποντί­ζουν αύτανδρη τη ζωή μας. Τι δεν υπάρχει αρρώστια που να ταπεινώνει τον άνθρωπο περισσότερο από τη φιλαργυρία, ούτε και τον εξευτελίζει περισσότερο από τη φιληδονία “. Να αναπτύξετε το θέμα, αφού εξετάσετε ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα πλεονεκτήματα και ποια τα μειονεκτήματα των χρημάτων”.

14) “Πιστεύετε ότι ο άνθρωπος αλλοτριώνεται από τις συνθήκες κάτω α­πό τις οποίες αναγκάζεται να ζει και να εργάζεται; Να δικαιολογήσετε την άποψη σας”.

15) “Όσο υπάρχει μια τάξη κατώτερη, εγώ θα ‘μαι δικός της, όσο υπάρχει μια τάξη που ξεπέφτει σε υπόκοσμο, εγώ θα ‘μαι δικός της, όσο υπάρχει έστω και μια ψυχή στη φυλακή, εγώ δε θα ‘μαι λεύτερος”. Να σχολιάσετε το χωρίο και να εκθέσετε τις απόψεις σας.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1) “Στο καίριο ερώτημα ποια θεωρούν ως την ιδανικότερη δημοκρατική κοινωνία, μερικοί νέοι απάντησαν: εκεί όπου βασιλεύει ο νόμος και η τάξη. Άλλοι ωστόσο αποκρίθηκαν: εκεί όπου είναι σεβαστά τα δικαιώματα και επι­βεβλημένα τα καθήκοντα. Αφού συζητήσετε τις δυο αυτές απαντήσεις, να εκ­φράσετε τη δική σας άποψη”.

2) Υποστηρίζουν πολλοί ότι στο τέλος του 20. αιώνα ζούμε το θρίαμβο της δημοκρατίας: άλλα πολιτεύματα και αντίπαλες κοσμοθεωρίες που δοκιμάστη­καν στον αιώνα μας κατέρρευσαν, ενώ η δημοκρατία εξακολουθεί να έχει την προτίμηση των ευρύτερων στρωμάτων της οικουμενικής κοινότητας. Ωστόσο, οι άνθρωποι σήμερα δεν είναι ευχαριστημένοι από την πολιτική και τους πολιτι­κούς, και πολλοί θεωρούν ότι η παραδοσιακή δημοκρατία, ιδίως με την αντι­προσωπευτική της μορφή, δεν ικανοποιεί τις σύγχρονες απαιτήσεις σε ό,τι αφορά κυρίως την κατοχύρωση των κατακτημένων δικαιωμάτων, την ποιότητα της ζω­ής και το σεβασμό της προσωπικότητας του πολίτη. Πιστεύετε ότι η δημοκρατία μπορεί και σήμερα να ικανοποιήσει τις ανάγκες και τις απαιτήσεις των ανθρώ­πων, ή μήπως χρειαζόμαστε κάτι περισσότερο ή κάτι άλλο;

3) “Υπάρχει ένα σχίσμα ανάμεσα στην πολιτική σκέψη και την πραγματι­κότητα: η πολιτική σκέψη τεχνοκρατικοποιήθηκε και εξομοιώθηκε με την οι­κονομική διαχείριση. Ασχολείται μόνο με μετρήσιμα μεγέθη αγνοώντας τις α­γωνίες και τα βάσανα των ανθρώπων. Επιπλέον, η απολιθωμένη πολιτική υ­ποκρίνεται καθημερινά, ανίκανη να αντιμετωπίσει τη συνθετότητα των σύγχρονων προβλημάτων… Δεν υπάρχει καμιά πρόταση για το μέλλον” (Εντγκάρ Μρρέν).

4) “Αυτό που ακόμα ονομάζεται πολιτική δεν αποτελεί παρά μία τεχνικο-γραφειοκρατική διαχείριση, τόσο για τους εκάστοτε κυβερνώντες όσο και για τους εκάστοτε αντιπολιτευόμενους” (Κ. Αξελός)

.

5) “Η εξέλιξη και η αναπαραγωγή των σύγχρονων κοινωνιών συνδέεται άρρηκτα με την πολιτική θεσμοποίηση της ελευθερίας και της δημοκρατίας”.

6) Ποιες είναι οι προϋποθέσεις και η σημασία της κριτικής και του διαλό­γου;

7) «Μικρά και μεγάλα συμφέροντα ροκανίζουν συστηματικά τους κοι­νωνικούς θεσμούς και καθιστούν ανίσχυρους τους νόμους της πολιτείας».

Αφού συνδυάσετε το παραπάνω παράθεμα αφενός με τις φανερές και α­φανείς παρεμβάσεις ισχυρών οικονομικών παραγόντων στην οικονομική, πο­λιτική, κοινωνική και θεσμική ζωή της χώρας, και αφετέρου με τις όλο και πιο συχνές εκδηλώσεις αντίδρασης κοινωνικών ομάδων που θίγουν άλλες κοι­νωνικές ομάδες (απεργίες,, κλείσιμο δρόμων, αποκλεισμός περιοχών κτλ.), να διερευνήσετε σε βάθος το φαινόμενο, να εξετάσετε τις αιτίες και τις συνέπειες και να αναζητήσετε τρόπους με τους οποίους η κοινωνία ή/ και η πολιτεία θα μπορούσε να αντιμετωπίσει -ή να προλάβει- τέτοιες καταστάσεις που υπονο­μεύουν τη δημοκρατία.

8) «Δύο βασικά στοιχεία του δημοκρατικού πολιτεύματος είναι η κριτική και ο διάλογος. Ωστόσο πολλές φορές αυτά λειτουργούν επιφανειακά και δί­νουν την εντύπωση ότι αποτελούν αυτοσκοπό, ωραιοποιούν το πολίτευμα και δεν αποτελούν αναπόσπαστο και λειτουργικό στοιχείο της δημοκρατίας».

α) Κάτω από ποιες προϋποθέσεις νομίζετε ότι μπορεί να γίνει άσκηση ε­ποικοδομητικής και αποτελεσματικής κριτικής μέσα στη δημοκρατία;

β) Σε ποιους κατά τη γνώμη σας τομείς της δημόσιας ζωής είναι ανα­γκαία η άσκηση κριτικής και η διεξαγωγή διαλόγου, ώστε να διασφαλίζονται αφενός τα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα των πολιτών, και αφετέρου η εύρυθμη και προοδευτική λειτουργία της δημοκρατίας;

9) Πολλοί πιστεύουν ότι η ουσιαστική αποκέντρωση -πολιτική, οικονομι­κή, θεσμική κτλ.- προς την κατεύθυνση μιας ημιάμεσης δημοκρατίας αποτελεί σήμερα την καλύτερη λύση για την αντιμετώπιση των προβλημάτων λειτουργί­ας και απόδοσης της σύγχρονης έμμεσης δημοκρατίας.

α) Ποιες κατά τη γνώμη σας και σε ποιους τομείς είναι οι δυσλειτουργίες της δημοκρατίας μας που επιβάλλουν την αποκέντρωση;

β) Ποια προβλήματα θα μπορούσε να λύσει και ποιες ωφέλειες θα είχαμε;

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1) “Να αναπτύξετε με παραδείγματα από την εμπειρία ή την ιστορία τη θεματική φράση: «Η έγκαιρη και έγκυρη πληροφόρηση έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή του ανθρώπου»”.

2) “Σύμφωνα με την Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμά­των, υπάρχει στενή σχέση ανάμεσα στο δικαίωμα για ελευθερία της γνώμης και στο δικαίωμα για ελευθερία της πληροφόρησης και της επικοινωνίας. Προσπαθήστε να διερευνήσετε αυτήν τη σχέση”.

3) “Ο τύπος ελέγχει, και οδηγεί και το λαό να ελέγχει, άρα οδηγεί το λαό στο να σκέπτεται και να ζει την πολιτική ζωή της δημοκρατίας. Ο τύπος διαφωτίζει, καθοδηγεί και διαμορφώνει κυριολεκτικά την κοινή γνώμη, αυτήν τη διάχυτη δύναμη που έμμεσα ή άμεσα επηρεάζει κατά ένα βαθμό κάθε από­φαση, κάθε κίνηση μέσα στο μηχανισμό της πολιτικής ζωής. Η δύναμη αυτή είναι απέραντη, είναι κυριολεκτικά ακαταμέτρητη. Η εφημερίδα με ένα δημοσί­ευμα της κάνει το καλό ή το κακό, όχι μόνο μια φορά, όπως συμβαίνει με τους ανθρώπους, αλλά τόσες χιλιάδες φορές, όσες χιλιάδες φύλλα της θα πουλη­θούν και θα διαβαστούν” (Μ. Στασινόπουλος).

4) Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συμβάλλουν κατά τρόπο καθοριστικό στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης. Σε ποιο βαθμό νομίζετε ότι η λειτουργία τους συντελεί στην ορθή και αντικειμενική πληροφόρηση; Πότε οι επιδράσεις τους είναι θετικές και πότε αρνητικές;

5) “Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με την άποψη ότι ο Τύπος μπορεί να στηρίξει το δημοκρατικό πολίτευμα; Υποστηρίξτε τη θέση σας με τα κατάλληλα ε­πιχειρήματα, και εφόσον συμφωνείτε, δείξτε με ποιες προϋποθέσεις μπορεί ο Τύπος να παίξει αυτόν το ρόλο”.

6) “Ποια είναι η γνώμη σας για την παραπληροφόρηση; Ποιοι παράγο­ντες συνήθως την προκαλούν και ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες της; Γιατί ο κόσμος παρασύρεται μερικές φορές από την παραπληροφόρηση;”

7) “Καθημερινά παίρνουμε αλλά και δίνουμε πληροφορίες για διάφορα γεγονότα. Ποια στάση νομίζετε ότι πρέπει να διαμορφώνουμε ως δέκτες των πληροφοριών αυτών και ποια ευθύνη πιστεύετε ότι έχουμε ως πομποί;”

8) “Να συγκρίνετε τα κυριότερα Μ.Μ.Ε. (τύπο, ραδιόφωνο, τηλεόραση) και να εντοπίσετε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του καθενός”.

9) Πιστεύετε ότι τα Μ.Μ.Ε. μπορούν να συμβάλουν στην αλληλοκατανόη­ση και στον αλληλοσεβασμό των ατόμων, των ομάδων και των λαών; Μήπως με τα μέσα αυτά κινδυνεύει η πολιτιστική ταυτότητα των μικρών χωρών από την πολιτιστική κυριαρχία των αναπτυγμένων χωρών;

10) Μερικές από τις βασικές αρχές που περιλαμβάνονται στον ηθικό κώ­δικα των δημοσιογράφων είναι η κοινωνική ευθύνη και η επαγγελματική ακε­ραιότητα του δημοσιογράφου, ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής και της αξιοπρέ­πειας του ανθρώπου, ο σεβασμός του δημόσιου συμφέροντος και η δυνατότητα του κοινού να έχει πρόσβαση και συμμετοχή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Σε ποιο βαθμό η πραγματικότητα ανταποκρίνεται σ’ αυτές τις αρχές;

11) Όπως οι περισσότερες τεχνικές πρόοδοι, η τελειοποίηση των Μ.Μ.Ε. αποτελεί ταυτόχρονα μιαν υπόσχεση ελευθερίας και μιαν απειλή καινούριας δουλείας.

α) Ποιες είναι οι θετικές και ποιες οι αρνητικές επιδράσεις των Μ.Μ.Ε.;

β) Κάτω από ποιες προϋποθέσεις η λειτουργία τους μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο της κοινωνίας και στη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας;

γ) Ποια πρέπει να είναι η στάση των νέων απέναντι σε αυτά;

ΠΑΙΔΕΙΑ – ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1) Πώς κρίνετε την Εκπαίδευση μας γενικά, και ειδικότερα το σχολείο, όπως το γνωρίσατε; Ικανοποιεί τις ανάγκες της κοινωνίας και των νέων αν­θρώπων σήμερα; Ποιες αλλαγές ή βελτιώσεις και σε ποιους τομείς θα μπορού­σαν να συμβάλουν στον εκσυγχρονισμό της Εκπαίδευσης και στην εναρμόνιση του σχολείου με την κοινωνία;

2) Ποια είναι η γενική αρχή που πρέπει να διέπει τη σχολική πράξη; Το σύστημα διδασκαλίας έχει ως προορισμό του να “διδάσκει”, να μεταβιβάζει δηλ. μια κληρονομιά γνώσεων και ικανοτήτων, αποβλέποντας στην οργανική ένταξη του ατόμου στην (εθνική) κοινότητα ή να “διαπαιδαγωγεί”, να συμ­βάλλει δηλαδή, με το πρόσταγμα της αυτονομίας, στην άνθηση της ατομικής προσωπικότητας-δημιουργικότητας κάθε παιδιού; Μήπως, τελικά, αυτή η α­ντίθεση δεν έχει νόημα, καθώς ανάμεσα σε αυτούς τους δύο στόχους δεν υ­πάρχει τόσο ριζική αντινομία αλλά μάλλον μια βαθύτερη σύνδεση ή και αμοι­βαία συμπληρωματικότητα;

3) Παρ’ όλο που σήμερα το πανεπιστημιακό πτυχίο δεν εξασφαλίζει επαγ­γελματική αποκατάσταση και παρά το σκληρό ανταγωνισμό που παρατηρεί­ται, πολλοί νέοι συνωστίζονται κάθε χρόνο στις πύλες των πανεπιστημίων. Πώς εξηγείτε το φαινόμενο, και -στο βαθμό που αυτό δημιουργεί σοβαρά προ­βλήματα στους ίδιους τους νέους αλλά και στην κοινωνία γενικότερα- πώς νομίζετε ότι θα μπορούσαν να αλλάξουν τα πράγματα;

4) “«Σκοπός της εκπαίδευσης είναι να συμβάλει στην ολόπλευρη, αρμο­νική και ισόρροπη ανάπτυξη των διανοητικών και ψυχοσωματικών δυνάμεων των μαθητών, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωμένες προσωπικότητες και να ζήσουν δημιουργικά». Με βάση το δεδομένο αυτό και την εμπειρία σας από τη σχολική πραγματικότητα να εκθέσετε την άποψη σας για το βαθμό επίτευξης των αναφερομένων γενικών στόχων του εκπαιδευτικού συστήματος και να τις αιτιολογήσετε”.

5) Λεν υπάρχει αμφιβολία πως η παιδεία απελευθερώνει τον άνθρωπο, καθώς τον απαλλάσσει από την άγνοια, πλουτίζει τις εμπειρίες του και καλ­λιεργεί όλες τις ικανότητες του. Επισημαίνεται όμως από πολλούς πως ταυ­τόχρονα αποτελεί και μέσο υποδούλωσης και χειραγώγησης του νέου, καθώς του επιβάλλει τρόπους σκέψης, αξίες και γενικά πρότυπα ζωής που άλλοι τα έχουν επιλέξει. Πώς αντιλαμβάνεσθε αυτόν τον απελευθερωτικό αλλά και δε­σμευτικό ρόλο της παιδείας και πώς, κατά τη γνώμη σας, μπορεί να αρθεί αυ­τή η αντινομία;

6) Κάθε κοινωνία, με τη βοήθεια της παιδείας, προσπαθεί να διαμορφώσει τον τύπο ανθρώπου που αυτή θεωρεί ιδανικό. Εκτός όμως από την ίδια την κοινωνία, υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες, πέρα από τον έλεγχο της, που κι αυτοί συμβάλλουν στη διάπλαση της προσωπικότητας.

α) Ποιοι είναι αυτοί οι παράγοντες και ποιος ο ρόλος τους στη διαμόρ­φωση της προσωπικότητας;

β) Ποιο πρότυπο ανθρώπου θα θέλατε να προβάλλει η κοινωνία μας και με ποιους τρόπους πιστεύετε ότι θα πετύχαινε το στόχο της;

7) “Ο θεσμός της δωρεάν παιδείας επιδίωξε να αμβλύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Ποιοι πιστεύετε ότι είναι οι παράγοντες που αναιρούν τον κύριο στόχο του συγκεκριμένου κοινωνικού μέτρου;”

8) Πολλοί μαθητές απορρίπτουν το σημερινό σχολείο, γιατί, κατά τη γνώμη τους, δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις σημερινές ανάγκες του νέου και στις απαιτήσεις της εποχής. Αμφισβητούν την παρεχόμενη γνώση, τα μέσα και τον τρόπο διδασκαλίας και γενικά τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας του. Ποια είναι η άποψη σας;

9) “Το σχολείο εξακολουθεί να προετοιμάζει το παιδί για έναν κόσμο που δε θα υπάρχει, όταν εκείνο θα έχει μεγαλώσει”.

10) “Η εκπαίδευση με τη μορφή του σχολείου έχει τριπλό σκοπό: να αξιο­ποιήσει τα φυσικά κεφάλαια του νέου ανθρώπου, να του δώσει τα αναγκαία εφόδια, να τον μυήσει στα πνευματικά αγαθά”.

11) «Αγωγή σημαίνει εξουδετέρωση των αρνητικών παραγόντων ή συνθη­κών που παρεμποδίζουν την ελεύθερη εξέλιξη του παιδιού, χωρίς άμεσους πα­ρεμβατισμούς. Μόνο με πολλή κατανόηση για την ψυχική κατάσταση και τα προβλήματα του εφήβου μπορεί ο παιδαγωγός να κερδίσει την εμπιστοσύνη του και να επιδράσει έμμεσα αλλά αποτελεσματικά πάνω του. Στόχος πρέπει να είναι ν’ αποκτήσουν οι έφηβοι κριτική σκέψη και υπευθυνότητα, να εκδηλώ­σουν δημιουργικές πρωτοβουλίες και να συμβάλουν υπεύθυνα στην πρόοδο και εξέλιξη του κοινωνικού συνόλου» (Ρούσσο).

ΓΛΩΣΣΑ

1. “Η γλώσσα εκφράζει τον πολιτισμό ενός τόπου και μιας εποχής. Όλοι οι καιροί της ακμής υπήρξαν και περίοδοι γλωσσικής καλλιέργειας. Αν προ­σέξουμε καλύτερα, θα ιδούμε πως και μόνον από τη σπουδή της γλώσσας ενός λαού μπορούμε να καταλήξουμε σε βέβαια συμπεράσματα για την ιδιομορφία και για το βαθμό πολιτισμού του”.

α) Να εξηγήσετε αυτήν τη σύνδεση γλώσσας και πολιτισμού.

β) Να αναφερθείτε ιδιαίτερα στην εποχή μας και να βγάλετε τα συμπερά­σματα σας από τη γλωσσική κρίση που περνάμε.

2. “Μήγαρις έχω τίποτις άλλο στο νου μου, πάρεξ ελευθερία και γλώσ­σα;” (Αιον. Σολωμός).

3. Γίνεται πολύς λόγος για γλωσσική ανεπάρκεια και για κακοποίηση της γλώσσας στις μέρες μας, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων. Πόσο κατά τη γνώμη σας αληθεύουν οι εκτιμήσεις αυτές, και στο βαθμό που τις αποδέχεστε, ποιες νομίζετε ότι είναι οι αιτίες του φαινομένου; Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι γλώσσα και σκέψη αλληλοκαθορίζονται και ότι η γλώσσα αποτελεί βασικό στοιχείο της οντότητας ενός έθνους, ποιος κίνδυνος πιστεύετε ότι εγκυμονείται για το μέλλον μας ακόμη και ως έθνους;

4. Είναι απαραίτητη η γλωσσομάθεια και γιατί;

5. “Ο πολιτικός λόγος συνδέεται με την εξουσία. Γι’ αυτό, ορισμένες φο­ρές, στοχεύει στην παραπλάνηση ή στον εκφοβισμό του ακροατηρίου, έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η άκριτη αποδοχή από το δέκτη (ακροατήριο) των σκοπών και των αποφάσεων του πομπού (πολιτικού). Στις περιπτώσεις αυτές η απο­δεικτική ισχύς των επιχειρημάτων αντικαθίσταται από αυταπόδεικτες έννοιες ή από λέξεις με τέτοια ηθική διάσταση (“έθνος”, “λαός”, “εθνική σωτηρία” κτλ.) που εμποδίζουν το λογικό έλεγχο και παγιδεύουν το δέκτη. Ποια είναι η προσωπική σας άποψη για τη σχέση εξουσίας και γλώσσας;”

6. Κάθε λαός και κάθε κοινωνικό στρώμα συλλαμβάνει, οργανώνει και εκφράζει γλωσσικά τον κόσμο σύμφωνα με τις αξίες του, τη νοοτροπία του, την κουλτούρα του. Στην εποχή μας γίνεται πολύς λόγος για παραφθορά, ανε­πάρκεια και κακοποίηση της γλώσσας μας.

α) Στο βαθμό που συμφωνείτε με την τελευταία διαπίστωση, ποιες είναι οι αιτίες του φαινομένου;

β) Πώς νομίζετε ότι πρέπει να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα;

γ) Αν δε συμφωνείτε με τη διαπίστωση, να εκθέσετε τα σχετικά ε­πιχειρήματα σας.

ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1) Στον αιώνα μας η επιστημονική έρευνα και η πρακτική εφαρμογή των ευρημάτων της σημείωσε μια εκπληκτική πρόοδο που επηρέασε προς το καλύ­τερο τη ζωή του ανθρώπου. Παρά τις θετικές πλευρές της όμως πιστεύεται ότι του δημιούργησε και πλήθος προβλήματα, έτσι που τελικά δεν τον έκανε ευ­τυχισμένο. Να κρίνετε το ρόλο της επιστήμης και της τεχνικής στη ζωή του συγχρόνου ανθρώπου, εκθέτοντας τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές επι­πτώσεις τους, και να προτείνετε τρόπους άρσης των αρνητικών συνεπειών τους.

2) “Περηφανεύομαι για το σημερινό άνθρωπο, που έκανε την επιστήμη πη­γή δύναμης, αλλά και τρέμω για το μέλλον του”.

3) “Παλεύω για μια πρόοδο-εξέλιξη που δίνει προτεραιότητα στην ποιό­τητα της ζωής, στην ανάπτυξη της δημιουργικότητας του κάθε ανθρώπου, στις προσωπικές σχέσεις, στην ουσιαστική συμμετοχή του κάθε πολίτη στη διαχείριση ή στον έλεγχο της εξουσίας. Πιστεύω με πάθος στην επιστήμη και τεχνολογία που δεν αυτονομείται από αυτούς τους στόχους”.

4) “Υποστηρίζεται συχνά η άποψη πως οι άνθρωποι που διακονούν την επιστήμη ή υπηρετούν την τέχνη πρέπει να μένουν μακριά από το σάλο του κοινωνικού βίου, για να διαφυλάττουν την απαραίτητη για το δημιουργικό τους έργο γαλήνη και ελευθερία. Αυτό, κατά την άποψη άλλων, αποτελεί για πολλούς πρόσχημα, για να δικαιολογούν τη λιποταξία τους από τους κοινω­νικούς αγώνες. Ποια είναι η άποψη σας, και να την τεκμηριώσετε”.

5) Ο Καμύ έχει πει πως ο ρόλος του αληθινού πνευματικού ανθρώπου εί­ναι “να δείχνει ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός, όταν είναι γυμνός, και όχι να περιγράφει εκστατικά τα ανύπαρκτα φανταχτερά ρούχα του”.

6) “Λένε ότι ο ανθρωπισμός και γενικά η ηθική είναι στοιχεία που πρέπει να συνοδεύουν την άσκηση κάθε επιστήμης, αλήθεια που στην εποχή μας, με την αλματώδη ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας, απαιτείται αναπό­σπαστα η τήρηση της. Με βάση την αλήθεια αυτή να περιγράψετε πώς αντι­λαμβάνεστε εσείς την ευθύνη του επιστήμονα “.

7) “Ας μην ξεχνάμε ότι η επιστήμη είναι πηγή της τεχνολογίας και της κυριαρχίας πάνω στον κόσμο. Γι’ αυτόν το λόγο δεν πέφτει πάνω στους ώμους του επιστήμονα μια ευθύνη ηθική και πολιτική, που δεν μπορεί να την αποσείσει;” (Ρ. Οππενχάιμερ).

8) Τον τελευταίο καιρό οι θεαματικές πρόοδοι της επιστήμης προκαλούν αφενός ενθουσιασμό και προσδοκίες για μια καλύτερη ζωή, και αφετέρου ηθι­κά διλήμματα και φόβους για καταστρατήγηση των νόμων της φύσης, για ε­πέμβαση στα μυστήρια της ζωής και της συμπεριφοράς του ανθρώπου, για δια­ταραχή των ισορροπιών και της αρμονίας που η φύση μέσα από εξέλιξη εκα­τομμυρίων ετών έχει πετύχει στη ζωή στον πλανήτη μας.

α) Ποια είναι η γνώμη σας για την επιστήμη γενικά και για τον τρόπο που επηρεάζει τη ζωή μας;

β) Πόσο εμπιστεύεστε την επιστήμη;

γ) Πώς βλέπετε την ευθύνη των επιστημόνων σε ό,τι αφορά την κατεύθυνση των επιστημονικών ερευνών, τα αποτελέσματα και τις χρήσεις των επιστημονι­κών εφευρέσεων και ανακαλύψεων;

9) «Ο άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει χωρίς την τεχνολογία, όπως και δεν μπορεί να ζήσει ενάντια στη φύση. Εκείνο που χρειάζεται ειδική εξέταση είναι η κατεύθυνση της επιστημονικής έρευνας. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να το αφήσουμε μόνο στους επιστήμονες. Όπως είπε κι ο ίδιος ο Αϊνστάιν, “όλοι σχεδόν οι επιστήμονες που διακρίνονται από αίσθημα κοινωνικής ευθύνης εί­ναι τόσο λίγοι”, ώστε δεν μπορούν να καθορίσουν την πορεία της έρευνας» (Ε. Σουμάχερ): Να αναλύσετε το θέμα και να εκθέσετε τις σχετικές απόψεις σας.

ΤΕΧΝΗ

ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ

1) Η τέχνη και η σημασία της στη ζωή μας. Πώς συνδέεται ιστορικά με την πορεία του ανθρώπου ανά τους αιώνες; Ήταν -και είναι- η επαφή με την τέχνη και η απόλαυση της ανάγκη ζωής για τους ανθρώπους, ή μήπως είναι ε­νασχόληση κάποιων προνομιούχων ή ακαμάτηδων; Τι μας προσφέρει τελικά η τέχνη ή τι μπορούμε να περιμένουμε απ’ αυτήν;

2) “Νομίζετε ότι η τέχνη πρέπει να αποβλέπει μόνο στην ψυχαγωγία ή συ­νάμα και στην πνευματική ανάταση του ατόμου;”

3) “Λεν υπάρχει αληθινός καλλιτέχνης που δημιουργεί έξω από την εποχή του. Κι αν κατέχει την πολύ σπουδαία ικανότητα να προχωρεί πέρα από την εποχή του, αυτό δεν είναι παρά μια μαρτυρία προορατικής αρετής, που συ­γκομίζει στη συνείδηση του μια σωστή εκτίμηση του παρόντος και μια ορθή διάγνωση του μέλλοντος.

α) Τι εννοούμε, όταν λέμε ότι ο αληθινός καλλιτέχνης δεν μπορεί να δημιουργήσει ξεκομμένος από τον καιρό του;

β) Πώς αντιλαμβάνεστε την προορατική αρετή του καλλιτέχνη, με την οποία εκτιμά σωστά το παρόν και διακρίνει το μέλλον; ”

4) “Λένε μερικοί πως η τέχνη εκφράζει την εποχή της. Άλλοι όμως δια­μαρτύρονται: αλίμονο αν εκφράζει μόνο την εποχή της. η αληθινή τέχνη εκ­φράζει όλες τις εποχές, γιατί εκφράζει τον άνθρωπο”.

5) “Να γίνει η τέχνη δεν μπορεί της κοινωνίας η μαμή”.

6) “Λένε μερικοί πως ο στρατευμένος καλλιτέχνης δεν μπορεί να δώσει έργο πρωτότυπο και πηγαίο, γιατί η ψυχή και ο νους του είναι θολωμένα από το ιδανικό της στράτευσης του. Άλλοι ωστόσο ισχυρίζονται ότι μόνο ο στρα­τευμένος καλλιτέχνης έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει έργο ζωντανό και αληθινό, γιατί μόνο ένα τέτοιο έργο αναβλύζει από τα κατάβαθα μιας ψυχής πυρακτωμένης από κάποιο όραμα ή ιδανικό, στην υπηρεσία του οποίου ο δη­μιουργός είναι ταγμένος.

Αφού συζητήσετε τις δυο αυτές απόψεις, διατυπώστε τη δική σας θέση πά­νω στο πρόβλημα και τεκμηριώστε την με σχετικά παραδείγματα”.

7) “Ενώ το σχετικό είναι το κύριο χαρακτηριστικό της επιστήμης, το ορι­στικό είναι το γνώρισμα της τέχνης. Οι μεγάλοι καλλιτέχνες δεν ξεπερνούν ο ένας τον άλλο, ενώ οι μεγάλοι επιστήμονες γίνονται ο ένας σκαλοπάτι για τον άλλο. Το αριστούργημα της τέχνης δεν επιδέχεται βελτίωση, ενώ και το καλύ­τερο ακόμη επίτευγμα της επιστήμης είναι τελειοποιήσιμο”.

1 .Ειδικές προτάσεις

Εισάγονται: α) με το ὅτι (αντικειμενική κρίση-πραγματικό γεγονός)

β) με το ὡς (υποκειμενική κρίση)

Συντακτική θέση:       α) υποκείμενο απρόσωπων ρημάτων ή απρόσωπων εκφράσεων

β) αντικείμενο σε ρήματα λεκτικά, δεικτικά, γνωστικά, αισθητικά

γ) επεξήγηση (σνθ .τοῦτο ταῦτα): η ειδική πρόταση συμπληρώνει την έννοια του ουσιαστικού.

Εκφέρονται με έγκλιση των προτάσεων κρίσεως :

1.απλή οριστική (πραγματικό)

2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)

3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)

4. ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει ταυτόχρονα το πραγματικό σαν υποκειμενική γνώμη.

Οι φράσεις: οἶδ’ ὅτι(=το ξέρω, βέβαια), εὖ οἶδ’ ὅτι(=το ξέρω καλά, βεβαιότατα), δῆλον ὅτι  (=προφανώς) έγιναν στερεότυπες βεβαιωτικές επιρρηματικές εκφράσεις. Βρίσκονται συνήθως στο τέλος της πρότασης.

2.Ενδοιαστικές προτάσεις

Εισάγονται με: α) μή, σπανίως, ὅπως μή (φόβος μήπως γίνει κάτι ανεπιθύμητο)

β) μή οὐ (φόβος μήπως δε γίνει κάτι επιθυμητό)

Εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν φόβο, δισταγμό, προσδοκία ή υποψία.

Εκφέρονται με: α) υποτακτική (προσδοκώμενο φόβος)

β) οριστική (φόβος πραγματικός)

γ) δυνητική οριστική (φόβος μη πραγματικός)

δ) ευκτική του πλαγίου λόγου (αν εξαρτάται από ρήμα Ι.Χ και δηλώνεται προσδοκώμενος φόβος  σαν υποκειμενική γνώμη)

ε) δυνητική ευκτική (φόβος δυνατός στο παρόν ή στο μέλλον)

* Συντακτική θέση: υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση

3. Πλάγιες Ερωτηματικές προτάσεις

Εξαρτώνται από ρήματα:α) απορίας

β) άγνοιας – γνώσης

γ) αίσθησης

δ) ερώτησης

ε) φροντίδας – επιμέλειας

Εισάγονται με:            α) εἰ, σπανίως ἐάν, ἂν: ολικής άγνοιας, μονομελείς.

β) εἰ-ἤ, εἲτε-εἲτε, πότερον (α)-ἢ : ολικής άγνοιας, διμελής.

γ) ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα και με τις αντίστοιχες αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα (Μερικής άγνοιας)

Εκφέρονται  με :

1.απλή οριστική (πραγματικό)

2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)

3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)

4. ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει ταυτόχρονα το πραγματικό σαν υποκειμενική γνώμη.

5. απορηματική υποτακτική (δηλώνουν απορία)

Συντακτική θέση: υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση

Πλάγιες ερωτηματικές του τρόπου

Εξαρτώνται από ρήματα φροντίδας- επιμέλειας κ.τ.ό

Εισάγονται με τα αναφορικά επιρρήματα όπως και ως

Εκφέρονται με: α)οριστική μέλλοντα (η φροντίδα αναφέρεται στο μέλλον)

β) σπανίως με ευκτική μέλλοντα του πλαγίου λόγου

γ) πολύ σπανίως με υποτακτική

Μετά από παράλειψη προστακτικών ὅρα (ή ὁρᾶτε), σκόπει (ή σκοπεῖτε) το ὅπως +οριστική μέλλοντα και σπανιότερα το ὅπως + υποτακτική αορίστου εμφανίζεται σαν

ανεξάρτητη κύρια πρόταση με προτρεπτική ή συμβουλευτική σημασία.

4.Αιτιολογικές προτάσεις

(Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας)

Εισάγονται: α) με τα διότι, ἐπεί  ἐπειδή

β) με το ὡς (υποκειμενική αιτιολογία)

γ) με το ὅτι (πραγματική αιτιολογία)

δ) με το εἰ (αμφισβητούμενη ή υποθετική αιτιολογία, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους)

Μετά από ρήματα ψυχικού πάθους (ἤδομαι, χαίρω, θαυμάζω, αἰσχύνομαι, χαλεπῶς φέρω κ.τ,ό.) ή αναλόγων εκφράσεων (δεινόν ἐστι, αἰσχρόν ἔστι, θαυμαστόν ἐστι) εισάγεται με το ὅτι (πραγματική αιτιολογία), ενώ με το εἰ (αμφισβητούμενη ή πιθανή η υποτιθέμενη αιτιολογία ).

Εκφέρονται με έγκλιση των προτάσεων κρίσεως :

1.απλή οριστική (πραγματικό)

2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)

3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)

4. ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει ταυτόχρονα το πραγματικό σαν υποκειμενική γνώμη.

Μια δευτερεύουσα πρόταση που εξαρτάται από αρκτικό χρόνο μπαίνει σε ευκτική, όταν εκφράζεται αβέβαια πιθανότητα .

5. Συμπερασματικές προτάσεις

(ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του αποτελέσματος)

Εισάγονται με τους συνδέσμους : ὣστε και ὡς και τα εμπρόθετα ἐφ’ ᾧ και ἐφ’ ᾧτε

Εκφέρονται με :

1.απλή οριστική (πραγματικό)

2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)

3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)

4. σπανίως με ευκτική του πλαγίου λόγου ή ευκτική καθ’ έλξη

5.ὥστε + απαρέμφατο (δηλώνει : α)φυσικό επακόλουθο, αναγκαστικό ή ενδεχόμενο, β)σκοπό ,γ) όρο, προϋπόθεση ή συμφωνία)

6. ἐφ’ ὤ/ ἐφ’ ὦτε  + απαρέμφατο (δηλώνει όρο ή συμφωνία) κι έχει επεξηγηματική χροιά

6.Τελικές προτάσεις

(ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού)

Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους : ἳνα, ὅπως, ὡς και σπανίως με το μή (= για να μη). Σπανίως με ὃπως/ ὡς + ἄν (αοριστολογικό): όταν υπολανθάνει υπόθεση ή δηλώνεται η προϋπόθεση από την οποία εξαρτάται η πραγματοποίηση του σκοπού.

Εκφέρονται με: α) υποτακτική (δηλώνει σκοπό προσδοκώμενο)

β) υποτακτική + αν (δηλώνει προϋπόθεση από την οποία εξαρτάται η πραγματοποίηση του σκοπού)

γ) οριστική ιστορικού χρόνου (δηλώνει σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε)

δ) ευκτική (ο σκοπός είναι γνώμη ή επιθυμία υποκειμενική)

ε) ευκτική του πλαγίου λόγου (αν εξαρτάται από ρήμα Ι.Χ και δηλώνεται προσδοκώμενος σκοπός σαν υποκειμενική γνώμη)

στ) ευκτική από έλξη

* Μετά από ρήματα που δηλώνουν φροντίδα, φόβο, προσπάθεια, δισταγμό εξαρτάται συνήθως πρόταση εισαγόμενη ὅπως/ ὅπως μη + οριστική μέλλοντος (ή υποτακτική ή ευκτική του πλαγίου λόγου). Η πρόταση αυτή είναι πλάγια ερωτηματική.

7.Υποθετικές Προτάσεις

Παρατηρήσεις:

1. Από το πραγματικό αποκλείεται η μορφή εἰ + οριστική ιστορικού χρόνου (υπόθεση) – δυνητική οριστική (απόδοση)
2. Από την απόδοση του αντίθετου του πραγματικού (ή μη πραγματικού) μπορεί να λείπει το δυνητικό ἂν, όταν αυτή είναι:

α) ρήμα που δηλώνει δυνατότητα, αναγκαιότητα, αρμοδιότητα και κυρίως παρατατικός απρόσωπου ρήματος ή απρόσωπης έκφρασης:

ἔδει, ἐχρῆν, προσῆκε, ἐξῆν… ἄξιον ἦν, οἷόν τά’ ἦν, εἶκος ἦν….καί

β) τα ρήματα ἐβουλόμην, ἐκινδύνευον, ἔμελλον  + απαρέμφατο

1. Στην απόδοση της απλής σκέψης μπαίνει ευκτική χωρίς το ἄν, όταν είναι ευχετική
2. Η εκφορά εἰ + οριστική μέλλοντα (υπόθεση) – οριστική μέλλοντα (απόδοση) θεωρείται ότι έχει σημασία προσδοκωμένου ( με εκφορά πραγματικού)
3. Μελλοντικές εκφράσεις θεωρούνται:

Α) απορηματική ή βουλητική υποτακτική, Β) η ευχετική ευκτική, Γ) οι τελικές, ενδοιαστικές, συμπερασματικές, ειδικές, πλάγιες και αναφορικές προτάσεις, Δ) οι απρόσωπες συντάξεις δεῖ, χρή, προσήκει, ἔξεστι… + απαρέμφατο , Ε) το τελικό απαρέμφατο από ρήματα κελευστικά, προτρεπτικά, ευχετικά, Στ) τα ρηματ. Επίθετα σε –τέος ἐστι, Ζ) το απαρέμφατο του σκοπού, Η) η τελική μετοχή, Θ) το ειδικό απαρέμφατο μέλλοντα, Ι) ο ενεστώτας με σημασία μέλλοντα

1. Σπάνια στην υπόθεση με ει + ευκτική ή οριστική μπορεί να υπάρχει και το αν. Τότε η υποθετική πρόταση είναι συγχρόνως και απόδοση μιας άλλης υπόθεσης, που τίθεται ή ευνοείται
2. Η υπόθεση μπορεί να λανθάνει σε μια υποθετική μτχ. Σε μια χρονικουποθετική ή αναφορικουποθετική πρόταση, σε μια φράση ή λέξη (οὓτω, ἂνευ + γεν κλπ) ή σε μια ερωτηματική πρόταση
3. Κάποτε μια υποθετική πρόταση, όταν συνδέεται αντιθετικά με άλλη, μπορεί να μην έχει απόδοση και τότε εννοείται η φράση καλῶς ἔχει ἤ ἕξει  (σχήμα ανανταπόδοτο)
4. Από την παράλειψη του ρήματος της υπόθεσης προέκυψαν ορισμένες στερεότυπες ελλειπτικές υποθετικές εκφράσεις που σιγά σιγά πήραν επιρρηματική σημασία εἰ δέ μή  (=ειδάλλως, ειδεμή) εἰ μή  (=εκτός εάν, παρά μόνον) εἰπέρ τίς ἄλλος  (=περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο), ὥσπερ εἰ,  ὥσπερ ἄν εἰ  (=όπως σαν….), εἶπερ ποτέ καί ἄλλοτε  (=περισσότερο από κάθε άλλη φορά)
5. Όταν η απόδοση είναι ειδική πρόταση, ειδικό απαρέμφατο, κατηγορηματική μτχ, τελικό απαρέμφατο (από ρημ. κελευστικά προτρεπτικά, ευχετικά) ή πλάγια ερώτηση τότε ο υποθετικός λόγος βρίσκεται στον πλάγιο λόγο.
6. Όταν η υπόθεση και η απόδοση είναι σε οριστική μέλλοντα , τότε έχουμε κανονικά Προσδοκώμενο με Μορφή Πραγματικού.
7. Όταν η υπόθεση και η απόδοση είναι σε οριστική Παρατατικού , τότε έχουμε κανονικά Αόριστη Επανάληψη στο Παρελθόν με μορφή Πραγματικού.

8. Εναντιωματικές προτάσεις

(ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της εναντίωσης)

Εισάγονται με: α) εἰ καί, ἄν καί, ἐάν καί (η παραχώρηση γίνεται προς κάτι το πραγματικό)

β) καί εἰ, καί ἄν, καί ἐάν (η παραχώρηση γίνεται προς κάτι αβέβαιο ή ενδεχόμενο) (παραχωρητικές)

γ) οὐδ’ εἰ, οὐδ’ ἐάν, μηδ’ ἐάν, οὐδ’ ἄν, μηδ’ ἄν (όταν κύρια πρόταση είναι αρνητική και φανερώνουν κάτι το ενδεχόμενο, αβέβαιο, αδύνατο)

Εκφέρονται όπως και οι αντίστοιχες υποθετικές με οριστική, υποτακτική, ευκτική και ευκτική του πλαγίου λόγου. Χαρακτηρίζονται όπως οι υποθετικοί λόγοι

9. Χρονικές προτάσεις

(Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου)

Εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους : ὡς, ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή, ἓως, ἓστε, ἂχρι, μέχρι ἡνίκα, ὁπηνίκα, πρίν

Εκφέρονται με:           α) οριστική Ι.Χ. (δηλώνουν το πραγματικό γεγονός)

β) υποτακτική (εκφράζουν το προσδοκώμενο ή την αόριστη επανάληψη στον παρόν ή το μέλλον). Συνοδεύονται από το αοριστολογικό ἂν

γ) Ευκτική, απλή σκέψη ή αόριστη επανάληψη στο παρελθόν

δ)ευκτική του πλαγίου Λόγου

Χρονικοί σύνδεσμοι σε στερεότυπες ελλειπτικές εκφράσεις πήραν επιρρηματική σημασία: ἐστίν  ὅτε(~μερικές φορές), οὐκ ἐστίν ὅτε {= ουδέποτε), ουκ εστίν ότε ού (= πάντα), ὅτε μή{=εκτός εάν), ὅτέ μέν…ὅτέ δέ(=άλλοτε  μεν…άλλοτε δε).

Σύνταξη του συνδέσμου πριν :

Α) με οριστική (δηλώνει το πραγματικό-εξαρτάται συνήθως από αρνητική κύρια πρόταση), β) με υποτακτική (δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον ή το προσδοκώμενο- εξαρτάται από αρνητική κύρια πρόταση),Γ) με ευκτική του πλαγίου λόγου (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο) ή σπανίως, δ)δυνητική ευκτική . Επίσης με ε) ευκτική που οφείλεται σε έλξη από προηγούμενη    ευκτική .

Με τις χρονικές προτάσεις δηλώνονται τρεις χρονικές στιγμές:

1. Σύγχρονο: ὄτε, ὅποτε, ἠνίκα, ἕως, ἕν ὤ, ἔστε, ἄχρι, μέχρι  + οριστική ενεστώτα

2. Υστερόχρονο: ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι  + οριστική αορίστου ή υποτακτική + ἄν ή ευκτική / πριν + απαρέμφατο

3. Προτερόχρονο: ἐπεί, ἐπεί τάχιστα, ἐπειδή, ἐπειδή τάχιστα, μόλις, ὡς  (σε γρήγορη εναλλαγή γεγονότων), ἀφ’ οὗ, ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου  + οποιαδήποτε έγκλιση χρονικών προτάσεων. Επίσης πρίν + οριστική, υποτακτική, ευκτική.

10. Αναφορικές προτάσεις

Εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες ή αναφορικά επιρρήματα

Εκφέρονται με μία από τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως ή επιθυμίας ή με ευκτική του πλαγίου λόγου.

Διακρίνονται σε: Ι) Αναφορικές Ονοματικές-Προσδιοριστικές (δηλώνουν ποιο είναι το όνομα στο οποίο αναφέρονται) : έχουν συντακτική θέση υποκειμένου, αντικειμένου, κατηγορουμένου, παράθεσης, επεξήγησης, επιθετικού προσδιορισμού, ετερόπτωτου προσδιορισμού (συνήθως γεν. διαιρετική ή αντικειμενική)

ΙΙ) Αναφορικές Επιρρηματικές (δηλώνουν για ποιο λόγο κάνει κάτι το όνομα που προσδιορίζουν, με ποιο σκοπό, με ποια προϋπόθεση, με ποιο αποτέλεσμα κλπ.)

α) αναφορικές αιτιολογικές: εκφέρονται με έγκλιση των προτάσεων κρίσης. Στην κύρια πρόταση έχουμε ρήμα ψυχικού πάθους ή δικαστικό

β) αναφορικές τελικές: εκφέρονται με οριστική μέλλοντα. Στην κύρια πρόταση έχουμε ρήμα κίνησης, εκλογής, σκόπιμης ενέργειας

γ) αναφορικές συμπερασματικές: εκφέρονται με έγκλιση κρίσεως ή απαρέμφατο. Προηγείται προσδιορισμός ποσού ή ποιότητας.

δ) αναφορικές υποθετικές: εκφέρονται με τις εγκλίσεις των υποθετικών προτάσεων, σχηματίζοντας με τις αποδόσεις τα αντίστοιχα είδη υποθετικών λόγων

ε) αναφορικές εναντιωματικές

στ) αναφορικές -χρονικές,

ζ) αναφορικές-τροπικές ,

η)αναφορικές – τοπικές (οι δύο τελευταίες εισάγονται με αναφορικά ειπιρρήματα).

Ιδιαίτερες  Παρατηρήσεις

1)Όλες οι αναφορικές είναι δυνατό να δηλώσουν επιπλέον και σύγκριση ποσού ή ποιου ή τρόπου και τότε χαρακτηρίζονται και παραβολικές, ενώ η εισαγωγή τους γίνεται με τα : ὅσος, ὁπόσος, οἷος, ὡς, ὥσπερ κ.ά.

Π.χ.   -Τοιαῦτα   πράττει, οἷα   πάντας   ἀπιστεῖν   τούτῳ

(παραβολική  του  ποιού-αναφ.συμπερασματική- δηλώνει το αναγκαστικό κι ενδεχόμενο)

-Λέγε ὅσα βούλῃ (αναφ. παραβολική του ποσού-αναφ. υποθετική-πραγματικό)

2)Όλων των ειδών οι αναφορικές -και οι προσδιοριστικές και οι επιρρηματικές-μπορούν να πάρουν οποιαδήποτε συντακτική θέση ενός ονόματος ή εμπρόθετου προσδιορισμού.

Π.χ.      Ἀφίκοντο οἵτινες ἐκλήθησαν (υποκείμενο)

Ἐκάλεσαν οὓς ἐβούλοντο (αντικείμενο)

3)Η αναφορική αντωνυμία είναι συντακτικός όρος της αναφορικής πρότασης μόνο και όχι της κύριας. Στην κύρια ανήκει συντακτικά ολόκληρη η αναφορική πρόταση.

Π.χ. Οἱ τριάκοντα ἀπέκτεινάν τινάς , ὧν ἐβούλοντο ἀποκτεῖναι

(όλη η πρόταση είναι γενική διαιρετική)

4)Η αναφορική αντωνυμία, αν δεν προσδιορίζει ορισμένη λέξη της κύριας πρότασης, προσδιορίζει αντίστοιχη δεικτική αντωνυμία. Η δεικτική όμως, συχνότατα παραλείπεται και αυτό λέγεται βραχυλογία.

Π.χ. Ἀφίκοντο οὗτοι , οἵτινες ἐκλήθησαν -.=> ἀφίκοντο

ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΕΛΞΗ- ΕΛΞΗ ΑΝΑΦΟΡΙΚΟΥ

5)Μερικές φορές η αναφορική, αντί να βρίσκεται σε αιτιατική, εκφέρεται σε γενική ή δοτική, επειδή παρασύρεται από την πτώση του ονόματος που αναφέρει και είτε το όνομα υπάρχει  στο  κείμενο, είτε  εννοείται  κατά  βραχυλογία. Το  φαινόμενο  αυτό  ονομάζεται βραχυλογική έλξη ή έλξη του αναφορικού.

Π.χ. Λέγει περὶ πραγμάτων ἃ γιγνώσκει => λέγει περὶ πραγμάτων, ὧν γιγνώσκει

Κατά βραχυλογία: [λέγω περί ( τούτων )],[ὧν γιγνώσκω]

* Εντελώς σπανιότατα, συμβαίνει και αναστροφή έλξη ή ανθέλξη, δηλαδή παρασύρεται το όνομα από την πτώση της αναφορικής αντωνυμίας. Π.χ. Τὴν οἰκίαν, (ἥν ἔχω) καλὴ ἐστίν.

6) Οι αναφορικές προσδιοριστικές είναι οι μόνες δευτερεύουσες προτάσεις, που μπορούν να έχουν καθαρές εγκλίσεις επιθυμίας, δηλαδή να δηλώνουν προτροπή ή αποτροπή ή ευχή.

Π.χ. Ταῦτα λέγω, ἃ ἀληθῆ νομίσατε (αναφ. προσδιορ. επιθυμίας-προστακτική-προτοπή).

7) Οι αναφορικές προσδιοριστικές δεν επηρεάζονται από εξάρτηση ι.χ. και δεν έχουν ποτέ ευκτική πλαγίου λόγου.

8) Αναφορικές που εκφέρονται με απαρέμφατο, είναι αναφορικές συμπερασματικές.

9) Αναφορική που εκφέρεται με οριστική μέλλοντα είναι συνήθως αναφορική τελική ή συμπερασματική κ.τ.λ.

10) Από τις αναφορικές-επιρρηματικές είναι μεταγενέστερες σε σχέση με την πρόταση εξάρτησης οι αναφορικές συμπερασματικές και οι αναφορικές τελικές.

11) Αναφορική που έχει αοριστολογικό ἄν ,είναι αναφορική υποθετική.

12) Στις αναφορικές υποθετικές δεν υπάρχει υποτακτική χωρίς το αοριστολογικό ἄν.

13) Όταν   η  αναφορική  έλξη  δηλώνει  απροσδιοριστία, γενικότητα, καθολικότητα, δηλαδή οποιοσδήποτε, οσαδήποτε, οπουδήποτε κ.ά, η αναφορική πρόταση είναι αναφορική υποθετική.

14) Οι αναφορικές υποθετικές σχηματίζουν αναφορικούς υποθετικούς λόγους όλων των ειδών με την ίδια ακριβώς εκφορά των κανονικών υποθετικών λόγων ,μόνο που δεν εισάγονται με υποθετικό σύνδεσμο, αλλά με αναφορική λέξη. Για το προσδοκώμενο και την επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον, μετά την αναφορική έλξη, προσθέτουμε το αοριστολογικό ἄν.

Π.χ.      Ὅσα πράττομεν, καλὰ ἐστίν,  (πραγματικό)

Ὅσα πράττοιμεν, καλὰ ἂν εἴη (απλή σκέψη)

Ὅσα ἂν πράττωμεν, καλὰ ἔσται  (προσδοκώμενο)

Ὅσα ἂν πράττωμεν ,καλὰ ἐστὶν  (αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον).

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Να αναγνωρίσετε στις παρακάτω περιόδους  τις ειδικές προτάσεις

1. δείκνυμι ὅτι καί πρό ἐμοῦ τοῦτο εἶχε τό φρόνημα ἡ πόλις
2. οἶδα ὅτι ἕπονται πολλοί
3. ἠγγέλθη αὐτῷ ὅτι Μέγαρα ἀφέστηκε
4. Κῦρος ἔλεγεν ὅτι ἡ ὁδός ἔσοιτο πρός βασιλέα μέγαν.
5. Ἔλεγεν ὅτι ἕτοιμος εἴη ἠγεῖσθαι
6. Λέγει ὁ κατήγορος ὡς ὑβριστής εἰμί
7. Δῆλον γάρ ἔστι ὅτι νῦν οὐ περί δόξης πολεμοῦσι (ν)
8. Ταῦτα λέγω, ὡς τό παρά πᾶν (=παντελῶς, καθόλου) οὐ νομίζεις θεούς.
9. Ἐγώ δέ οὐκ ἀγνοῶ τούθ’, ὅτι ὑμεῖς ἐν ὀργῇ ποιεῖσθε τούς ὕστατους εἰπόντας περί τῶν πραγμάτων
10. Δείξομεν τοίς βαρβάροις ὅτι δυνάμεθα τούς ἐχθρούς τιμωρεῖσθαι.

Να αναγνωρίσετε στις παρακάτω περιόδους τις πλάγιες ερωτήσεις

1. Οἱ περσικοί νόμοι ἐπιμελοῦνται ὅπως μή τοιοῦτοι ἔσονται οἱ πολῖται
2. Κῦρος ἤρετο τίς ὁ θόρυβος εἴη
3. Ἐρήσομαι ὅστις ἐστίν ὁ δάσκαλος
4. Οὐκ ἔστιν ὅπως ἡσυχίαν σχήσει Φίλιππος
5. Τοῦτ’ αὐτό ἀπόκριναι, εἰ ἀληθῆ λέγομεν ἡ οὐκ ἀληθῆ
6. Ἐβουλεύοντο πῶς ἄν τήν μάχην συμφορώτατα ποιήσαιντο
7. Ἀλλά φροντίζουσιν τί πότε τοῦτ’ ἐστίν
8. Πυθοίμην ἄν τινά ἄν  πότε γνώμιν περί ἐμοῦ εἴχετε
9. Σκοπεῖσθε εἰς τί ποτ’ ἐλπίς ἐστι ταῦτα τελευτῆσαι
10. Βούλει οὖν καί τοῦτο σκεψώμεθα, πότεροι ἣδιον ζῶσι, οἱ ἄρχοντες ἢ οἱ ἀρχόμενοι

Να αναγνωρίσετε στις παρακάτω περιόδους τις ενδοιαστικές προτάσεις

1. Ἐφοβήθησαν μή καί ἐπί σφᾶς ὁ στρατός χωρήσῃ
2. Ὀρῶμεν μή Νίκαιας οἲεταί τί λέγειν
3. Κίνδυνος ἐστί μή μεταβάλωνται καί γένωνται μετά τῶν πολεμίων
4. Τόδε ἄδηλον πάντων, μή πολλά σώματα κατατρίψασα ἡ ψυχή τό τελευταῖον αὐτή ἀπολλύηται
5. Φοβοῦμαι μή ἀληθές ἐστίν
6. Νῦν δή φοβούμεθα μή ἀμφοτέρων ἅμα ἠμαρτήκαμεν
7. Ἐγώ δή αὐτό τοῦτο φοβοῦμαι, μή διά τήν ἀπερίαν οὐ δυνηθῶ δηλῶσαι περί τῶν πραγμάτων ὑμῖν
8. Ξενοφῶν ἔδεισε μή κακά γένοιτο τή πόλει
9. Μενέλαον εἶχε τρόμος, μέ τί πάθοιεν Ἀργεῖοι
10. Ἐδεδοίκει μή πολλῷ μᾶλλον αὐτοῦ παρασκευασμένοι ἄν ῆσαν

Να αναγνωρίσετε στις παρακάτω περιόδους τις αναφορικές ονοματικές προτάσεις

1. Καί φράζουσιν ἅ λέγει
2. Οὗτος ἐστίν ὅς ἀπέκτεινεν τούς στρατηγούς
3. Θαυμαστόν ποιεῖς, ὅς ἠμν οὐδέν δίδως
4. Ἤν δέ τίς Ξενοφῶν Ἀθηναῖος, ὅς οὔτε στρατηγός οὔτε λοχαγός οὔτε στρατιώτης  ὧν συνακολουθεῖ
5. Θεμιστοκλῆς κελεύει αὐτούς πέμψαι σφῶν αὐτῶν ἄνδρας οἵτινες χρηστοί καί πιστῶς ἀπαγγέλουσι σκεψάμενοι
6. Βαρβάροις καί δούλοις, οὓς εἰς τάς ἀκρόπολεις παρεῖνται, δουλεύουσι(ν)
7. Ἔτυχεν ἡ πρύμνα ἐστεμμένη τοῦ πλοίου, ὃ εἰς Δῆλον Ἀθηναῖοι πέμπουσιν
8. Κῦρος δέ μεταπέμπεται ἀπό τῆς ἀρχῆς, ἧς αὐτόν σατράπην ἐποίησεν

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Να βρεθούν οι παρακάτω δευτερεύουσες προτάσεις, να χαρακτηριστούν συντακτικά και να δικαιολογηθεί η έγκλιση εκφοράς τους.

1.      Δείκνυμι ὅτι καί πρό ἐμοῦ τοῦτο εἶχε τό φρόνημα ἡ πόλις

2.      Κῦρος τῷ Κλέαρχῳ ἐβόα ἄγειν τό στράτευμα κατά μέσον τῶν πολεμίων, ὅτι ἐκεῖ βασιλεύς εἴη

3.      Μένων δῆλος ἦν ἐπιθυμῶν ἄρχειν, ὅπως πλείω λαμβάνοι, ἐπιθυμῶν δέ τιμᾶσθαι, ἴνα πλείω καρδαίνοι

4.      ἔχω πλοῖα ὥστε ἐλεῖν τό ἐκείνων πλοῖον

5.      εἰ ἀλλιῶς γιγνώσκεις, δίδασκε

6.      Ὃποτε θύοι Κρίτων, ἐκάλει Ἀρχέμηδων

7.      κἂν σύ μή θέλης, οἱ θεοί οὕτω βουληθήσονται

8.      εὔχομαι τούς θεούς ἐμέ ἄξιόν τοῦ Λεωκράτους ἀδικημάτων κατήγορον ποιῆσαι, ὃ καί τῇ πόλει συμφέρει καί πᾶσιν ὑμῖν.

9.      οἶδα ὅτι πάντες ἄν ὁμολογήσαιτε…

10.  ὅτι μέν ὀργίζεσθε, οὗ θαυμάζω

11.  τοιαῦτα πεποίηκεν, ὥστε πολύ ἄν δικαιότερον διά ταῦτα τά ἔργα τοῦτον μισήσαιτε

12.  εἰ τοῦτο πάντες ἐποιοῦμεν, ἅπαντες ἄν ἀπωλόμεθα

13.  περιμένετε ἔστ’ ἄν ἐγώ ἔλθω

14.  εἰ καί μή βλέπεις, φρονεῖς δ’ ὅμως

15.  Ὁ Φίλιππος ἐστιν ὅ,τι ἄν εἲποι τίς

16.  Ἡρακλῆς ἠπόρει ποτέραν τῶν ὁδῶν τράπηται

17.  νῦν δή φοβούμεθα μή ἀμφότερων ἅμα ἠμαρτήκαμεν

18.  δέομαι οὖν σου παραμεῖναι, ὡς ἐγώ οὐδ’ ἄν ἑνός ἤδιον ἀκούσαιμι ἤ σου ἐχρῆν αὐτούς ζῆν, ἴνα ἀπαλλαγῶμεν τούτου τοῦ δημαγωγοῦ

19.  τοιούτων τί ἐποίησε, ὡς πᾶς ἄν ἔγνω ὅτι ἀσμένη ἤκουσε

20.  εἰ ποτέ πάλιν ἔλθοι τῇ Ἑλλάδι κίνδυνος ὑπό βαρβάρων, τίσι ἄν μᾶλλον πιστεύσαιτε ἢ Λακεδαιμονίοις;

21.  ἠνίκα δείλη ἐγίγνετο, ἐφάνη κονιορτός

22.  οὐδείς ἄν ἔτι πιστεῦσαι δύναιτο ὑμῖν, οὐδ’ εἰ πάνυ προθυμοῖτο

23.  οὕτω ζῶσιν, ὥσπερ ἄν οὐδέ δοῦλος ἐβούλετο ζῆν

24.  δῆλον ἐστι ὅτι οὐκ ἄν προύλεγεν, εἰ μή ἐπίστευσεν ἀληθεύσειν

25.  ἠδέως ἄν ὑμῶν πυθοίμην τίν’ ἄν γνώμην περί ἐμοῦ εἴχετε, εἰ μή ἐτριηράρχησα

26.  ἐδεδοίκει μή πολλῷ μᾶλλον αὐτοῦ παρασκευασμένοι ἄν ἦσαν

27.  οἱ στρατηγοί ἐθαύμαζον, ὅτι Κύρος οὔτε ἄλλον πέμπει οὔτε αὐτός φαίνοιτο

28.  Γύμναζε σαυτόν πόνοις ἐκουσίοις, ὅπως ἄν δύναιο καί τούς ἀκουσίους ὑπομένειν

29.  Συνέβησαν πρός τούς Λακεδαιμόνιους, ἐφ’ ᾧ τέ ἐξίασαν ἐκ Πελοποννήσου καί μηδέποτε ἐπιβήσονται αὐτῆς

30.  ἐάν τί λέγῃς παρά ταῦτα, μάτην ἐρεῖς

31.  Σπονδᾶς ἐποιήσαντο, ἕως ἀπαγγελθείη τά λεχθέντα εἰς Λακεδαίμονα

32.  Καί ἄν οἱ πολέμιοι τό ναυτικόν ἡμῶν νικήσωσι, κρατήσομεν αὐτῶν

33.  ἀνεπαύοντο ὅπου ἕκαστος ἐτύγχανεν.

ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ

Να αναγνωρίσετε τις παρακάτω υποθετικές προτάσεις

1. Εἰ τίς δυσπολέμητον οἲεται τόν Φίλιππον, λογισθάσθω τοῦτο
2. Εἰ δέ τίς ἄλλο ὁρᾷ βέλτιον, λεξάτω
3. Φαίη ἄν ἡ θανοῦσα, εἰ φωνήν λάβοι
4. Ἢν πόλεμον αἰρῆσθε, μηκέτι ἣκετε δεῦρο ἄνευ ὅπλων.
5. Ἃπας λόγος, ἄν ἀπῇ τά πράγματα, μάταιον τί φαίνεται καί κενόν
6. Εἰ μέν ἦν καλός, ἐφοβούμην ἄν σφόδρα λέγειν
7. Οὐκ ἄν τίς ζώη, εἰ μή τρέφοιτο
8. Εἰ μέν ὀμώμοκε Λεωκράτης, φανερῶς ἐπιώρκησαν
9. Ἐάν οὖν κατά μέρος μερισθέντες φυλάττωμεν καί σκοπῶμεν, ἧττον δύναιντ’ ἄν ἠμᾶς θηρᾶν οἱ πολέμιοι.
10. Ἐάν τίς τῶν γονέων τελευτησάντων τούς τάφους μή κοσμῇ, καί τοῦτο ἐξετάζει ἡ πόλις ἐν ταῖς τῶν ἀρχόντων δοκιμασίαις
11. εἰ Ἀγησίλαος τούς νέους σπουδαίους γυμναζομένους ἴδοι, ἐπήνεσαν ἄν
12. εἰ ἐκέλευον ξυμπλεῖν, ἐλύοντο ἄν αἱ σπονδαί
13. εἰ ὧδε στρατευσόμεθα, οὐ δυνησόμεθα μάχεσθαι
14. εἰ τίς τούς Ἀθηναίους φαίη πεφυκέναι ἐπί τῷ μήτε αὐτούς ἔχειν ἡσυχίαν μήτε τούς ἄλλους ἀνθρώπους ἐᾶν, ὀρθῶς ἄν εἲποι.