Γιώργος Σεφέρης, Άρνηση
της Ανθούλας Δανιήλ
Το ποίημα «Άρνηση» αγαπήθηκε, μελοποιήθηκε, τραγουδήθηκε και πάρα πολύ συζητήθηκε. Και τούτο γιατί μια άνω τελεία μπήκε εκεί που δημιούργησε πρόβλημα. Και μια λέξη «λάθος» ακολούθησε. Αν π.χ. η λέξη ήταν πριν από την άνω τελεία, πρόβλημα δεν θα υπήρχε. Θα είχαμε πάρει όλοι τη ζωή μας λάθος, και όλα θα ήταν σωστά στη θέση τους. Έλα όμως που ο ποιητής δεν θέλησε να μας κάνει τη χάρη και να χρεωθεί, για δική μας ευκολία, το «λάθος»!
Η Μάρω Δούκα είχε επισημάνει στο βιβλίο της Αρχαία Σκουριά, νομίζω, πως στη μελοποίηση του Μίκη Θεοδωράκη χάθηκε η άνω τελεία. Αυτό σημαίνει πως αυτή η άνω τελεία παίζει ρόλο. Ποιον; Ε! Να μας βάλει να ψάχνουμε. Επιφανείς φιλόλογοι αποφάνθηκαν ότι έτσι κι αλλιώς δεν έχει σημασία. Αυτή η σημασία όμως δεν ταιριάζει στον Σεφέρη που σκέφτεται πολύ πριν γράψει. Γιατί μπορεί, εν τέλει, το αποτέλεσμα να είναι το ίδιο, «κι αλλάξαμε ζωή», αλλά το ποιος έκανε το «λάθος» δεν απαντήθηκε, τουλάχιστον δεν απαντήθηκε επαρκώς, για να ξέρουμε σε ποιον θα το χρεώσουμε.
Το ποίημα είναι το πέμπτο της συλλογής Στροφή και ανήκει στην ενότητα «Κοχύλια, Σύννεφα». Γραμμένο στα 1929, μεταφέρει όλα όσα ο ποιητής αισθάνεται ότι ακυρώθηκαν ή η ζωή του αρνήθηκε με το γνωστό επιλογικό «κι αλλάξαμε ζωή».
Το ποίημα δομείται σε τρεις στροφές και της κάθε στροφής η φορά ανακόπτεται από μία άνω τελεία. Αυτό που απομένει αρνείται ό,τι προηγήθηκε:
1η στροφή: στο περιγιάλι, διψάσαμε >νερό γλυφό
2η στροφή: πάνω στην άμμο γράψαμε>
φύσηξε, σβήστηκε
3η στροφή: Με τι … πήραμε τη ζωή μας> λάθος, αλλάξαμε
Σε κάθε στροφή λοιπόν υπάρχει κάτι που εξαρτάται από μας αλλά ακυρώνεται από εξωγενείς παράγοντες. Εμείς «διψάσαμε», «επιθυμήσαμε», «μα το νερό γλυφό». Εμείς «γράψαμε», μα «σβήστηκε η γραφή». Η καταγραφή της άρνησης στην «δίψα» μας και της γραφής μας γίνεται μετά την άνω τελεία. Νερό και αέρας, στοιχεία θεμελιώδη για την ζωή μας αρνήθηκαν.
Στην τρίτη στροφή η λέξη «λάθος» βρίσκεται μετά την επίμαχη άνω τελεία, οπότε το «λάθος» δεν εγγράφεται στις πράξεις μας· σε ποιον τότε; Σε εξωγενείς παράγοντες, προφανώς. Δεν πήραμε εμείς τη ζωή μας λάθος (όσο και αν έτσι ακούγεται στο τραγούδι). Επομένως, το λάθος δεν είναι δικό μας. Το λάθος βρίσκεται έξω από μας, όμως καθορίζει τη ζωή μας και μας υποχρεώνει σε αλλαγή πορείας. Είναι «λάθος», κι εδώ νομίζω πρέπει να σταματήσουμε, είναι λάθος να νομίζουμε πως, επειδή τα κάναμε όλα καλά και τα δώσαμε όλα- καρδιά, πνοή, πόθους, πάθος – γι’ αυτό και μόνο θα μας πάνε όλα καλά.
Εμείς κάναμε αυτό που έπρεπε, χωρίς να ξέρουμε πού θα καταλήξει ή ποιος θα αποφασίσει. Σαν τους «ήρωες» που προχωρούν στα σκοτεινά»[1] κάνουμε ό,τι πρέπει, κάναμε ό,τι έπρεπε, αλλά δεν πετύχαμε…
Αν δούμε από την αρχή το ποίημα, θα αναγνωρίσουμε:
-την αθώα μας νιότη και την επιθυμία για πρόοδο
-την απόπειρα να καταγράψουμε το στόχο μας
– τα συναισθηματικά εφόδια για την πορεία μας.
Σ’ αυτά όλα έρχονται αντιμέτωποι:
Το γλυφό νερό που δεν πίνεται[2], η άμμος που δεν γράφεται, ο ωραίος μπάτης, ο ωραίος άνεμος που παρασύρει τα έργα των ανθρώπων (gone with the wind). Να υποκρύπτεται εδώ η «Φθορά» του Καρυωτάκη; «Στην άμμο τα έργα στήνονται μεγάλα των ανθρώπων και σαν παιδάκι τα γκρεμίζει ο Χρόνος με το πόδι»και πίσω της ο Αιών – παις του Ηράκλειτου που παίζει πεσσούς, ή μήπως η λαϊκή αντίληψη πως αν διατηρηθεί η γραφή στην άμμο, θα τελεσφορήσει η ευχή; Από την άλλη, εκείνη η «πατούσα που σύναξε σοφία στην άμμο» του Ελύτη μας προβληματίζει[3]. Η άμμος είτε είναι στην έρημο είτε στην παραλία είναι υλικό ευμετάβολο και μεταμορφώσιμο, άρα ακατάλληλο για να διαρκέσει. Μήπως, τότε εκεί βρίσκεται η σοφία; Στη συνειδητοποίηση της παροδικότητάς μας; Ότι «η ζωή είναι … μια σκόνη σ’ ένα σπυρί της άμμου κι ακόμα λιγότερο»;[4] Ό,τι και αν ισχύει το θέμα είναι πως λογαριάσαμε χωρίς τον ξενοδόχο, και ο ξενοδόχος μπορεί να είναι η Ζωή, η Ιστορία, οι κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, τα επικαιρικά προβλήματα, τα οποία δεν συγκινούνται από το ωραίο περιγιάλι και την ξανθή αμμουδιά, και μας είπαν ΟΧΙ, μας αρνήθηκαν. Και «ΑΡΝΗΣΗ» σημαίνει επαναπροσδιορισμός, αλλά και συνέχιση του ταξιδιού από λιμάνι σε λιμάνι, όπως είναι φανερό σε όλο το κατοπινό έργο του Σεφέρη.
Κι ο άνθρωπος τι είναι;
Είναι αυτός που παρασύρεται από το ποτάμι της Ιστορίας:
«Φύλλα της φοινικιάς στη λάσπη»[5], «πλατανόφυλλο που παρασύρει ο χείμαρρος του ήλιου», «κλωνάρια της φριχτής ιτιάς» και «βούρλα» που «το ρέμα κίτρινο κατεβάζει»[6]. Η Ζωή και η Ιστορία καθορίζουν την πορεία του ανθρώπου, όσο κι αν ο ίδιος αντιστέκεται. Σαν τον ήρωα της τραγωδίας, βρίσκεται εκεί για να πραγματωθεί ο μύθος, μόνο που στον Σεφέρη ο άνθρωπος δεν είναι τραγικός ήρωας αλλά Ελπήνορας, δηλαδή ασήμαντος, αδύναμος και άβουλος, «στης γης την πλάτη»[7]. Η προσωπική μας θέση, το προσωπικό μας όνειρο δεν μετράει. Είναι:
Οι στοχασμοί μας
σαν τις πευκοβελόνες της χθεσινής νεροποντής
στην πόρτα του σπιτιού μας μαζεμένοι κι άχρηστοι[8]
ή
Αν το θέλησα να μείνω μόνος, γύρεψα
τη μοναξιά, δε γύρεψα μια τέτοια απαντοχή,
το κομμάτιασμα της ψυχής μου στον ορίζοντα[9]
ή ακόμα
Ότι αγάπησα χάθηκε μαζί με τα σπίτια
που ήταν καινούρια το περασμένο καλοκαίρι
και γκρέμισαν με το αγέρα του φθινοπώρου…[10]
Τελικά δεν υπάρχει ελπίδα;
Yπάρχει. Από το αδιέξοδο και την διάψευση μάς βγάζει μια άλλη υποχρεωτική πορεία. Η ζωή πρέπει να συνεχιστεί με όποιο κόστος, αφού μας αλέσει στις μυλόπετρες. Έτσι κι εκείνο το «της» της β΄ στροφής, είναι πλέον σαφές ότι αναφέρεται, ας πούμε, στην αγαπημένη γυναίκα, αλλά πιο πίσω και πέρα από την αγαπημένη γυναίκα βρίσκεται η αγαπημένη ζωή που, δις μνημονευόμενη στην τρίτη στροφή, έδειξε την ΑΡΝΗΣΗ της.
Σημειώσεις:
[1] Τελευταίο Σταθμός.
[2] Μυθιστόρημα ΙΘ΄, «Κι αν ο αγέρας φυσά δεν μας δροσίζει»
[3] Το Άξιον Εστί, «Το Δοξαστικόν».
[4] Μέρες Γ΄, 19 Δεκεμβρίου 1939
[5] Α΄ Σαντορίνη.
[6] Ο βασιλιάς της Ασίνης
[7] Οι Σύντροφοι στον Άδη.
[8] Μυθιστόρημα Ζ΄.
[9] Μυθιστόρημα Θ΄.
[10] Μυθιστόρημα ΙΖ΄.
Δεν υπάρχουν σχόλια μέχρι τώρα ↓
Δεν υπάρχουν σχόλια ακόμη.