Τα λεξικά, παρατήρησε πριν από δύο αιώνες ένας μεγάλος λεξικογράφος, ο Samuel Johnson, είναι σαν τα ρολόγια: το χειρότερο είναι καλύτερο από το τίποτε, και από το καλύτερο δεν μπορούμε να έχουμε την απαίτηση να δείχνει πάντοτε τη σωστή ώρα.

Ανοιχτά διερευνητικά περιβάλλοντα και περιβάλλοντα πρακτικής γραμματισμού. Επιμορφωτικό υλικό.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: ΛΕΞΙΚΑ & ΣΩΜΑΤΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Διδασκαλία της ενότητας “Παρουσίαση – Κριτική” (Β΄ Λυκείου). Τρία παραδείγματα αξιοποίησης των σωμάτων κειμένων

Δείτε όλες τις αναρτήσεις στην κατηγορία ΤΠΕ και ΓΛΩΣΣΑ

Δικυογραφία:

1. 1. Διδακτική αξιοποίηση των ηλεκτρονικών λεξικών και των σωμάτων κειμένων. Θεωρητικό πλαίσιο του Δημήτρη Κουτσογιάννη, Αναπληρωτή Καθηγητή Α.Π.Θ. και ενδεικτικά παραδείγματα εφαρμογής.
   2. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής: Τρόποι αναζήτησης.
   3. Η «Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα» του ΚΕΓ: Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Εκπαιδευτικού Συνεδρίου Ημαθίας.
   4. Κουτσογιάννης, Δ.: Η γλωσσική αγωγή: νέες τεχνολογίες
   5. Περικλής Πολίτης: Βελτίωση και επέκταση των σωμάτων κειμένων της Ηλεκτρονικής Πύλης του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ).
   6. Ελένη Χοντολίδου: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΤΡΟΠΙΚΟΤΗΤΑΣ και ποια η χρησιμότητά της στην εκπαιδευτική πράξη. Γλωσσικός υπολογιστής, τομ. 1, θεματικές στήλες.
   7. Mary Kalantzis & Bill Cope: Πολυγραμματισμοί
   8. Σωφρ. Χατζησαβίδης: Πολυγραμματισμοί και διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας.pdf
   9. Βασιλική Μητσικοπούλου: ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ

Ένας από τους πολλούς ορισμούς για τη γλώσσα που αναφέρονται στο λογισμικό είναι και ο ορισμός του Μπρεχτ.

Γλώσσα είμαι εγώ.

Γλώσσα είσαι εσύ.

Γλώσσα είναι ο κόσμος.

Γλώσσα είναι ό,τι κάνει ο κόσμος.

Γλώσσα είναι η αγάπη και ο πόνος.

Γλώσσα είναι το ντύσιμο, η έκφραση του προσώπου, οι χειρονομίες, η ανταπόκριση.

Γλώσσα είναι να φαντάζεσαι, να σχεδιάζεις, να δημιουργείς, να καταστρέφεις.

Γλώσσα είναι ο έλεγχος και η πειθώ.

Γλώσσα είναι η επικοινωνία.

Γλώσσα είναι το μεγαλόσωμο.

Γλώσσα είμαι εγώ.

“Γλώσσα η Ελληνική – Οι περιπέτειες των λέξεων”

Το εκπαιδευτικό λογισμικό “Γλώσσα η Ελληνική – Οι περιπέτειες των λέξεων” σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου (ΙΕΛ) για λογαριασμό του ΥΠΕΠΘ και του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου στο πλαίσιο της Ενέργειας 1.1α «Προγράμματα – Βιβλία» του ΕΠΕΑΕΚ/ 2ο ΚΠΣ. Το λογισμικό απευθύνεται στους μαθητές του Γυμνασίου και του Λυκείου. Σύμφωνα με τους δημιουργούς του στοχεύει να βοηθήσει τους μαθητές

•  να παρακολουθήσουν την πορεία εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας
• να συνειδητοποιήσουν τις περιπέτειες των λέξεων
• να εξετάσουν τη διαστρωμάτωση του λεξιλογίου
• να γνωρίσουν τις κοινωνικές και γεωγραφικές διαφοροποιήσεις
• να εντοπίσουν τα στοιχεία που συνθέτουν την πολυμορφία της γλωσσικής έκφρασης σε συγχρονικό επίπεδο.

Το λογισμικό έχει τη δομή ηλεκτρονικού βιβλίου που συνοδεύεται από πολυμεσικό υλικό και πολυμεσική παρουσίαση των κειμένων, όπου αυτό ενδείκνυται (ήχος, βίντεο, εικόνα, animation). Ο χρήστης δεν είναι υποχρεωμένος να ακολουθήσει τη γραμμική δομή του, αλλά έχει τη δυνατότητα να επιλέξει την πορεία που θα ακολουθήσει κατά την πλοήγηση. Τα περιεχόμενα κάθε επιμέρους κεφαλαίου (θεωρία, κείμενα, διερεύνηση, δραστηριότητες) απαρτίζουν ένα ενιαίο περιβάλλον διδασκαλίας ενός συγκεκριμένου κάθε φορά γλωσσικού φαινομένου. Η πορεία της διδασκαλίας ή της πλοήγησης στο λογισμικό επιλέγεται από το χρήστη ή τον διδάσκοντα. Για παράδειγμα, ο δάσκαλος έχει τη δυνατότητα να ξεκινήσει από τα κείμενα στοχεύοντας στην επαγωγική κατάκτηση της θεωρίας. Το λογισμικό δεν καταργεί την παρουσία του δασκάλου, αλλά προβλέπει ρόλο και γι’ αυτόν. Για παράδειγμα, ο δάσκαλος, και όχι το ίδιο το πρόγραμμα, αξιολογεί τα κείμενα που παράγουν οι μαθητές και έχουν τη δυνατότητα να εκτυπώσουν.

Αναλυτική παρουσίαση του λογισμικού μπορείτε να διαβάσετε στην Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα.

Η Μαρία Κασκαντάμη, φιλόλογος- επιμορφώτρια στις ΤΠΕ προτείνει την αξιοποίηση του λογισμικού για τη διδασκαλία του φαινομένου «Κυριολεξία και Μεταφορά».pdf

Η Πύλη για την ελληνική γλώσσα και τη γλωσσική εκπαίδευση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας αποτελεί ένα περιβάλλον αυτομόρφωσης και υποστήριξης των διδασκόντων την ελληνική γλώσσα.

Στο περιβάλλον της Πύλης για την ελληνική γλώσσα περιλαμβάνονται:

• Ηλεκτρονικά λεξικά και σώματα κειμένων
• Θεωρητική έρευνα και μελέτη της ελληνικής γλώσσας
• Νέα ελληνική γλώσσα, διδασκαλία – εκπαίδευση
• Η διδασκαλία της ελληνικής ως δεύτερης / ξένης γλώσσας
• Νεοελληνική λογοτεχνία
• Μεσαιωνική ελληνική γλώσσα
• Αρχαία ελληνική γλώσσα και γραμματεία
• Υπηρεσίες ενημέρωσης και υποστήριξης του κοινού (λειτουργεί υπηρεσία συνεχούς ενημέρωσης του κοινού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου για συνέδρια, ημερίδες και επιστημονικές συναντήσεις, δημοσιεύματα στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο. ‘Οποιος γράφεται συνδρομητής λαμβάνει αυτόματα, κάθε Παρασκευή, το Ενημερωτικό Δελτίο με το ηλεκτρονικό του ταχυδρομείο).

Ο Χάρτης Πλοήγησης (τρίτο εικονίδιο πάνω δεξιά), προσφέρει εύκολη πρόσβαση σε όλες τις ενότητες.

Ηλεκτρονικά Λεξικά και Σώματα Κειμένων

Πρόκειται για ένα ενιαίο και ολοκληρωμένο περιβάλον που περιλαμβάνει εργαλεία γλωσσικής τεχνολογίας που συνεργάζονται μεταξύ τους.

Α. Ηλεκτρονικά Λεξικά

Υπάρχουν τέσσερα ηλεκτρονικά λεξικά και ένα λεξικό γλωσσολογικών όρων, για την κατανόηση όρων που χρησιμοποιούνται σήμερα στα σχολικά βιβλία της γλώσσας.

• Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη (εκδόθηκε το 1998)
  
• Αντίστροφο λεξικό (Αναστασιάδη-Συμεωνίδη)
  
• Ελληνο-αγγλικό λεξικό (Γεωργακά)
• Επιτομή λεξικού Κριαρά

Πατήστε εδώ για να ακούσετε τον ίδιο τον Ε. Κριαρά να μιλά για το λεξικό του και εδώ για περισσότερες συνεντεύξεις.

Στα λεξικά αυτά υπάρχουν δυνατότητες:

1. Απλής αναζήτησης λήμματος.
2. Αναζήτησης συνόλου λημμάτων ( μπορείτε να πληκτρολογήσετε μέρος του λήμματος, χρησιμοποιώντας τον αστερίσκο * για το υπόλοιπο. Η επιλογή αυτή είναι χρήσιμη, όταν θέλετε να ζητήσετε ομάδες λέξεων που περιέχουν το μόρφημα ή την ακολουθία χαρακτήρων που πληκτρολογείτε. Π.χ. *ισμός (όλες οι λέξεις που λήγουν σε «ισμός»): ανιμισμός, κρατισμός, υλισμός κλπ., κ*ισμός (όλες οι λέξεις που αρχίζουν από «κ» και λήγουν σε «ισμός»): κλασικισμός, κομμουνισμός, κρατισμός κλπ.
3. Παράλληλης αναζήτησης (αναζήτησης λήμματος σε περισσότερα από ένα λεξικά) και
4. Σύνθετης αναζήτησης, δηλαδή αναζήτησης με το συνδυασμό κριτηρίων. Τα κριτήρια λειτουργούν συζευκτικά: όσα πιο πολλά κριτήρια δώσουμε τόσο λιγότερα λήμματα θα εμφανιστούν, γιατί ζητάμε λήμματα που να ικανοποιούν ΟΛΑ τα κριτήρια που εισάγονται. Παράδειγμα: Μπορείτε να βρείτε λέξεις της ελληνικής, που ανήκουν στο σημασιολογικό πεδίο του αθλητισμού και προέρχονται από την αγγλική και αντίστοιχες λέξεις που προέρχονται από την τουρκική. Μια ανάλογη αναζήτηση στο σημασιολογικό πεδίο της διατροφής θα μας δώσει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα, διευκολύνοντας έτσι την αναζήτηση των αιτίων που οδηγούν στη δυσαναλογία αυτή και τη σύνδεση της γλώσσας με την ιστορία. Τα βασικά κριτήρια στη σύνθετη αναζήτηση είναι: η γραμματική κατηγορία του λήμματος, το κλιτικό παράδειγμα στο οποίο εμπίπτει, η ετυμολογία του, το σημασιολογικό πεδίο όπου ανήκει κ.ά.).
5. Επιλογής και προβολής των λημμάτων. Σας δίνεται η δυνατότητα να επιλέξετε από τα αποτελέσματα κάθε αναζήτησης μόνο τα λήμματα που θέλετε να κρατήσετε και να προβάλετε. Αυτό γίνεται επιλέγοντας το σχήμα του καλαθιού που βρίσκεται αριστερά του κάθε λήμματος που σας ενδιαφέρει. Στη συνέχεια, μπορείτε να προβάλετε το σύνολο από την επιλογή «καλάθι – προβολή».
6. Επιλογής του τρόπου εμφάνισης των λημμάτων. Υπάρχει δυνατότητα επιλογής εναλλακτικών μορφών στην εμφάνιση των λημμάτων (σύντομη, περισσότερο ανεπτυγμένη, περισσότερο ευδιάκριτη). Ο χρήστης έχει πρόσβαση σε αυτές μέσω τριών μικρών κουμπιών στο δεξί πάνω μέρος της σελίδας.

Επίσης, το υλικό του Λεξικού της Νέας Ελληνικής και οι προσφερόμενες δυνατότητες αναζήτησης σε αυτό επιτρέπουν τη δημιουργία διδακτικών δραστηριοτήτων που αποβλέπουν στην απόκτηση επίγνωσης σχετικά με το μορφολογικό σύστημα παραγωγής της νέας ελληνικής. Συγκεκριμένα, στο λημματολόγιο του ΛΚΝ, εκτός από πλήρη λεξήματα, καταχωρίζονται και μορφήματα που αποτελούν συστατικά για τη δημιουργία λεξημάτων, δηλαδή προθήματα (π.χ. δυσ-, ξε-, ανα-), επιθήματα (π.χ. –ισμός, –τήρας) ή συνθετικά (π.χ. τεχνο-, οικο-, –δοτώ, –δόχος). Στο σώμα κειμένων οι λέξεις αυτές εμφανίζονται σε πλαίσιο αυθεντικής χρήσης.
Βοήθεια για τα λεξικά της Πύλης θα βρείτε εδώ.

Β. Σώμα Νέων Ελληνικών Κειμένων

Το Σώμα Νέων Ελληνικών Κειμένων αποτελείται κατά το μεγαλύτερο μέρος του από κείμενα δημοσιογραφικού λόγου (εφημερίδες “Μακεδονία” και “τα Νέα”) και εκπαιδευτικού λόγου (διδακτικά βιβλία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου).

Τα κείμενα των εφημερίδων είναι ομαδοποιημένα κατά θεματική ενότητα και κειμενικό είδος και τα κείμενα των διδακτικών βιβλίων του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου κατά θεματική ενότητα, κειμενικό είδος και κειμενικό τύπο.

Μπορείτε να αναζητήσετε το υλικό σας σε ένα μόνο (π.χ. εφημερίδα τα “Νέα”) ή σε όλα τα σώματα (παράλληλη αναζήτηση) και να το προβάλλετε σε επίπεδο πρότασης, περιόδου λόγου (πατώντας στην επιλογή ολόκληρη πρόταση) ή ολοκλήρου του άρθρου (πατώντας στην επιλογή του κειμένου, αριστερά), στο οποίο εμφανίζεται η συγκεκριμένη λέξη.

Μπορείτε να αναζητήσετε το υλικό σας σε ένα μόνο (π.χ. εφημερίδα τα “Νέα”) ή σε όλα τα σώματα (παράλληλη αναζήτηση) και να το προβάλλετε σε επίπεδο πρότασης, περιόδου λόγου (πατώντας στην επιλογή ολόκληρη πρόταση) ή ολοκλήρου του άρθρου (πατώντας στην επιλογή του κειμένου, αριστερά), στο οποίο εμφανίζεται η συγκεκριμένη λέξη.

Παράδειγμα: Στη σύνθετη αναζήτηση και με κριτήριο το κλιτικό παράδειγμα με τον κωδικό Ε12, στον οποίο ανήκουν όλες οι επιμέρους περιπτώσεις αρχαιόκλιτων μετοχών, παίρνουμε στα αποτελέσματα λίστες λέξεων (80 εγγραφές), που χαρακτηρίζονται από τη συγκεκριμένη μορφολογική κλιτική ιδιομορφία. Εάν πατήσουμε αποστολή στα σώματα για το πρώτο αποτέλεσμα (ακμάζων -ουσα -ον), θα δούμε τη λέξη σε επίπεδο πρότασης, περιόδου λόγου αλλά και ολόκληρο το άρθρο που θα επιλέξουμε.
Το περιβάλλον των ηλεκτρονικών λεξικών και των σωμάτων κειμένων σχεδιάστηκε με τη λογική του ανοιχτού λογισμικού, έτσι ώστε να εξυπηρετεί τη γλωσσική διδασκαλία, επιτρέποντας την υλοποίηση ευέλικτων διδακτικών σεναρίων και διαθεματικών δραστηριοτότων.

Ένα λεξικό δεν μπορεί παρά να δώσει το ερμήνευμα μιας λέξης και παραδείγματα χρήσης της σε προτασιακό επίπεδο συνήθως, κάτι που είναι ανεπαρκές. Γι αυτό η αναζήτηση στα λεξικά συνδέθηκε με την παράλληλη δυνατότητα αναζήτησης σε σώμα κειμένων. Μ` αυτή τη δυνατότητα επιδιώχθηκε να ανταποκρίνεται το περιβάλλον των λεξικών, ιδιαίτερα του λεξικού της Κοινής Νεοελληνικής, σε μια από τις βασικές προτεραιότητες της σύγχρονης γλωσσοδιδακτικής, που είναι να μην αντιμετωπίζονται οι λέξεις αποκομμένες , αλλά να τοποθετούνται στα συμφραζόμενά τους: στην πρόταση, στην παράγραφο, στο κειμενικό είδος και στο λόγο που ανήκουν. Η λειτουργία αυτή είναι πολλαπλά χρήσιμη κα αξιοποιήσιμη γιατί:

• Επιτρέπει στο χρήστη του περιβάλλοντος να διασταυρώσει τους ορισμούς και τα παραδείγματα του συγκεκριμένου λήμματος του λεξικού με παραδείγματα πραγματικής χρήσης του, αντλημένα από τον αυθεντικό λόγο του καθημερινού τύπου.
• Καλλιεργείται μια σημαντική πτυχή της γλωσσικής επίγνωσης των μαθητών: συνειδητοποιούν ότι οι σημασίες των λέξεων μιας ζωντανής γλώσσας δεν είναι παγιωμένες αλλά μεταβάλλονται.
• Διαμορφώνεται ένα διερευνητικό περιβάλλον που δίνει τη δυνατότητα στο δάσκαλο να ξεφύγει από τη στατική διδασκαλία του λεξιλογίου και να αναθέσει στους μαθητές μικρές ερευνητικές εργασίες , μέσα από τις οποίες θα ανακαλύψουν τη σημασία των λέξεων , θα κατανοήσουν το ρόλο των συμφραζομένων, του επιπέδου ύφους, της περίστασης επικοινωνίας.

Δικτυογραφία:

1. Διδακτική αξιοποίηση των ηλεκτρονικών λεξικών και των σωμάτων κειμένων. Θεωρητικό πλαίσιο του Δημήτρη Κουτσογιάννη, Αναπληρωτή Καθηγητή Α.Π.Θ. και ενδεικτικά παραδείγματα εφαρμογής.
2. Σώματα Κειμένων: Βελτίωση και επέκταση των σωμάτων κειμένων της Ηλεκτρονικής Πύλης του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (ΚΕΓ). Του Περικλή Πολίτη, Λέκτορα Α.Π.Θ.
3. Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής: Τρόποι αναζήτησης.

4. Η “Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα” του ΚΕΓ: Πρακτικά 1ου Πανελλήνιου Εκπαιδευτικού Συνεδρίου Ημαθίας.

ΤΠΕ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ

View more presentations or Upload your own.

Δείτε όλες τις αναρτήσεις στην κατηγορία ΤΠΕ και ΓΛΩΣΣΑ.

Διαβάστε  τις ερωτήσεις πιστοποίησης για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας και τις απαντήσεις τους.

O συνάδελφος Γιάννης Σαλονικίδης, δάσκαλος, έχει δημιουργήσει ασκήσεις με όλες τις ερωτήσεις  και απαντήσεις του αυτοματοποιημένου μέρους της πιστοποίησης επιμορφωτών Β΄ επιπέδου. Οι ίδιες ερωτήσεις (με ελάχιστες παραλλαγές) μπήκαν και στις  εξετάσεις πιστοποίησης των επιμορφούμενων Β΄ επιπέδου.

Η ενότητα αυτή της Πύλης παρουσιάζει και περιγράφει διεθνείς ή ελληνικούς δικτυακούς τόπους που μπορούν να αξιοποιηθούν στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας.

Στα Σώματα Κειμένων προτείνονται:

• Τα Σώματα Κειμένων της Πύλης και
• Το Σώμα Κειμένων (Corpus) του Ινστιτούτου Επεξεργασίας Λόγου (ΙΕΛ). Περιλαμβάνει αποκλειστικά δείγματα γραπτού λόγου, τα οποία έχουν επιλεγεί ως αντιπροσωπευτικά της σύγχρονης κοινής νεοελληνικής γλώσσας και χρονολογούνται από το 1990 και έπειτα. Τα κείμενα προέρχονται από πολλές πηγές, ανήκουν σε διαφορετικά κειμενικά είδη και το περιεχόμενό τους καλύπτει ποικίλη θεματολογία. Οι κύριες πηγές από τις οποίες προέρχονται είναι: βιβλία (κάθε είδους), περιοδικά, εφημερίδες, τοποθεσίες του διαδικτύου, διαφημιστικά έντυπα κ.ά. Στο σώμα κειμένων περιλαμβάνονται συνολικά περισσότερες από 45.000.000 λέξεις. Το υλικό αυτό εμπλουτίζεται σταδιακά.

Οι προσφερόμενες δυνατότητες αναζήτησης στο σώμα κειμένων του ΙΕΛ είναι πλήρως προσβάσιμες μόνο στους συνδρομητές. Στους επισκέπτες είναι διαθέσιμο μικρό μέρος αυτών των δυνατοτήτων και τα αποτελέσματα της αναζήτησης είναι πολύ περιορισμένα. Πληροφορίες μπορείτε να βρείτε εδώ.

Αναλυτική παρουσίαση των Ηλεκτρονικών Λεξικών και των Σωμάτων Κειμένων θα βρείτε εδώ.

Στο τέλος παρουσιάζω και ένα ενδεικτικό σενάριο διδασκαλίας που αφορά στην παραγωγή με αχώριστα μόρια στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας της Β΄ Γυμνασίου. Το σενάριο αυτό εκπονήθηκε στα πλαίσια των εργασιών στο ΠΑΚΕ Ιωαννίνων.

Βοήθεια για τα λεξικά της Πύλης θα βρείτε εδώ.