Ο Συμφραστικός Πίνακας Λέξεων (ΣΠΛ), πιο γνωστός ως Concordance, είναι ένας εξειδικευμένος τύπος λεξικογραφικής μελέτης. Πρόκειται για έναν πίνακα λέξεων ενός έργου ή μιας ομάδας έργων ενός ή περισσότερων συγγραφέων, όπου η κάθε λέξη -πιο σωστά ο κάθε λεξικός τύπος (λογοτεχνικού συνήθως, κειμένου)- καταγράφε­ται τόσες φορές όσες απαντά  στο έργο, πάντα συνοδευόμενος από τα άμεσα συμφραζόμενά του (context, έκτασης κατά κανόνα ενός στίχου ή μιας αράδας). Όλοι οι λεξικοί τύποι οργανώνονται σε ένα αλφαβητικό ευρετήριο, χωρίς να παρέχονται ερμηνεύματα των λέξεων.

Στα εργαλεία της ενότητας Νεοελληνική Λογοτεχνία της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα,  θα βρείτε τον ΣΠΛ για το ποιητικό έργο του Γ. Σεφέρη.  Aφορά στις συλλογές που εκδόθηκαν με τους γενικούς τίτλους Ποιήματα, Τετράδιο Γυμνασμάτων, Β′, Τα Εντεψίζικα και Ποιή­ματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά. Περιλαμβάνει όλους ανεξαιρέτως τους λεξικούς τύπους που απαντούν στο ποιητικό έργο του Σεφέρη μαζί με τα συμφραζόμενά τους, οι οποίοι κατατάσσονται κατ’ απόλυτη αλφαβητική σειρά.

Ως προς τη μορφή του ΣΠΛ, στην επάνω αριστερή πλευρά  σημειώνεται ο εκάστοτε λεξικός τύπος και στα δεξιά σημειώνεται ο αριθμός εμφανίσεων του λεξικού τύπου  μέσα στο σύνολο του ποιητικού έργου. Κάτω από την επικεφαλίδα αυτή σημειώνονται, στα αριστερά, μία παραπομπή με το αρχικό γράμμα της συλλογής και τον αριθμό του ποιήματος, τον αριθμό σελίδας και τον αριθμό στίχου (λ.χ. Π130 223 056 ση­μαίνει: ποίημα αρ. 130 από την έκδοση των Ποιημάτων, σελίδα 223, στίχος 56).  Η παραπομπή (μέσω ηλεκτρονικού δεσμού)  σε οδηγεί στο ποίημα από το οποίο προέρχεται. Κάτω από την παραπομπή  εμφανίζεται η φράση όπου απαντά ο λεξικός τύπος. Η λεξική μορφή, για τη διευκόλυνση του αναγνώστη, γράφεται  με ημίμαυρα στοιχεία (bold). Η κάθετη γραμμή (|) δη­λώνει το τέλος τίτλου, στίχου ή στροφής.  Στο τέλος του ποιήματος δεν σημειώ­νεται κάθετη γραμμή.  Περισσότερες λεπτομέρειες για το κείμενο και τη σήμανση μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Δείτε τους  τίτλους συλλογών και ποιημάτων.

Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να  εργαστούν ανά ομάδες για να ανιχνεύσουν π.χ. θέματα και μοτίβα για όλα τα κείμενα, όπου μαρτυρείται η ίδια λέξη.

Παράδειγμα

Κείμενο αναφοράς:  “‘Επί Ασπαλάθων…”

Όροι αναζήτησης: πέτρα και τα παράγωγά της  (αναζήτηση για: πετρ*)

Υπόθεση εργασίας: Να συνταχθεί ένα άρθρο για συμβολικές εικόνες στην ποίηση του Σεφέρη που εκφράζουν μια υπαρξιακή σχέση του ανθρώπου με την πέτρα. Τι αντιπροσωπεύει η λέξη ως σύμβολο;  Οι μαθητές μπορούν  επιπλέον να διερευνήσουν και τη θέση που κατέχει η παθητική μετοχή μέσα σε αντιφατικά εκφραστικά σχήματα (π.χ. πετρωμένο καράβι). Ποια είναι η αντίφαση που εντοπίζουν και τι θα μπορούσαν να σημαίνουν τέτοιου είδους αντιφατικές εκφράσεις; (Πρβ. “ανάμεσα στον ύπνο και στο θάνατο στεκάμενη ζωή“). Για περαιτέρω διερεύνηση, μπορούν να αναζητήσουν τον ίδιο λεξικό τύπο και τα παράγωγά του στο λεξικό παραθεμάτων και αφορισμών του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού για να δουν πως αυτός χρησιμοποιείται και στο ανθολογούμενο έργο άλλων λογοτεχνών.

Στο επιμορφωτικό υλικό μπορείτε να διαβάσετε  πολλά παραδείγματα για τη χρήση του ΣΠΛ στο έργο του Γ. Σεφέρη..

Επιμορφωτικό Υλικό

Το βιβλίο του κριτικού  (“ραβδοσκόπο” χαρακτηρίζει τον κριτικό ο Σεφέρης) Χρήστου Αντωνίου περιλαμβάνει έξι μελέτες ποιημάτων του Γ. Σεφέρη και πολλές αναφορές σε άλλα. Τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται στα σχολικά βιβλία και οι μελέτες έχουν πρωτοδημοσιευθεί σε λογοτεχνικά περιοδικά. Σκοπός τους είναι να ενημερώσουν και να καθοδηγήσουν τον φιλόλογο στην τάξη, άλλα και όποιον αναγνώστη του Σεφέρη.

Στο πρώτο μελέτημα, «Πάνω σ? ένα ξένο στίχο», θα βρούμε πολλά από τα σύμβολα του Σεφέρη. Τη γοργόνα και τον Μεγαλέξαντρο, την Αρετούσα και τον Ερωτόκριτο, τον Οδυσσέα και τα περίπλοκα τέρατα (Κύκλωπα, Σειρήνες, Σκύλλα, Χάρυβδη), τις διάφορες εκδοχές της θάλασσας ή της γαλήνης, τα οποία ο Αντωνίου αντιμετωπίζει, σαν ποιητής, σαν Οδυσσέας και σαν σεφερικός μελετητής.

Στο δεύτερο ποίημα, «Μποτίλια στο πέλαγο», από τη συλλογή Μυθιστόρημα, εκτός από τη γοργόνα και τη σημασία της, ο Αντωνίου τονίζει και διευκρινίζει ότι «η ερμηνευτική πρσέγγιση ενός ποιήματος του Σεφέρη αναγκάζει πάντοτε τον μελετητή να κάνει μια ερμηνεία “εφ? όλης της ύλης” του ποιητικού έργου».

Στο μελέτημα «Ένας γέροντας στην ακροποταμιά», ποίημα γραμμένο το 1942, ο Αντωνίου μελετά λεπτομερώς το ιστορικό – πολιτικό πλαίσιο με παράθεση όλου του τεκμηριωτικού υλικού. Δυνατό σεφερικό σύμβολο εδώ είναι το ποτάμι, ο Νείλος, με τον «συμφιλιωτικό» του «χαρακτήρα». Ενδιαφέρον, σ? αυτό το μελέτημα, παρουσιάζει και η παρένθεση του Σεφέρη για την ποίηση, με την ευχή του: «Δεν θέλω τίποτε άλλο παρά να μιλήσω απλά…», η οποία, αν και φαίνεται ξεκομμένη από το υπόλοιπο ποίημα, ωστόσο συνδυάζεται με τη «σεφερική ανθρωπολογία».

Στο δοκίμιο «Δοκιμή διδασκαλίας της ποιητικής συλλογής του Γ. Σεφέρη «Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄» φιλόδοξο εγχείρημα, αλλά όχι ακατόρθωτο, μας περιγράφει τη συλλογή, παραθέτει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, και ανάμεσα σε άλλα λέει ότι η συλλογή «σχετίζεται με την έννοια του θαλασσινού ταξιδιού που κάνει ο Ελληνισμός». Δίνει τις κατευθύνσεις και την απαραίτητη βοήθεια στον φιλόδοξο φιλόλογο που συμμερίζεται την αισιοδοξία του για το εγχείρημα.

Ολόκληρο το άρθρο της Ανθούλας Δανιήλ στην Καθημερινή

Ο ομότιμος καθηγητής Νέας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, Πίτερ Μάκριτζ, μελέτησε τους τρεις ποιητές-κόμβους της ελληνικής ποίησης στον τόμο “Εκμαγεία της ποίησης: Σολωμός, Καβάφης, Σεφέρης“. Ο τόμος, που κυκλοφόρησε μόλις πριν από λίγες μέρες από τις εκδόσεις “Εστία”, περιλαμβάνει δεκατρείς μελέτες που έγραψε κατά το διάστημα των τελευταίων είκοσι ετών. Ο Πίτερ Μάκριτζ μιλάει στην “Ελευθεροτυπία” και τον Βασίλη Καλαμαρά και, μεταξύ άλλων, εξηγεί γιατί έδωσε αυτό τον τίτλο στον νεοεκδοθέντα τόμο.

Από την ενημέρωση της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.

“Αλήθεια, με τα αρχαία κείμενα, εννοώ τα ελληνικά, μου συμβαίνει τούτο το ιδιότροπο· όσες φορές -και δεν είναι λίγες- δοκιμάζω να τα μεταφράσω, σταματώ πάντα σε κάποιο σημείο με τη σκέψη: “Μα τούτο είναι τόσο ωραίο, γιατί να τ` αλλάξει κανείς;”

(από το προλόγισμα του ποιητή στη μεταφραστική απόδοση του κειμένου της Παλαιάς Διαθήκης των Εβδομήκοντα)

Η εικόνα είναι ασπρόμαυρη ξυλογραφία του χαράκτη Τάσσου. Tο 1963 συναντήθηκε ο Γιώργος Σεφέρης και ο Tάσσος. H συνεργασία ποιητή και χαράκτη έδωσε ένα βιβλίο λιτό και πολύτιμο. O Tάσσος δούλεψε 2 χρόνια και χάραξε επτά ξυλογραφίες ασπρόμαυρες. Eικονίζουν τη Nύφη, τον Άντρα και το χορό. Περισσότερα…

Τι ωραία που είσαι αγαπημένη μου.
Τα μάτια σου σαν περιστέρια
Πίσω από το πέπλο σου.
Κοπάδι γίδια τα μαλλιά σου
Που κατεβαίνουν τις πλαγιές,
Κοπάδι κουρεμένα πρόβατα τα δόντια σου,
Που ανηφορίζουνε λουσμένα, όλα με δίδυμα
Και στείρο ανάμεσά τους δεν υπάρχει.

Τα χείλη σου σαν κόκκινο γαϊτάνι,
Γλυκιά η φωνή σου,
Τα μάγουλά σου σαν το ρόδι
Πίσω από το πέπλο σου.
Ο λαιμός σου περήφανος σαν πύργος,
Που? ναι χτισμένος με βασιλικές κορώνες,
Με τις ασπίδες των αντρειωμένων.
Τα δυο βυζιά σου δίδυμα ζαρκαδάκια
Που παίζουνε ανάμεσα στα κρίνα.

Μιχάλης Γκανάς, Άσμα Ασμάτων (Ελεύθερη Απόδοση), Μελάνι 2005

Ο Συμφραστικός Πίνακας Λέξεων (ΣΠΛ, Concordance) αποτελεί ένα εξειδικευμένο λεξικό, όπου κάθε λεξικός τύπος ενός, λογοτεχνικού συνήθως, κειμένου καταγράφε­ται τόσες φορές όσες απαντά στο έργο αυτό, πάντα συνοδευόμενος από τα άμεσα συμφραζόμενά του (context, έκτασης κατά κανόνα ενός στίχου ή μιας αράδας) και από ακριβείς παραπομπές.  Δεν παρέχονται ερ­μηνεύματα των λέξεων.

Ο ΣΠΛ του Γ. Σεφέρη περιλαμβάνει όλους ανεξαιρέτως τους λεξικούς τύπους  που απαντούν στο ποιητικό έργο του Σεφέρη, δηλαδή στα Ποιήματα, το Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄, τα Εντεψίζικα και τα Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά, μαζί με τα συμφραζόμενά τους.

Στα αποτελέσματα της αναζήτησης και στην πάνω  αριστερή πλευρά του ΣΠΛ σημειώνεται ο εκάστοτε ΛΤ και στα δεξιά σημειώνεται ο αριθμός εμφανίσεων του ΛΤ μέσα στο κείμενο.

Κάτω από το ΛΤ σημειώνονται στα αριστερά, η παραπομπή με το αρχικό γράμμα της συλλογής και τον αριθμό του ποιήματος, τον αριθμό σελίδας και τον αριθμό στίχου (λ.χ. Π130 223 056 ση­μαίνει: ποίημα αρ. 130 από την έκδοση των Ποιημάτων, σελίδα 223, στίχος 56).  Στα δεξιά, η φράση όπου απαντά ο ΛΤ. Η λεξική μορφή, για τη διευκόλυνση του αναγνώστη, γράφεται με ημίμαυρα στοιχεία (bold). Η κάθετη γραμμή (|) δη­λώνει το τέλος τίτλου, στίχου ή στροφής. Στο τέλος του ποιήματος δεν σημειώ­νεται κάθετη γραμμή.

Παρά το γεγονός ότι στον συμφραστικό πίνακα παρατίθενται οι ΛΤ και όχι τα λήμματα, σε κάποιες περιπτώσεις παρατίθεται και μια σύνθετη λεξι­κή μονάδα, ένα σύνολο λέξεων ή μια έκφραση ως ενιαίος ΛΤ. Η επιλογή αυτή ισχύει για:

• όλες ανεξαιρέτως τις λέξεις που ο Σεφέρης συνδέει με ενωτικό (π.χ. αγάλι-αγάλι, ένας-ένας, ίσια-πέρα, πρωί-πρωί, σιγά-σιγά), αλλά και γερο-σάτυρος, γερο-φωτογράφου, επίσκοπο-Αρχιερέα, Κάβο-Γάτα)
• όλα τα τοπωνύμια (Άγνωστο Στρατιώτη, Ειρηνικόν Ωκεανό, Ίππιος Κολωνός, Λουρένθο Μάρκες, Νεκρή Θάλασσα, Νέα Υόρκη, Ντουρ Ελ Σουέρ
• συγκεκριμένους γεωγραφικούς προσδιορισμούς (Μέση Ανατολή)
• υπαρκτά ή πλασματικά ονοματεπώνυμα (Αλ Καπόνε, Μαθιός Πασκά­λης, Στράτης Θαλασσινός, Σέρλοκ Χολμς)
• ονόματα αγίων (Άγιος Επιφάνιος, Άγιος Ιλαρίων, Άγιου Μάμα)
• τυποποιημένες εκφράσεις (άρτζι μπούρτζι, έξω φρενών, Ιησούς Χρι­στός Νικά, κοινή γνώμη)
• τυπικές προσωνυμίες (Θαλασσινός Γέρος, Καπετάν Δυσ­σέα, Ωραίας Ελένης)

Σημείωση: Ως λήμμα σημειώνεται ο τύπος της λέξης όπως απαντά στο λεξικό. Κάτω  από το λήμμα παρατίθενται όλοι οι ΛΤ που απαντούν στο κείμενο, μαζί με τον αριθ­μό των εμφανίσεών τους.

Πηγή: Εισαγωγή στον Συμφραστικό Πίνακα της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα