Τι είναι και σε τι χρησιμεύει ένας Συμφραστικός Πίνακας Λέξεων

Ο Συμφραστικός Πίνακας Λέξεων (ΣΠΛ), πιο γνωστός ως Concordance, είναι ένας εξειδικευμένος τύπος λεξικογραφικής μελέτης. Πρόκειται για έναν πίνακα λέξεων ενός έργου ή μιας ομάδας έργων ενός ή περισσότερων συγγραφέων, όπου η κάθε λέξη -πιο σωστά ο κάθε λεξικός τύπος (λογοτεχνικού συνήθως, κειμένου)- καταγράφε­ται τόσες φορές όσες απαντά  στο έργο, πάντα συνοδευόμενος από τα άμεσα συμφραζόμενά του (context, έκτασης κατά κανόνα ενός στίχου ή μιας αράδας). Όλοι οι λεξικοί τύποι οργανώνονται σε ένα αλφαβητικό ευρετήριο, χωρίς να παρέχονται ερμηνεύματα των λέξεων.

Στα εργαλεία της ενότητας Νεοελληνική Λογοτεχνία της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα,  θα βρείτε τον ΣΠΛ για το ποιητικό έργο του Γ. Σεφέρη.  Aφορά στις συλλογές που εκδόθηκαν με τους γενικούς τίτλους Ποιήματα, Τετράδιο Γυμνασμάτων, Β′, Τα Εντεψίζικα και Ποιή­ματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά. Περιλαμβάνει όλους ανεξαιρέτως τους λεξικούς τύπους που απαντούν στο ποιητικό έργο του Σεφέρη μαζί με τα συμφραζόμενά τους, οι οποίοι κατατάσσονται κατ’ απόλυτη αλφαβητική σειρά.


Ως προς τη μορφή του ΣΠΛ, στην επάνω αριστερή πλευρά  σημειώνεται ο εκάστοτε λεξικός τύπος και στα δεξιά σημειώνεται ο αριθμός εμφανίσεων του λεξικού τύπου  μέσα στο σύνολο του ποιητικού έργου. Κάτω από την επικεφαλίδα αυτή σημειώνονται, στα αριστερά, μία παραπομπή με το αρχικό γράμμα της συλλογής και τον αριθμό του ποιήματος, τον αριθμό σελίδας και τον αριθμό στίχου (λ.χ. Π130 223 056 ση­μαίνει: ποίημα αρ. 130 από την έκδοση των Ποιημάτων, σελίδα 223, στίχος 56).  Η παραπομπή (μέσω ηλεκτρονικού δεσμού)  σε οδηγεί στο ποίημα από το οποίο προέρχεται. Κάτω από την παραπομπή  εμφανίζεται η φράση όπου απαντά ο λεξικός τύπος. Η λεξική μορφή, για τη διευκόλυνση του αναγνώστη, γράφεται  με ημίμαυρα στοιχεία (bold). Η κάθετη γραμμή (|) δη­λώνει το τέλος τίτλου, στίχου ή στροφής.  Στο τέλος του ποιήματος δεν σημειώ­νεται κάθετη γραμμή.  Περισσότερες λεπτομέρειες για το κείμενο και τη σήμανση μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

Δείτε τους  τίτλους συλλογών και ποιημάτων.

Οι μαθητές έχουν τη δυνατότητα να  εργαστούν ανά ομάδες για να ανιχνεύσουν π.χ. θέματα και μοτίβα για όλα τα κείμενα, όπου μαρτυρείται η ίδια λέξη.

Παράδειγμα

Κείμενο αναφοράς“‘Επί Ασπαλάθων…”

Όροι αναζήτησης: πέτρα και τα παράγωγά της  (αναζήτηση για: πετρ*)

Υπόθεση εργασίας: Να συνταχθεί ένα άρθρο για συμβολικές εικόνες στην ποίηση του Σεφέρη που εκφράζουν μια υπαρξιακή σχέση του ανθρώπου με την πέτρα. Τι αντιπροσωπεύει η λέξη ως σύμβολο;  Οι μαθητές μπορούν  επιπλέον να διερευνήσουν και τη θέση που κατέχει η παθητική μετοχή μέσα σε αντιφατικά εκφραστικά σχήματα (π.χ. πετρωμένο καράβι). Ποια είναι η αντίφαση που εντοπίζουν και τι θα μπορούσαν να σημαίνουν τέτοιου είδους αντιφατικές εκφράσεις; (Πρβ. “ανάμεσα στον ύπνο και στο θάνατο στεκάμενη ζωή“). Για περαιτέρω διερεύνηση, μπορούν να αναζητήσουν τον ίδιο λεξικό τύπο και τα παράγωγά του στο λεξικό παραθεμάτων και αφορισμών του Σπουδαστηρίου Νέου Ελληνισμού για να δουν πως αυτός χρησιμοποιείται και στο ανθολογούμενο έργο άλλων λογοτεχνών.

Στο επιμορφωτικό υλικό μπορείτε να διαβάσετε  πολλά παραδείγματα για τη χρήση του ΣΠΛ στο έργο του Γ. Σεφέρη..

Επιμορφωτικό Υλικό

Ο Συμφραστικός Πίνακας Λέξεων του Γ. Σεφέρη

Ο Συμφραστικός Πίνακας Λέξεων (ΣΠΛ, Concordance) αποτελεί ένα εξειδικευμένο λεξικό, όπου κάθε λεξικός τύπος ενός, λογοτεχνικού συνήθως, κειμένου καταγράφε­ται τόσες φορές όσες απαντά στο έργο αυτό, πάντα συνοδευόμενος από τα άμεσα συμφραζόμενά του (context, έκτασης κατά κανόνα ενός στίχου ή μιας αράδας) και από ακριβείς παραπομπές.  Δεν παρέχονται ερ­μηνεύματα των λέξεων.

Ο ΣΠΛ του Γ. Σεφέρη περιλαμβάνει όλους ανεξαιρέτως τους λεξικούς τύπους  που απαντούν στο ποιητικό έργο του Σεφέρη, δηλαδή στα Ποιήματα, το Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄, τα Εντεψίζικα και τα Ποιήματα με ζωγραφιές σε μικρά παιδιά, μαζί με τα συμφραζόμενά τους.

Στα αποτελέσματα της αναζήτησης και στην πάνω  αριστερή πλευρά του ΣΠΛ σημειώνεται ο εκάστοτε ΛΤ και στα δεξιά σημειώνεται ο αριθμός εμφανίσεων του ΛΤ μέσα στο κείμενο.

Κάτω από το ΛΤ σημειώνονται στα αριστερά, η παραπομπή με το αρχικό γράμμα της συλλογής και τον αριθμό του ποιήματος, τον αριθμό σελίδας και τον αριθμό στίχου (λ.χ. Π130 223 056 ση­μαίνει: ποίημα αρ. 130 από την έκδοση των Ποιημάτων, σελίδα 223, στίχος 56).  Στα δεξιά, η φράση όπου απαντά ο ΛΤ. Η λεξική μορφή, για τη διευκόλυνση του αναγνώστη, γράφεται με ημίμαυρα στοιχεία (bold). Η κάθετη γραμμή (|) δη­λώνει το τέλος τίτλου, στίχου ή στροφής. Στο τέλος του ποιήματος δεν σημειώ­νεται κάθετη γραμμή.

Παρά το γεγονός ότι στον συμφραστικό πίνακα παρατίθενται οι ΛΤ και όχι τα λήμματα, σε κάποιες περιπτώσεις παρατίθεται και μια σύνθετη λεξι­κή μονάδα, ένα σύνολο λέξεων ή μια έκφραση ως ενιαίος ΛΤ. Η επιλογή αυτή ισχύει για:

  • όλες ανεξαιρέτως τις λέξεις που ο Σεφέρης συνδέει με ενωτικό (π.χ. αγάλι-αγάλι, ένας-ένας, ίσια-πέρα, πρωί-πρωί, σιγά-σιγά), αλλά και γερο-σάτυρος, γερο-φωτογράφου, επίσκοπο-Αρχιερέα, Κάβο-Γάτα)
  • όλα τα τοπωνύμια (Άγνωστο Στρατιώτη, Ειρηνικόν Ωκεανό, Ίππιος Κολωνός, Λουρένθο Μάρκες, Νεκρή Θάλασσα, Νέα Υόρκη, Ντουρ Ελ Σουέρ
  • συγκεκριμένους γεωγραφικούς προσδιορισμούς (Μέση Ανατολή)
  • υπαρκτά ή πλασματικά ονοματεπώνυμα (Αλ Καπόνε, Μαθιός Πασκά­λης, Στράτης Θαλασσινός, Σέρλοκ Χολμς)
  • ονόματα αγίων (Άγιος Επιφάνιος, Άγιος Ιλαρίων, Άγιου Μάμα)
  • τυποποιημένες εκφράσεις (άρτζι μπούρτζι, έξω φρενών, Ιησούς Χρι­στός Νικά, κοινή γνώμη)
  • τυπικές προσωνυμίες (Θαλασσινός Γέρος, Καπετάν Δυσ­σέα, Ωραίας Ελένης)

Σημείωση: Ως λήμμα σημειώνεται ο τύπος της λέξης όπως απαντά στο λεξικό. Κάτω  από το λήμμα παρατίθενται όλοι οι ΛΤ που απαντούν στο κείμενο, μαζί με τον αριθ­μό των εμφανίσεών τους.

Πηγή: Εισαγωγή στον Συμφραστικό Πίνακα της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα