ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 20 ΜΑÏΟΥ 2011
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4)
Διδαγμένο κείμενο
Πλάτωνος Πολιτεία 519 Β – D
Τί δέ; Τόδε οὐκ εἰκός, ἦν δ’ ἐγώ, καὶ ἀνάγκη ἐκ τῶν προειρημένων, μήτε τοὺς ἀπαιδεύτους καὶ ἀληθείας ἀπείρους ἱκανῶς ἄν ποτε πόλιν ἐπιτροπεῦσαι, μήτε τοὺς ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διὰ τέλους, τοὺς μὲν ὅτι σκοπὸν ἐν τῷ βίῳ οὐκ ἔχουσιν ἕνα, οὗ στοχαζομένους δεῖ ἅπαντα πράττειν ἃ ἂν πράττωσιν ἰδίᾳ τε καὶ δημοσίᾳ, τοὺς δὲ ὅτι ἑκόντες εἶναι οὐ πράξουσιν, ἡγούμενοι ἐν μακάρων νήσοις ζῶντες ἔτι ἀπῳκίσθαι;
Ἀληθῆ, ἔφη.
Ἡμέτερον δὴ ἔργον, ἦν δ’ ἐγώ, τῶν οἰκιστῶν τάς τε βελτίστας φύσεις ἀναγκάσαι ἀφικέσθαι πρὸς τὸ μάθημα ὃ ἐν τῷ πρόσθεν ἔφαμεν εἶναι μέγιστον, ἰδεῖν τε τὸ ἀγαθὸν καὶ ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν, καὶ ἐπειδὰν ἀναβάντες ἱκανῶς ἴδωσι, μὴ ἐπιτρέπειν αὐτοῖς ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.
Τὸ ποῖον δή;
Τὸ αὐτοῦ, ἦν δ’ ἐγώ, καταμένειν καὶ μὴ ἐθέλειν πάλιν καταβαίνειν παρ’ ἐκείνους τοὺς δεσμώτας μηδὲ μετέχειν τῶν παρ’ ἐκείνοις πόνων τε καὶ τιμῶν, εἴτε φαυλότεραι εἴτε σπουδαιότεραι.
Ἔπειτ’, ἔφη, ἀδικήσομεν αὐτούς, καὶ ποιήσομεν χεῖρον ζῆν, δυνατὸν αὐτοῖς ὂν ἄμεινον;
Α1. Από το παραπάνω κείμενο να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του αποσπάσματος:
«Τί δέ; … ὃ νῦν ἐπιτρέπεται.»
Μονάδες 10
B. Να απαντήσετε στις ακόλουθες ερωτήσεις:
Β1. Να προσδιορίσετε το περιεχόμενο των όρων – φράσεων του κειμένου: ἐν παιδείᾳ (μονάδες 6), ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν (μονάδες 9).
Μονάδες 15
Β2. Με βάση το κείμενο που σας δίνεται να προσδιορίσετε ποιοι δεν είναι κατάλληλοι να αναλάβουν πολιτικές εξουσίες και γιατί.
Μονάδες 15
Β3. Πώς εξηγεί ο Πλάτωνας τη μετάβαση από τη Δημοκρατία στην Τυραννίδα και ποια είναι, σύμφωνα με τον φιλόσοφο, τα χαρακτηριστικά των δύο αυτών πολιτευμάτων;
Μονάδες 10
Β4. Να βρείτε στο παραπάνω διδαγμένο κείμενο μία ετυμολογικά συγγενή λέξη για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις της νέας ελληνικής:
απόρρητος, ντροπαλός, αντιβιοτικό, αποχή, δυσπραγία, μονοκατοικία, προφήτης, είδωλο, βάθρο, ανυπόμονος
Μονάδες 10
Γ. Αδίδακτο κείμενο
Ξενοφῶντος Συμπόσιον Ι, 11-12
Ἐκεῖνοι μὲν οὖν σιωπῇ ἐδείπνουν, ὥσπερ τοῦτο ἐπιτεταγμένον αὐτοῖς ὑπὸ κρείττονός τινος. Φίλιππος δ’ ὁ γελωτοποιὸς κρούσας τὴν θύραν εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις τε εἴη καὶ δι’ ὅ τι κατάγεσθαι βούλοιτο, συνεσκευασμένος τε παρεῖναι ἔφη πάντα τὰ ἐπιτήδεια ὥστε δειπνεῖν τἀλλότρια, καὶ τὸν παῖδα δὲ ἔφη πάνυ πιέζεσθαι διά τε τὸ φέρειν μηδὲν καὶ διὰ τὸ ἀνάριστον εἶναι. ὁ οὖν Καλλίας ἀκούσας ταῦτα εἶπεν· Ἀλλὰ μέντοι, ὦ ἄνδρες, αἰσχρὸν στέγης γε φθονῆσαι· εἰσίτω οὖν. καὶ ἅμα ἀπέβλεψεν εἰς τὸν Αὐτόλυκον, δῆλον ὅτι ἐπισκοπῶν τί ἐκείνῳ δόξειε τὸ σκῶμμα εἶναι.
———–
ὁ ἀνάριστος = ο νηστικός
Γ1. Να γράψετε στο τετράδιό σας τη μετάφραση του παραπάνω κειμένου.
Μονάδες 20
Γ2. Να γράψετε στο τετράδιό σας τον τύπο που ζητείται για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις:
Κρείττονος : την αιτιατική πληθυντικού του ίδιου βαθμού στο θηλυκό γένος
ὅ τι : τη γενική ενικού του ίδιου γένους
ἔφη : το τρίτο ενικό πρόσωπο της ευκτικής του ενεστώτα
πάντα : τη δοτική πληθυντικού στο ίδιο γένος
φέρειν : το απαρέμφατο αορίστου β΄ στην ίδια φωνή
ταῦτα : την ονομαστική πληθυντικού του θηλυκού γένους
ἄνδρες : την κλητική του ενικού
αἰσχρόν : τη δοτική ενικού του συγκριτικού βαθμού στο
ίδιο γένος
εἰσίτω : το δεύτερο ενικό πρόσωπο στην ίδια έγκλιση στον ίδιο χρόνο
δόξειε: το τρίτο ενικό πρόσωπο της οριστικής του ίδιου χρόνου
Μονάδες 10
Γ3α. Να γίνει πλήρης συντακτική αναγνώριση των παρακάτω λέξεων και φράσεων:
αὐτοῖς, τῷ ὑπακούσαντι, διὰ τὸ φέρειν, ἀνάριστον, φθονῆσαι, ἐκείνῳ (μονάδες 6)
Γ3β. «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις εἴη»: Να μετατρέψετε τον πλάγιο λόγο σε ευθύ. Να ληφθεί υπόψη ότι ο πλάγιος λόγος εξαρτάται από το «εἶπε τῷ ὑπακούσαντι». (μονάδες 4)
Μονάδες 10
ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ
| ΣΩ: Τι λοιπόν; Αυτό δεν είναι λογικό, είπα εγώ, και δεν απορρέει αναγκαστικά από όσα έχουν λεχθεί ως τώρα, ότι ούτε οι απαίδευτοι, που δε γνώρισαν την αλήθεια, μπορούν ποτέ να κυβερνήσουν ικανοποιητικά την πόλη, ούτε εκείνοι που τους αφήνουν να ασχολούνται με την παιδεία μέχρι το τέλος της ζωής τους, οι πρώτοι, επειδή στη ζωή τους δεν έχουν έναν ορισμένο στόχο που πρέπει κυνηγώντας τον να ρυθμίζουν όλες τις πράξεις τους και στον ιδιωτικό και στο δημόσιο βίο τους, και οι δεύτεροι, γιατί με τη θέλησή τους δε θα ασχοληθούν με πρακτικά ζητήματα, επειδή νομίζουν ότι, αν και ζωντανοί ακόμα, έχουν εγκατασταθεί στα νησιά των μακάρων;
ΓΛΑΥΚ: Αλήθεια, είπε.
ΣΩ: Δικό μας λοιπόν έργο, είπα εγώ, των ιδρυτών της πόλης, (είναι) να αναγκάσουμε τις εξαιρετικές φύσεις να φτάσουν στο μάθημα που αναγνωρίσαμε πριν ότι είναι το ανώτερο, δηλαδή να δουν το αγαθό και να ανεβούν εκείνη την ανηφορική οδό, και, αφού ανεβούν, και δουν αρκετά (το αγαθό), να μην τους επιτρέψουμε να κάνουν αυτό που τώρα επιτρέπεται. |
ΑΡΧΑΙΑ
ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ 2011
ΔΙΔΑΓΜΕΝΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. Μετάφραση
Β1. Στο πλαίσιο της αλληγορίας του σπηλαίου θίγεται ως θέμα η επίδραση που ασκεί η παιδεία στην ανθρώπινη φύση. Ο όρος παιδεία (< παῖς, παιδός) σήμαινε αρχικά την ανατροφή, τη διαπαιδαγώγηση ενός παιδιού. Ήδη όμως από τον 5ο αι. ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια (σωματική – εσωτερική), που είναι προνόμιο μόνο του ανθρώπου – γι’ αυτό το λόγο άλλωστε αποδίδεται στα λατινικά ως humanitas. Για τον Πλάτωνα είναι η στροφή της ψυχής προς την ιδέα του αγαθού, η δύσκολη (ανηφορική) διαδικασία της μετάβασης από το σκοτάδι της άγνοιας προς τη θέαση της αλήθειας και παρέχεται για το σώμα με τη γυμναστική και για την ψυχή με τη μουσική (λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) (Πλ. Πολιτεία 376e). Παίδευση είναι η πορεία προς την παιδεία (Πλ. Όροι 410). Η ανώτερη μορφή παιδείας κατά τον Πλάτωνα είναι η φιλοσοφία, η ανοδική πορεία από το σπήλαιο στο φως, η γνώση του Αγαθού.
ἀναβῆναι ἐκείνην την ἀνάβασιν: Ο Σωκράτης υποδεικνύει το χρέος των εξαιρετικών φύσεων, των προικισμένων και χαρισματικών ανθρώπων («βελτίστας φύσεις») να ανυψωθούν πνευματικά, να ανέβουν την ανηφορική οδό που στο πλαίσιο της αλληγορίας οδηγεί από το σκοτάδι του σπηλαίου στην ηλιοφώτιστη περιοχή, από το σκοτάδι δηλαδή της άγνοιας στο φως της αλήθειας και της γνώσης, στην αναζήτηση της ουσίας όλων των πραγμάτων και στη θέαση του Αγαθού. Η πορεία αυτή προς την αλήθεια και τη γνώση παρουσιάζεται μέσα στο κείμενο ανηφορική («ἀναβῆναι ἐκείνην την ἀνάβασιν»), θέλοντας μέσα από αυτό να φανεί πως η κατάκτηση της παιδείας είναι επίπονη, κοπιώδης και δύσκολη. Πολύ συχνά εξάλλου στον Πλάτωνα λέξεις που σημαίνουν το άνω και την ανάβαση χρησιμοποιούνται μεταφορικά για την παιδεία και τα αγαθά που προσφέρει. Οι φύλακες – επίκουροι λοιπόν της ιδεώδους πολιτείας έχουν να αντιμετωπίσουν έναν τραχύ και δύσκολο δρόμο, ώστε να περάσουν με επιτυχία τα στάδια αγωγής και τις κρίσεις που έχουν καθοριστεί γι’ αυτούς για να ολοκληρωθούν και να προαχθούν μετά τα 50 τους έτη σε φύλακες άρχοντες της πολιτείας.
Β2. Ο Πλάτωνας με το στόμα του Σωκράτη, εξετάζοντας το πολιτικό πρόβλημα της εποχής του καταλήγει στη θέση πως οι φιλόσοφοι θα πρέπει να αναλάβουν την εξουσία στις πόλεις ή να αρχίσουν να φιλοσοφούν οι κυβερνώντες. Πριν καταλήξει σ’ αυτή τη θέση εξετάζει ποιοι είναι ακατάλληλοι να αναλάβουν το δύσκολο έργο της διακυβέρνησης και αναφέρει τους λόγους για τους οποίους συμβαίνει αυτό. Δύο λοιπόν είναι οι κατηγορίες ανθρώπων που θεωρούνται ακατάλληλοι για τη διακυβέρνηση:
Οι απαίδευτοι («τους ἀπαιδεύτους και ἀληθείας ἀπείρους»), δηλαδή οι τυχαίοι και αφιλοσόφητοι πολιτικοί, δεν είναι κατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της πόλης. Ο πρώτος λόγος είναι ότι τους λείπει το βασικό προσόν, η παιδεία (αναδεικνύεται έτσι ο σημαντικός ρόλος που έχει η παιδεία στον άνθρωπο), και επομένως είναι αληθείας άπειροι. Δεν γνωρίζουν την αλήθεια, δηλαδή τους νόμους που διέπουν τις ανθρώπινες κοινωνίες, την πολυπλοκότητα της πραγματικότητας. Τους λείπει ο νους, που είναι πράγμα «κτητόν», αποκτιέται και δε δίνεται από τη φύση («οὐκ ἔνεισι). Δεν είναι σε θέση να διακρίνουν ανάμεσα στα πολλά καλά το καθεαυτό, το πραγματικά καλό. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι δεν έχουν στη ζωή τους έναν υψηλό πολιτικό στόχο, για να ρυθμίζουν σύμφωνα μ’ αυτόν όλες τις πράξεις τους και στον ιδιωτικό τους βίο αλλά και ως δημόσιοι άνδρες (υποθέτουμε πως οι στόχοι τους είναι ταπεινοί: το προσωπικό συμφέρον, η προβολή κ.α.). Αντίθετα, ο εἷς σκοπός που έχουν οι φύλακες της πολιτείας είναι να υπηρετήσουν πιστά και ανιδιοτελώς την πόλη ολόκληρη.
Οι πεπαιδευμένοι («τους ἐν παιδείᾳ ἐωμένους διατρίβειν διά τέλους»), δηλαδή οι φιλόσοφοι που έχουν ανέλθει από το σπήλαιο της απαιδευσίας και της πλάνης στον πάνω κόσμο, δηλαδή τον κόσμο των Ιδεών, δεν μπορούν και αυτοί να κυβερνήσουν ικανοποιητικά.
Ο λόγος είναι επειδή είναι απορροφημένοι στις πνευματικές τους αναζητήσεις και γι’ αυτό δείχνουν απροθυμία για πολιτική δράση. Η πολιτική δράση δεν εμπίπτει στα ενδιαφέροντά τους, αδιαφορούν για την εξουσία, για τις τιμές, για το σεβασμό και την αγάπη των συμπολιτών τους. Προτιμούν να ζουν στη μακαριότητά τους και να απολαμβάνουν την ευδαιμονία που τους προσφέρει η ενόραση του αγαθού, αδιάφοροι για τους άλλους. Δειλιάζουν μπροστά στις ευθύνες του έργου της διακυβέρνησης, μπροστά στις δυσκολίες. Τρομάζουν μπροστά στη μανία του πλήθους, στο πέλαγος της ανομίας. Δεν έχουν διάθεση, επιθυμία για προσφορά στην πόλη. Δεν έχουν ανδρεία. Ο Πλάτωνας θέλοντας να δείξει την αδιαφορία τους και την αποστασιοποίησή τους από τα πολιτικά – κοινωνικά προβλήματα τους παρουσιάζει να κατοικούν στις νήσους των Μακάρων, νησιά που σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες βρίσκονταν στη Δύση, πέρα από τις στήλες του Ηρακλή στο ρεύμα του Ωκεανού, όπου ζούσαν στην απόλυτη μακαριότητα οι ήρωες, οι άνθρωποι της χρυσής εποχής (η πρώτη γενιά του ανθρωπίνου γένους) και οι ευσεβείς. Επίσης, χρησιμοποιεί το απαρέμφατο «καταμένειν» και δύο αλλεπάλληλες αρνήσεις («μη ἐθέλειν», «μηδέ μετέχειν») για να δείξει με εκφραστικότητα την απροθυμία των πνευματικών ανθρώπων να ασχοληθούν με τη διακυβέρνηση της πόλης.
Β3. Εισαγωγή: σελ. 102 «Μετά την ανατροπή της ολιγαρχίας εγκαθίσταται ένα ανάπηρο πολίτευμα, η Δημοκρατία. Εδώ επιτρέπονται ……. κάθε είδους ανουσιούργημα».
Σημείωση: Κρίνεται απαραίτητο να αναδιατυπωθεί η αρχή της απάντησης εξαιτίας της εκφώνησης καθώς και για λόγους σύνταξης.
Β4. απόρρητος -προειρημένων
ντροπαλός – ἐπιτροπεῦσαι
αντιβιοτικό-βίῳ
αποχή – ἒχουσιν
δυσπραγία – πράξουσιν/ πράττουσιν
μονοκατοικία -ἀπῳκίσθαι
προφήτης – ἒφη
είδωλο – ἰδεῖν / ἴδωσιν
βάθρο – ἀναβάντες / ἀναβῆναι / ἀνάβασιν
ανυπόμονος καταμένειν
ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝO
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Γ.1
Μετάφραση
Εκείνοι λοιπόν δειπνούσαν σιωπηλά σαν να ήταν αυτό επιβεβλημένο σ΄αυτούς από κάποιον ανώτερο (δυνατώτερο). Αλλά ο Φίλιππος ο γελωτοποιός, αφού χτύπησε την πόρτα, είπε στον υπηρέτη να αναγγείλει ποιος είναι και για ποιο λόγο θέλει να έρθει (σπίτι), και είπε ότι παραβρίσκεται, αφού πήρε μαζί του όλα τα απαραίτητα, ώστε να δειπνήσει σε ξένο σπίτι, και από την άλλη είπε ότι το παιδί πιέζεται πολύ γιατί δεν έχει φέρει τίποτα και γιατί είναι νηστικό. Ο Καλλίας λοιπόν, αφού άκουσε αυτά, είπε∙ Αλλά όμως, άνδρες, είναι ντροπή από φθόνο να στερήσει (να ζηλεύει) κανείς τη στέγη∙ ας περάσει λοιπόν∙ και συγχρόνως έστρεψε το βλέμμα του στον Αυτόλυκο, φανερά εξετάζοντας ποιο φαινόταν σ΄ εκείνον ότι είναι το αστείο.
Γ.2
κρείττονος → κρείττονας / κρείττους
ὅ,τι → οὕτινος / ὅτου
ἔφη → φαίη
πάντα → πᾶσι(ν)
φέρειν → ἐνεγκεῖν
ταῦτα → αὗται
ἂνδρες → ἂνερ
αἰσχρόν → αἰσχίονι
εἰσίτω →εἴσιθι
δόξειε → ἔδοξε
Γ.3 α
αὐτοῖς: αντικείμενο στο ἐπιτεταγμένον
τῷ ὑπακούσαντι: επιθετική μετοχή, έμμεσο αντικείμενο στο ρήμα εἶπε
διά το φέρειν: εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας στο πιέζεσθαι
ἀνάριστον: κατηγορούμενο στο παῖδα μέσω του συνδετικού εἶναι
φθονῆσαι: τελικό απαρέμφατο, υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση αἰσχρόν (ἐστί) ετεροπροσωπία
ἐκείνῳ: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου στο ρήμα δόξειε
Γ.3 β
Πλάγιος: εἶπε τῷ ὑπακούσαντι εἰσαγγεῖλαι ὅστις εἴη
Ευθυς: ὦ ὑπακούσας, εἰσάγγειλον ὅστις εἰμί
Τις απαντήσεις επιμελήθηκε η Φιλολογική Ομάδα του Φροντιστηρίου «Ανατολικό» της Θεσσαλονίκης
Σχόλια Αναγνωστών-Επισκεπτών