ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ

Για να μετατρέψουμε μια πρόταση από την Ενεργητική Φωνή στην Παθητική ακολουθούμε την εξής διαδικασία:

1) Το αντικείμενο του ρήματος διατηρεί το γένος και τον αριθμό αλλά γράφεται σε πτώση ονομαστική σαν υποκείμενο στη νέα πρόταση.

2) Το υποκείμενο του ρήματος διατηρεί το γένος και τον αριθμό αλλά γράφεται με τη μορφή ποιητικού αιτίου στην καινούρια σύνταξη. Δηλώνεται με αb ή α και αφαιρετική.

3) Το ρήμα διατηρεί το χρόνο και την έγκλιση αλλά γράφεται στον αντίστοιχο τύπο της Μέσης Φωνής σε αριθμό και πρόσωπο τέτοιο ώστε να συμφωνεί με το νέο υποκείμενο (βλ. 1).

* Οι προσδιορισμοί του υποκειμένου ή του αντικειμένου (παράθεση, επεξήγηση, επιθετικός προσδιορισμός) ακολουθούν τις αντίστοιχες αλλαγές των όρων.

Π.χ.: Poeta scriptitat epistulam

→Epistula scriptitatur a poeta

ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΠΑΘΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ

Για να μετατρέψουμε μια πρόταση από την Παθητική Φωνή στην Ενεργητική ακολουθούμε την εξής διαδικασία:

1) Το ποιητικό άιτιο γίνεται υποκείμενο στη νέα πρόταση, δηλαδή διατηρεί το γένος και τον αριθμό αλλά γράφεται σε πτώση ονομαστική.

2) Το υποκείμενο γίνεται αντικείμενο σε πτώση ανάλογη με αυτή που συντάσσεται και το ρήμα.

3) Το ρήμα διατηρεί το χρόνο και την έγκλιση αλλά γράφεται σε Ενεργητική Φωνή και σε αριθμό και πτώση ανάλογα με το νέο υποκείμενο.

Π.χ.: Brenus exulatur a Romanis

→romani exultant Brenum

ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ

Είναι το αντίστοιχο της γενικής και αιτιατικής απόλυτης από την αρχαία ελληνική. Όταν το υποκείμενο της μετοχής δεν έχει κανένα άλλο συντακτικό ρόλο μέσα στην πρόταση τότε μετοχή και υποκείμενο στα λατινικά μπαίνουν σε πτώση αφαιρετική, η οποία ονομάζεται αφαιρετική απόλυτη.

Τα είδη αφαιρετικής απόλυτης είναι:

Α) Η γνήσια αφαιρετική απόλυτη: Είναι η απλή μορφή όπως ακριβώς αναφέρθηκε παραπάνω.

Π.χ.: Χρον.μτχ    Υ              Υ           Ρ          Α

Deletis  legionibus Galli everterunt urbem

αφαιρετική απόλυτη

Β) Νόθος ή ατελής ή ιδιόμορφη: Όταν πρέπει να χρησιμοποιηθεί μετοχή του ρήματος sum σε αφαιρετική πτώση μαζί με το υποκείμενο της και το κατηγορούμενο του υποκειμένου η μετοχή παραλείπεται εντελώς. Υπάρχει μόνο το υποκείμενό της και μια λέξη που φανερώνει ιδιότητα-γνώρισμα (πρώην κατηγορούμενο) που λέγεται κατηγορηματικός προσδιορισμός. Ποτέ δεν εννοούμε τη μετοχή που παραλείπεται.

Π.χ.: Οντος του Βρένου αρχηγου οι Γαλαται ειλον την πόλιν

Breno duce Galli everterunt urbem

Υ κτγ. Πρ.

ΣΥΜΠΤΥΞΗ ΔΥΟ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΜΕ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΙΑΣ ΣΕ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ

Όταν μας δίνονται δύο προτάσεις και επομένως δύο ρήματα, μπορούν να συμπτυχθούν, δηλαδή να διατηρηθεί το ρήμα μόνο της μιας πρότασης και το ρήμα της άλλης να μετατραπεί σε αφαιρετική απόλυτη.

Υπάρχουν δύο περιπτώσεις με την εξής διαδικασία:

Α) Όταν το ρήμα που συμπτύσσεται σε μετοχή έχει αντικείμενο

1) Το αντικείμενο του ρήματος διατηρεί το γένος και τον αριθμό, γράφεται σε πτώση

αφαιρετική και χρησιμεύει σαν υποκείμενο της μετοχής που θα σχηματίσουμε.

2) Το ρήμα της πρότασης που συμπτύσσεται μετατρέπεται σε μετοχή:

– εάν είναι Ενεστώτας ή Παρατατικός γίνεται μετοχή Ενεστώτα

– εάν είναι απλός ή συντελεσμένος Μέλλοντας γίνεται μετοχή Μέλλοντα

– εάν είναι Παρακείμενος ή Υπερσυντέλικος γίνεται μετοχή Παρακείμενου

Η μετοχή αυτή γράφεται πάντα σε πτώση αφαιρετική και συμφωνεί κατά γένος και

αριθμό με το νέο υποκείμενό της (βλ. Α1).

3) Το υποκείμενο του ρήματος γίνεται ποιητικό αίτιο με αb ή α και αφαιρειτκή το

οποίο όμως παραλείπεται εάν το ποιητικό αίτιο φανερώνει πρόσωπο που είναι το ίδιο με το υποκείμενο του ρήματος της πρότασης που δε συμπτύσσεται.

Π.χ.: Arria conduxit naviculam et Arria secuta est navem

Navicula conducta ab Arria, Arria secuta est navem

Β) Όταν το ρήμα που συμπτύσσεται σε μετοχή δεν έχει αντικείμενο

1) Το υποκείμενο του ρήματος διατηρεί τον αριθμό αλλά γράφεται σε πτώση αφαιρετική σαν υποκείμενο της μετοχής που θα σχηματίσουμε.

2) Το ρήμα γίνεται μετοχή ακολουθεί την ίδια ακριβώς διαδικασία όπως στο Α2 μόνο

που συμφωνεί κατά γένος, αριθμό και πτώση με το Β1.

ΣΥΜΠΤΥΞΗ ΔΥΟ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΜΕ ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΡΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΜΙΑΣ ΣΕ ΙΔΙΟΜΟΡΦΗ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ

1) Παραλείπουμε εντελώς το ρήμα της πρότασης που συμπτύσσουμε σε αφαιρετική απόλυτη και είναι πάντα κάποιος τύπος του sum.

2) Το υποκείμενο του ρήματος διατηρεί το γένος και τον αριθμό αλλά γράφεται

σε αφαιρετική πτώση.

3) Το κατηγορούμενο διατηρεί το γένος και τον αριθμό. Γράφεται σε πτώση  αφαιρετική σαν κατηγορηματικός προσδιορισμός στη νέα πρόταση.

4) Οι προσδιορισμοί που υπάρχουν δίπλα στο υποκείμενο και το κατηγορούμενο (παράθεση, επεξήγηση κ.λ.π) ακολουθούν την αλλαγή των αντίστοιχων όρων.

Πηγή : www.koutrozi.gr

1.Ο 2^ος ΟΡΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ

Εκφέρεται έιτε με απλή αφαιρετική, είτε με το σύνδεσμο quam και ομοιόπτωτα με τον 1^ο όρο σύγκρισης

Π.χ. Ego sum fotier hoste / Ego sum fortier quam hostis

2.ΑΠΟΘΕΤΙΚΑ ΚΑΙ ΗΜΙΑΠΟΘΕΤΙΚΑ ΡΗΜΑΤΑ

Τα αποθετικά ρήματα κλίνονται όπως τα ρήματα της παθητικής φωνής αλλά έχουν ενεργητική σημασία κι επομένως μπορούν να έχουν αντικείμενο.

Τα ημιαποθετικά κλίνουν τον ενεστώτα ,παρατατικό και μέλλοντα σύμφωνα με την ενεργητική φωνή και τον παρακείμενο ,υπερσυντέλικο και συντελεσμένο μέλλοντα ,σύμφωνα με την παθητική φωνή.Σε ορισμένες όμως περιπτώσεις συμβαίνει και το αντίθετο (recertor-reverti-reverti ,3)

Kαι οι δυο παραπάνω κατηγορίες ρημάτων διασώζουν ορισμένους τύπους της ενεργητικής φωνής :

Α) μετοχή ενεστώτα π.χ. adhortans

Β) μετοχή μέλλοντα π.χ. adhortaturus

Γ) απαρέμφατο μέλλοντα π.χ. adhortaturum fore

Δ) την υποτακτική του μέλλοντα π.χ. adhortaturus sim κ.λ.π.

Ε) σουπίνο π.χ. adhortatum / -u

Στ) γερούνδιο π.χ. adhortandi / -ndo / -ndum / -ndo

3) ΤΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ

Είναι ρηματικό ουσιαστικό ,δηλαδή έχει υποκείμενο και αντικείμενο ,όπως οι ρηματικοί τύποι , αλλά και πτώσεις ενικού αριθμού μόνο ,όπως τα ουσιαστικά της β κλίσης.

Συντακτική Λειτουργία των πτώσεων του Γερουνδίου

Α)Η Γενική (-ndi)

Χωρίς πρόθεση ως συμπλήρωμα ουσιαστικών ή επιθέτων και τότε είναι κατά κανόνα γενική αντικειμενική και σπανιότατα γενική κτητική.

Π.χ. cupiditas pugnandi

Με την πρόθεση causa + γενική και είναι εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού.

Π.χ. legatum miserunt nuntiandi causa

Β) Η Δοτική (-ndo)

Είναι πάντα απρόθετη και βρίσκεται δίπλα σε επίθετα που δηλώνουν «καταλληλότητα» ή «χρησιμότητα» (π.χ. aptus, idoneus,commodus,utilis) και δηλώνει το σκοπό.

Π.χ. locus idoneus pugnando

Γ) Η Αιτιατική (-ndum)

Eίναι πάντα εμπρόθετη (ad, in) και δηλώνει σκοπό ή προορισμό ή σπανιότερα αναφορά.

Π.χ. dux milites ad pugnandum hortatus est

Δ) Η Αφαιρετική (-ndo)

Είναι απρόθετη και τότε προσδιορίζει το ρήμα της πρότασης δηλώνοντας τον τρόπο.

Π.χ. Romani fortiter pugnando castra ceerunt

Είναι εμπρόθετη (in,de,ex,ab) και τότε δηλώνει αφετηρία ή αναφορά

Π.χ. liber de vivendo

4. H ΓΕΡΟΥΝΔΙΑΚΗ ΕΛΞΗ

Λέγεται έτσι η μετατροπή της ενεργητικής σύνταξης του γερουνδίου και του αντικειμένου του σε παθητική ,δηλαδή σε γερουνδιακό υποκείμενο.

Απαραίτητητες προϋποθέσεις για την έλξη είναι α) το γερούνδιο να δέχεται αντικείμενο σε αιτιατική και β) το αντικείμενο να είναι γραμμένο και να μην εννοείται.Αν μια από αυτές τις προϋποθέσεις δεν ισχύουν τότε η γερουνδιακή έλξη δεν πραγματοποιείται.

Α) Υποχρεωτική Γερουνδιακή Έλξη

1.Το γερούνδιο πρέπει να βρίσκεται σε δοτική απρόθετη

2.Το γερούνδιο πρέπει να είναι εμπρόθετη γενική,αιτιατική ή αφαιρετική

Β)Προαιρετική Γερουνδιακή Έλξη

1.Το γερούνδιο πρέπει να είναι απρόθετη γενική ή αφαιρετική

Διαδικασία Έλξης

1.Ελέγχουμε αν ισχύουν οι απαραίτητες προϋποθέσεις.

2.Προσδιορίζουμε το είδος της έλξης (υποχρεωτική/προαιρετική)

3.Τρέπουμε το αντικείμενο του γερουνδίου στην πτώση του γερουνδίου από το οποίο εξαρτάται ,χωρίς να αλλάξουμε τον αριθμό του (ενικό / πληθυντικό)

4.Τρέπουμε το γερούνδιο σε γερουνδιακό ,έτσι που να συμφωνεί σε αριθμό ,πτώση και γένος με τη νέα μορφή που έχουμε ήδη δώσει στο αντικείμενο του γερουνδίου.

Ιδιαίτερες Παρατηρήσεις

1.Στη μετάφραση, η γερουνδιακή έλξη ,δηλαδή η παθητική σύνταξη ,αποδίδεται με ενεργητική σύνταξη ,σαν να μην είχε μεσολαβήσει η έλξη.

2.Οι ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί του αντικειμένου κατά τη μετατροπή σε παθητική σύνταξη μετατρέπονται κι αυτοί στην πτώση του αντικειμένου.Τα υπόλοιπα μένουν ως έχουν.

Π.χ. Cupidus bene gerendi rem publicum

Cupidus bene gerendae rei publicae

3. Στην αποκατάσταση της γερουνδιακής έλξης ,δηλαδή στην μετατροπή της παθητικής σύνταξης σε ενεργητική,ακολουθούμε την ακριβώς αντίθετη διαδικασία.

5. Ο ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ

Α) Μεταροπή Κύριας Πρότασης Κρίσης με οριστική σε Πλάγιο Λόγο

Εξαρτάται από ρήματα λεκτικά ,γνωστικά ,δοξαστικά κι ερωτηματικά.

Το ρήμα της πρότασης τρέπεται σε απαρέμφατο του ίδιου χρόνου ή του πλησιέστερου χρόνου και το και το υποκείμενο της πρότασης τίθεται σε αιτιατική του ίδιου αριθμού ,για να έχουμε ετεροπροσωπία.

Π.χ. Miles nuntiat

Dicit militem nuntiare

Β) Μεταροπή Κύριας Πρότασης Επιθυμίας με υποτακτική ή προστακτική σε Πλάγιο Λόγο

Εξαρτάται από ρήματα που δηλώνουν προτροπή,συμβουλή,ευχή,διαταγή κ.α.π

Το ρήμα της κύρια ς πρότασης τρέπεται σε υποτακτική και σχηματίζουμε βουλητική πρόταση (προσέχουμε την ακολουθία των χρόνων)

*Μετά από ρήματα που δηλώνουν διαταγή ροτιμάται η μετατροπή σε τελικό απαρέμφατο.

Π.χ. Veni !

Peto ut venias / Edico te venire

Γ) Μετατροπή Ευθείας Πρότασης σε Πλάγιο Λόγο,δηλαδή σε Πλάγια Ερωτηματική Πρόταση

Εξαρτάται από ρήματα ερωτηματικά και θέτει την οριστική σε υοτακτική (ανάλογα με την ακολουθία των χρόνων)

Π.χ. Quid facis

Interrogo quid facias

Δ) Μετατροπή της Δευτερεύουσας Πρότασης σε Πλάγιο Λόγο

Διατηρούν στον πλάγιο λόγο το απαρέμφατο ή την υποτακτική ,αλλά μετατρέπουν την οριστική σε υποτακτική ανάλογα με την ακολουθία των χρόνων.

Π.χ. Nescio quid faciam

Dicit se nescire quid faciat

Ιδιαίτερες Παρατηρήσεις

Οι αντωνυμίες μεταβάλλονται ως εξής στον πλ. Λόγο :

Ego, meus            γίνεται          se, suus/ ipse, ipsius

Tu, tuus                 ->-                ille,is,illius,eius

Hic,iste,ille,is        ->-               is,ille

Tα επιρρήματα μεταβάλλονται ως εξής στον πλ. Λόγο :

Nunc , hic, hoc loco γίνονται αντίστοιχα tunc / tum, ibi,illo loco

6.ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΣΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

Α) Το υποκείμενο μετατρέπεται σε ποιητικό αίτιο (ab + αφαιρετική ,όταν είναι έμψυχο ή απλή αφαιρετική του ποιητικού αιτίου,όταν είναι άψυχο)

Β) Το ρήμα της ενεργητικής φωνής γίνεται ρήμα παθητικής φωνής

Γ) Το αντικείμενο μετατρέπεται σε υποκείμενο του παθητικού ρήματος

Π.χ. Hostes urbem evertunt γίνεται  Urbs evertitur a hostibus

7.ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗ

Η αφαιρετική απόλυτη είναι μια αφαιρετική επιρρημαιτκής μετοχής, της οποίας το υποκείμενο δεν έχει άλλη συντακτική λειτουργία μέσα στην πρόταση που ανήκει. (Είναι δηλαδή μόνον υποκείμενο της μετοχής). Αντιστοιχεί στην αρχαία ελληνική γενική απόλυτη. Επειδή όμως η Λατινική δε διαθέτει ενεργητική μετοχή για το παρελθόν , η χρήση της είναι πολύ πιο συνηθισμένη από ό,τι στα αρχαία Ελληνικά.

Είναι μετοχή παθητικού Παρακειμένου και βρίσκεται στον ίδιο αριθμό (ενικό/πληθυντικό) και γένος με το υποκείμενό της.

Π.χ. His rebus dictis discessit

Όπως παρατηρούμε η μετοχή dictis και το υποκείμενό της rebus βρίσκονται σε αφαιρετική πτώση. Το υποκείμενό της είναι αφαιρετική πληθυντικού θηλυκού γένους.Αφαιρετική πληθυντικού θηλυκού γένους είναι και η ίδια η μετοχή .

ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗΣ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΣΕ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

Αναλύουμε τη μετοχή ανάλογα με το είδος της (χρονική,αιτιολογική κ.λ.π.) στην αντίστοιχη δευτερεύουσα πρόταση ,προσέχοντας ιδιαίτερα την ακολουθία των χρόνων σε σχέση με το ρήμα της πρότασης στην οποία ανήκει.

Για παράδειγμα , η αφαιρετική απόλυτη dictis στην παραπάνω πρόταση είναι χρονική.Επομένως ,αναλύεται σε δευτερεύουσα χρονική πρόταση που εισάγεται με τον ιστορικό Cum.Το ρήμα τίθεται σε ενεργητική φωνή και το υποκείμενο της παθητικής μετοχής ,γίνεται αντικείμενο του ενεργητικού ρήματος.Επειδή ο ιστορικός Cum εκφέρεται μόνον με υποτακτική παρατατικού (για σύγχρονο στο παρελθόν) ή με υποτακτική υπερσυντελίκου (για προτερόχρονο στο παρελθόν) , ανάλογα με το νόημα επιλέγουμε τη σψστή έγκλιση.

Ετσι λοιπόν η πρόταση His rebus dictis discessit (=αφού ειπώθηκαν αυτά τα πράγματα αποχώρησε) ,μετατρέπεται μετα την ανάλυση της μετοχής : Cum has res dixisset ,discessit.(=αφού πρώτα είπε αυτά τα πράγματα ,αποχώρησε).

Επιλέχτηκε η υποτακτική υπερσυντελίκου για δήλωση του προτερόχρονου στο παρελθόν,επειδή είναι φυσιολογικό πρώτα να έιπε αυτά τα πράγματα και μετά να αποχώρησε  και όχι να τα έλεγε ενώ ταυτόχρονα αποχωρούσε ,οπότε θα χρησιμοποιούσαμε υποτακτική παρατατικού για δήλωση του σύγχρονου στο παρελθόν.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ 21-50

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

21

Οι Γαλάτες με αρχηγό το Βρεννο. αφού κατατρόπωσαν τις ρωμαϊ­κές λεγεώνες στον ποταμό Αλία, κατέστρεφαν εντελώς τη Ρώμη εκτός από το Καπιτώλιο, για το οποίο πήραν ως αντάλλαγμα ένα τεράστιο χρηματικό ποσό. Τότε ο Κάμιλλος. που είχε παραμείνει εξόριστος για πολύ καιρό στην Αρδέα. γιατί δε μοίρασε ακριβοδίκαια τη λεία από τους Βηίους. εκλέχτηκε δικτάτορας αν και βρισκόταν μακριά (από τη Ρώμη)· ακολούθησε τους Γαλάτες που ήδη αποχωρούσαν και. αφού τους εξολόθρευσε . πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Επειδή το χρυσάφι ζυγίστηκε στον τόπο εκείνο, έδωσε το όνομα του στην πόλη: ονόμαζε· ται δηλαδή Πίσαυρο. επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. Μετά την πράξη αυτή ο Κάμιλλος επέστρεφε στην εξορία, από όπου (όμως) γύρισε αφού τον παρακάλεσαν .

22

Ας μιμηθούμε τους Βρούτους, τους Καμίλλους. τους Δεκίους. τους Κουρίους. τους Φαβρίκιους, τους Σκιπίωνές μας και τους αναρίθ­μητους άλλους (ηγέτες) ποΐππέριωσαν αυτή την πολιτεία: σε αυτούς εγώ βέβαια δίνω μια θέση ανάμεβαστους αθάνατους θεούς¹. Ας αγαπάμε την πατρίδα μας, ας υπακούουμε στη Σΰγκλητο,ας φροντίζουμε για τους καλούς πολίτες· ας αδιαφορουμε για το τωρινό κέρδος κι ας υπηρετούμε τη μελλοντική δόξα· ας θεωρούμε άριστο πράγμα αυτό που είναι το πιο σωστό· ας ελπίζουμε αυτά που θέλουμε, αλλά ας υπομένουμε ό,τι (αντίξοο) μας συμβεί ας πιστεύουμε. τέλος, πως το σώμα των γενναίων αντοών’και των μεγάλων ανθρώπων είναι θνητό, αλλά οι δυνάμεις τηςψυχής και η δόξα της αρετής είναι αιώνια.

1. τους τοποθετώ στη χορεία των αθάνατων εεών.2. οι πνευματικές δυνά­μεις, οι πνευματικές δραστηριότητες.

23

Ο Καικίνας Παΐτος. ο σύζυγος της Αρρίας. ήταν άρρωστος· άρρω­στος ήταν και ο γιος τους. Το παιδί τους πέθανε. Η Αρρία του έκανε την κηδεία με τέτοιο τρόπο, που ο σύζυγος της να το αγνοεί¹. Κι όχι μόνο αυτό. αλλά όταν έμπαινε στην κρεβατοκάμαρα του προσποιόταν ότι ο γιος τους ήταν ζωντανός και στο σύζυγο της. που ρωτούσε πολύ συχνά πώς ήταν το παιδί, απαντούσε: «Κοιμήθηκε καλά. έφαγε με όρε­ξη»². Κι όταν κάποια στιγμή τα δάκρυα της. που τα συγκρατούσε τόση ώρα. ήταν έτοιμα να ξεσπάσουν ασταμάτητα³, έβγαινε έξω τότε παραδινόταν στη θλίψη της και λίγο αργότερα ξαναγύριζε με μάτια στεγνά.Ο Σκριβωνιανός είχε στασιάσει στην Ιλλυρία εναντίον του αυτοκράτορα Κλαυδίου. Ο Παΐτος είχε πάει με το μέρος του. και. μετά το Φόνο του Σκριβωνιανού. τον οδηγούσαν σιδεροδέσμιο στη Ρώμη. Επρόκειτο να ανέβει στο καράβι⁴: η Αρρία παρακαλούσε τους στρα­τιώτες να την επιβιβάσουν⁵ μαζί του. Δεν το κατόρθωσε· (έτσι) νοί-κίασε ένα ψαροκάικο κι ακολούθησε το πελώριο καράβι.

1. να μην το μάθει 2. πήρε τροφή με όρεξη 3. υπερίσχυαν και ξέσπαγαν 4. καθώς ήταν να ανέβει στο καράβι η Αρρία παρακαλούσε 5. να την αφή­σουν να ανέβει

24

Σαν πήγε ο Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς στον ποιητή Έννιο και τον ζητούσε από την πόρτα, η υπηρέτρια του είπε .ότι δεν ήταν σπίτι. (Τό­τε) ο Νασικάς κατάλαβε πως του απάντησε έτσι με διαταγή του αφεντι­κού της και πως ο Έννιος ήταν μέσα. Άκου τώρα τ( έκανε μετά ο Νασικάς. Σαν ήλθε λίγες μέρες αργότερα ο Έννιος στον Νασικά και τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε πως δεν ήταν σπίτι, παρόλο που ήταν. Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος που ο Νασικάς έλεγε ψέματα τόσο φανερά, του είπε: -Τι λοιπόν; Δε γνωρίζω τη φωνή σου;-θέλεις να μάθεις τι απάντησε ο Νασικάς; «Είσαι αναιδής άνθρωπος. Όταν σε ίπ,τοΰσα εγώ. πίστεψα την υπηρέτρια οου πως δεν ήσουν σπίτι. Εσύ ο”εν πιστεύεις εμένα τον Ιδιο;»

25

Κάποια μέρα ο Κάτωνας έφερε στη Σύγκλητο¹ ένα ούκο πρώιμο από την Καρχηδόνα και δείχνοντας το στους Συγκλητικούς είπε: -Σας ρωτώ (να μου’πείτε). πότε νομίζετε πως το σύκο αυτό κόπηκε από το δέντρο». Όταν όλοι απάντησαν πως ήταν φρέσκο, αυτός συνέχισε: -Κι όμως. μάθετχ πως κόπηκε στην Καρχηδόνα πριν τρεις μέρες. Τόσο κοντά στα τείχη μας έχουμε τον εχθρό! Φυλαχτείτε λοιπόν από τον κίνδυνο και προστατεύατε την πατρίδα. Μη στηρίζεστε στις δυνάμεις της Ρώμης². Να αποβάλετε³ την υπερβολική σας αυτοπεποίθηση. Μην πιστέψετε πως θα ενδιαφερθεί κανείς για την πατρίδα, αν εσείς οι Ιδιοι δε φροντίσετε γι’ αυτήν, θυμηθείτε πως κάποτε η πατρίδα μας βρέ­θηκε στον έσχατο κίνδυνο!-⁴. Κι αμέσως (οι Ρωμαίοι) ξεκίνησαν-τον τρίτο Καρχηδονιακό πόλεμο, που στη διάρκεια του καταστράφηκε η Καρχηδόνα.

1. στο Βουλευτήριο 2. βλ. τις συμπληρωματικές παρατηρήσεις στο μάθ. XVIII 3. Να αφήσετε κατά μέρος 4. διέτρεξε τον έσχατο κίνδυνο.

26

Ο Γάιος Πλίνιος στέλνει τις ευχές του στο Μαρκελλίνο .Σου γράφω τα παρακάτω με πάρα πολλή θλίψη: Η μικρότερη κόρη του  Φουνδάνου μας πέθανε.  Δεν είδα ποτέ μου κανένανικο πρόσχαρο, πιο αξια­γάπητο και πιο άξίο να ζήσει περισσότερα χρονια από αυτήν την κοπέ­λα. Πριν καλά καλά συμπληρώσει² τα δεκατρία της χρόνια, διέθετε κιόλας γεροντική σύνεσηχκαι σοβαρότητα που ταιριάζει σε δέσποινα, μαζί όμως με³ κοριτσίστικηνκλυκύτητα. Πώς κρεμιόταν από το λαιμό του πατέρα της! Πώς αγκάλίαςε εμάς. τους φίλους του πατέρα της. με. αγάπη και σεμνότητα ! Πώς αγαπούσε τις τροφούς, τους παιδαγωγούς και τους δασκάλους της! Με πόση επιμέλεια και με πόσο νόημα διάβα­ζε! Πόσο συγκρατημένα έπαιζε! Με πόση υπομονή, κι ακόμη με πόση εγκαρτέρηση υπέμεινε την τελευταία αρρώστια της!

1. τίποτα 2. ακόμη δεν είχε συμπληρώσει 3. κι όμως

27

Σαν πήγε ο Άκκιος από τη Ρώμη στον Τάραντα. όπου ο Πακούβιος είχε αποσυρθεί σε μεγάλη πια ηλικία, έμεινε στο σπίτι του. Ο Άκκιος, που ήταν πολύ νεότερος του. του διάβασε, μετά από επιθυμία του, την τραγωδία του που ονομάζεται «Ατρέας-. Τότε ο Πακούβιος του είπε πως όσα είχε γράψει ήταν βέβαια ηχηρά και μεγαλόπρεπα, μόνο που του φαινόντουσαν κάπως τραχιά και οτιφά. Ο Άκκιος του απάντησε: «Έτσι είναι όπως τα λες ‘ κι ούτε βέβαια μετανιώνω γι’ αυτό’ γιατί αυτά που θα γράψω στη συνέχεια ελπίζω πως θα είναι καλύτερα.Λένε, αλήθεια, πως με το πνεύμα συμβαίνει το ίδιο πράγμα που συμ­βαίνει με τους καρπούς¹: αυτοί που γεννιούνται σκληροί και πικροί γίνονται αργότερα γινόμενοι και γλυκείς· όσοι όμως βγαίνουν από την αρχή μαραμένοι και μαλακοί, αργότερα δεν ωριμάζουν αλλά σαπίζουν».

1. αυτό που υπάρχει στους καρπούς το ίδιο υπάρχει και στο πνεύμα.

28

Ο δούλος του Αισώπου μας, ο Λικινος, που σου είναι γνωστός, δρα­πέτευσε από τη Ρώμη στην Αθήνα. Στην Αθήνα έμεινε λίγους μήνες σαν ελεύθερος κοντά στον Πάτρωνα τον επικούρειο, κι από εκεί πήγε στην Ασία. Αργότερα, κάποιος Πλάτωνας από τις Σάρδεις μόλις έμαθε από γράμμα του Αισώπου πως ήταν δραπέτης, τον έπιασε και τον παρέδωσε στη φυλακή στην Έφεσο. Αναζήτησε τα Ιχνη του. σε παρα­καλώ, και με την πιο μεγάλη φροντίδα είτε στείλε τον στην Ρώμη είτε φέρ’ τον μαζί σου γυρίζοντας από την Έφεσο. Μη σε απασχολήσει πόσο κοστίζει: όποιος είναι τέτοιος μασκαράς έχει μικρή αξία. Ο Αίσωπος όμως οργίστηκε τόσο πολύ για την ελεεινή πράξη και το θράσρς του δούλου, που τίποτα δε θα τον ευχαριστούσε πιο πολύ¹ από το να ξαναπάρει πίσω το δραπέτη².

1. τίποτε δε θα μπορούσε να του είναι πιο ευχάριστο 2. από την επανά­κτηση του δραπέτη.

29

Καθώς ο Οκταβιανός επέστρεφε στη Ρώμη μετά τη νίκη του στο Άκτιο. τον προϋπάντησε κάποιος που κρατούσε ένα κοράκι. Είχε εκπαιδεύσει το κοράκι να λέει τα εξής (λόγια): «Χαίρε. Καίσαρα, νικητή και στρατηγέ!» Ο Καίσαρας ενδιαφέρθηκε πολύ να αγοράσει το κοράκι. Το αγόρασε λοιπόν για είκοσι χιλιάδες σηστερτίους. Το παράδειγμα του παρακίνησε κάποιον παπουτσή να μάθει τον Ιδιο χαι­ρετισμό σε ένα κοράκι. Για πολύ καιρό κόπιαζε μάταια : κάθε φορά που το πουλί δεν απαντούσε, ο παπουτσής συνήθιζε να λέει: «Κρίμα στον κόπο μου!». Κάποτε επιτέλους το κοράκι έμαθε το χαιρετισμό και ο παπουτσής, θέλοντας να κερδίσει χρήματα¹» το έφερε στον Καίσαρα. Όταν ο Καίσαρας άκουσε το χαιρετισμό, «ίπε: «Στο σπίτι μου ακούω αρκετούς χαιρετισμούς σαν κι αυτόν». Τότε το κοράκι θυμήθηκε τα λόγια του αφέντη του: «Κρίμα στον κόπο μου!». Ακού­γοντας αυτά τα λόγια ο Αύγουστος γέλασε και αγόρασε το πουλί για τόσο μεγάλο ποσό όσο δεν είχε δώσει για κανένα άλλο μέχρι τότε2.

1. επιθυμώντας τα χρήματα 2. για όσο δεν είχε αγοράσει κανένα άλλο μέχρι τότε.

30

(Ο άνθρωπος) αυτός όμως, κύριοι δικαστές, και βρέθηκε στην Ασία και τον πατέρα του. έναν πολύ γενναίο άντρα,, βοήθησε πολύ στους κινδύνους, τον παρηγόρησε στις ταλαιπωρίες και τον συγχάρηκε στη νίκη του. Κι αν η Ασία κρύβει κάποια υποψία τρυφής, έχουμε υπο­χρέωση να επαινέσουμε το Μουρήνα. γιατί είδε την Ασία αλλά έζησε στην Ασία με εγκράτεια. Για το λόγο αυτό οι κατήγορο! του δε χρησι­μοποίησαν για μομφή εναντίον του Μουρήνα το όνομα -Ασία», από την οποία γεννήθηκε¹ έπαινος για την οικογένεια του, υστεροφημία για τη γενιά του. τψή και δόξα για το όνομα του· αντίθετα τον κατηγόρησαν² για κάποια ατιμία και ντροπή που φορτώθηκε στην Ασία ή έφερε μαζί του από την Ασία. Το ότι υπηρέτησε στρατιώτης στον πόλεμο εκείνο υπήρξε δείγμα αντρείας- το ότι υπηρέτησε με πολύ μεγάλη προθυμία κάτω από τις διαταγές του πατέρα του υπήρξε δείγμα του σεβασμού του (προς αυτόν)· το ότι το τέλος της θητείας του συνέπεσε ρε τη νίκη και το θρίαμβο του πατέρα του υπήρξε δείγμα καλής τύχης.

1. δημιουργήθηκε 2. ενν. το obiecerunt

31

Στη διάρκεια του Λατινικού πολέμου ο ύπατος Τίτος Μάνλιος. που καταγόταν από αριστοκρατική γενιά, είχε την αρχηγία του ρωμαϊκού στρατού. Κάποτε που έφευγε από το στρατόπεδο διέταξε να μην εμπλακεί κανείς σε μάχη . Λίγο αργότερα όμως ο γιος του πέρασε έφιππος μπροστά από το στρατόπεδο των εχθρών και ο αρχηγός τους τον προκάλεσε σε μάχη με αυτά τα λόγια: «Ας μονομαχήσουμε, για να κριθεί από την έκβαση της μονομαχίας πόσο ο Λατίνος στρατιώτης ξεπερνάει το Ρωμαίο σε ανδρεία! Τότε ο νεαρός όρμησε στον αγώνα παρά τη διαταγή του υπάτου έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνά­μεις του και παρασυρμένος από την επιθυμία να πολεμήσει. Όντας δυνατότερος από τον αντίπαλο του τον διαπέρασε με το δόρυ του_;: και τον γύμνωσε από τα όπλα του. Αμέσως οι εχθροί ζήτησαν τη. “σωτηρία στη φυγή¹. Όταν όμως ο ύπατος γύρισε στο στρατόπεδο,  τιμώρησε με θάνατο το νεαρό, που χάρη σε αυτόν οι εχθροί είχαν τραπεί σε φυγή².

1.τράπηκαν σε φυγή για να σωθούν 2. που είχε κατορθώσει να τρέφει τους εχθρούς σε φυγή.

32

Γεμάτα είναι όλα τα βιβλία, γεμάτοι οι λόγοι των σοφών, γεμάτη ,.: είναι η αρχαιότητα από πρότυπα υποδειγματικής συμπεριφοράς. Όλα  αυτά (τα πρότυπα) θα έμεναν στην αφάνεια  αν δεν τα συνόδευε το φως των Γραμμάτων. Πόσο πολλές εικόνες γενναιότατων αντρών μας , άφησαν κληρονομιά οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι συγγραφείς, όχι μόνο   … για να τις ατενίζουμε αλλά και για να τις μιμούμαστε! Αυτές (τις εικό- -νες) τις έβαζα πάντα μπροστά μου ως πρότυπα στην επιθυμία μου να _:?ν διοικήσω σωστό και να διαχειριστώ την πολιτεία μας. Διέπλαθα την ψυχή μου και το νου μου με το να λατρεύω και να αναλογίζομαι τους , έξοχους άντρες . Γιατί έτσι μπόρεσα να ριχτώ γιο τη σωτηρία σας σε τόσους  πολλούς  και  τόσο μεγάλους  αγώνες,  με το να επιδιώκω δηλαδή μόνο τον έπαινο και την τψή και να μην υπολογίζω όλα τα βάσανα   του σώματος και όλους τους θανάσιμους κινδύνους.

33

Εσύ και μόνο(1) Γάιε Καίσαρα, πρέπει να αποκαταστήσεις όλα όσα ξέρεις πως κείτονται καταλυμένα και ριγμένα κάτω από τη λαίλαπα αυτού του Ιδιου του πολέμου, που υπήρξε αναγκαίος: πρέπει να ανα­διοργανώσεις τη δικαιοσύνη, να αποκαταστήσεις την εμπορική πίστη, να χαλιναγωγήσεις τα πάθη. να επιδιώξεις την αύξηση του πληθυσμού’ πρέπει να στερεώσεις με αυστηρούς νόμους όλα όσα έχουν ήδη ‘  καταρρεύσει και καταλυθεί. Σε ένα τόσο φοβερό² εμφύλιο πόλεμο, μέσα στο τόσο μεγάλο πάθος των ψυχών και των όπλων, η ρημαγμένη πολιτεία έχασε και πολλά διακριτικά του κύρους της και πολλά στηρίγ­ματα της σταθερότητας της- και πολλά έκανε στον πόλεμο και ο ένας και ο άλλος αρχηγός, που ο Ιδιος σε περίοδο ειρήνης θα είχε εμποδίσει να συμβούν. Πρέπει λοιπόν να βοηθήσεις την πολιτεία και να θερα­πεύσεις τώρα όλες τις πληγές του πολέμου, που κανείς εκτός από σένα δεν μπορεί να γιατρέψει.

1. Εσύ είσαι ο μόνος που 2. τόσο μεγάλο.

34

Ενώ ο Αφρικανός βρισκόταν στο Λίτερνο,. έτιιχε να έρθουν πολ­λοί αρχηγοί ληστών, για να τον χαιρετίσουν επίσημα. Τότε ο Σκιπίωνας, επειδή νόμισε πως ήλθαν για να συλλάβουν τον Ιδιο, εγκατέστησε φρουρά από δούλους στο σπίτι του. Βλέποντας το πράγμα αυτό οι ληστές πλησίασαν την πόρτα αφού άφησαν κάτω τα όπλα (τους), και με δυνατή φωνή ανάγγειλαν στο   Σκιπίωνα -να το ακούς και να μην το πιστεύεις!- πως είχαν έλθει για να θαυμάσουν την παλικαριά του. Όταν οι δούλοι μετέφεραν τα λόγια αυτά στο   Σκιπίωνα. αυτός διέ­ταξε να ανοίξουν τις πόρτες και να τους βάλουν μέσα. Οι ληστές προ­σκύνησαν τις παρά στα δ ες της πόρτας σαν ιερό ναό και φίλησαν με λαχτάρα το δεξί χέρι του Σκιπίωνα. Αφού άφησαν μπροστά στην είσοδο δώρα (σαν κι αυτά) που οι άνθρωποι συνήθως προσφέρουν στους αθάνατους θεούς, γύρισαν στα λημέρια τους¹.

1. στον τόπο τους.

35

Λένε πως ο Όμηρος είχε ένα δούλο, ο Πλάτωνας τρεις και ο Ζήνω­νας κανέναν. Κανείς όμως ας μην τους λυπηθεί, νιατί τάχα έζησαν στη δυστυχία. Ο Μενήνιος Αγρίππας. που μεσολάβησε για την κοινή συμ­φιλίωση ανάμεσα στους πατρικίους και στους πληβείους, -κηδεύτηκε με έρανο. Την εποχή που ο Ατίλιος Ρήγουλο* κατατρόπωνε τους Καρ­χηδονίους στην Αφρική, έγραψε στη Σύγκλητο πως ο εργάτης του είχε φύγει και είχε εγκαταλείψει το χωράφι του’ η Συγκλητος αποφάσισε να αναλάβει το κράτος τη φροντίδα του αγρού, επειδή ο Ρήγουλος βρισκόταν μακριά. Οι θυγατέρες του Σκιπίωνα προικίστηκαν από το δημόσιο ταμείο, επειδή ο πατέρας τους δεν τους είχε αφήσει τίποτα. Δίκαιο ήταν. μα τον Ηρακλή, να πληρώσει φόρο ο ρωμαϊκός λαός στο Σκιπίωνα. αφού οι Ιδιοι, εισέπρατταν μόνιμα φόρο από τηνίΚαρχηδόνα. Ευτυχισμένοι οι άντρες των κοριτσιών (αυτών) που ο ρωμαϊκός λαός πήρε τη θέση του πεθερού τους(1)

1 που τούς έλαχε για πεθερός ο ρωμαϊκός λαός

36

Ο Μάνιος Κούριος Δεντάτος ήταν πάρα πολύ ολιγαρκής, για να μπορεί να περιφρονεί ευκολότερα τα πλούτη. Μια μέρα ήλθαν οε αυτόν απεσταλμένοι των Σαμνιτών Αυτός παρουσιάστηκε στα μάτια τους καθισμένος δίπλα στη φωτιά σε ένα οκαμνί και τρώγοντας από ένα ξύλινο πιάτο. Περιφρόνησε τα πλούτη των Σαμνιτών και οι Σαμνίτες θαύμασαν τη φτώχεια του. Ενώ δηλαδή του έφεραν από μέρους της πολιτείας τους πολύ χρυσάφι, για να το κάνει ό.τι θέλει, γέλασε μαλακώνοντας το αυστηρό πρόσωπο του κι απάντησε αμέσως: -Μέλη αυτής της περιττής, για να μην πω ανόητης, πρεσβείας, πείτε στους Σαμνίτες πως ο Μάνιος Κούριος προτιμάει να εξουσιάζει τους πλού­σιους παρά να γίνει πλούσιος ο ίδιος· και θυμηθείτε πως εμένα ούτε στη μάχη μπορούν να* με νικήσουν ούτε με χρήματα να με διαφθεί­ρουν.

37

Τα πράγματα έχουν φτάσει σε τέτοιο σημείο που. αν κάποιος θεός ή κάποιο τυχαίο περιστατικό δε βοηθήσει, δε θα μπορέσουμε να σωθούμε. Εγώ βέβαια, μόλις ήλθα στη Ρώμη. δεν έπαψα και’να πιστεύω και να λέω και να κάνω όλα εκείνα που στόχευαν στην ομόνοια¹· όμως τόσο μεγάλη μανία τους είχε πιάσει όλους, ώστε να επιθυμούν τον , πόλεμο, μολονότι εγώ φώναζα ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη δυστυχία από τον εμφύλιο πόλεμο. Στους εμφύλιους πολέμους όλα είναι αξιο­θρήνητα, αλλά τίποτα δεν είναι πιο αξιοθρήνητο από την ίδια τη νίκη: αυτή κάνει τους νικητές αγριότερους και πιο αχαλίνωτους (από ό.τι ουνήθως). ώστε. ακόμη κι αν δεν είναι τέτοιοι από τη φύση τους. να εξαναγκάζονται από τα πράγματα² να γίνουν. Πράγματι, η έκβαση των εμφύλιων πολέμων είναι πάντα τέτοια, ώστε να γίνονται όχι μόνο όσα θέλει ο νικητής, αλλά (ώστε) ακόμη να κάνει ο νικητής το χατίρι εκεί­νων, με τη βοήθεια των οποίων κερδήθηκε η νίκη.

1. που αφορούσαν την ομόνοια 2. από ανάγκη.

38

Ενώ η Καικιλία. η γυναίκα του Μετέλλου. επιδίωκε την εμφάνιση κάποιου γαμήλιου οιωνού για την κόρη της αδελφής της σύμφωνα με τις πατροπαράδοτες συνήθειες, δημιούργησε η ίδια τον οιωνό. Μια νύχτα δηλαδή καθόταν σε ένα ιερό με την κόρη της αδελφής της και περίμενε μέχρι να ακουστεί κάποια φωνή που να ανταποκρινόταν στο σκοπό τους. Κάποτε πια η κοπέλα, κουρασμένη από την πολλή ορθοστασία. ζήτησε από τη θεία της να της παραχωρήσει για λίγο τη «θέση» της. Τότε η Καικιλία της είπε: -Ευχαρίστως σου παραχωρώ τη θέση μου». Λίγο καιρό αργότερα τα (δια τα πράγματα επαλήθευσαν τα λόγια αυτά. Πέθανε δηλαδή η Καικιλία. που. όοο ζούσε, ο Μέτελλος την αγάπησε πολύ. Έπειτα ο Μέτελλος παντρεύτηκε την κοπέλα.

39

Ούτε η φτώχεια ούτε ο πόνος εμποδίζουν το σοφό, ούτε τα πράγ­ματα αυτά που βγάζουν από το δρόμο τους και γκρεμοτσακίζουν όσους δεν έχουν πείρα. Πιστεύεις πως οι συμφορές τον καταβάλλουν; Αντίθετα⁵, τις χρησιμοποιεί! Ο Φειδίας δεν ήξερε να κάνει αγάλματα μόνο από ελεφαντόδοντο· (τα) έκανε κι από μπρούντζο. Αν του πήγαινες μάρμαρο, αν.του πήγαινες κάποιο υλικό πιο ταπεινό . θα το ‘κανε τέτοιο (άγαλμα), όοο μπορούσε να γίνει πιο τέλειο από αυτό το υλικό. Ετσι κι ο σοφός θα δείξει την αρετή του στα πλούτη, αν μπο­ρέσει, κι αν όχι. στη φτώχεια αν μπορέσει, στην πατρίδα, κι αν όχι. στην εξορία αν μπορέσει, ως στρατηγός, κι αν όχι. ως στρατιώτης· αν μπορέσει, γερός, κι αν όχι. ανάπηρος . Όποια τύχη κι αν του λάχει, θα δημιουργήσει από αυτήν κάτι αξιομνημόνευτο.

1. κάθε άλλο

40

Αφού κατέλαβε τη Ρώμη ο Σύλλος. συγκάλεσε ένοπλος τη Σύγκλητο. για να κηρύξει όσο πιο γρήγορα γινόταν το Γάιο Μάριο εχθρό του κράτους. Στη θέληση του κανείς δεν τολμούσε να πάει αντίθετα. Μόνο ο Κόιντος Μούκιος Σκαιόλας,ο οιωνοσκόπος, όταν του ζητήθηκε η γνώμη γι’ αυτό, αρνήθηκε να ψηφίσει. Κι επιπλέον, όταν ο Σύλλας τον πίεζε και τον απειλούσε¹, αυτός του απάντησε: «Ακόμη κι αν μου δείξεις τα στρατεύματα με τα οποία έχεις περικυκλώσει το Βου­λευτήριο. ακόμη κι αν με απειλήσεις με θάνατο, εγώ δεν πρόκειται ποτέ να κηρύξω το Μάριο εχθρό του κράτους. Αν και είμαι γέρος κι αδύναμος στο σώμα. εντούτοις πάντα θα θυμάμαι ότι ο Μάριος έσωσε τη Ρώμη και την Ιταλία».

1. τον πίεζε απειλητικά

41

Ο Κούριος κι ο Φαβρίκιος. που έζησαν στα πολύ παλιά τα χρόνια, κι οι Οράτιοι, πολύ παλιότερο! τους. μιλούσαν με τους συγχρόνους τους καθαρά και με διαύγεια δε χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα των Σικανών και των Πελασγών, που λένε πως ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της Ιταλίας, αλλά τη γλώσσα της εποχής τους. Εσύ όμως χρησιμοποιείς γλώσσα που έχει πέσει σε αχρηστία¹ εδώ και πολλά χρόνια, σαν να μιλούσες τώρα με τη μάνα του Ευάνδρου, επειδή δε θέλεις να ξέρει και να καταλαβαίνει κανείς τι λες. Ανόητε άνθρωπε, γιατί δε σωπαίνεις. για να πετύχεις αυτό που θες; Λες όμως πως σου αρέσουν τα παλιά τα χρόνια . γιατί είναι τιμημένα και καλά και σεμνά. Έτσι λοιπόν να ζεις όπως οι παλιοί, αλλά έτσι να μιλάς όπως οι σύνχρονοί μας². Και να ‘χεις πάντα στη μνήμη σου και στην καρδιά σου αυτό που έγραψε ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας: «Σαν το σκόπελο απόφευγε τη λέξη την ασυνήθιστη και την πρωτάκουστη».

1. που είναι απαρχαιωμένη 2. όπως οι άνθρωποι της εποχής μας.

42

Υπάρχουν μερικοί σε αυτή τη Σύγκλητο. που είτε δε βλέπουν την απειλή που πλησιάζει, είτε κλείνουν τα μάτια σε αυτά που βλέπουν¹. Αυτοί εξέθρεψαν τις ελπίδες του Κατιλίνα με τις επιεικείς τους απο­φάσεις κι ενίσχυσαν τη συνωμοσία που ήταν στα σπάργανα” της² με το να μην πιστεύουν στην ύπαρξη της. Ενεργώντας κάτω από την επιρ­ροή αυτών πολλο! (άλλοι), όχι μόνο αχρείοι αλλά και άπειροι, αν τον είχα τιμωρήσει, θα έλεγαν πως ενέργησα σκληρά και τυραννικά³. Τώρα όμως καταλαβαίνω πως αν αυτός φτάσει στο στρατόπεδο του Μανλίου, όπου κατευθύνεται, δε θα υπάρξει κανείς τόσο ανόητος, που να μη βλέπει πως έγινε συνωμοσία, και κανείς τόσο αχρείος, που να μην το ομολογήσει.

1. κάνουν πως δε βλέπουν αυτά που βλέπουν 2. που γεννιόταν 3. πως αυ­τό έγινε σκληρά και τυραννικά

43

Μήπως ήρθα σε εχθρό και είμαι αιχμάλωτη στο στρατόπεδο σου;· Σε τέτοιο σημείο με κατάντησε η μακροζωία και τα έρμα γερατειά μσυ.ι που να σε δω πρώτα εξόριστο και ύστερα εχθρό; Πώς μπόρεσες να ‘ ερημώσεις αυτή τη χώρα που σε γέννησε και σε ανάθρεψε; Δε σου ^! πέρασε η οργή τη στιγμή που πατούσες τα σύνορα της πατρίδας σου; Παρόλο που είχες φτάσει με τόσο εχθρική κι απειλητική διάθεση για­τί, σαν είδες τη Ρώμη. δεν πέρασε αυτή η ιδέα από το μυαλό σου: «Μέσα σε εκείνα εκεί τα τείχη βρίσκονται το σπίτι μου κι οι θεοί μου. η μάνα, η γυναίκα και τα παιδιά μου»; Αν λοιπόν εγώ δε σε γένναγα. η Ρώμη δε θα βρισκόταν πολιορκημένη· αν δεν είχα γιο, θα πέθαινα λεύτερη οε λεύτερη πατρίδα. Εγώ τίποτα πια δεν μπορώ να πάθω κι ούτε θα είμαι τόσο δυστυχισμένη για πολύ ακόμα· αυτούς εδώ όμως. αν συνεχίσεις, τους περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή μακρόχρονη σκλαβιά.

44

Αυτή είναι η ζωή των τυράννων οε αυτήν¹ δεν μπορεί να υπάρξει καμιά εμπιστοσύνη, καμιά αγάπη, καμιά πίστη σε σταθερή φιλία. Οι τύραννοι πάντα υποπτεύονται κι ανησυχούν για όλα. Δεν έχει θέση η φιλία σε αυτούς: γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί να αγαπά όποιον φοβά­ται ή αυτόν που νομίζει πως τον φοβάται. Στους τυράννους δείχνουν _ εντούτοις οι γύρω τους υποκριτικό σεβασμό, τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Αν όμως τύχει να χάσουν την αρχή², όπως συνήθως συμβαίνει, τότε καταλαβαίνουν πόσο τους έλειπαν οι φίλοι³. Λένε πως, ο Ταρκύνιος όταν ήταν εξόριστος είπε αυτό (το λόγο): «Τότε μόνο κατάλαβα ποιοι μου ήταν αληθινοί φίλοι και ποιοι ψεύτικοι⁴, όταν δεν  μπορούσα πια να ανταποδώσω τις χάρες ούτε σε εκείνους ούτε σε

αυτούς».

1. στην οποίο 2. να πέσουν 3. πόσον ήσαν στερημένοι από φίλους 4. ποι­ους είχα αληθινούς φίλους και ποιους ψεύτικους.

45

Ο Καίσαρας πληροφορείται από τους αιχμαλώτους τι συμβαίνει στο στρατόπεδο του Κικέρωνα και πόσο κρίσιμη είναι η κατάσταση¹. Τότε πείθει κάποιον από τους Γαλάτες ιππείς να μεταφέρει ένα γράμμα στον Κικέρωνα. Φροντίζει και προνοεί να μη μαθευτούν τα σχέδια μας. αν το γράμμα πέσει στα χέρια του εχθρού². Πα το λόγο αυτό στέλνει επιστολή γραμμένη στα ελληνικά. Συμβουλεύει τον ταχυ­δρόμο, αν δεν μπορέσει να πλησιάσει, να δέσει το γράμμα στον ιμάντα του ακοντίου και να το ρίξει μέσα στο στρατόπεδο. Στην επιστολή γοάφει πως θα έλθει γρήγορα με τις λεγεώνες του. Ο Γαλάτης, επειδή Φοβήθηκε τον κίνδυνο, αποφάσισε να ρίξει το ακόντιο. Κατά σύμπτωση το ακόντιο καρφώθηκε σε έναν πύργο τρεις μέρες αργότερα το είδε ένας στρατιώτης και το πήγε στον Κικέρωνα. Αυτός διάβασε όλο το γράμμα και προέτρεψε τους στρατιώτες του να ελπίζουν στη σωτηρία τους.

1. σε  όσο μεγάλο κίνδυνο βρίσκονται τα πράγματα 2. να μη μαθευτούν τα σχέδιο μας από τους εχθρούς αν αρπάζουν το γράμμα

46

Οι φιλόσοφοι πιστεύουν πως ο κόσμος κυβερνιέται από τη θεία βούληση. Νομίζουν πως είναι κάτι σαν πόλη και πολιτεία κοινή για τους θεούς και τους ανθρώπους και πως ο καθένας μας ξεχωριστά αποτέ; λεΐ μέρος αυτού του κόσμου: αυτό συνεπάγεται την υποχρέωση μυς από τη φύση να βάζουμε το γενικό καλό πάνω από το ατομικό μας. Γιατί.όπως οι νόμοι βάζουν τη γενική ευημερία πάνω από την ατομική.· με τον ίδιο τρόπο ο σωστός και σοφός άνθρωπος που υπακούει στους νόμους φροντίζει περισσότερο για την ευημερία του συνόλου¹ παρά για την ευημερία ενός οποιουδήποτε ατόμου ή τη δική του. Και δεν πρέπει να επικρίνεται περισσότερο ο προδότης της πατρίδας παρά ο προδότης του κοινού συμφέροντος, ή όποιος λιποτακτεί από τη γενική ευημερία για χάρη της ατομικής του ωφέλειας και ευημερίας. Έτσι συμβαίνει να είναι αξιέπαινος όποιος² πέφτει για την πατρίδα, επειδή είναι σωστό να μας είναι πιο αναπητή η πατρίδα παρά ο ίδιος μας ο εαυτός³.

1. όλων 2. να πρέπει να επαινούμε όποιον 3 εμείς οι ίδιοι

47

Η Ιουλία, η κόρη του Αυγούστου, είχε αρχίσει να εμφανίζει πρόωρα άσπρες τρίχες που συνήθιζε να. τις βγάζει κρυφά. Όταν ο Αύγουστος το πληροφορήθηκε, θέλησε να αποθαρρύνει τη θυγατέρα του σπα αυτή τη συνήθεια της¹. Με αυτό το σχέδιο εμφανίστηκε κάποτε απρόοπτα* κι έπιασε τις κομμώτριες επ’ αυτοφώρω. Παρόλο που ανα-‘ κάλυψε άσπρες τρίχες πάνω στα φορέματα τους. εντούτοις ο Αύγου­στος προσποιήθηκε πως δεν τις είδε κι άφησε την ώρα να κυλήσει³ με άλλες κουβέντες, ώσπου έφερε τη συζήτηση στην ηλικία της. Τότε ρώτησε την κόρη του αν σε μερικά χρόνια θα προτιμούσε να είναι ασπρομάλλα ή φαλακρή. Όταν εκείνη απάντησε -προτιμώ, πατέρα μου. να είμαι ασπρομάλλα-, ο πατέρας της την αντέκρουσε με⁴ το εξής ψεύτικο επιχείρημα -Δεν αμφιβάλλω πως δε θέλεις να μείνεις φαλακρή. Γιατί λοιπόν δε φοβάσαι μήπως αυτές εδώ σε κάνουν φαλα­κρή; »

1. από το να κάνει αυτό 2.  (και ξαφνικό) 3. παρέτεινε το χρόνο   4.  της  πρόβαλε

48

Κάποιος Λουζιτανός είχε δώσει στο Σερτώριο για δώρο ένα πολύ όμορφο άσπρο ελάφι¹. Ο Σερτώριος τους έπεισε όλους πως το ελάφι κατευθυνόταν από τη θεά Άρτεμη² και μιλούσε μαζί του και του υπέδειχνε τι ήταν χρήσιμο να κάνει. Αν του φαινόταν πως έπρεπε να δώσει κάποια διαταγή στους στρατιώτες του που ήταν σκληρότερη από τις συνηθισμένες³, διακήρυσσε πως τον είχε συμβουλέψει το ελάφι. Το ι ελάφι αυτό έφυγε κάποια μέρα και πίστεψαν πως είχε πεθάνει. Όταν κάποιος ανάγγειλε στο Σερτώριο πως το ελάφι είχε βρεθεί, ο Σερτώ­ριος τον διέταξε να το κρατήσει μυστικό⁴. Ακόμη του έδωσε οδηγίες να το αφήσει ξαφνικά ελεύθερο την επομένη στο μέρος όπου θα βρι­σκόταν αυτός και οι φίλοι του. Την άλλη μέρα ο Σερτώριος δέχτηκε τους φίλους του στην κρεβατοκάμαρα του και τους είπε πως είχε δει στο ύπνο του ότι το ελάφι, που είχε πεθάνει, ξαναγύρισε κοντά του. Όταν,το ελάφι αφέθηκε ελεύθερο από το δούλο και όρμησε στην κρε­βατοκάμαρα του. προκάλεσε μεγάλη κατάπληξη(5).

1. ένα όσπρο ελάφι εξαιρετικής ομορφιάς 2. από τη βούληση της Αρτεμης 3. μάθ. ΧΧνΊΙ Π3 και μάθ. XXXVII (ferociores impotentioresque) 4. να σωπάσει 5. γεννήθηκε μεγάλος θαυμασμός

49

Σαν έμαθε η Πορκία. η γυναίκα του Βρούτου, το σχέδιο του άντρα της να δολοφονήσει τον Καίσαρα¹, ζήτησε ένα ξυράφι μανικιουρίστα τάχα για να κόψει τα νύχια της και αυτοτραυματίστηκε² με αυτό καθώς³ της γλίστρησε δήθεν τυχαία. Έπειτα ο Βρούτος, που οι υπη­ρέτριες τον κάλεσαν στην κρεβατοκάμαρα της με ξεφωνητά, ήλθε για να τη μαλώσει που τάχα⁴ είχε κλέψει την τέχνη του μανικιουρίστα. Τότε η Πορκία του είπε κρυφά: «Αυτό που έκανα⁵ δεν ήταν πράξη ασυλλόγιστη αλλά μια ξεκάθαρη απόδειξη της αγάπης μου για οένα που ετοιμάζεις⁶ τέτοιο σχέδιο, θέλησα δηλαδή να δοκιμάσω με πόση ηρεμία θα σκοτωνόμουνα με το ξίφος, ον το σχέδιο σου δεν είχε αίσια έκβαση»⁷

1. για τη δολοφονία του Καίσαρα 2 πλήγωσε τον εαυτό της 3 που < υπο­κειμενική αιτιολογία βλ τις συμπληρωματικές παρατηρήσεις στο μάθημα 5. η πράξη μου αυτή 6. σχεδιάζεις 7. δεν πήγαινε κατ’ ευχήν

50

Τότε που οι ύπατοι Σέρβιος Σουλπίκιος Γάλβας και Αυρήλιος Κόττας αντιδικούσαν στη Σύγκλητο για το ποιος θα πήγαινε¹ στην Ισπανία να αντιμετωπίσει το Βιρίαθο², υπήρχε μεγάλη διάσταστη απόψεων ανάμεσα στους Συγκλητικους. καθώς άλλοι υποστήριζαν τον Γάλβα κι άλλοι τον Κόττα. Ο μόνος που διαφώνησε με ολόκληρη τη Σύγκλητο ήταν ο Πόπλιος Σκιπίωνας ο Αιμιλιανός. «Κατά την κρίση μου»3, είπε, «δεν πρέπει να σταλεί κανένας από τους δύο, γιατί ο ένας είναι φτω­χός και ο άλλος άπληστος».  Ο Σκιπίωνας ο Αιμιλιανός δηλαδή θεω­ρούσε το ίδιο κακούς συμβούλους της εξουσίας και τη φτώχεια και την απληστία. Την πρόταση του αυτήν ο Σκιπίωνας την έκανε⁴ με σοβαρό­τητα και χωρίς καμιά κακία⁵ κι (έτσι) πέτυχε να μη σταλεί στην επαρχία (αυτή) κανένας από τους δύο.

1. θα στελνόταν 2. εναντίον του Βιριάθου 3. κρίνω πως 4. τη γνώμη του… είπε (μάθ. 49) 5. κακοβουλία