Κατηγορία: Ν.Ε Γλώσσα Γ’ Λυκείου

ΑΡΘΡΟ ΕΠΙΣΤΟΛΗ

• Δοκίμιο
• Άρθρο
• Επιφυλλίδα
Το δοκίμιο
Δοκίμιο ονομάζεται ένα ιδιαίτερο είδος πεζού λόγου με μέση έκταση, που πραγματεύεται συγκεκριμένο θέμα, χωρίς να το αναλύει ολόπλευρα, και το οποίο παρουσιάζει με ακρίβεια τις απόψεις του συγγραφέα. Ο δοκιμιογράφος άλλοτε ερμηνεύει ή αναλύει θεωρητικά ή πρακτικά προβλήματα, άλλοτε περιπλανιέται ελεύθερα στο χώρο των ιδεών που αντλεί από τη διανοητική του καλλιέργεια ή απλά εκφράζει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του για τη ζωή.
Σκοπός του δοκιμίου δεν είναι τόσο να δώσει οριστικές απαντήσεις, όσο να προβληματίσει, να πληροφορήσει, να τέρψει και, έμμεσα, να διδάξει.
Τα χαρακτηριστικά του δοκιμίου
Στο περιεχόμενο:
• Τα θέματα αντλούνται από διάφορους χώρους: φιλοσοφία, πολιτική, ιστορία, αισθητική, λογοτεχνία, κοινωνιολογία, παιδεία και εκπαίδευση, γλώσσα, θετικές επιστήμες.
• Το δοκίμιο εκλαϊκεύει θέματα και απόψεις στις οποίες δεν έχει πρόσβαση ο μέσος αναγνώστης.
• Κινείται ανάμεσα στην επιστήμη και στη λογοτεχνία.
• Χαρακτηρίζεται από πλούτο γνώσεων και στοχαστική διάθεση.
• Δε στέκεται στο επίκαιρο και το προσωρινό, αλλά ανάγεται στο μόνιμο και το γενικό.
Στη μορφή:
• Η γλώσσα του δοκιμίου, προϊόν βαθιάς γνώσης και πνευματικής ωριμότητας, προσφέρει αισθητική απόλαυση, τόσο με την κυριολεκτική, και τη μεταφορική λειτουργία της. Παράλληλα, υπακούει στις εντολές μιας λογιότερης γραμματικής (εκείνης του επιστημονικού ή στοχαστικού λόγου), έχει σύνθετη σύνταξη (μακροπερίοδος λόγος, απλή υπόταξη, διαδοχική υπόταξη, απόκλιση βασικών όρων της πρότασης), χρησιμοποιεί αφηρημένο λεξιλόγιο, ενώ συχνά χαρακτηρίζεται από προφορικότητα. Τέλος, υιοθετούνται τεχνικές ομαλής μετάβασης και συνοχής αλλά και εκφράσεις που δηλώνουν τη στάση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα (π.χ. «πιθανώς», «βεβαίως») ή την οπτική του γωνία (π.χ. «από νομική άποψη», «πολιτικά»).
• Ο τόνος του δοκιμίου υπαγορεύεται από το σκοπό του δοκιμίου και μπορεί να είναι διδακτικός, εξομολογητικός, σατιρικός, χιουμοριστικός, κτλ. γ) Το ύφος είναι προσωπικό.
Στην οργάνωση:
• Τα δοκίμια συγκροτούνται είτε με λογικό τρόπο (αποδεικτικά δοκίμια) είτε με συνειρμούς (στοχαστικά δοκίμια, που προσεγγίζουν τη λογοτεχνία).
Έτσι, έχουμε δυο τύπους οργάνωσης:
α) Δομή αποδεικτικού δοκιμίου:
Πρόλογος: Θέμα και θέση (κατευθυντήρια ιδέα) του συγγραφέα
Κύριο μέρος: Διασάφηση και απόδειξη της θέσης του δοκιμιογράφου (με επιχειρήματα και τεκμήρια).
Επίλογος: Σύνοψη ή επαναδιατύπωση της κατευθυντήριας ιδέας,
β) Δομή στοχαστικού δοκιμίου:
Υπάρχει θεματικό κέντρο, αλλά οι επιμέρους ιδέες συνδέονται με συνειρμούς. Συχνά δεν μπορούμε να αποτυπώσουμε τη δομή του με ένα σαφές διάγραμμα
Η πειθώ στο αποδεικτικό δοκίμιο
Ο δοκιμιογράφος προσεγγίζει ένα θέμα που τον ενδιαφέρει, εκθέτει, διασαφηνίζει και υποστηρίζει τις ιδέες του χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και τεκμήρια (παραδείγματα, γεγονότα, αλήθειες, αυθεντίες, στατιστικά στοιχεία, επιστημονικά πορίσματα). Μπορούμε, λοιπόν, να πούμε ότι έχει στόχο να πείσει τον αναγνώστη. Ωστόσο, η πειθώ στο δοκίμιο δεν αποτελεί προσπάθεια άμεσου επηρεασμού, αλλά έχει στόχο να βαθύνει τον προβληματισμό μας. Όταν λοιπόν, λέμε πως το δοκίμιο διδάσκει, δεν εννοούμε πως ισοδυναμεί με μια διδασκαλία ή διδαχή (π.χ. του Ηλία Μηνιάτη ή του Κοσμά του Αιτωλού), οι οποίες έχουν καθαρά σωφρονιστική πρόθεση. Όχι μόνο ο διδακτισμός, αλλά και ο δογματισμός δεν ταιριάζει στο δοκίμιο, καθώς το γραμματειακό αυτό είδος δεν καταλήγει σε οριστικά συμπεράσματα.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΟΥ-ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ
Αποδεικτικό Στοχαστικό
Σκοπός Απόδειξη θέσης, διεύρυνση θέματος, θεμελίωση ή ανασκευή θέσης, πληροφόρηση, πείθω
Περιπλάνηση στο χώρο των ιδεών, ελεύθερη πραγμάτωση θέματος, ανάπτυξη προβληματισμού, αισθητική απόλαυση.
Δομή Λογική (συνοχή παραγράφων, περιόδων), τριμερής δομή κειμένου, νοηματικές ενότητες, αλληλουχία, συνοχή Συνειρμική σύνδεση νοημάτων, περιήγηση στο χώρο των ιδεών

Τρόπος πειθούς Επίκληση στη λογική (κυρίως) Επίκληση στο συναίσθημα (κυρίως)
Γλώσσα Αναφορική, δηλωτική/ κυριολεκτική, αφηρημένες λέξεις – ειδικοί όροι, λόγιες λέξεις, σενεκτικά μόρια, λέξεις /εκφράσεις που προσδιορίζουν τη στάση του πομπού ή φανερώνουν την οπτική του γωνία, σαφήνεια και ακρίβεια στη διατύπωση. Ποιητική, συνυποδηλωτική /μεταφορική,
παρέκκλιση από τη γλωσσική νόρμα, προφορικότητα στην έκφραση, σχήματα λόγου, συγκινησιακή γλώσσα, εικονοπλαστικός λόγος, χρήση συμβόλων που υποβάλλουν παρά πείθουν, καλλιέπεια.
Ύφος: σοβαρό, επίσημο αυστηρό
γλαφυρό παραστατικό, οικείο, άμεσο προσωπικό
Οπτική γωνία Αντικειμενική: (παρατηρήσεις, διαπιστώσεις, προβληματισμοί, επιχειρήματα – τεκμήρια), γνώσεις φιλτραρισμένες: (ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας, Επίκληση στην λογική, (επιστημονική ιδιότητα) Προσεγγίζει τον επιστημονικό λόγο κι έχει αποδεικτικό χαρακτήρα. Υποκειμενική (κρίσεις παρατηρήσεις αλλά και εμπειρίες, οράματα, προσωπικές συλλήψεις, φαντασία.) Βιωματική-πλασματική απεικόνιση της πραγματικότητας. Επίκληση στο συναίσθημα, (λογοτεχνική ιδιότητα) Προσεγγίζει τη λογοτεχνία ( πλούτος ιδεών κι έκφρασης)
Το άρθρο
Άρθρο: δημοσίευμα σε εφημερίδα ή περιοδικό που πραγματεύεται ένα ειδικό, επίκαιρο θέμα γενικού ενδιαφέροντος (πολιτικό, κοινωνικό, επιστημονικό, εκπαιδευτικό, οικονομικό κ.ά.) που απασχολεί την κοινή γνώμη και απευθύνεται σε ευρύ κοινό.
Τα άρθρα χωρίζονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:
α) Τα άρθρα γενικού ενδιαφέροντος, που δημοσιεύονται σε εφημερίδες ή περιοδικά ποικίλης ύλης και αφορμώνται από την επικαιρότητα.
Διακρίνονται σε:
• Κύρια άρθρα, που δημοσιεύονται (ενυπόγραφα ή ανυπόγραφα) στην πρώτη σελίδα, απηχούν τη γραμμή του εντύπου, εκφράζουν δηλαδή την άποψη της εφημερίδας για το γεγονός που αξιολογείται ως το σημαντικότερο της ημέρας, και συντάσσονται από τον εκδότη, διευθυντή, αρχισυντάκτη ή από τους πρώτους στην ιεραρχία δημοσιογράφους ή από ειδικό συνεργάτη (αρθρογράφο) της εφημερίδας.
• Άρθρα ποικίλου περιεχομένου (οικονομικού, πολιτικού, κοινωνικού), που αφορούν τις κυριότερες ειδήσεις και συντάσσονται από τους δημοσιογράφους της εφημερίδας.
• Άρθρα που συντάσσονται από τακτικούς ή περιστασιακούς συνεργάτες της εφημερίδας (π.χ. από επιστήμονες, συγγραφείς, πολιτικούς, καλλιτέχνες) σχετικά με ποικίλα θέματα της επικαιρότητας και τα οποία δημοσιεύονται (αν πρόκειται για τακτικούς συνεργάτες) κάτω από διάφορους τίτλους σε σταθερή στήλη ή ενταγμένα σε θεματικές ενότητες.
β) Τα επιστημονικά άρθρα, που παρακολουθούν τις εξελίξεις της επιστήμης σε διάφορους τομείς. Αυτά απευθύνονται σε εξειδικευμένο κοινό με κατάρτιση σε συγκεκριμένο γνωστικό τομέα και δημοσιεύονται σε ειδικά έγκριτα επιστημονικά περιοδικά. Αποβλέπουν στην παρουσίαση των νέων επιστημονικών ανακαλύψεων, στην ενημέρωση για τις κατευθύνσεις της επιστημονικής έρευνας, στην προώθηση του επιστημονικού διαλόγου κ.τ.λ. Το χαρακτηριστικό των άρθρων αυτού του τύπου είναι ότι ως δημοσιεύσεις δεν έχουν μεγάλη έκταση (συγκριτικά με μια πραγματεία για παράδειγμα) και δεν περιλαμβάνουν παραπομπές ή βιβλιογραφία.
ΔΟΚΙΜΙΟ ΚΑΙ ΑΡΘΡΟ

Ομοιότητες άρθρου και δοκιμίου
• Κοινωνικός χαρακτήρας.
• Θέματα ευρύτερου ενδιαφέροντος.
• Δέκτης το ευρύ κοινό.
• Έκφραση γνώμης πομπού και προβληματισμός πομπού και αναγνώστη.
• Αναφορική λειτουργία γλώσσας (κοινό στοιχείο με το αποδεικτικό δοκίμιο)
Διαφορές άρθρου και δοκιμίου
Η πολυμορφία των γνωρισμάτων που χαρακτηρίζουν τόσο το άρθρο όσο και το δοκίμιο καθιστά συχνά δύσκολη την κειμενική αναγνώριση τους. Σε ορισμένες μάλιστα, περιπτώσεις μπορεί κάποιο άρθρο -λόγω του πλούσιου και τεκμηριωμένου περιεχομένου του- να εκληφθεί ως δοκίμιο ή και να συμπεριληφθεί σε συλλογές δοκιμίων. Ωστόσο, διακρίνονται οι ακόλουθες διαφορές τους:
• Το άρθρο έχει πληροφοριακό χαρακτήρα, ενώ το δοκίμιο αποτελεί έκφραση προσωπικού φρονήματος γύρω από ένα θέμα.
• Το άρθρο έχει επικαιρικό χαρακτήρα, δηλαδή αφορμάται από ένα επίκαιρο γεγονός το οποίο σχολιάζει και ερμηνεύει (αποτελεί είδος ερμηνευτικής δημοσιογραφίας). Αντίθετα, το δοκίμιο δεν έχει επικαιρικό χαρακτήρα ακόμη και όταν έχει ως αφόρμηση κάποιο σύγχρονο γεγονός, ανάγεται στο μόνιμο και στο γενικό.
• Το άρθρο έχει πιο ξεκάθαρο χαρακτήρα, εφόσον διαφοροποιείται από τη λογοτεχνία και ανήκει είτε στα είδη της ερμηνευτικής δημοσιογραφίας είτε στον επιστημονικό λόγο. Αντίθετα, το δοκίμιο έχει μεικτό χαρακτήρα, διότι κινείται ανάμεσα στην επιστήμη ή στη φιλοσοφία και στη λογοτεχνία· συνδυάζει, με άλλα λόγια, τον προσωπικό τόνο μιας λογοτεχνίζουσας γραφής με το σοβαρό ύφος ενός ενημερωτικού κειμένου με επιστημονικό ή φιλοσοφικό περιεχόμενο.
• Στα άρθρα χρησιμοποιείται η αναφορική λειτουργία της γλώσσας, κάτι που δε συμβαίνει σε όλα τα δοκίμια.
• Στο άρθρο απουσιάζει συνήθως ο προσωπικός και οικείος τόνος που χαρακτηρίζει το δοκίμιο· αντιθέτως, γράφεται σε ουδέτερο ύφος με τη χρήση συνήθως του γ’ ενικού που το καθιστά περισσότερο αντικειμενικό και απρόσωπο.
• Το άρθρο είναι κατά κανόνα συντομότερο από ένα δοκίμιο.
• Το άρθρο έχει τίτλο (ουδέτερο, αποδοκιμαστικό ή επιδοκιμαστικό).
• Το άρθρο ακολουθεί τη δομή της «αντεστραμμένης πυραμίδας» (τίτλος, περίληψη, ανάλυση).
Επιφυλλίδα
• Τύπος κειμένου που αναφέρεται σε διάφορα θέματα: φιλολογικά, εγκυκλοπαιδικά, επιστημονικά, κοινωνικά, καλλιτεχνικά, πολιτικά κ.λ.π. και συντάσσεται από έναν ειδικό για το εξεταζόμενο θέμα.
• Η θέση της στην εφημερίδα: δημοσιεύεται σε ορισμένη θέση και χωρίζεται συνήθως από την υπόλοιπη ύλη με ολοσέλιδη ή μικρή γραμμή. Η θέση της στο παρελθόν ήταν κατά κανόνα στο κάτω άκρο της σελίδας, ενώ σήμερα ποικίλλει.
• Θέμα: Ο επιφυλλιδογράφος μπορεί να ξεκινήσει από ένα επίκαιρο θέμα, αλλά πολλές φορές προχωρεί σε παρατηρήσεις και σκέψεις διαχρονικού χαρακτήρα και γενικότερου ενδιαφέροντος. Σε αυτό το σημείο μοιάζει με το δοκίμιο. Η επιφυλλίδα μοιάζει και με το άρθρο, καθώς η διάκριση τους πολλές φορές δεν είναι εύκολη (όταν ο συντάκτης της εμμένει στο σχολιασμό της επικαιρότητας, τότε το κείμενο του προσομοιάζει σε άρθρο, ενώ όταν απομακρύνεται απ’ την επικαιρότητα, τότε προσομοιάζει σε δοκίμιο) και γι’ αυτό χαρακτηρίζεται ως είδος σύντομου άρθρου. Ωστόσο, δε σχετίζεται υποχρεωτικά με την ειδησεογραφία.
• Στο παρελθόν επιφυλλίδα ονομαζόταν και ένα «λαϊκό ανάγνωσμα με ιδιαίτερη πλοκή, πλούσιο σε δράση, που εκτυλισσόταν μέσα από πολλά επεισόδια, τα οποία κρατούσαν το ενδιαφέρον του κοινού και δημοσιεύονταν τμηματικά».

 Σημεία στίξης της νέας ελληνικής γλώσσας

ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΣΗΜΕΙΑ ΣΤΙΞΗΣ

Στοιχείο που επιβάλλεται να προσέξουμε κατά τη διαδικασία γραφής της έκθεσης (παραγωγή κειμένου) είναι το επικοινωνιακό πλαίσιο που θα μας ζητηθεί να ακολουθήσουμε. Όταν λέμε επικοινωνιακό πλαίσιο εννοούμε τα εξωτερικά στοιχεία του κειμένου, όπως η προσφώνηση ή ο χαιρετισμός, και τα εσωτερικά στοιχεία του, όπως η γλώσσα, το ύφος, το γραμματικό πρόσωπο, η οπτική προσέγγισης του θέματος κ.ά. Αυτά τα στοιχεία λοιπόν έχουν να κάνουν βέβαια με το είδος του κειμένου που θα αναπτύξουμε Είδη κειμένου που ενδέχεται να χρειαστεί να «παράγουμε» είναι:
 Δοκίμιο αποδεικτικό – πειθούς
 Δοκίμιο στοχασμού
 Άρθρο
 Επιφυλλίδα
 Ομιλία
 Εισήγηση
 Επιστολή

> Αποδεικτικό δοκίμιο / πειθούς
 Συνάδει με την παραδοσιακή μορφή έκθεσης.
 Αποδεικτικό: Το δοκίμιο που θα γράψει ένας μαθητής στις εξετάσεις δε θα διαφέρει πολύ από το άρθρο. Δηλαδή θα μοιάζει το κείμενό του με άρθρο χωρίς τίτλο και θα αφήνει να διαφαίνεται η άποψή του.
 Τα χαρακτηριστικά του αποδεικτικού δοκιμίου : απαιτεί τεκμηρίωση των θέσεων, σοβαρό ύφος, προσεγμένη έκφραση, ενώ το προσωπικό -υποκειμενικό στοιχείο υπάρχει βέβαια, αλλά είναι εξασθενημένο. Τεχνική πειθούς που ενδείκνυται είναι η επίκληση στη λογική. Ως απαραίτητο εξωτερικό στοιχείο του είναι ο τίτλος. (Αν ζητηθεί η κλασική έκθεση, τότε ο τίτλος δεν χρειάζεται.)
 Πρόθεση: Ο δοκιμιογράφος κρίνει ή εκλαϊκεύει επιστημονικά θέματα αποσαφηνίζει έννοιες, πληροφορεί, ερμηνεύει, αποδεικνύει, μεταδίδει στο ευρύ κοινό γνώσεις, αφήνοντας να διαφανεί η άποψή του με αντικειμενική τεκμηρίωση βάσει δεδομένων.
 Γλώσσα: Αναφορική – κυριολεκτική της γλώσσας.
 Τρόποι πειθούς: Επίκληση στη λογική (τεκμήρια- επιχειρήματα)
 Δομή: Λογική τριμερής διάταξη – δόμηση του λόγου.

> Δοκίμιο στοχασμού
Απαιτεί χρήση μεταφορικής, ποιητικής, συγκινησιακής γλώσσας, ενδεχομένως και συμβόλων. Το ύφος πιθανότατα θα είναι οικείο, φυσικό ή λυρικό. Η δομή του κειμένου χαλαρή, καθώς ο τρόπος ανάπτυξης των ιδεών θα είναι συνειρμικός – διαισθητικός, ενώ το προσωπικό στοι¬χείο ιδιαίτερα έντονο. Το θέμα προσεγγίζεται από καθαρά υποκειμενική σκοπιά, αφού καλούμαστε να αναπτύξουμε ελεύθερα τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τους προβληματισμούς μας. Κυρίαρχος τρόπος πειθούς είναι η επίκληση στο συναίσθημα. Φυσικά και στο δοκίμιο στοχασμού χρειάζεται να τεθεί τίτλος. (Όλα αυτά, βέβαια, καθιστούν δύσκολο να ζητηθεί από το μαθητή σε πανελλήνιες εξετάσεις να αναπτύξει δοκίμιο στοχασμού.)
[Και στις δύο περιπτώσεις ο μαθητής οφείλει να μη σταθεί στην επικαιρότητα.]

> Άρθρο
 Τίτλος: Πρέπει να είναι περιεκτικός, σύντομος, μπορεί να είναι χιουμοριστικός ή και ειρωνικός, συχνά αρηματικός. Π.χ Τα οφέλη του Διαδικτύου στην εκπαίδευση.
 Περιεχόμενο: Αφορμάται συνήθως από ένα επίκαιρο γεγονός για το οποίο ο αρθρογράφος-μαθητής εκφράζει απόψεις και κάνει σχόλια, με παράθεση επιχειρημάτων που στηρίζονται σε διάφορα είδη τεκμηρίων.
 Σκοπός: είναι η πειθώ και η πληροφόρηση. Κατά συνέπεια, η πιο συνηθισμένη και κατάλληλη τεχνική πειθούς είναι η επίκληση στη λογική, χωρίς να αποκλείεται η παρουσία και άλλων τρόπων. Οφείλουμε να σταθούμε αποκλειστικά στην επικαιρότητα.
 Γλώσσα: είναι συνήθως αναφορική/κυ¬ριολεκτική και το ύφος σοβαρό, αν και περισσότερο εξαρτώνται από το επίπεδο του ανα¬γνωστικού κοινού στο οποίο υποθετικά απευθύνεται ο αρθρογράφος (διαφορετικός ο τρόπος γραφής σε ένα άρθρο που γράφεται για τη σχολική εφημερίδα (αμεσότητα ύφους) από αυτόν ενός άρθρου που προορίζεται για την εφημερίδα της πόλης(απρόσωπο και αντικειμενικό ύφος)).
 Ύφος: Απρόσωπο και αντικειμενικό. Όταν γράφουμε άρθρο για τη σχολική/ό εφημερίδα ή περιοδικό, μπορεί να έχει κάποια αμεσότητα,

> Επιφυλλίδα
Οφείλουμε να βάλουμε τίτλο και να ακολουθήσουμε τα στοιχεία γραφής του αποδεικτικού δοκιμίου με τη διαφορά ότι δεν αποκλείεται να αναφέρεται στην επικαιρότητα.

> Ομιλία – Εισήγηση
 Πρέπει να ξεκινήσουμε με μια προσφώνηση (Αγαπητοί συμμαθητές, Αγαπητοί καθηγητές, Αξιότιμοι σύνεδροι, Κυρίες και κύριοι κ.ά ανάλογα με την περίσταση και το επίπεδο του ακροατηρίου).
 Στον πρόλογο θέτουμε την αφορμή, δηλώνουμε την ιδιότητά μας ως ομιλούντες το θέμα και το σκοπό της ομιλίας και στη συνέχεια αναπτύσσουμε την κύρια ιδέα (π.χ Αξιοποιώντας την ευκαιρία που μου δίνεται θα ήθελα να εκφράσω τις απόψεις μου σχετικά με τις πολλαπλές δυνατότητες αλλά και τους επικείμενους κινδύνους από τη χρήση του Διαδικτύου στην εκπαίδευση. Προσκομίζοντας τη μαθητική μου εμπειρία φρονώ ότι θα αναδειχθούν κι άλλες πτυχές του θέματος).
 Κύριο θέμα: Αναπτύσσουμε τις θέσεις μας με παράθεση επιχειρημάτων τα οποία διατυπώνουμε με ζωντανό και επικοινωνιακό ύφος, ώστε να αναδεικνύεται η προφορικότητα του λόγου.
 Η γλώσσα, το ύφος, οι τρόποι πειθούς εξαρτώνται από το θέμα αλλά και το επίπεδο του ακροατηρίου στο οποίο υπο¬τίθεται ότι απευθυνόμαστε. Το α’ ενικό, το α’ και β’ πληθυντικό είναι συνήθως τα κατάλληλα γραμ¬ματικά πρόσωπα.
 Στοιχεία προφορικότητας:
• οι αποστροφές στο κοινό με φράσεις: «όπως όλοι γνωρίζετε…, νομίζω ότι όλοι θα συμφωνούσατε αν…., ποιος από μας δεν είναι σε θέση να γνωρίζει…..
• η χρήση του α’ ή β’ προσώπου (π.χ Νομίζω ότι είναι αναγκαίο να τονίσω, όλοι νομίζω θα συμφωνούσατε…)
• η διατύπωση ρητορικών ή απλών ερωτημάτων.
 Επίλογος: ολοκληρώνοντας την παρουσίασή μας τονίζουμε κάποιο σημείο που το θεωρούμε σημαντικό και εξάγουμε κάποιο συμπέρασμα.
 Το κείμενο κλείνει με χαιρετισμό – επιφώνηση που ποικίλει ανάλογα με το ακροατήριο (Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας, Σας ευχαριστώ που με ακούσατε…).

> Επιστολή
 Εξωτερικά γνωρίσματα: Πάνω δεξιά σημειώνουμε τόπο και ημερομηνία.
 Προσφώνηση: Η κλητική προσφώνηση μπορεί να είναι επίσημη (π.χ Αξιότιμε κύριε Υπουργέ, Κύριε Δήμαρχε) ή φιλική (π.χ Αγαπητέ/ή φίλε/η) ανάλογα με το είδος της επιστολής που ζητείται.
 Πρόλογος: Καλό είναι να είναι ευδιάκριτα τρία σημεία: α) η αφόρμηση, β) η ιδιότητα του επιστολογράφου και γ) η πρόθεση του (π.χ Με αφορμή το δημόσιο διάλογο για το λεγόμενο «ψηφιακό σχολείο», ως μέλη του δεκαπενταμελούς συμβουλίου του σχολείου μας, θα θέλαμε να καταθέσουμε την άποψη μας προσκομίζοντας τη μαθητική μας εμπειρία σχετικά με το θέμα, έτσι ώστε να αναδειχθούν όλες οι αντίζυγες πτυχές του θέματος).
 Κύριο θέμα: Τεκμηριωμένη έκθεση επιχειρημάτων και θέσεων-προτάσεων με ισόρροπη επίκληση στη λογική και το συναίσθημα. Ανατροφοδότηση στη προσφώνησή μας (π.χ Κύριε υπουργέ), έκθεση των θέσεων μας με χρήση αναφορικής (κυριολεκτικής) γλώσσας και α ή β΄ προσώπου.
 Επίλογος: Ανακεφαλαιώνουμε και προβάλλουμε την κύρια πρότασή μας ή πυκνώνουμε τις περισσότερες μας προτάσεις, ώστε να κλείσουμε προτρέποντας τον αποδέκτη της επιστολής να αναλάβει δράση και να ανταποκριθεί στα αιτήματά μας –προτάσεις μας.
 Επιφώνηση: Επίσημη ή φιλική ανάλογα με τον αποδέκτη της επιστολής (π.χ Με τιμή, Με εκτίμηση, Με ανυπόκριτο/ειλικρινή σεβασμό-Φιλικά).
 Ύφος: Οικείο και φιλικό αν απευθύνεται σε φίλο μας, επίσημο, σοβαρό ακόμη και στηλιτευτικό αν το απαιτεί το δοθέν θέμα. (π.χ Σε μία επιστολή να καταδικάσετε την απόφαση…..)

Δεν αρκεί η προσφώνηση και ο χαιρετισμός για να αποδώσουμε το επικοινωνιακό πλαίσιο σε οποιοδήποτε κείμενο. Η γλώσσα, το ύφος, το πρόσωπο κυρίως, αλλά και προσφωνήσεις, όταν αλλάζει η ενότητα ή πριν τον επίλογο, είναι απαραίτητα στοιχεία