ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ  ΣΤΙΧΩΝ 635-780

Στ.635-638: Ο Αίμονας, προς μεγάλη έκπληξη του Χορού, του Κρέοντα και των θεατών, διατυπώνει την υποταγή του στον πατέρα του με τρόπο έντεχνο και αμφίσημο. Τα προσεγμένα λόγια του μαρτυρούν την εφαρμογή μιας τακτικής με σκοπό να δημιουργήσει το κατάλληλο κλίμα για να πείσει τον πατέρα του ότι η απόφασή του δεν ήταν σωστή χωρίς να προκαλέσει αμέσως την οργή του. Με τόνο συγκαταβατικό βεβαιώνει τον Κρέοντα ότι ενδιαφέρεται ειλικρινά για το κύρος του. Η μετοχή «εχων» λαμβάνεται από τον Κρέοντα ως αιτιολογική και δημιουργεί σ’ αυτόν την εντύπωση ότι ο Αίμονας παραδέχεται αναντίρρητα την ορθότητα των αποφάσεών του. Ο Αίμονας όμως απαντά με έξυπνο και διπλωματικό τρόπο. Δεν εκφράζει  εδώ μια κρίση, αλλά κάνει μιαν ευχή. Το ρήμα απορθοις κατά τον Αίμονα είναι σε ευκτική έγκλιση, ενώ ο Κρέοντας το εκλαμβάνει ως οριστική. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και όταν ο Αίμονας αναφέρεται στο γάμο του, ύστερα από την αναφορά του Κρέοντα  σ’ αυτόν. Ο Αίμονας δηλώνει πως κανένας γάμος δε θα θεωρηθεί πιο άξιος από τον πατέρα του, αλλά θέτει ως προϋπόθεση  το «σου καλως ηγουμένου». Ο Αίμονας, λοιπόν, γνωρίζοντας το χαρακτήρα του πατέρα του αποφεύγει μια κατά μέτωπο επίθεση και προσαρμόζει ανάλογα τη συμπεριφορά του.

Στ.639-680: Ο Κρέοντας χρησιμοποιεί ορθολογιστικά και ηθικά επιχειρήματα. Οι περισσότερες απόψεις του έχουν γενικό και απόλυτο κύρος. Συγκεκριμένα υποστηρίζει ότι:

α) Χρέος των παιδιών είναι η απόλυτη υποταγή στους γονείς και η      ταύτιση των απόψεών τους με αυτές των γονιών τους.

β) Η κακή γυναίκα είναι ψυχρή αγκαλιά και όλεθρος για έναν άνδρα.

γ) Χρέος του ηγέτη είναι να παραμένει άτεγκτος απέναντι στον παραβάτη του νόμου.

δ) Αν ο ηγέτης ανεχθεί απείθεια στον κύκλο των συγγενών του, θα ενθαρρύνει ανατρεπτικές ενέργειες κι ανάμεσα στους πολίτες.

ε) Οι πολίτες οφείλουν τυφλή υπακοή στις αποφάσεις του ηγέτη είτε αυτές είναι δίκαιες είτε άδικες.

στ) Καλός πολίτης είναι ο σταθερός και πιστός στον ηγέτη και στην πολιτεία, παρά τις όποιες αντιξοότητες.

ζ) Η αναρχία, η αμφισβήτηση της εξουσίας και του νόμου της πολιτείας φέρνει την καταστροφή.

η) Ο άρχοντας πρέπει να υπερασπίζεται με κάθε τρόπο τους νόμους και τις αποφάσεις του.

θ) Η αξιοπρέπεια του άντρα προϋποθέτει να μην υποτάσσεται ποτέ σε μια γυναίκα.

Σε γενικές γραμμές ο Κρέοντας διατυπώνει σωστές θέσεις, αλλά σε λάθος στιγμή και για λάθος πρόσωπα. Έτσι τονίζεται ο εγωισμός και η πλάνη του.

Κρίνοντας τις απόψεις του Κρέοντα για την αγωγή και το ρόλο των παιδιών πρέπει να πούμε ότι η απαίτηση των γονιών να είναι τα παιδιά τους υπάκουα δεν πρέπει να λαμβάνει απόλυτο χαρακτήρα, γιατί η υπερβολική υπακοή δημιουργεί άτομα με ανελεύθερο φρόνημα κι αδύναμα να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Επίσης η υπακοή των παιδιών πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ορθότητα των απόψεων της γνώμης του γονιού και την ηλικία του παιδιού.

Ο Κρέων φαίνεται πως εκπροσωπεί μια αριστοκρατική πατριαρχική κοινωνία, στην οποία όλοι ήταν εξαρτημένοι από τον πατέρα, πιστευόταν πως ό,τι συμβαίνει σε ένα μέλος της οικογένειας έχει επιπτώσεις σ’ όλα τα μέλη της, αποδιδόταν μεγάλη σημασία στην γνώμη των άλλων κι ιδιαίτερα στη στάση των εχθρών.

Τα επιχειρήματα του Κρέοντα προβάλλουν έναν άντρα συνεπή προς τις αρχές και τις εξαγγελίες του. Θυσιάζει την οικογενειακή του γαλήνη για χάρη του ορθού και του δικαίου. Καταδικάζει την απειθαρχία και φροντίζει την τιμή και την υπόληψή του. Οι τελικές του όμως πολιτικές θέσεις αποκαλύπτουν την τυραννική του νοοτροπία και τον αυταρχικό του χαρακτήρα. Οι ορθές απόψεις, που διατυπώνει πιο πάνω πηγάζουν από αυτή την τυραννικότητα. Ο ίδιος δεν εφαρμόζει κατά γράμμα όλες τις αρχές του, καθώς δεν πειθαρχεί στο άγραφο θεϊκό δίκαιο, επιβάλλει το δίκαιο με άστοχες ενέργειες προκαλώντας αναρχία και υπερασπίζεται τους νόμους του με εμπάθεια και αδεξιότητα επιφέροντας αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

Στ.639: Το χρή δηλώνει ανάγκη που προέρχεται από ηθικά αίτια, ενώ το δει σημαίνει κυρίως ανάγκη που προέρχεται από υλικά αίτια.

Στ.643: Οι αρχαίοι με τη λέξη εχθρός συνήθως εννοούσαν τον εσωτερικό εχθρό ή τον πολιτικό αντίπαλο, ενώ με τη λέξη πολέμιος τον εξωτερικό εχθρό.

Στ.650-651: Το επιχείρημα αυτό έχει γνωμικό και κοινωνικό χαρακτήρα και σίγουρα θα συμφωνούσαν μ’ αυτό οι Αθηναίοι πολίτες. Ο Αίμονας, όμως, δε θεωρεί την Αντιγόνη «κακή».

Στ.652: Ο Κρέοντας ενισχύει το επιχείρημα ότι δεν υπάρχει μεγαλύτερη πληγή από έναν κακό φίλο δίνοντάς του γνωμικό χαρακτήρα και μορφή ρητορική ερώτησης. Το επιχείρημά του είναι σωστό, καθώς ο φίλος γνωρίζει όλα τα μυστικά του φίλου του, τους στόχους και τις επιδιώξεις του και έτσι έχει μεγαλύτερη δυνατότητα να τον βλάψει, αν το θελήσει.

Στ.655-656: Τη θέση της Αντιγόνης επιβαρύνουν οι λέξεις «εμφανως», «απιστήσασαν» και «μόνην». Οι λέξεις αυτές τονίζουν την ιδιαιτερότητα της πράξης, την έλλειψη δικαιολογίας και την αδυναμία της Αντιγόνης να αρνηθεί τα γεγονότα.

Στ.658: Η θέση του ρήματος στην αρχή του στίχου με την τελεία που ακολουθεί τονίζει τη σκληρή αποφασιστικότητα του Κρέοντα.

Στ.665: Ο Κρέοντας μιλάει εδώ πολύ συγκρατημένα, για να μην προκαλέσει περισσότερο το χορό. Έτσι, ενώ πρόκειται για ζωή ή θάνατο, μιλάει για έπαινο ή ψόγο.

Στ.674-676: Για να ενισχύσει τις απόψεις του ο Κρέων χρησιμοποιεί: α) την αντίθεση πειθαρχίας-αναρχίας, β) το ασύνδετο σχήμα που ενισχύεται με την επανάληψη του ηδε, γ) την εικόνα από τη στρατιωτική ζωή.

Στ.677-680: Ενώ προηγουμένως ο Κρέων πρόβαλε ως κίνητρο των ενεργειών του την επιθυμία του να μένει συνεπής στις αρχές της ισονομίας και της δικαιοσύνης, τώρα αναφέρεται στο πληγωμένο αντρικό φιλότιμο και τη μειωμένη αντρική αξιοπρέπεια. Η θέση του, όμως, αυτή εξασθενίζει τα επιχειρήματά του. Διαφαίνεται εδώ η ψυχολογική του κατάσταση και η αβεβαιότητά του, που τονίζεται από την επανάληψη του δυνητικού αν.

Στ.681-682: Στα λόγια του Κρέοντα δεν αντιδρά ο Αίμονας, όπως θα περιμέναμε, αλλά ο Χορός. Η τεχνική αυτή είναι συνηθισμένη στο Σοφοκλή. Ο Χορός σχολιάζει εκτενείς ομιλίες των προσώπων με δίστιχες παρεμβάσεις. Τα λόγια του Χορού δε σημαίνουν ότι αυτός τάσσεται με το μέρος του Κρέοντα. Απλώς σχολιάζει τις απόψεις του για την πειθαρχία και την αναρχία και τον ισχυρισμό του ότι πρέπει να μείνει σταθερός στις απόψεις του και να εφαρμόσει το νόμο του. Ο Χορός δεν επιμένει στις λεπτομέρειες, σε μια προσπάθεια να διαδραματίσει ένα διαμεσολαβητικό ρόλο στη συνέχεια και να αναλάβει ενεργότερη δράση.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

ΑΙΜΟΝΑΣ

Στους πρώτους στίχους του Γ’ επεισοδίου, ο Αίμονας παρουσιάζεται ένας νέος ήρεμος και ψύχραιμος, με αρκετή αυτοκυριαρχία. Διακρίνεται για την ευγένεια της ψυχής του, πράγμα που φαίνεται τόσο στον τόνο της φωνής του, όσο και στην τακτική αμφισημίας που ακολουθεί. Δείχνει σεβασμό προς τον πατέρα του, όμως, όπως θα δούμε, η αγάπη του για την Αντιγόνη είναι ισχυρότερη.

ΚΡΕΟΝΤΑΣ

Από τα λόγια του Κρέοντα, προκύπτουν οι απολυταρχικές διαθέσεις του σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς που απαγορεύει το διάλογο. Ο δεσποτικός χαρακτήρας του Κρέοντα θα φανεί και όταν στο τέλος θα πει ότι «δεν πρέπει να είμαστε κατώτεροι από τις γυναίκες». Οι ιδέες του για τα παιδιά δείχνουν την εγωιστική πατριαρχική αντίληψή του ότι τα παιδιά πρέπει να υποτάσσονται στους γονείς τους και να υπηρετούν τον πατέρα. Όταν επικαλείται το Δία, φτάνει μέχρι ασέβειας γιατί ορκίζεται στο όνομα του Δία πως θα τιμωρήσει την Αντιγόνη που είναι συγγενής και μέλλουσα νύφη του. Διαρρηγνύει έτσι τους συγγενικούς δεσμούς του και ασεβεί στον προστάτη της οικογένειας, Δία.

Σαν άρχοντας είναι βέβαια υποχρεωμένος να προστατεύσει τους νόμους και τα διατάγματά του. Θέλει να δείχνει ότι υπάρχει συνέπεια μεταξύ λόγων και έργων και αυτή η επιθυμία του φαίνεται να ρυθμίζει τη στάση του. Επιπλέον, η φροντίδα και ο σεβασμός προς την πατρίδα δεν του επιτρέπουν να παρεκκλίνει από τις αρχές του και γι’ αυτό τον διακρίνει αυτή η αυστηρότητα. Τέλος, είναι φανερά εγωιστής αναφορικά με τις απόψεις του για τη γυναίκα, όπως θα δούμε και στην συνέχεια.

Ο Χορός

Στους στίχους 681-82 αντιδρά στα λόγια του Κρέοντα ο κορυφαίος του Χορού και όχι ο Αίμονας όπως ίσως θα περιμέναμε. Ο κορυφαίος εκφράζει την άποψη πως οι θεωρίες που ανέπτυξε ο Κρέοντας είναι σωστές. Αυτό δε σημαίνει πως ο Χορός τάσσεται στο πλευρό του Κρέοντα όσον αφορά το επίμαχο θέμα. Απλώς σχολιάζει τις ιδέες περί αναρχίας και δεν μπαίνει σε λεπτομέρειες, ούτε στην ουσία του πράγματος όμως για να μην οξύνει πολύ τα πράγματα.

Γενικά, ο Χορός έχει ένα ρόλο διαλλακτικό και συμβιβαστικό. Προσπαθεί να ηρεμήσει τα πνεύματα και να αποτρέψει την όξυνση.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Ο μονόλογος του Αίμονα εισάγει τη διαφωνία του γιου προς τον πατέρα, η οποία στηρίζεται πάνω σε λογικά επιχειρήματα, που κάθε άλλο παρά τη σύγκρουση των δύο ανδρών προκαλούν. Τα επιχειρήματα του Αίμονα είναι τα εξής:

α) πολλοί μπορεί να κατέχουν την ορθοφροσύνη

β) ο καλός γιος οφείλει να προστατεύει το κύρος και την εξουσία του πατέρα του

γ) ο ηγέτης δεν έχει τη δυνατότητα να γνωρίζει τη κοινή γνώμη, όπως έχει ένα πρόσωπο του στενού οικογενειακού του περιβάλλοντος

δ) η ευτυχία και η δύναμη του πατέρα είναι χαρά και ευτυχία για τα παιδιά

ε) η ισχυρογνωμοσύνη καταστρέφει τους ανθρώπους (επιχείρημα με γνωμικό χαρακτήρα)

στ) δεν είναι κακό ακόμη και ο σοφός να μαθαίνει πολλά από τους άλλους (επιχείρημα με γνωμικό χαρακτήρα)

ζ) η σοφία και η φρόνιμη σκέψη κατέχεται από πολλούς

Βλέπουμε ότι ο Αίμονας παρακάμπτει τα ηθικά και θρησκευτικά επιχειρήματα, που χρησιμοποίησαν οι άλλοι χαρακτήρες. Αποσιωπά τη σχέση του με την Αντιγόνη και στηρίζεται σε πολιτικές αρχές για να πετύχει την απαλλαγή και λύτρωση της Αντιγόνης. Γνωρίζοντας το χαρακτήρα του πατέρα του προβάλλει τα στοιχεία που τον ενδιαφέρουν: τη γνώμη των πολλών, την αποδοκιμασία της εξουσίας του από την πόλη και τη διατήρηση του κύρους του. Το ενδιαφέρον του όμως δεν είναι προσποιητό. Νοιάζεται πραγματικά για τον πατέρα του και θέλει να τον προστατεύσει.

Ο Αίμονας προβάλλει μερικές νέες και πρωτότυπες πολιτικές απόψεις, που έρχονται βέβαια σε αντίθεση με τις αρχές του Κρέοντα, αλλά βρίσκουν απήχηση στην κρίση των Αθηναίων θεατών του 8ου αι. π.Χ. Πρόκειται για την αρχή της αμφίδρομης επικοινωνίας κι αμοιβαίας σχέσης άρχοντα και λαού και την αρχή της άσκησης κριτικής στους ηγέτες ως εποικοδομητικού στοιχείου για την άσκηση της εξουσίας.

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο λόγος του Αίμονα εμπεριέχει το βασικό ιδεολογικό και ηθικό άξονα του δράματος, καθώς καυτηριάζει την απόλυτη στάση και την υπέρβαση του μέτρου και προτρέπει σε μια νηφάλια και συνετή σκέψη και πράξη.

Οι παραινέσεις του Αίμονα προκαλούν στο θεατή έντονες προσδοκίες και ελπίδες για μεταστροφή του Κρέοντα, αλλά και φόβο για ένα πιθανό ξέσπασμα οργής εξαιτίας της στάσης του γιου του.

Στ.685-686: Στην αρχή φαίνεται ότι ο Αίμονας εγκρίνει τα λόγια του πατέρα του κι αποδέχεται τη λογική τους βάση. Δεν υπάρχει όμως απόλυτη συμφωνία και αποδοχή και αυτό φαίνεται από τη μετατροπή της δυνητικής ευκτικής σε ευχετική με παράλλαξη. Ο Αίμονας προτάσσει ένα προοίμιο εύνοιας για να αποφύγει την οργή του πατέρα του κι έπειτα διατυπώνει τη θέση του.

Στ.687: Η φράση διατυπώνεται με κάποια αοριστία, αφού δε φαίνεται καθαρά το υποκείμενο. Αυτό, μαζί με τη δυνητική ευκτική δείχνει τη συστολή και τη λεπτότητα του Αίμονα, αλλά και την αυτοκυριαρχία του, που του δίνει το δικαίωμα να εκφράζει σωστές γνώμες.

Στ.689-691: Στα λόγια του Αίμονα υπάρχουν λέξεις, όπως το «ψέγειν» και το «μη τέρψη», που προοικονομούν τη φύση του λόγου του Αίμονα και σηματοδοτούν το περιεχόμενό του.

Στ.692-695: Η αποδοκιμασία της πόλης αποτελεί το βασικότερο επιχείρημα του Αίμονα, που αποβλέπει στο να κλονίσει το κυριότερο στήριγμα της θέσης του Κρέοντα. Ο Κρέων ήταν μέχρι τώρα αντιμέτωπος με τους θεούς και την οικογένειά του, τους οποίους περιφρόνησε. Τώρα τίθεται αντιμέτωπος με τον ίδιο το λαό, για χάρη του οποίου διατείνεται πως ενεργεί κι αποφασίσει. Βρίσκεται λοιπόν μπροστά σ’ ένα δίλημμα που επιδεινώνει την τραγικότητά του.

Η Αντιγόνη με τα λόγια αυτά δικαιώνεται από την κοινή γνώμη κι έμμεσα από τον Αίμονα, που φαίνεται να συντάσσεται μ΄ αυτήν. Η επανάληψη της περιγραφής της μοίρας του νεκρού Πολυνείκη τονίζει την εναντίωση της ηρωίδας σε μια απάνθρωπη και ανόσια πράξη. Οι υπερθετικοί βαθμοί «αναξιωτάτη», «κάκιστα» και ευκλεεστάτων» υποδηλώνουν το μεγάλο ψυχικό πόνο του Αίμονα για την τύχη της μνηστής του. Όλη η αγάπη του βέβαια κρύβεται στο «ταύτην», καθώς φαίνεται ότι έχει την εικόνα της μπροστά του.

Στ.701-704: Ο Αίμονας προσπαθεί να ενισχύσει τη δήλωση ότι το πολυτιμότερο πράγμα γι’ αυτόν είναι η ευτυχία του πατέρα του: α) στηρίζοντάς τη πάνω σε ένα σχετικό αξίωμα, σύμφωνα με το οποίο δεν υπάρχει μεγαλύτερη ικανοποίηση για τα παιδιά από την καλή φήμη του πατέρα, β) δίνοντας στο αξίωμα αυτό ερωτηματικό ρητορικό χαρακτήρα και γ) χρησιμοποιώντας την εκφραστική μεταφορά «θάλλοντος». Με τα λόγια του ο Αίμονας προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια του πατέρα του, να του δείξει πως ενδιαφέρεται για τη φήμη και την ευτυχία του και να του υποδείξει ότι πρέπει να λάβει υπόψη και την ευτυχία του παιδιού του.

Στ.705: Οι γέροντες είναι συνήθως ισχυρογνώμονες και θεωρούν μόνο τη δική τους γνώμη σωστή.

Στ.707-709: Ο Αίμονας προσπαθεί να δώσει κύρος στα λόγια του χρησιμοποιώντας εικόνες και γνώμες, όπως είχε κάνει και ο Κρέοντας μιλώντας για την ισχυρογνωμοσύνη της Αντιγόνης. Λέξεις-κλειδιά στο λόγο του αποτελούν οι λέξεις «φρονειν», «γλωσσαν» και «ψυχήν», λέξεις τις οποίες είχε χρησιμοποιήσει και στις προγραμματικές του δηλώσεις ο Κρέοντας αναφερόμενος στα τρία βασικά στοιχεία του σωστού ηγέτη. Το επιχείρημα του Αίμονα ενισχύεται με το πολυσύνδετο και τη μεταφορά «διαπτυχθέντες». Η άποψη του Αίμονα είναι απολύτως σωστή, καθώς σε ζητήματα δικαίου, ηθικής και αισθητικής δεν υπάρχει τίποτε το απόλυτο.

Στ.712-717: Και τα δύο παραδείγματα που χρησιμοποιεί ο Αίμονας είναι παρμένα από τη φύση και καυτηριάζουν τα ίδια γνωρίσματα του ήθους του Κρέοντα. Το δεύτερο όμως δεν έχει αντιθετική διατύπωση και αναφέρεται περισσότερο στις συνέπειες που ενδέχεται να έχει η στάση του Κρέοντα στην πολιτεία κι όχι στον ίδιο. Οι φυσικές αυτές εικόνες προοικονομούν τη συντριβή του σκληρού και άκαμπτου τυράννου.

Στ.711,716,718,723: Οι λέξεις «εικε», «μη τείνειν», «υπείκει», «μανθάνειν», αποτελούν λέξεις-κλειδιά για την κατανόηση του χαρακτήρα του Κρέοντα.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Ο Αίμονας στην αρχή του λόγου του, εκπροσωπεί την κοινή γνώμη. Μετά την Αντιγόνη, ο Κρέων θα έχει να αντιμετωπίσει στη συνέχεια και τον Αίμονα. Η Αντιγόνη χρησιμοποίησε θρησκευτικά και ηθικά επιχειρήματα. Ο Αίμονας χρησιμοποιεί πολιτικά. Εδώ ο Αίμονας θέτει τον πατέρα του απέναντι στη γνώμη του λαού του, γεγονός που βαραίνει τον Κρέοντα σημαντικά.

Ο Αίμονας εδώ εμφανίζεται ως ένας νέος ήρεμος με αρκετή αυτοκυριαρχία. Φαίνεται η ευγένεια της ψυχής του που διακρίνεται από την τακτική που ακολουθεί.

Δείχνει σεβασμό και ενδιαφέρον για τον πατέρα του, αλλά θα αποδειχθεί πως η αγάπη του για την Αντιγόνη είναι εντονότερη.

Ο Αίμων είναι σίγουρα ανήσυχος και έχει αγωνία τόσο για την τύχη της Αντιγόνης όσο και για τους κινδύνους που εγκυμονεί η άκαμπτη στάση του πατέρα του.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Στ.726-765: Η σύγκρουση των δύο αντρών εξυπηρετεί τα εξής:

α) προβάλλει την απάθεια και τον εγωισμό του Κρέοντα, ακόμη και απέναντι στα πρόσωπα της οικογένειάς του

β) δικαιολογεί την παρανενοημένη ενέργειας της αυτοκτονίας του Αίμονα

γ) οδηγεί στη σταδιακή απομόνωση και απόλυτη ερημιά του Κρέοντα

Τα επιχειρήματα του Κρέοντα είναι τα εξής:

1. οι νεότεροι πρέπει να υποτάσσονται στους μεγαλύτερους
2. κανείς δεν πρέπει να τιμά τους απείθαρχους, και η Αντιγόνη ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία
3. η πόλη δεν έχει το δικαίωμα να επιβάλλει τη θέλησή της στον άρχοντα
4. ο άρχοντας πρέπει να διοικεί το λαό του όπως αυτός κρίνει σωστό κι όπως επιβάλλει το συμφέρον του
5. η πόλη είναι κτήμα αυτού που την κυβερνά
6. κίνητρό του γιου του είναι η αγάπη του για την Αντιγόνη
7. η στάση του γιου του απέναντί του δε δείχνει αγάπη και σεβασμό
8. δεν είναι σφάλμα να μένει κανείς πιστός στις αρχές του
9. οι απειλές του γιου του δεν θα έχουν κανένα αποτέλεσμα

Ο Κρέων χρησιμοποιεί επιχειρήματα όμοια μ’ αυτά που χρησιμοποίησε στις διάφορες φάσεις της ανέλιξης του έργου. Στερούνται λογικής βάσης και θα προσέκρουαν στις αντιλήψεις ακόμα και των πιο συντηρητικών θεατών. Ο Κρέων υπερεκτιμά τον εαυτό του ως άρχοντα και διευρύνει αυθαίρετα τα δικαιώματά του. Έχει τα δικά του «στερεότυπα» και λειτουργεί μέσα από αυτά. Αδυνατεί να λυτρωθεί από τη δουλική υποταγή σ’ αυτά. Οι θέσεις του τον καθιερώνουν ως ακραίο υπόδειγμα τυραννικής νοοτροπίας. Το ύφος του είναι περιφρονητικό και ειρωνικό.

Τα επιχειρήματα του Αίμονα είναι τα εξής:

1.          σημασία δεν έχει η ηλικία αλλά η ορθότητα των λόγων και των ενεργειών

2.         η πράξη της Αντιγόνης είναι έντιμη, όπως υποστηρίζει η κοινή γνώμη

3.         η γνώμη του λαού είναι ανώτερη από του άρχοντα

4.         δεν υπάρχει πόλη που να ανήκει αποκλειστικά σ’ έναν άντρα

5.         πόλη χωρίς κατοίκους δεν έχει καμία αξία για τον άρχοντα

6.         ενδιαφέρεται και ανησυχεί για τον πατέρα του.

7.         η απόφαση του πατέρα του για την Αντιγόνη δεν είναι δίκαιη

8.         η παραβίαση των θεϊκών νόμων δεν είναι δείγμα ευσέβειας

9.         ο θάνατος της Αντιγόνης θα οδηγήσει στο θάνατο και κάποιον άλλον.

Ο Αίμων προβάλλει επιχειρήματα με ηθικό και πολιτικό χαρακτήρα, τα οποία φαίνονται λογικότερα από του Κρέοντα και δείχνουν δημοκρατικότερη θεώρηση των πραγμάτων. Αρχικά εξακολουθεί να παρουσιάζει συνέπεια ήθους, καθώς εμφανίζεται ήρεμος, ευγενής και διακριτικός. Παρουσιάζει τις απόψεις του με διπλωματικό και συγκαλυμμένο τρόπο. Η ειρωνική και περιφρονητική στάση, όμως, του πατέρα του τον οδηγεί σταδιακά να χάσει τον έλεγχο φτάνοντας σε αυθάδεια. Η διφορούμενη και αινιγματική φράση του στ. 751 προκαλεί την όξυνση των πνευμάτων, καθώς παρερμηνεύεται από τον Κρέοντα.

Η στιχομυθία, με τον ελλειπτικό της χαρακτήρα και το γρήγορο ρυθμό της, βοηθά την προοδευτική ένταση και κλιμάκωση της σκηνής και την ταχεία εξέλιξη των πραγμάτων. Το ύφος και των δύο ομιλητών είναι οξύ κι έντονο. Το πιο βασικό εποικοδομητικό στοιχείο από την άποψη της κατασκευής του μύθου είναι, πέρα από την αταλάντευτη απόφαση του Κρέοντα να θανατώσει την Αντιγόνη, η απειλή του Αίμονα πως ο θάνατός της θα επιφέρει το θάνατο και σε κάποιον άλλο που δεν κατονομάζει. η απειλή αυτή και η δήλωση του Αίμονα πως ο Κρέοντας δεν πρόκειται να τον ξαναδεί προοικονομούν σκηνές που θα ακολουθήσουν.

Ο δραματικός ρόλος της παρέμβασης του Αίμονα είναι πολυδιάστατος:

α) ο τραγικός ήρωας πρέπει να συγκρουστεί με ορισμένους παράγοντες, να εγκαταλειφθεί από αυτούς και να μείνει μόνος. Όπως η Αντιγόνη εγκαταλείπεται από την Ισμήνη στον Πρόλογο, έτσι κι ο Κρέων εγκαταλείπεται εδώ από τον γιο του.

β) ο Αίμων γίνεται φορέας της κοινής γνώμης και της συνείδησης της πόλης. Έτσι η σύγκρουση ανάμεσα στον Κρέοντα και τον Αίμονα αποκτά μια ευρύτερη διάσταση.

γ) η παρέμβαση του Αίμονα επηρεάζει ως ένα βαθμό τον πατέρα του.

Στ.724-725: Ο χορός φοβάται να πάρει σαφή και καθαρή θέση απέναντι στο όλο θέμα και παίζει το ρόλο του ενδιάμεσου και του συμφιλιωτή, προσπαθεί να στήσει μια γέφυρα επικοινωνίας και συνεννόησης ανάμεσα στον πατέρα και το γιο. Η παρέμβασή του όμως δίνει το έναυσμα της ρήξης τους.

Στ.728: Οι απόψεις του Αίμονα, που στηρίζονται στο δίκαιο, έρχονται σε ευθεία αντίθεση με τις αυθαίρετες και αυταρχικές θέσεις του τυράννου.

Στ.729: Ο Αίμων μιλάει γενικά κάνοντας έναν υπαινιγμό στη δική του φρόνιμη πράξη να μιλήσει για το δίκαιο της Αντιγόνης.

Στ.731: Ο Αίμων συντάσσεται με την άποψή του πατέρα του και συμπληρώνει πως δεν πρέπει να σέβεται κανείς τους κακούς. Οι ιδέες τους σ’ αυτό το σημείο φαίνονται ταυτόσημες. Η σύγκρουση πηγάζει όχι από τον τρόπο με τον οποίο ο καθένας βλέπει το σεβασμό και την παρανομία, αλλά από την αξιολόγηση του ίδιου προσώπου με διαφορετικά κριτήρια. Ο Κρέων θεωρεί την Αντιγόνη απείθαρχη, ενώ ο Αίμων όχι.

Στ.732&748: Ο Κρέων αποφεύγει επιμελώς να αναφέρει το όνομα της Αντιγόνης.

Στ.735: Ο ευγενικός μέχρι τώρα Αίμων αρχίζει να γίνεται οξύς και πικρός, χωρίς όμως να ξεπερνά τα όρια της ευπρέπειας.

Στ.740: Ο Κρέων, οργισμένος από τα ειρωνικά λόγια του γιου του, στρέφεται προς το χορό αλλάζοντας θέμα. Δε διστάζει να προσβάλλει τον ανδρισμό του γιου του.

Στ.744-745: Ο Αίμων επικρίνει τον πατέρα του όχι για τη στάση που τηρεί απέναντι στις ιδέες και τις αρχές του, αλλά για τη φύση και τον χαρακτήρα των αρχών αυτών.

Στ.746: Ο Κρέων αποφεύγει να συζητήσει το θέμα της αντίθεσης ανάμεσα στο ανθρώπινο και θεϊκό δίκαιο. Επειδή δεν έχει επιχειρήματα που θα μπορούσαν να ανατρέψουν τις θέσεις του Αίμονα στο σημείο αυτό, καταφεύγει σε υβριστικούς χαρακτηρισμούς.

Στ.750: Η διατάραξη της σειράς των λέξεων δείχνει την ταραχή του Κρέοντα.

Στ.752-755: Στο σημείο αυτό κάθε ομιλητής αρπάζεται από μια λέξη-έννοια του άλλου κι έτσι προχωρεί η συζήτηση. Ο ένας χαρακτηρίζει τον άλλο ως ανόητο και ασύνετο.

Στ.760&764: Στους στίχους αυτούς έχουμε κάποιες σκηνοθετικές πληροφορίες. Η διαταγή που δίνει ο Κρέων στους δορυφόρους του για την προσαγωγή της Αντιγόνης, υποδηλώνει την αποστροφή που κάνει προς αυτούς και την αποχώρησή τους από τη σκηνή. Επίσης οι τελευταίες λέξεις του Αίμονα υπαινίσσονται την αποχώρησή του από τη σκηνή, χωρίς όμως να είναι ευδιάκριτη η κατεύθυνση και ο προορισμός του.

Στ.767: Η τυπική παρέμβαση του χορού μπορεί να εκληφθεί ως προσπάθεια ανανέωσης της αίσθησης του κινδύνου που απειλεί τον Κρέοντα να χάσει το γιο του.

Στ.768: Τα λόγια του Κρέοντα δείχνουν την υποψία του ότι ο Αίμων θα προβεί σε κάποια παράτολμη ενέργεια διάσωσης ή εκδίκησης.

Στ.772: Η ερώτηση του Χορού αντανακλά την επιθυμία του να αποφύγει η Αντιγόνη τον άμεσο θάνατο. Ο Χορός πιθανόν νομίζει ότι ο Κρέων ενδέχεται να μεταβάλλει την απόφασή του στο μέλλον ή ότι η Αντιγόνη θα φανεί πιο διαλλακτική και συμβιβαστική. Ο Χορός φαίνεται πως ενεργεί σαν ένας υποδεέστερος υποκριτής. Οι ερωτήσεις του είναι περισσότερο εισηγήσεις που επηρεάζουν τη λήψη αποφάσεων και καθορίζουν την εξέλιξη του μύθου.

Στ.775: Σε αντίθεση με τη μέχρι τώρα στάση του, ο τύραννος παρουσιάζεται εδώ με θρησκευτικές προλήψεις και προκαταλήψεις.

Στ.773-775: Η υποχώρηση του Κρέοντα όσον αφορά την ενοχή της Ισμήνης και την ποινή της Αντιγόνης ενδεχομένως προέρχεται από τον κίνδυνο που επισήμανε ο χορός και που απειλεί τον Αίμονα ή από τη σκέψη ότι κανένας πολίτης δε θα ήταν πρόθυμος να ρίξει τον πρώτο λίθο, εφόσον η κοινή γνώμη ήταν αντίθετη μ’ αυτόν. Πάντως η προσωρινή ενοχοποίηση της Ισμήνης έδωσε την ευκαιρία στον ποιητή να ηθογραφήσει πληρέστερα τόσο τον Κρέοντα όσο και την Αντιγόνη, αλλά και να αποκαταστήσει την Ισμήνη στα μάτια των Θεατών με τη μεταστροφή της συμπεριφοράς της στο β’ επεισόδιο. Από την άλλη, η αλλαγή της ποινής της Αντιγόνης είναι απαραίτητη για την εξέλιξη του δράματος και την προοικονόμηση σκηνών που θα ακολουθήσουν.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Χορός: Στους στίχους 724-25 ο Χορός σχολιάζει πάλι τα λόγια του Αίμονα που προηγήθηκαν, όπως είχε κάνει λίγο πρωτύτερα και με το μονόλογο του Κρέοντα που είχε προηγηθεί. Δέχεται πως και ο Αίμονας μίλησε σωστά και συνετά και γι’ αυτό συνιστά αυτοσυγκράτηση και συμβιβασμό. Παίζει ένα ρόλο διαλλακτικό και συμβιβαστικό, προσπαθεί να ηρεμήσει τα πνεύματα και να αποτρέψει την όξυνση. Αυτή όμως η τυπική παρέμβαση καταλήγει να εξοργίσει τον Κρέοντα ο οποίος ανταπαντά με οργή στον Χορό.

Αίμονας : Καθώς αρχικά ο Αίμονας παρουσιάζεται ένας νέος ήρεμος, ψύχραιμος με αυτοκυριαρχία που δείχνει πραγματικό ενδιαφέρον για τον πατέρα του αλλά και σεβασμό προς αυτόν, σταδιακά και στο διάλογο με τον πατέρα του αρχίζει να φαίνεται διαφορετικός. Θα μιλήσει περισσότερο αποφασιστικά και θα υποστηρίξει αντίθετες απόψεις από αυτές του πατέρα του.

Ο Αίμονας γνωρίζει το χαρακτήρα του πατέρα του. Γι’ αυτό μπορεί και ρυθμίζει ανάλογα τη συμπεριφορά του. Θα πρέπει να είμαστε έτσι κάπως επιφυλακτικοί σχετικά με την ειλικρίνεια των λόγων του και τα κίνητρα που προβάλλει. Ούτε μια στιγμή δείχνει πως αυτός κινείται από την αγάπη που τρέφει προς την Αντιγόνη. Προσποιείται ότι ενδιαφέρεται για την υπόληψη του πατέρα του και την ασφάλεια της εξουσίας του. Πραγματικά η συμπεριφορά του καθορίζεται από τον έρωτα του για τη μνηστή του. Στη συνέχεια βλέποντας πως δεν καταφέρνει να αλλάξει τη γνώμη του πατέρα του μέσω της διπλωματικής οδού, θα αλλάξει στάση και με ορμητικότητα  θα συγκρουστεί με άσχημο τρόπο μαζί του.

Κρέοντας : Η συμπεριφορά του Κρέοντα  δεν παρουσιάζει αισθητή μεταβολή ούτε στη συνέχεια του επεισοδίου. Σαν άρχοντας είναι υποχρεωμένος να προστατεύσει τους νόμους και τα διατάγματά του. Η θέλησή του είναι να δείξει συνέπεια λόγων και έργων. Βέβαια πέρα και πάνω από όλα πιστεύει ότι είναι επιβεβλημένη η τυφλή υπακοή των πολιτών στον άρχοντα. Η νοοτροπία του είναι καθαρά τυραννική. Διακρίνεται για την άκαμπτη ισχυρογνωμοσύνη του και για τον οξύθυμο χαρακτήρα του. Η οργή το ιδίου θα εξοργίσει τελικά και τον Αίμονα και έτσι θα επέλθει η σύγκρουση.

Με τη συνάντηση πατέρα και γιου και την εμφάνιση του έμπρακτου ενδιαφέροντος του γιου προς τον πατέρα, έχουμε την ικανοποίηση του πατέρα για την αγωγή που έχει ο γιος του. Παράλληλα ένα μίσος ενάντια σε όλους τους απείθαρχους στην πραγματικότητα όμως ενάντια στην Αντιγόνη διαφαίνεται σε όλη την ομιλία. Με την στιχομυθία, κορυφώνεται η ένταση των συναισθημάτων και ξεδιπλώνονται τα κίνητρα και οι χαρακτήρες των πρωταγωνιστών.

Ο Αίμονας διακρίνεται από την αγωνία αλλά και την ανησυχία για την εξέλιξη των πραγμάτων και την τύχη της Αντιγόνης αλλά και του πατέρα του με την άκαμπτη και ασυμβίβαστη στάση του.

Στη στιχομυθία πατέρα – γιου, οι δυο πρωταγωνιστές φτάνουν στο χειρότερο σημείο του επεισοδιακού διαλόγου τους. Ο Κρέοντας δεν κάνει τίποτα άλλο παρά να βρίζει σαρκαστικά, αλαζονικά και κατάφωρα το γιο του. Φτάνει μέχρι την πλήρη αδιαφορία και περιφρόνηση για το παιδί του. Υπάρχει τέτοια σύγχυση στο μυαλό του που αδυνατεί να προβάλλει άλλο επιχείρημα ή να συνεχίσει το διάλογο με το γιο του και το μόνο που κάνει είναι να βρίζει.

Από την άλλη ο Αίμονας καταλαβαίνει ότι ο πατέρας του ποτέ δε θα αλλάξει στάση και πως ό,τι και αν του πει θα είναι περιττό. Γι’ αυτό του φέρεται με απρέπεια και τον κατηγορεί επίσης ως ανόητο. Το αδιέξοδο της επικοινωνίας τους είναι τέτοιο ώστε ο Αίμονας αναγκάζεται να αποχωρήσει και μάλιστα απειλώντας ότι θα αυτοκτονήσει. Ο Κρέοντας όμως δεν αντιλαμβάνεται ότι ο γιος του θα κάνει κάτι τέτοιο. Είναι τόσο εγωιστής που μια τέτοια απειλή θεωρεί ότι στρέφεται εναντίον του και μόνο.

Στο τέλος του επεισοδίου, με την απομάκρυνση του Αίμονα πέφτουν οι τόνοι και στη σκηνή παραμένει ο Κρέοντας με το Χορό. Η ψυχική διάθεση του Κρέοντα μεταστρέφεται. Επικρατεί κάποια σύγχυση στο μυαλό του. Η ανησυχία του φαίνεται και στις αλλαγές των αποφάσεών του. Αρχίζει να τον βασανίζει η αβεβαιότητα για την ορθότητά τους. Αρχίζει να μεταστρέφεται κάπως η συμπεριφορά του η οποία γίνεται τώρα κάπως πιο ήπια και γαλήνια. Δείχνει πως δεν είναι ψυχρός και άξεστος υπολογιστής των πραγμάτων αλλά αρχίζει να φοβάται πως είναι θύμα κακής εκτίμησης των πραγμάτων. Αρχίζουν να διαφαίνονται και τα πρώτα ίχνη μιαςκάποιας αβεβαιότητας σχετικά με την ορθότητα των αποφάσεων του. Τώρα η ισχυρογνωμοσύνη του αρχίζει να κάμπτεται.

Ο Χορός από την άλλη αισθάνεται κάποια αγωνία για την τύχη του Αίμονα. Αισθάνεται βέβαια κάποια ανακούφιση, όταν ακούει τον Κρέοντα να υποκύπτει και να μεταβάλλει προς το ηπιότερο τις αποφάσεις του για την Ισμήνη και την Αντιγόνη. Αισθάνεται ικανοποίηση γιατί οι παρεμβάσεις του υπήρξαν αποτελεσματικές.