Βαλαωρίτης Αριστοτέλης- “Φωτεινός”

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Ο “Φωτεινός” είναι το τελευταίο και πιο ώριμο έργο του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, το οποίο όμως δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει. Γράφτηκε στην πόλη της Λευκάδας το 1879 και πρωτοδημοσιεύτηκε το 1891. Το ποίημα αποτελείται από τρία άσματα. Το απόσπασμα που θα αναλύσουμε ανήκει στο πρώτο άσμα. Το θέμα του “Φωτεινού” είναι παρμένο από την παλαιότερη ιστορία της Λευκάδας και πιο συγκεκριμένα από μια εξέγερση των Ελλήνων κατοίκων της εναντίον του Φράγκου δυνάστη κατά τον 14ο αιώνα. 

Η υπόθεσή του βασίζεται σ’ ένα επεισόδιο που συνέβη στη φραγκοκρατούμενη Λευκάδα το 1357. Ο Φωτεινός είναι ένας εβδομηντάρης αγρότης και παλιός οπλαρχηγός, που χτυπάει με πέτρες τα σκυλιά του αφέντη Γρατιανού Τζώρτζη, επειδή του καταστρέφουν τα σπαρτά. Για την πράξη του αυτή συλλαμβάνεται, δέρνεται και εξευτελίζεται. Τότε πληγώνεται το εθνικό φιλότιμο του Φωτεινού, ο οποίος αγανακτισμένος καταφεύγει στο βουνό, για να ετοιμάσει την επανάσταση. 

Η γλώσσα του κειμένου είναι δημοτική με κάποιους ιδιωματισμούς, ενώ ο στίχος είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία.

ΓΛΩΣΣΙΚΑ – ΠΡΑΓΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ

• θολός = θολωμένος, ταραγμένος

• αγράμπελη = αναρριχώμενο φυτό που λέγεται και αγριάμπελη.

• γενί = υνί

• τυλώνω = φουσκώνω

• ξεφτιλίζω = ξεφιτιλίζω, καθαρίζω το φιτίλι

• ροβολώ = τρέχω τον κατήφορο

• κουφάρι = πτώμα

• λιάνωμα = μικρό σφάγιο

• ρώτησε την πλάτη = για να προβλέψει τα μελλούμενα (τρόπος λαϊκής μαντείας).

• χερόβολο = δέσμη από θερισμένα στάχυα όσα χωράνε στο χέρι του θεριστή.

• αθεμωνιά = θημωνιά, σωρός από δεμάτια θερισμένων σιτηρών.

• παντοχή = απαντοχή, προσμονή, προσδοκία, ελπίδα.
  

ΔΟΜΗ

• 1η Ενότητα: (Στίχοι 1-12): Η εξωτερική περιγραφή του Φωτεινού 

• 2η Ενότητα: (Στίχοι 13-40): Η εποχή της νιότης του Φωτεινού-1η υποενότητα (στίχοι 13- 25): Η ηρωική ζωή του Φωτεινού ως κλέφτης στα βουνά-2η υποενότητα (στίχοι 26 – 40): Η ζωή του Φωτεινού μετά το γάμο του.
  

ΑΝΑΛΥΣΗ – ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Στην πρώτη ενότητα περιγράφεται ο Φωτεινός, ο οποίος περιμένει ολόρθος τους Φράγκους που πλησιάζουν προς το μέρος του με σκοπό να τον τιμωρήσουν. (Είχε προηγηθεί το πετροβόλημα και ο τραυματισμός των σκυλιών του αφέντη Γρατιανού Τζώρτζη από τον Φωτεινό και ο γιος του Μήτρος τον πληροφορεί ότι οι Φράγκοι έρχονται να τον συλλάβουν). 

Κι όμως ο γέροντας μένει στητός και άφοβος, έτοιμος να τους αντιμετωπίσει. Τα μαλλιά του είναι κάτασπρα, ενώ τα γένια του, πυκνά και μακριά, φτάνουν μέχρι το ηλιοκαμένο στήθος του. Το μέτωπό του είναι γεμάτο ρυτίδες από τα γεράματα και τις πίκρες της σκλαβιάς. 

Ο ήλιος του φθινοπώρου του φώτιζε το πρόσωπο, του φούσκωνε τις φλέβες και του κοκκίνιζε τα χείλη. `Ηταν σαν κάποιος να άναβε το καντήλι της ζωής του και να ξανάφερνε στην καρδιά του την παλικαριά, τους πόθους και τα όνειρα της νιότης του. 

Στη συνέχεια ο ποιητής αναφέρεται στα χρόνια της νεότητας του Φωτεινού. Ποτέ στη ζωή του ο Φωτεινός δεν προσκύνησε και δεν υποτάχτηκε στον ξένο δυνάστη. Ζούσε με τους συντρόφους του πάνω στα βουνά και πολεμούσε με γενναιότητα τους κατακτητές της πατρίδας του, της Λευκάδας. Κατέβαιναν τη νύχτα από τα βουνά, όπου είχαν τα λημέρια τους, και προκαλούσαν μεγάλες καταστροφές στους Φράγκους, σκοτώνοντας πολλούς από αυτούς. Οι σύντροφοί του όμως συνελήφθηκαν και σκοτώθηκαν κι έτσι ο Φωτεινός απέμεινε μόνος του. Κάποια μέρα, εκεί που έτρωγαν μ’ έναν παλιό πολεμιστή, το γέρο Θεοχάρη, ένα αρνί, θέλησε να κοιτάξει την πλάτη του ζώου. Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία, αυτός ήταν ένας τρόπος μαντείας για να πληροφορηθεί κανείς το μέλλον του. 

`Ηταν φανερό ότι παρόλο που δεν ανάφερε τίποτα, αυτό που είδε ο Φωτεινός πάνω στην πλάτη του αρνιού ήταν κάτι κακό. `Ετσι ζήτησε από το γέρο Θεοχάρη να του δώσει την κόρη του για γυναίκα. Εκείνος δέχτηκε αμέσως και του έδωσε την ευχή του. Από τότε η ζωή του Φωτεινού άλλαξε ριζικά. `Αφησε την κλέφτικη ζωή στα βουνά και άρχισε μια ήρεμη ζωή, κάνοντας διάφορες αγροτικές εργασίες. Βλέποντας τριγύρω του τη βάναυση συμπεριφορά των κατακτητών και την πατρίδα του να υποφέρει από τον ξένο ζυγό, χωρίς να υπάρχει ελπίδα από πουθενά, αρνήθηκε την κλεφτουριά και τα φλογερά όνειρά του και έγινε γεωργός, αρχίζοντας μια νέα ζωή.
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

Η ψυχή του ελληνισμού, που εδώ την αντιπροσωπεύει ο Φωτεινός, μένει πάντα αδούλωτη, ασυμβίβαστη και ανυπόταχτη. Κανένας ξένος κατακτητής δεν μπορεί να τη λυγίσει και να την υποτάξει, όσο ισχυρός κι αν είναι.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Β΄ Λυκείου, σελ. 64)

1. Με βάση το κείμενο να δώσετε την εξωτερική μορφή και το χαρακτηρισμό του Φωτεινού υπογραμμίζοντας τις αντίστοιχες φράσεις. 

Ο Φωτεινός περιγράφεται από τον ποιητή ως ένας γέροντας με κατάλευκα μαλλιά και με πυκνά και μακριά γένια, που φτάνουν μέχρι το στήθος του, το οποίο είναι ηλιοκαμένο. Το μέτωπό του είναι γεμάτο ρυτίδες από το χρόνο και τις πίκρες της σκλαβιάς. Το πρόσωπό του κάτω από το φως του φθινοπωρινού ήλιου έπαιρνε ένα ρόδινο χρώμα, οι φλέβες του φούσκωναν και τα χείλη του κοκκίνιζαν. Οι φράσεις που δίνουν την εξωτερική μορφή του Φωτεινού είναι: “Κάτασπρο το κεφάλι του, πυκνό, μακρύ το γένι στα λιοκαμένα στήθια του …”, “του χρόνου τ’ άσπλαχνο γενί και της σκλαβιάς οι πόνοι το μέτωπό του αυλάκωσαν, του το’ χαν κατακόψει”, “ο ήλιος του φθινόπωρου του ρόδιζε την όψη, ετύλωνε τη φλέβα του, του πύρωνε τα χείλη”. 

`Οσον αφορά στο χαρακτηρισμό του Φωτεινού, μπορούμε να διαπιστώσουμε από τις πράξεις του ότι, ακόμη και σ’ αυτή την προχωρημένη ηλικία, ήταν άφοβος και ανδρείος, καθώς περίμενε ολόρθος τους Φράγκους κατακτητές, που πλησίαζαν προς το μέρος του για να τον τιμωρήσουν (στ.1-2). Μέσα στο γερασμένο του σώμα κρυβόταν μια γενναία ψυχή, που δεν του επέτρεπε να λυγίσει και να προσκυνήσει τον ξένο δυνάστη (στ.13: “Ξένος ζυγός δεν έγειρε του Φωτεινού την πλάτη”). `Ηταν ανυπόταχτος, ασυμβίβαστος, ενώ διακρινόταν για την τόλμη και τη γενναιότητά του (στ.14-20). `Ηταν πιστός στις παραδόσεις και τα έθιμα της πατρίδας του, όπως φαίνεται από το “διάβασμα” της πλάτης του αρνιού (στ.25-27). Ακόμη, ξέρει να εκτιμά σωστά τις καταστάσεις και να ενεργεί ανάλογα με αυτές. `Ετσι, απογοητευμένος από την κατάσταση της τυραννίας στην πατρίδα του και, καθώς δεν έβλεπε καμιά ελπίδα από πουθενά (στ.34-38), αλλάζει τον τρόπο ζωής του και γίνεται ζευγολάτης. 

2. Να σχολιάσετε τους στίχους: του χρόνου … κατακόψει (6-7). του πύρωνε τα χείλη (9). και καθ’ εχτρό … επελεκούσαν (16). 

Οι στίχοι 6-7 αναφέρονται στο χρόνο και στα σημάδια που αφήνει στο πρόσωπο του ανθρώπου. Τόσο ο χρόνος όσο και τα βάσανα και οι πίκρες της σκλαβιάς, σημάδεψαν ανεξίτηλα το πρόσωπο του Φωτεινού. Πολύ παραστατικά ο ποιητής περιγράφει το χρόνο που σαν άσπλαχνο υνί όργωσε με αυλάκια το μέτωπο του γερο-Φωτεινού. `Ετσι το πρόσωπό του χαράχτηκε με βαθιές ρυτίδες. 

Η φράση “του πύρωνε τα χείλη” (στ.9) είναι μια μεταφορά. Ο φθινοπωρινός ήλιος αναζωογονούσε το γερο-Φωτεινό, καθώς του ζέσταινε και του κοκκίνιζε τα χείλη. Συγχρόνως, η φράση αυτή δείχνει και τη νεανική ορμή που ξανάδινε ο θυμός στο γέροντα. 

Ο στίχος 16 “και καθ’ εχτρό… επελεκούσαν” αναφέρεται στη νεανική δράση του Φωτεινού, όταν πολεμούσε ως κλέφτης στα βουνά της Λευκάδας. Μαζί με άλλους κλέφτες αγωνίζονταν γενναία και πολεμούσαν τους Φράγκους κατακτητές, ασυμβίβαστοι και ανυπόταχτοι καθώς ήταν στην ξένη κυριαρχία. 

3. Να τοποθετήσετε το απόσπασμα στην οικονομία του έργου. 

Το συγκεκριμένο απόσπασμα ανήκει στο πρώτο άσμα του ποιήματος. Ο Φωτεινός λίγο πιο πριν είχε πετροβολήσει και τραυματίσει τα σκυλιά του Φράγκου αφέντη της Λευκάδας Γρατιανού Τζώρτζη, επειδή του κατάστρεψαν τα σπαρτά στο χωράφι του. Οι Φράγκοι βλέπουν αυτή του την πράξη και κατευθύνονται απειλητικά προς το μέρος του. Μαζί με τον Φωτεινό βρίσκεται στο χωράφι και ο γιος του Μήτρος, ο οποίος είναι τρομοκρατημένος. Σ’ αυτό το διάστημα της αναμονής, ο ποιητής περιγράφει τον Φωτεινό και κάνει μια αναδρομή στην προηγούμενη ηρωική ζωή του, με σκοπό να εντείνει την αγωνία του αναγνώστη.

Πηγή : http://www.odyssey.com.cy