Αυγ 07 2011

Έθιμα της Καλύμνου

ΕΘΙΜΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Δωδεκαήμερο είναι οι μέρες από τα Χριστούγεννα έως και τα Φώτα. Το Δωδεκαήμερο γιορτάζεται απλά στην Κάλυμνο. Αυτό φαίνεται άλλωστε και από τον τρόπο που στολίζεται το νησί. Παλαιότερα δε στολίζονταν ούτε δέντρο. Το πρώτο δέντρο που στολίστηκε στο νησί ήταν από την κυρία Κατερίνα Βουβάλη όταν κτίστηκε το Παρθεναγωγείο. Το δέντρο στολίστηκε έξω από το σχολείο και στα κλαδιά του κρέμονταν αντί για στολίδια δωράκια για τα παιδιά του σχολείου.
Παλαιότερα ήταν απόλυτα απαραίτητο όλοι οι κάτοικοι του νησιού να παρευρίσκονται στη λειτουργία των Χριστουγέννων. Ο υπότατος, υπάλληλος της Δημαρχίας που άναβε τα φαναράκια στους δρόμους, έπρεπε να κτυπήσει όλες τις πόρτες των σπιτιών και να ξυπνήσει όλους τους νησιώτες για να πάνε στην εκκλησία.
Το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο τραπέζι περιέχει πετεινό ή χοιρινό με πράσο ή την καθιερωμένη πλέον σ’ όλη την Ελλάδα γεμιστή γαλοπούλα. Το πρωί των Χριστουγέννων όταν επιστρέφουν από την εκκλησία πίνουν το ζωμό από τον πετεινό ή τρώνε σούπα που γίνεται με το ζωμό αυτό. Παραδοσιακά γλυκά του Δωδεκαήμερου αποτελούν και εδώ οι κουραμπιέδες και τα μελομακάρονα, φοινίκια όπως λέγονται στην Κάλυμνο. Το κόψιμο της Βασιλόπιτας γίνεται με την αλλαγή του χρόνου και φυσικά αποτελεί ακόμα μια ευκαιρία για να τρανταχθεί το νησί από τους δυναμίτες και τις τουφεκιές.
ΤΑ ΘΕΟΦΑΝΙΑ

Τη μέρα των Φώτων  σ’ όλα τα μέρη τις Ελλάδας πολλοί είναι οι θαρραλέοι που βουτούν να βρουν το σταυρό.Παλαιότερα, στην Κάλυμνο αυτός που έβρισκε το σταυρό είχε και οικονομικό όφελος. Το παιδί που τον έβρισκε μαζί με άλλα παιδιά της ενορίας του έπαιρναν το σταυρό και με τα πόδια τον γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι σε όλη την Κάλυμνο. Σε αντάλλαγμα τους έδιναν χρήματα. Αν δεν προλάβαιναν να γυρίσουν όλα τα σπίτια του νησιού σε μια μέρα κρατούσαν τον σταυρό στο σπίτι και συνέχιζαν την επομένη.

Σήμερα όταν ο σταυρός βγει από τη θάλασσα οι παρευρισκόμενοι τον προσκυνούν στον τόπο που έγινε η ρίψη του. Μπορεί να σταμάτησε η περιφορά του σταυρού από σπίτι σε σπίτι δε σταμάτησε όμως και η οικονομική απολαβή αυτού που βούτηξε στα παγωμένα νερά για να τον βρει. Η αμοιβή του είναι ένας χρυσός σταυρός, δώρο του Δεσπότη, και τα χρήματα που δίνουν οι πιστοί όταν προσκυνούν το σταυρό.

ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ

Τα κάλαντα ‘”Τα τρα(γ)ού(δ)ια “, όπως λέγονται στην Κάλυμνο, λέγονταν και λέγονται την παραμονή κάθε γιορτής (Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς, Φώτων). Παλαιότερα οι βοσκοί που έπαιζαν την τσαμπούνα συνήθιζαν να τα λένε το βράδυ της παραμονής της γιορτής. Σήμερα ο μόνος που βγαίνει με την Τσαμπούνα του και λέει τα κάλαντα είναι ο κύριος Νίκος Κουτελάς από το Βαθύ.
Όπως σε πολλά μέρη της Ελλάδας έτσι και στην Κάλυμνο έχει πλέον επικρατήσει τα κάλαντα να λέγονται από μικρούς με την συνοδεία του τριγώνου. Όμως ευτυχώς, αν και σπάνια, υπάρχουν ακόμα νέα παιδιά που βγαίνουν και τα λένε με τη συνοδεία του βιολιού.
Όποιος βρεθεί το Δωδεκαήμερο στην Κάλυμνο μπορεί να ακούσει τα κλασικά κάλαντα που ακούγονται σχεδόν σ’ όλη τη χώρα αλλά σίγουρα θα έχει την ευκαιρία ν’ ακούσει τα πατροπαράδοτα παραδοσιακά κάλαντα του νησιού.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Αυτή είναι η ημέρα όπου ήρτ’ ο Λυτρωτής
από Μαριάμ Μητέρα, εκ Παρθένου Γεννηθείς.
Άναρχος, αρχή λαμβάνει και σαρκούται ο θεός,
ο αγέννητος γεννάται εις τη φάτνη ταπεινός.
Άγγελοι το νέο λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς
κι ο αστήρ το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς.
Μιλητά: Και εις έτη πολλά.
ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ


Τα κάλαντα που ακολουθούν, αποτελούν τα πιο παλιά κάλαντα που λέγονταν στο νησί. Σήμερα τα κάλαντα αυτά λέγονται είτε από την φιλαρμονική ή από τους λιγοστούς μεγάλους που καμιά φορά βγαίνουν να πουν τα κάλαντα ή ακόμα από διάφορα σωματεία που τα λένε για κάποιο φιλανθρωπικό σκοπό.
Άγιος Βασίλης έρχεται ( και δε μας καταδέχεται), πάνω που το Μαράσι,βαστά γαλούνι και κρασί,να ΄ρθεί να μας κεράσει.
-Κάτσε να φας, κάτσε να ψείς,κάτσε τον πόνο σου να πεις, κάτσε να τραγουδήσεις.
-Μα μένα ο καλοί γονιοί τραγούδια δε μου μάθα,μόνο με μάθα γράμματα και γράμματα σας λέω.
-Και σαν ηξέρεις γράμματα, πέμμας την αλφαβήτα (και στο ραβδί του κούμπησε (ν)α πει την αλφαβήτα)
και το ραβδί του το ξερό χλωρά βλαστάρια βγάζει, και κάτω στις ριζούλες του βρύσες εκυμματούσα
και κατεβαίναν πέρδικες, γαριφαλιές λεβέντικες και ηβρέχαν τα φτερά τους και ηραίναν τον αφέντη μας, τον πολυχρονεμένο.
Χρόνια Πολλά με ένα κομμάτι μπακλαβά.

Όταν λέγονταν τα κάλαντα αυτά τα παινέματα συνεχίζονταν για την Κυρά, την κόρη και τον γιο χωρίς διακοπή

Κυρά λιγνή, κυρά ψηλή, κυρά καμαροφρύδα,
Που ‘χεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθος,
Και του κοράκου το φτερό έχεις καμαροφρύδι,
Σήκου να πας στην εκκλησιά να κάμεις το σταυρό σου.
Πολλά ‘παμε της μάνας μας, ας πούμε και της κόρης.
Μάνα ‘χεις κόρη έ(υ)μορφη, γραμματικός τη θέλει,
Μ’ αν είναι και γραμματικός, πολλά προικιά γυρεύγει.
Γυρεύγει αμπέλια ‘τρύγητα κι’ αμπέλια τρυ(γ)ημένα,
Γυρεύγει και τη θάλασσα με όλα τα καράβζα,
(γυρεύγει και τη Βενετσά μ’ ούλα της τα βενέτια).
Γυρεύγει και τον κυρ βοριά να τα ξυλαρμενίσει.
Πολλά ‘παμε της κόρης μας, ας πούμε και του γυιού μας.
Μάνα ‘χεις γυιό εις το σκολειό και γυιό εις το ψαλτήρι,
Να σ’ αξιώσει ο Θεός να βάλει πετρασείλι.
Κόψε το κιτρολέμονο και βάλε στο ποτήρι
Και κέρασε τον άντρα σου και ‘με τον μουσαφίρη.
Φέρτε παννέρζα κάστανα, παννέρζα πορτοκάλλια,
Φέρετε και το γλυκό κρασί να ψουν τα παλληκάρζα.
Σφάξε μας και τον πετεινό τον κότσινο τον παρδαλό
Και δοσ’ μας το μπαξίσι.

Σήμερα οι νέοι, άλλα και οι παλιοί όπως θα δούμε στο παρακάτω βίντεο,τραγουδούν περισσότερο τα παρακάτω κάλαντα:

ΚΑΛΑΝΤΑ ΘΕΟΦΑΝΙΩΝ

Ο μήνας έχει σήμερα 5 Ιανουαρίου και όλοι μας εορτάζουμετα φώτα του κυρίου
όλοι οι παπάδες περιπατούν με το σταυρό στο χέρι και μπαίνουν μες’ τα σπίτια μας και λεν
τον Ιορδάνη
βοήθεια να έχετε τον μέγα Ιωάννη στο σώμα και εις την ψυχή έχει χαρά μεγάλη
και σχίστηκαν οι ουρανοί και βγήκε περιστέρι μα περιστέρι δεν ήταν, ήταν το Άγιο Πνεύμα.
το Άγιο Πνεύμα έφυγε να πάει να μαρτυρήσει πως ο Χριστός βαπτίζεται σ’ Ανατολή και Δύση.
κάτω στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον τάφο εκεί δεν ήταν δέντρο και δέντρο εφυτρωθεί
το δέντρο ήταν ο Χριστός, η ρίζα η Παναγία και τα περικλωνάρια του ήταν η μαρτυρία,
που μαρτυρούσε και έλεγε για του Χριστού τα πάθη.
Και εις έτη πολλά.

Η Κάλυμνος, νησί άγονο, υπόφερε πολύ από την πείνα κατά την περίοδο της Κατοχής. Τα παρακάτω τρα(γ)ού(δ)ια, που λέγονταν την περίοδο εκείνη, αποτελούν μαρτυρία.


ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΟΛΕΜΟΥ-ΚΑΤΟΧΗΣ
ΚΑΛΑΝΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Χριστουγέννων αδερφοί μου και Φωτών παραμονή
Και στο σπίτι μας δε βρίσκεις ούτε μπουτσά ψωμί.
Οι αθρώποι πεινασμένοι, μεσ’ τους δρόμους περπατού(ν),
Τω μανταρινιών τα φύλλα τρων για να ‘ποστομωθού(ν).
Και τθυμούνται οι κα(ϋ)μένοι τις παλιές καλές χρονιές
Που γυρίζασι στα σπίτζια με γεμάτες αγκαλιές.
Μέρες, νύχτες τώρα λένε, ότι θα μας δώσουνε,
Από τζυο κιλά πατάτες, δια να μας σώσουνε.
Ο Θεός (ν)α τους φωτίσει, όλους τους εμπόρους μας,
Για να μας τις δώκου(ν) (α)πόψη, να σώσουν τους αθρώπους μας.
Ελπίζετε ως το Πάσχα, πεινασμένα μου παιτζιά,
Πόλεμος να τελειώσει να ‘χουμε πολλά ψωμιά.
Και να κάμουμε αυγούλλες, φτάζουμα πολλά, πολλά,
Κι’ αλαζάρους ένα μπόι, για να τρώμε μια (ε)βδομά(δα).
Μιλητά: Και του χρόνου. Έτη πολλά.

ΚΑΛΑΝΤΑ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ

Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά
Φέτος δεν έχουμε ψωμιά,
Χαρούψα κοπανούμε
Και την πείνα μας ξεχνούμε.
Άλλοι τα κάμνουν χαλουβά,
Άλλοι τα κάμνουν μπακλαβά,
Τα κάμνουν και πιτθάκια
Για τα ψο μικρά παιάκια.
Και μη χολιάτε πλιό, παιτζά
Εμείς να είμαστε καλά,
Θα ‘ρτει και η καλοχρονιά,
Θα ΄ρτει κι’ ευτυχία
Και θα πάψουν τα δελτία.

http://www.epalkalymnou.gr/laografia/index.php?option=com_content&view=article&id=45&Itemid=60

Μόνιμος σύνδεσμος σε αυτό το άρθρο: https://blogs.sch.gr/stratilio/archives/1322

Αφήστε μια απάντηση

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση
Accessibility by WAH