Ν.Ε Γλώσσα Γ’ Λυκείου : Το Δοκίμιο

[Οι σημειώσεις στηρίζονται στο σχολικό βλίο του ΟΕΔΒ της Γ’ Λυκείου]

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ

Το δοκίμιο (γαλλικά essai και αγγλικά essay : προσπάθεια, δοκιμή) είναι :

1)εί­δος πεζού λόγου με μέση συνήθως έκταση, σε αντιδιαστολή προς τις τυπικές, πλήρεις και εξαντλητικές μελέτες.

Ο δοκιμιογράφος:

2) εκφράζει τις παρατηρήσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα του για τη ζωή

3) περιπλανιέται ελεύθερα στο χώρο των ιδεών

4) στηρίζεται στα γενικότερα πνευματικά του εφόδια και στη διανοητική και αισθητι­κή του καλλιέργεια,

5)προσπαθεί να αναλύσει και να ερμηνεύσει, εκλαϊκεύοντας πολλές φορές διάφορα θέματα.

6)Τα θέματα αυτά είναι συνήθως :α) αισθητικά, 2)ηθικά, 3)κοινωνικά, 4)πολιτικά 5) επι­στημονικά

7)Ο σκοπός του δοκιμιογράφου είναι :α) να πληροφορήσει, β)να διδάξει, γ)να τέρψει ,δ)να πείσει.

8)έχει ασαφή χαρακτήρα και άλλοτε προσεγγίζει τη λογοτεχνία, και άλλοτε την επιστήμη ή τη φιλοσοφία.

Η ΠΕΙΘΩ ΣΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ

Ο συγγραφέας του δοκιμίου :1)προσεγγίζει ένα θέμα που τον ενδιαφέρει, 2)εκθέτει τις ιδέες του, 3)διασαφηνίζει τις απόψεις του,   4)υποστηρίζει τις ιδέες του, χρησιμοποιώντας επιχειρήματα, τεκμήρια και παραδείγματα, 5)επιχειρεί να ερμηνεύσει ένα φαινόμενο, 6)καταλήγει σε κάποιες προτάσεις για την αντιμετώπιση ενός προβλήματος, 7)έχει την πρόθεση να περάσει στον αναγνώστη κάποιες προσωπικές απόψεις και να τον πείσει, 8)το δοκίμιο είναι ένα είδος δι­δακτικό. Όταν λέμε ότι το δοκίμιο μας διδάσκει, εννοούμε ότι μας ενημερώνει, μας πληροφορεί, πλουτίζει τις γνώσεις μας, οξύνει την κρίση μας, καλλιεργεί την ευαισθησία μας.

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ

1)Η γλώσσα του προσιδιάζει τον επιστημονικό ή το στοχαστικό λόγο.

2)υπάρχουν διάφορες τεχνικές ομαλής ή φυσικής μετάβασης και συνοχής (π.χ.  χρήση συνεκτικών μορίων και εκφράσεων, φράσεις – γέφυρες κτλ).

3)υπάρχουν εκφραστικά μέσα, που χαρακτηρίζουν έναν περισσότερο επιστημονικό λόγο, π.χ.α) μόρια ,β) εκφράσεις που φανερώνουν μια στάση του συγγραφέα απέναντι στο θέμα (π.χ. πιθανώς, ενδεχομένως, βεβαίως κτλ) ή φανερώνουν την οπτική του γωνία για τα γραφόμενα ,γ) επιρρήματα του τύπου “κοινωνικά”, “πολιτικά”, “νομικά” .

4)η σύνταξη των προτάσεων χαρακτηρίζεται από τη σύνθετη δομή των προτάσεων. Αυτό επιτυγχάνεται με τη μεγαλύτερη χρήση του υποτακτικού λόγου σε αντίθεση με τον παρατατικό λόγο.

5) κυριαρχεί το αφηρημένο λεξιλόγιο

6) Παράλληλα, διακρίνουμε συχνά στο δοκίμιο : α)κάποια προφορικότητα στην έκφραση και β)κάποια οικειότητα στο ύφος, χαρακτηριστικά που οφείλονται στη διάθεση του δοκιμιογρά­φου να επικοινωνήσει άμεσα με τον αναγνώστη.

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΔΟΚΙΜΙΟΥ (Είδη Δοκιμίου)

1)Αποδεικτικό (Λογικό) Δοκίμιο : Τα δοκίμια που οργανώνονται λογικά προσεγγίζουν περισσότερο τον επιστημονικό λόγο και έχουν συνήθως αποδεικτικό χαρακτήρα.

Το Διάγραμμα ενός τυπικού Αποδεικτικού Δοκιμίου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ : Ο συγγραφέας εκθέτει στον πρόλογο το θέμα (δηλαδή την προβληματι­κή του), προσπαθώντας να προκαλέσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και συνεχίζει εκθέτοντας την κατευθυντήρια ή κύρια ιδέα που αποτε­λεί και τη θέση του πάνω στο θέμα.

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ : Στο κύριο μέρος ο συγγραφέας προσκομίζει το υλικό που διαθέτει, για να διασαφηνίσει την κύρια ιδέα ή να αποδείξει τη θέση που διατύπωσε στον πρόλογο.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ : Στον επίλογο παρουσιάζει συμπυκνωμένα ό,τι έχει αποδείξει ή επανεκθέτει την αρ­χική του θέση. Αν έχει αποδείξει πειστικά το θέμα του, η θέση θα έχει πάρει καινούριο νόημα για τον αναγνώστη.

2)Στοχαστικό (Λογοτεχνικό) Δοκίμιο : α)Το δοκίμιο αυτό έχει πιο ελεύθερη οργάνωση, β) προσεγγίζει περισσότερο τη λογοτεχνία, γ) η δομή τους δεν καθορίζεται από τη σχέ­ση απόδειξης ανάμεσα στη θέση του συγγραφέα και την υποστήριξη αυτής της θέσης, δ)Υπάρχει ένα κεντρικό θέμα με το οποίο οι επιμέρους ιδέες συνδέονται περισσότερο ή λιγότερο συνειρμικά.

Διαβάζοντας ένα τέτοιο δοκίμιο :α)προσέχουμε περισσότερο την ύφανση του λόγου παρά τη λο­γική που διέπει τη δομή του κειμένου ως συνόλου, β)νιώθουμε εμπλουτισμένοι σε ανιχνεύσεις και σε προβληματισμό, χωρίς να έχουμε αναγκαστικά επισημάνει ένα καθα­ρό διάγραμμα του.