ΤΑ ΡΗΜΑΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ -τέος
Τα επίθετα αυτά ονομάζονται ρηματικά, γιατί παράγονται από ρήματα και έχουν ενεργητική η παθητική σημασία. Σημαίνουν ότι π ρ έ π ε ι να γίνει αυτό που δηλώνει το ρήμα από το οποίο παράγονται.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ (=παθητική σημασία).
Εχει την εξής μορφή:
Ονομαστική ρηματικού επιθέτου+ ἐστί (ή εἰσί) + ονομαστική +δοτική.
-Η ονομαστική λειτουργεί ως υποκείμενο,
-η ονομαστική του ρηματικού επιθέτου λειτουργεί ως κατηγορούμενο σ’ αυτό το υποκείμενο μέσω του συνδετικού ἐστί,
-η δοτική είναι του ενεργούντος προσώπου (ποιητικού αιτίου).
π.χ. εἴπερ τιμᾶσθαι βούλει, ὠφελητέα σοὶ ἡ πόλις ἐστί.
ἡ πόλις: υποκείμενο το ρήματος ἐστί,
ὠφελητέα: κατηγορούμενο στο υποκείμενο,
σοί: δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου.
Μτφρ.: αν επιθυμείς να τιμάσαι, η πόλη πρέπει να ωφελείται από σένα (πρέπει να ωφελείς την πόλη).
Ανάλυση: η παραπάνω σύνταξη ισοδυναμεί με την εξής:
δεῖ + απαρέμφατο παθητικής διάθεσης (δεῖ τὴν πόλιν ὠφελεῖσθαι ὑπὸ σοῦ).
ΑΠΡΟΣΩΠΗ ΣΥΝΤΑΞΗ (ενεργητική σημασία)
Εχει την εξής μορφή:
Ουδέτ. ενικού (σπ. πληθ.) ρηματικού επιθέτου +(ἐστί) + δοτική + αντικείμενο.
-Στην απρόσωπη αυτή σύνταξη δεν υπάρχει υποκείμενο.
-η δοτική είναι του ενεργούντος προσώπου (ποιητικού αιτίου), -το αντικείμενο μπορεί να είναι πλάγια πτώση, απαρέμφατο* , ονοματική δευτερεύουσα πρόταση ή και να μην υπάρχει καθόλου (ανάλογα με το πώς συντάσσεται το ρήμα από το οποίο παράγεται το ρηματικό επίθετο).
*συνηθισμένο λάθος συντακτικού: να θεωρείται αυτό το απαρέμφατο υποκείμενο της απρόσωπης σύνταξης του ρηματικού επιθέτου.
π.χ. θεραπευτέον ἡμῖν τοὺς θεούς.
θεραπευτέον ἐστί: απρόσωπη σύνταξη ρηματικού επιθέτου (χωρίς υποκείμενο),
ἡμῖν: δοτική προσωπική ενεργούντος προσώπου (ποιητικού αιτίου),
τοὺς θεούς: αντικείμενο.
Μτφρ.: Πρέπει να λατρεύουμε τους θεούς.
Ανάλυση: η παραπάνω σύνταξη ισοδυναμεί με την εξής:
Δε~ι + απαρέμφ. ενεργ. ή μέσης φωνής (δεῖ ἡμᾶς θεραπεύειν τοὺς θεούς).
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
1. Οὐ παραδοτέον ἐστί τούς συμμάχους τοῖς Ἀθηναίοις.
2. Εἴπερ τιμᾶσθαι βούλει, ὠφελητέα σοι ἡ πόλις ἐστι.
3. Εἰς τόν ἐπίλοιπον χρόνον φυλακτέον ὅπως μηδέν συμβήσεται σοι τοιοῦτον.
4. Ἐγώ γιγνώσκω τούς κακούς ἀνθρώπους ἐξαιρετέους εἶναι ἐκ τῆς στρατιᾶς.
5. Τόν θάνατον ἡμῖν μετ’ εὐδοξίας αἱρετέον ἐστίν.
6. Παρασκευαστέον μάλιστα μηδέν δεῖσθαι τοῦ κολάζεσθαι.
7. Οὔτε μισθοφορητέον εἴη ἄλλους ἤ τούς στρατευομένους, οὔτε μεθεκτέον τῶν πραγμάτων πλείοσιν ἤ πεντακοσίοις.
8. Μιμητέον ἐστίν ἡμῖν τούς ἀγαθούς.
9. Ἐμοί μέν δοκεῖ ἐλευθέρῳ ἀνδρί εὐκτέον εἶναι μή τυχεῖν δούλου τοιούτου.
10. Σκεπτέον τί τά συμβαίνοντα.
11. Τοῖς ἀγαθοῖς τῶν νέων γέρα δοτέον και ἆθλα.
12. Οὗτος ἐστιν ὑμῖν ἀποψηφιστέος.
ΤΑ ΡΗΜΑΤΙΚΑ ΕΠΙΘΕΤΑ -τος
Εχουν κανονικά παθητική σημασία και σπανιότερα ενεργητική. Σημαίνουν συνήθως ότι ε ί ν α ι δ υ ν α τ ό ν να γίνει αυτό που δηλώνει το ρήμα από το οποίο παράγονται.
ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ
Εχει την εξής μορφή:
Ονομαστική ρηματικού επιθέτου+ [εστί + ονομαστική + δοτική.
-Η ονομαστική λειτουργεί ως υποκείμενο,
-η ονομαστική του ρηματικού επιθέτου λειτουργεί ως κατηγορούμενο σ[ αυτό το υποκείμενο μέσω του συνδετικού [εστί,
-η δοτική είναι του ενεργούντος προσώπου (ποιητικού αιτίου).
π.χ. ]ο λοιπός βίος [αβίωτός μοί [εστιν.
]ο βίος : υποκείμενο του ρήματος [εστί,
[αβίωτος : κατηγορούμενο στο υποκείμενο,
μοί: δοτική προσωπική του ενεργούντος προσώπου (ποιητικού αιτίου).
ΑΠΡΟΣΩΠΗ ΣΥΝΤΑΞΗ (σπάνια)
Εχει την εξής μορφή:
Ουδέτερο ενικού (σπ. πληθ.) ρηματικού επιθέτου +([εστί)+ δοτική.
-Στην απρόσωπη αυτή σύνταξη δεν υπάρχει υποκείμενο.
-η δοτική είναι του ενεργούντος προσώπου (ποιητικού αιτίου).
π.χ. ο[υ βιωτόν μοί [εστιν
ο[υ βιωτόν [εστί: απρόσωπη σύνταξη ρηματικού επιθέτου (χωρίς υποκείμενο),
μοί: δοτική προσωπική ενεργούντος προσώπου (ποιητικού αιτίου).
*Τα ρηματικά επίθετα -τός μπορεί να σημαίνουν επίσης:
α)Ο,τι και η μετοχή παθητικού παρακειμένου του ρήματος από το οποίο παράγεται το ρηματικό επίθετο:
γραπτός= αυτός που έχει γραφτεί
λυτός= αυτός που έχει λυθεί.
β)Εκείνον που είναι άξιος να πάθει αυτό που φανερώνει το ρήμα από το οποίο παράγεται το ρηματικό επίθετο.
θαυμαστός =άξιος θαυμασμού
μεμπτός= άξιος επίκρισης
ζηλωτός= αξιοζήλευτος
πιστός= άξιος εμπιστοσύνης, αξιόπιστος.
**Κάποια ρηματικά επίθετα -τός έχουν ενεργητική η παθητική σημασία κατά περίπτωση:
πιστός: α)αυτός που πιστεύει, υπακούει. β)αξιόπιστος.
δυνατός: α)ισχυρός. β)που είναι δυνατό να κατορθωθεί.
{απρακτος: α)αυτός που δεν έχει πράξει. β)αυτός που δεν έχει πραχθεί..
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Να αναλυθούν τα ρηματικά επίθετα σε -τέος των παρακάτω παραδειγμάτων:
1. Παρὰ τούτους ἐλθόντες σκεψώμεθα ὅ τι ἡμῖν ποιητέον ἐστίν
2. Ἔστι δ’ ὑμῖν οὐ τοῦτο μόνον σκεπτέον
3. ‘Aλλ’, ἔφη ὁ Κλειτοφῶν, τὸ τοῦ κρείττονος συμφέρον ἔλεγεν ὃ ἡγοῖτο ὁκρείττων αὑτῷ συμφέρειν· τοῦτο ποιητέον εἶναι τῷ ἥττονι, καὶ τὸ δίκαιον τοῦτο ἐτίθετο.
4. Δοτέον οὖν τῷ τελέως ἀδίκῳ τὴν τελεωτάτην ἀδικίαν, καὶ οὐκ ἀφαιρετέον ἀλλ’ ἐατέον τὰ μέγιστα ἀδικοῦντα τὴν μεγίστην δόξαν αὑτῷ παρεσκευακέναι εἰς δικαιοσύνην
5. Ἀλλ’ ἄρα ἵνα βελτίους ὦσιν οἱ πολῖται ὁρῶντες ἅπαντας ὁμοίως τιμωμένους, διὰ τοῦτο δοκιμαστέος ἐστίν
6. Οὐκοῦν, εἰ μηδὲν αὐτοῖς τῶν ἀνθρωπίνων μέλει, τί καὶ ἡμῖν μελητέον τοῦ λανθάνειν αὐτοὺς;
7. Πρῶτον δὴ ἡμῖν, ὡς ἔοικεν, ἐπιστατητέον τοῖς μυθοποιοῖς, καὶ ὃν μὲν ἂν καλὸν μῦθον ποιήσωσιν, ἐγκριτέον, ὃν δ’ ἂν μή, ἀποκριτέον
8. ῏Ην δ’ ὁ μῦθος ὡς ἀνοιστέον σοὶ τοὔργον εἴη τοῦτο κοὐχὶ κρυπτέον.
9. Ἵν’ εἰδότες τὸ κέρδος ἔνθεν οἰστέον τὸ λοιπὸν ἁρπάζητε
10 Κάτω νυν ἐλθοῦσ’, εἰ φιλητέον, φίλει κείνους· ἐμοῦ δὲ ζῶντος οὐκ ἄρξει γυνή.
11. Καὶ οὐκ ἐκ τοῦ αὐτοῦ ἐπισκεπτέον ὑμῖν τοῖς ἄλλοις τὸ ἥσυχον, εἰ μὴ καὶ τὰ ἐπιτηδεύματα ἐς τὸ ὁμοῖον μεταλήψεσθε.
12. Κατὰ γὰρ τὸν αὐτὸν λόγον κἂν ἐκ βασιλέως γίγνηταί τι ἔκγονον, βασιλεὺς κλητέος
13. Περὶ τούτων ὑμῖν τε βουλευτέον καὶ ἐμοί, εἴ τι πλέον οἶδα, ἐσηγητέον.
14. Ἄλλοις μὲν γὰρ χρήματά ἐστι πολλὰ καὶ νῆες καὶ ἵπποι, ἡμῖν δὲ ξύμμαχοι ἀγαθοί, οὓς οὐ παραδοτέα τοῖς ᾿Αθηναίοις ἐστίν, οὐδὲ δίκαις καὶ λόγοις διακριτέα μὴ λόγῳ καὶ αὐτοὺς βλαπτομένους, ἀλλὰ τιμωρητέα ἐν
τάχει καὶ παντὶ σθένει
15. Καὶ ἄλλα δὲ πάμπολλα ἄν τις λέγοι ἐν οἷς τοῖς νοῦν τε καὶ νόμον ἔχουσιν ὀρθὸν οὐ ποτέος οἶνος
16. ᾿Εγὼ δ’, ἐπίσταμαι γὰρ ἀρτίως ὅτι ὅ τ’ ἐχθρὸς ἐσθ’ ἡμῖν ἐχθαρτέος
Σχόλια Αναγνωστών-Επισκεπτών