Ο Βάλτερ Πούχνερ χαρακτηρίζει το έργο του Κωστή Παλαμά, Τρισεύγενη, «Έργο με ανοιχτό τέλος». Παρακολουθήστε την αριστοτεχνική κριτική του: «Ο δραματουργός δεν φαίνεται, είναι με όλους και με κανέναν, αφήνει ανοιχτό το δικό του δίκαιο ανάμεσα στο αστικό και το εθιμικό, την παλαιά και τη νέα εποχή, το λαϊκό πολιτισμό της αγροτιάς και τον ορθολογισμό του αστισμού και του εμπορίου. Η Τρισεύγενη συνδέεται με όλους• τον κόσμο τον αγαπάει, τον Πέτρο Φλώρη τον έχει ερωτευθεί. Τώρα είναι ελεύθερη απ’ όλα τα δεσμά.
Κωστής Παλαμάς
Και ακολουθεί το τελευταίο επεισόδιο, που και αυτό, χαρακτηριστικά, ο Παλαμάς το αφήνει απροσδιόριστο στη σημασία του: οι δύο θαλασσινοί έχουν μείνει μόνοι τους, όταν ο Πέτρος Φλώρης, προχωρώντας προς την κρεβατοκάμαρά ακούει «τα βήματα κάποιου που αργά και βαριά ανεβαίνει» και φωνάζει μανιασμένος: «Πάνο Τράτα! Ποιος δαίμονας είναι πάλι! Δε θα μ’ αφήσουνε! Χριστέ! Να γκρεμιστή από τη σκάλα, Πάνο Τράτα, να γκρεμιστή!». Ο υπέρμετρος πόνος είναι υπόθεση άκρως ιδιωτική• οι εποχές έχουν αλλάξει. Αλλά ο Πάνος Τράτας «ανοίγει την πόρτα, σκύβει και κοιτάζει» και αποφαίνεται: «Αδύνατον. Αυτός που ανεβαίνει, δε μπορώ να τόνε διώξω». Και είναι ο Δεντρογαλής, ο πατέρας την νεκρής, και τελειώνει αυτή τη στιγμή το έργο. Έργο με ανοιχτό τέλος, θα λέγαμε, εφόσον δεν είναι βέβαιο τι ακριβώς θα συμβεί. Στο επίπεδο των συμβολισμών βέβαια πρόκειται για τη σύμπραξη των δύο εχθρικών οικογενειών, που ενώνονται στο θρήνο για την κόρη και τη γυναίκα. Και οι δύο πλευρές υπερνικούν τα εμπόδια και τις αιτίες, που τους έδεσαν ως τώρα στη βεντέτα αυτή: ο Δεντρογαλής την κακιά γυναίκα του, και ο Πέτρος Φλώρης την κατάρα του πατέρα του. Η λογική του αστικού δικαίου, της νέας εποχής, μπορεί να διώξει τον κόσμο ως μη συγγενείς, αλλά όχι τον πατέρα. Με τη θυσία της κόρης τελειώνει και η βεντέτα, ξεπερνιέται ένα κομμάτι της παράδοσης. Η αισθητική επιλογή για το ανοιχτό τέλος ανταποκρίνεται σε βαθύτερα δομικά δεδομένα του έργου, που αφήνουν γενικώς πολλά πράγματα ανοιχτά. Ίσως θα μπορούσε να πει κανείς μάλιστα, πως η απόκρυψη και η αποφυγή των προσδιορισμών είναι ένα από τα βασικά στοιχεία, που σφραγίζουν το έργο αυτό, το οποίο γι’ αυτόν τον λόγο είναι «αντι-θεατρικό» κι όχι μόνο επειδή εφαρμόζει ορισμένες νέες δραματουργικές τεχνικές και αποκλίνει από ορισμένες συνταγές του εμπορικού θεάτρου.
Ο Παλαμάς επιμελώς κρύβεται πίσω από σκηνικά πρόσωπα• της κεντρικής μορφής δεν προσδιορίζει την υπόσταση, αφήνει να αιωρούνται διάφορες εκδοχές, κάπως ασύμβατες μεταξύ τους, δεν παίρνει θέση και δεν δικαιώνει τη μια ή την άλλη• ή καλύτερα διαδοχικά δικαιώνει όλες περίπου, ώστε τελικά δεν προσδιορίζεται επαρκώς η σκηνική πραγματικότητα στο σύνολό της, ως ένας κόσμος οργανωμένος, νοητός και αναγνωρίσιμος, με τον οποίο μπορεί να επικοινωνήσει ο θεατής, στον οποίο μπορεί να προσανατολιστεί, τον οποίο, εν τέλη, μπορεί να καταλάβει. Όχι• ο σκηνικός κόσμος του Παλαμά είναι ποιητικός, μη προσδιοριστικός, αφήνει ανοιχτές τις δυνατότητες ερμηνείας• το ηθογραφικό πλαίσιο είναι απατηλό, οι ψυχολογικές διαστάσεις δεν έχουν ολική εμβέλεια, οι ιδεολογικές ερμηνείες δεν εξηγούν και πολλά πράγματα• μένουν αινίγματα και μυστήρια• και αυτή ακριβώς είναι η αισθητική βούληση του ποιητή. Από αυτή την άποψη η «Τρισεύγενη» είναι δράμα, αλλά είναι και ποίηση. Η συνηθισμένη θεατρική επικοινωνία μεταξύ παραγωγών και δεκτών έχει εδώ μια άλλη ποιότητα, μια πρόσθετη ερμηνευτική διάσταση• το σύστημα της πληροφόρησης, της ροής των πληροφοριών από τα σκηνικά πρόσωπα στους θεατές, είναι πιο περίπλοκο και δουλεμένο απ’ ότι συνήθως, πιο προσεκτικό, ώστε η μια πληροφορία να αναιρεί εν μέρη την άλλη, ο συνολικός κώδικας της παράστασης να μην είναι μονοσήμαντος και κατανοητός με την πρώτη, αλλά να απαιτεί εργασία νοητική κι αλλεπάλληλη, με τα μεν και τα δε, τη ζυγαριά που δεν κλίνει ούτε αριστερά ούτε δεξιά, που μένει στη μέση, που αναγκάζει το θεατή να συζεύξει τα αδύνατα, τα ασύμβατα, σ’ ένα collage, που αρχικά φαίνεται ένα ανόητο puzzle, ένα ετερόκλητο μωσαϊκό, ώσπου συν τω χρόνω συνηθίζει το μάτι και βλέπει τις γραμμές, το περίγραμμα, τη μορφή. Από την άποψη αυτή η «Τρισεύγενη» είναι και έργο αρκετά μοντέρνο, ίσως και μεταμοντέρνο, στο βαθμό, που ορισμένες αντιθέσεις, για ορισμένους ερμηνευτές, δεν διαλύονται πια σε κάποια νοητή σύνθεση» (Βάλτερ Πούχνερ, Ο Παλαμάς και το θέατρο, εκδ. Καστανιώτης, 1995).
Δεν υπάρχουν σχόλια μέχρι τώρα ↓
Δεν υπάρχουν σχόλια ακόμη.