Ο γνωστός ερμηνευτής – ερευνητής παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου κύριος Μιχάλης Ττερλικκάς στάθηκε από την αρχή δίπλα στην προσπάθεια μας. Δέχτηκε να χρησιμοποιήσουμε τραγούδια του και φωτογραφίες του και απάντησε στις ερωτήσεις που του κάναμε με μεγάλη του χαρά. Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και χαιρόμαστε ιδιαίτερα που τον γνωρίσαμε και που μας δίνεται η ευκαιρία μέσα από αυτήν μας την προσπάθεια, να τον γνωρίσετε και εσείς!
Θα ξεκινήσουμε παρουσιάζοντας το βιογραφικό του και στη συνέχεια ακολουθεί η συνέντευξη που μας έδωσε.
Βιογραφικό
Ο Μιχάλης Ττερλικκάς γεννήθηκε στο, κατεχόμενο σήμερα, χωριό Καπούτι της περιοχής Μόρφου το 1955, όπου και έζησε μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974. Απεφοίτησε από το Α΄ Γυμνάσιο Μόρφου και στη συνέχεια σπούδασε ηλεκτρονικά στην Αθήνα, κατά την περίοδο 1976 – 1980. Από τότε ζει και δημιουργεί στην Κύπρο.
Τραγουδούσε από την παιδική του ηλικία. Η ζωή σε μια κατ’ εξοχήν αγροτική κοινότητα, η τριβή του με τους απλούς ανθρώπους του λαού, τα αυθεντικά μουσικά ακούσματα και βιώματα, απετέλεσαν ένα σταθερό υπόβαθρο και κίνητρο για να ασχοληθεί συστηματικά με το παραδοσιακό τραγούδι της Κύπρου.
Το 1979, ενώ ήταν ακόμα φοιτητής, γνώρισε τον αείμνηστο ποιητάρη, Αντρέα Μαππούρα και ηχογράφησε μαζί του τρεις κασέτες με τσ̆ιαττίσματα, παραγωγή της εταιρείας Lambrophone.
Μεταξύ 1981 και 1983, παρακολούθησε κάποια μαθήματα βυζαντινής μουσικής με δάσκαλο τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη, ερευνητή και ερμηνευτή της παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου, Θεόδουλο Καλλίνικο.
Το 1983 εντάχθηκε στον προσφυγικό λαογραφικό όμιλο “Οι Αδούλωτοι” – Σ̆ιακαλλή και τραγούδησε για αρκετά χρόνια, συνοδευόμενος από γνωστούς λαϊκούς οργανοπαίχτες, όπως ο Γεώργιος Αβέρωφ, ο Μιχάλης Πούλλος, ο Δημήτρης Κατσαρής, ο Χριστόδουλος Πίπης, ο Νεόφυτος Ρούσος και άλλοι.
Γύρω στο 1985, άρχισε να δίνει συναυλίες παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου σε προσωπικό επίπεδο με συνεργάτες τους πιο πάνω. Παράλληλα, εμπνευσμένος από τον αείμνηστο Θ. Καλλίνικο, άρχισε το ερευνητικό του έργο, καταγράφοντας, στην αρχή σε ήχο και στη συνέχεια σε ήχο και εικόνα, από ηλικιωμένους σε όλη την ελεύθερη Κύπρο, τη μουσική παράδοση της Κύπρου, δημιουργώντας, βήμα με βήμα, ένα σημαντικό αρχείο.
Οι εμπειρίες και το υλικό από τη δραστηριότητα αυτή, τα προσωπικά του ακούσματα από αυθεντικούς ερμηνευτές, στην περιοχή όπου μεγάλωσε, καθώς και οι ερμηνείες παλαιότερων, καταξιωμένων, ερμηνευτών της παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου, είναι η δεξαμενή από την οποία αντλεί το ύφος και τον τρόπο των δικών του ερμηνειών.
Από το 1991 ηγείται της μουσικής παρέας «Μούσα», η οποία χρησιμοποιεί μόνο παραδοσιακά όργανα του τόπου και δίνει συναυλίες εντός και εκτός Κύπρου.
Έλαβε μέρος σε αρκετά ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Συμμετείχε επίσης σε πολλά φεστιβάλ παραδοσιακής μουσικής, καθώς και σε άλλες διεθνείς διοργανώσεις. Έκανε, επίσης, εισηγήσεις σε διάφορα συνέδρια, καθώς και εργαστήρια, στην Κύπρο και στο εξωτερικό.
Συνεργάστηκε και συνεργάζεται με πολλούς φοιτητές της μουσικολογίας και συναφών κλάδων στα πλαίσια διατριβών τους. Έχει κάνει επίσης διάφορες μελέτες για το παραδοσιακό τραγούδι της Κύπρου.
Τον Αύγουστο του 2017 τιμήθηκε από την I.G.F – World Folklore Union με το I.G.F GOLD STAR EX OSCAR για το συνολικό του έργο για την προώθηση των αξιών της παραδοσιακής λαογραφικής κουλτούρας σε διεθνές επίπεδο.
Δισκογραφία:
Προσωπικές Εκδόσεις:
- «Κυπραία Φωνή»- Παραδοσιακά τραγούδια της Κύπρου – 1991 (βινύλιο).
- «Των Γεννών τζ̆αι της Λαμπρής» – Κυπριακά και άλλα ελληνικά κάλαντα, θρησκευτικά τραγούδια της Κύπρου και ύμνοι – 1998 (ψηφιακός δίσκος).
- «Κυπραία Φωνή – Στ’ αγνάρκα των τζ̆αιρών» – 2002. (διπλός ψηφιακός δίσκος, συνοδευόμενος από βιβλίο σε 4 γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά).
- «Κυπραία Φωνή – Καλώς ήρταν οι ξένοι μας» – 2008 (διπλός ψηφιακός δίσκος, συνοδευόμενος από ένθετο στα ελληνικά και CD ROM στα αγγλικά, τούρκικα, γαλλικά και γερμανικά).
Φιλικές Συμμετοχές:
- Στες άκρες της ψυσ̆ής μου Μιχάλης Μόζορας 2001
- Το κατεχόμενο χωρκόν μας τζ̆αι η χαρά του γυρισμού Χρ. Λάρκου 2003
- Νοστά π’ αγαπηθήκαμεν Μικροί Εθελοντές 2006
- Παραλογές Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής, Δόμνα Σαμίου 2008
- Το πρώτο ’δω βασίλειο είχαν Θεοί το κτίσει Λάρκος Λάρκου 2011
- Στα μονοπάθκια της παράδοσης Κούρρη και Ξυλούρικου Γιαννής Ζαβρός 2011
- Είπα να κάμω την αρκήν Μουσικό σχήμα «Αντάμα» 2015
- Των Ακριτών και των αντρειωμένων Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής, Δόμνα Σαμίου 2015
- Αγκάθθιν Monsieur Doumani 2018
- Τα όνειρα του τεμπέλη δράκου Γιώργος Χατζ̆ηπιερής 2021
Εκδόσεις
Ποιητική συλλογή «Το χρώμαν της ανατολής τζ̆οιμάται μανιχόν του…» 2018
Θέατρο – Κινηματογράφος – Τηλεόραση
Η πρώτη εμφάνιση του Μιχάλη Ττερλικκά στο θέατρο ήταν το 1987, στο έργο του Γιώργου Νεοφύτου “Στης Κύπρου το Βασίλειο”, σε σκηνοθεσία Νίκου Σιαφκάλλη. Από τότε συνεργάστηκε κατά καιρούς με διάφορα θεατρικά σχήματα, (Θ.Ο.Κ, Θέατρο “Ένα”, “Σατυρικό θέατρο”, “A.C.T”), αποσπώντας ευνοϊκότατες κριτικές.
Συμμετείχε επίσης στο Three Islands Project το οποίο διοργάνωσε το “Kneehigh Theatre” (Κορνουάλη) σε συνεργασία με τον “Θ.Ο.Κ” (Κύπρος) και το “St. James Cavalier” (Μάλτα), σε θεατρικά εργαστήρια και παραστάσεις: Κύπρος (Μάιος 2003), Μάλτα (Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 2003), Κύπρος (Μάιος 2004) και Κορνουάλη (Ιούλιος – Αύγουστος 2005).
Έχει επίσης παίξει στις κινηματογραφικές ταινίες του Α. Πάντζη «Η Σφαγή του Κόκορα» και «Το Τάμα», στην ταινία μικρού μήκους των Θεόδωρου Νικολαΐδη και Άδωνη Φλωρίδη “Espresso”, καθώς και σε ένα ντοκυμαντέρ του Γιάννη Ιωάννου. Για το ρόλο του ποιητή – ψαρά, στην ταινία του Πανίκκου Χρυσάνθου «Ακάμας», ήταν υποψήφιος για το βραβείο 2ου αντρικού ρόλου στο 47ο Φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το 2006.
Έχει επίσης λάβει μέρος σε αρκετές τηλεοπτικές σειρές σε διάφορα κυπριακά τηλεοπτικά κανάλια.
Από το 2014 ασχολείται επίσης με τη συγγραφή σεναρίων για τηλεοπτικές σειρές εποχής, στην κυπριακή διάλεκτο, καθώς και θεατρικών κειμένων. Θεατρικά του έργα και διασκευές/μεταφράσεις έχουν ανεβεί από επαγγελματικούς θιάσους στην Κύπρο.
Διεθνείς Συμμετοχές
2017 Leposavić, Κόσσοβο: I.G.F – World Folklore Union.Απονομή I.G.F Gold Star Ex Oscar
2017 Ourense, Ισπανία: I.G.F Folklore Caravan. Διεθνές Φεστιβάλ.
2012 Αθήνα, Ελλάδα: Βραδιά παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου – Σπίτι της Κύπρου. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια της Κυπριακής Προεδρίας της Ε.Ε.
2012 Πρετόρια, Νότια Αφρική: Δεξίωση του Ύπατου Αρμοστή της Κύπρου, με την ευκαιρία των εορτασμών της επετείου της Κυπριακής Ανεξαρτησίας. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια της Κυπριακής Προεδρίας της Ε.Ε.
2012 Βαρσοβία, Πολωνία: Music Gardens Festival. Διοργανωτές: Υπ. Εξωτερικών, Π.Υ Υπ. Παιδείας, Music Gardens Festival. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια της Κυπριακής Προεδρίας της Ε.Ε.
2011 Χανιά Κρήτης, Ελλάδα: Διεθνές Συνέδριο για τον Λαϊκό Πολιτισμό της Κύπρου και της Κρήτης. Εισήγηση και συναυλία. Διοργανωτές: Π.Υ Υπ. Παιδείας και Ίδρυμα Καψωμένου.
2010 Granada, Ισπανία: Πανεπιστήμιο Granada. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια των εορτασμών για τα πενηντάχρονα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
2010 Cadiz, Ισπανία: Festival de Musica Espaniola de Cadiz. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια των εορτασμών για τα πενηντάχρονα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
2010 Αθήνα, Ελλάδα: ΘΕ.ΠΑ.Κ και Μ.Ι.Ε.Τ (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας).Θεατρική Παράσταση: «Το Άσμα του Γιοφυριού» και Ημερίδα: «Παραλογές».
2010 Κατάνια, Ιταλία: ΘΕ.ΠΑ.Κ και Πανεπιστημίου Κατάνιας.Θεατρική Παράσταση: «Το Άσμα του Γιοφυριού» και μουσική βραδιά.
2009 Γέργερη – Δήμος Ρούβα Κρήτης, Ελλάδα: Διήμερο Συμπόσιο «Αυλοί και Λαλητάδες»
Παρουσίαση εισήγησης: «Το Κυπριακόν Πιθκιαύλιν»
2009 Krems Stein, Αυστρία. Volkskulture Europa – House of Regions.«Συναυλία Παραδοσιακής Μουσικής της Κύπρου»
2009 Αθήνα, Ελλάδα: Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα. Παρουσίαση Δίσκου:«Κυπραία Φωνή – Καλώς Ήρταν οι Ξένοι μας»
2009 Λονδίνο, Μ. Βρετανία: Συναυλία «Κύπρος – Μ. Ασία – Αιγαίο» σε συνεργασία με το μουσικό σχήμα «Έπεα Πτερόεντα» στο Hellenic Centre. Διοργάνωση: Υπάτη Αρμοστεία της Κύπρου στο Λονδίνο.
2008 Τορίνο, Ιταλία: Διεθνής Γαστρονομική Συνάντηση “Salone del Gusto” και “Terra Madre”
Διοργάνωση: Διεθνής οργάνωση “Slow Food” και “Slow Food – Κύπρου”
2008 Γέργερη – Δήμος Ρούβα Κρήτης, Ελλάδα:Μουσικό Φεστιβάλ «Ποιμένες Αγραυλούντες»
2008 Ρώμη, Ιταλία: Όμιλος Κυπρίων Ιταλίας
Πολιτιστικές εκδηλώσεις για την Κύπρο
2007 Σαλέντο, Ιταλία: CANTI DI PASSIONE. Θρησκευτικά Τραγούδια των Παθών. Διοργάνωση: Ελληνόφωνες Κοινότητες του LECCE.
2006 Τύνιδα, Τυνησία: Διεθνές Φεστιβάλ “Musiqat 2006”. Διοργανωτές: Centre for Arab and Mediterranean Music και Scoop Organisation.
2005 Βρυξέλλες, Βέλγιο: Ευρωκοινοβούλιο, Ένωση Μακεδόνων Βελγίου, Ευρωπαϊκό Σχολείο.
2005 Κάσος, Ελλάδα: Πρόγραμμα: «Θράκη-Αιγαίο-Κύπρος».
2005 Κορνουάλη, Μ. Βρετανία: Three Islands Project – Συνεργασία. «Κneehigh Theatre» Κορνουάλης, ΘΟΚ – Κύπρου και «Saint James Cavalier» – Μάλτας.
2005 Λονδίνο, Μ. Βρετανία: Γιορτή του κρασιού. Διοργανωτής: Εφημερίδα «Παροικιακή».
2004 M.C. Vredenburg – Utrecht, Ολλανδία: Ίδρυμα Σφαίρα.
2004 Παρίσι, Γαλλία: Κυπριακή Παροικία, Εκδηλώσεις ένταξης της Κύπρου στην Ε.Ε.
2004 Παιανία, Ελλάδα:Πολιτιστικός Σύλ. Κυπρίων «Τα Μεσόγεια» και Δήμος Παιανίας.
2004 Melbourne–Sydney–Brisbane, Αυστραλία:Αποστολή Υπ. Εξωτερικών προς απόδημους.
2003 Birmingham, Αγγλία: Απόδημοι – Οργάνωση ΡΙΚ (Γραμμή 1088).
2003 Βερόνα, Ιταλία: Πολιτιστική παρουσίαση των 10 νέων μελών της Ε.Ε από την Ιταλική Προεδρία – Εκπροσώπηση της Κύπρου.
2003 Μάλτα:Three Islands Project–Συνεργασία.«Κneehigh Theatre» Κορνουάλης,ΘΟΚ–Κύπρου και «Saint James Cavalier»-Μάλτας.
2003 Ρέθυμνο Κρήτης, Ελλάδα: Φιλολογική Λογοτεχνική Διημερίδα.
2002 Νέα Υόρκη & Βοστόνη, Η.Π.Α: World Music Institute.
2001 Μύκονος, Ελλάδα:Πολιτιστικές Ανταλλαγές Κύπρου – Ελλάδας. Διοργάνωση: ΡΙΚ.
2001 Μόσχα, Ρωσία: Πολιτιστικές Ανταλλαγές Κύπρου – Ρωσίας.
1998 Μούνστερ, Γερμανία:Πανεπιστημιακό Κέντρο Κυπριακών Διεπιστημονικών Σπουδών.
1998 Αθήνα, Ελλάδα: Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα.Παρουσίαση Δίσκου: «Των Γεννών τζαι της Λαμπρής»
1997 Martigues, Γαλλία: Festival de Martigues.
1996 Μανίλλα, Φιλιππίνες:Δ.Ι.Θ – GICOS (Global Indigenous Culture Olympics and Summit).
1995 Αθήνα, Ελλάδα: Ηρώδειο, Πολιτιστικές Ανταλλαγές Κύπρου – Ελλάδας.
1994 Ντόρτμουντ, Γερμανία: Πολιτιστικές Ανταλλαγές Κύπρου – Γερμανίας.
1993 Κάιρο, Αίγυπτος. Πολιτιστικές Ανταλλαγές Κύπρου – Αιγύπτου
1992 Portugalete, Ισπανία: Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ
1992 Γαλλία: Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ Πυρηναίων
1992 Αθήνα, Ελλάδα: Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα.Παρουσίαση Δίσκου: «Κυπραία Φωνή»
1990 Πεκίνο & Χουχεχότ, Κίνα: Πολιτιστικές Ανταλλαγές Κύπρου – Κίνας
1990 Billingham & Lancaster, Μ. Βρετανία: Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ.
1989 Τορόντο & Μοντρεάλ, Καναδάς:Αποστολή Υπ. Εξωτερικών για τους απόδημους.
1988 Νέα Υόρκη, Η.Π.Α: Αποστολή Υπ. Εξωτερικών για τους απόδημους.
1988 Βόρεια Καρολίνα, H.Π.Α: Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ.
1986 Dijon, Γαλλία: Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ.
1984 Λευκάδα, Ελλάδα: Διεθνές Φολκλορικό Φεστιβάλ.
“ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ”
Γνωρίζετε την ετυμολογία του επιθέτου σας; Γιατί ξεκινά με δύο “τ”;;;
Το «ττερλίκκιν» έχει Τούρκικη προέλευση. Έχει δε δυο σημασίες.
α) Ξύλινο τσόκαρο, ή υφασμάτινη παντόφλα.
β) Υφασμάτινο περιτύλιγμα της κεφαλής σαν ταινία που φοριέται περιφερειακά στο ύψος του μετώπου για να εμποδίζει τον ιδρώτα να τρέχει στα μάτια.
Συνεπώς κάποιος που φορούσε ή κατασκεύαζε τα πιο πάνω είδη ένδυσης πιθανόν να λεγόταν «ττερλικκάς».
Στη περίπτωση του δικού μου επιθέτου νομίζω ότι έχει άλλη προέλευση. Τον θεριακλή στην Κύπρο τον λέμε «ττερλακκή». Ο παππούς μου ήταν «ττερλακκής» του κρασιού. Πιθανόν λοιπόν το «Ττερλικκάς» να είναι παράφραση του «ττερλακκής».
Υπάρχει όμως και δεύτερη εκδοχή.
Όπως και στην Ελλάδα οι κάτοικοι διαφόρων πόλεων και χωριών έχουν κάποια επίθετα με σατυρική διάθεση (https://www.youtube.com/watch?v=iEc32s_8K8s) έτσι συμβαίνει και στην Κύπρο. Λέγετε λοιπόν ότι τους κατοίκους του χωριού «Λάρνακας της Λαπήθου» από όπου καταγόταν ο παππούς μου, στα γύρω χωριά τους έλεγαν «Ττερλικκάδες». Αυτά σχετικά με την ετυμολογία του επιθέτου μου.
Τώρα όσον αφορά την γραφή, Γιατί ξεκινά με δύο “τ”;;; υπάρχουν διάφορες απαντήσεις.
α) Η γραφή ακολουθεί την φωνητική απόδοση της λέξης. Αφού λοιπόν προφέρεται με διπλό, τονισμένο «τ» αν γραφόταν με ένα «τ» δεν θα αποδιδόταν σωστά από τον αναγνώστη.
β) Αφού πρόκειται για επίθετο, και όχι λέξη της ελληνικής γλώσσας δεν ακολουθεί τον κανόνα ότι «καμιά ελληνική λέξη δεν ξεκινά από διπλό σύμφωνο»
γ) Η Κυπριακή διάλεκτος έχει τες ιδιαιτερότητες της, στην προφορά, τη γραφή, το συντακτικό και τη γραμματική. Μια από αυτές είναι και τα διπλά σύμφωνα, τα οποία αφού προφέρονται, γράφονται κιόλας, και το ανάποδο, ενώ στη σημερινή ελληνική κοινή έχουν καταργηθεί πολλά.
Κατάγεστε από το – κατεχόμενο σήμερα – χωριό Καπούτι της περιοχής Μόρφου όπου ζήσατε μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974.Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για τα παιδικά σας χρόνια, για το χωριό σας και για το πώς βιώσατε την τουρκική εισβολή.
Το χωριό μου, τότε (δεκαετία του ’60), όπως και τα πλείστα χωριά της Κύπρου ήταν γεωργοκτηνοτροφικό.
Φώτο: Κοινοτικό συμβούλιο Καπουτίου
Λεφτά πολλά δεν υπήρχαν, είμαστε όμως αυτάρκεις, αφού τα πιο πολλά προϊόντα τα παρήγαμε. Για να σας δώσω να καταλάβετε, όταν μας έστελνε η μάνα μας στον μπακάλη, ήταν για να αγοράσουμε, σπίρτα, πετρέλαιο, σαπούνι και κάποτε καμιά κονσέρβα. Μεγαλώναμε στα χωράφια, όπου βοηθούσαμε τους γονείς μας, και στη γειτονιά παίζοντας με τους φίλους μας. Από το 1960 που θυμάμαι, μέχρι το 1974 η εξέλιξη και οι αλλαγές γινόντουσαν με γοργό ρυθμό. Μπήκαν στη ζωή μας σιγά – σιγά οι μηχανές, τα αυτοκίνητα, κ.λπ.
Η Τουρκική εισβολή του 1974 με βρήκε να υπηρετώ ως κληρωτός ατιώτης. Η εισβολή, η κατοχή του χωριού μου, ο πόλεμος, η προσφυγιά ήταν μια φρικτή εμπειρία που δεν εύχομαι ούτε και στον χειρότερο μου εχθρό να τη βιώσει. Δεν θέλω καν να τα θυμάμαι. Υπηρέτησα, λόγω της έκτακτης ανάγκης, 3 χρόνια στην Εθνική Φρουρά. Μπήκα στο στρατό παιδί, και βγήκα ανδρωμένος πρόωρα.
Στο σπίτι σας ακούγατε παραδοσιακή μουσική;
Οι γονείς μου ήταν φιλόμουσοι. Ο πατέρας μου ήταν από τους πρώτους στο χωριό που αγόρασε ραδιόφωνο και γραμμόφωνο, που τότε είχαν μόνο να καφενεία. Έτσι ακούγαμε αρκετή μουσική, όλων των ειδών. Δεν ξεχωρίζαμε τη μουσική σε παραδοσιακή και άλλη, αφού τότε για τον απλό κόσμο ο όρος «παραδοσιακή μουσική» δεν υπήρχε. Εξ’ άλλου δεν υπήρχαν τότε αρκετές ηχογραφήσεις δημοτικής μουσικής. Στο σπίτι μου δεν υπήρχε κάποια ιδιαίτερη προτίμηση στην παραδοσιακή μουσική. Στα οικογενειακά γλέντια τραγουδούσαμε ό,τι ξέραμε, χωρίς διάκριση.
Είχε και κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς σας ασχοληθεί παλαιότερα με το τραγούδι;
Οι γονείς μου ήταν και οι δύο καλλίφωνοι. Τραγουδούσαν και οι δύο. Ο πατέρας μου στην οικοδομή, και στα γλέντια με φίλους και η μητέρα μου στη ραπτομηχανή, στις δουλειές του σπιτιού και στα χωράφια. Κανένας όμως από την οικογένεια μας δεν ασχολήθηκε με το τραγούδι.
Πώς και πότε αρχίσατε να ασχολείστε με το τραγούδι;
Όπως ανάφερα προηγουμένως, μεγαλώσαμε στα χωράφια. Τα ακούσματα μου ήταν οι βοσκοί και οι γεωργοί, με το πυθκιαύλι και το τραγούδι τους, καθώς και οι γλεντζέδες στα καφενεία, αφού απέναντι από το σπίτι μου υπήρχαν δύο καφενεία/ταβέρνες. Επίσης τα τραγούδια στα οικογενειακά γλέντια και στους γάμους.
Φαίνεται ότι το χάρισμα της φωνής το έφερα με τη γέννηση μου και το ένοιωθα. Από τότε που άρχισα να μιλώ, νομίζω πως άρχισα κιόλας να τραγουδώ. Από ότι μαρτυρούν συγγενείς μου, μα και απ’ ότι θυμάμαι, τραγουδούσα ολόκληρα τραγούδια πριν ακόμα πάω στο δημοτικό σχολείο. Τραγουδούσα τα πάντα. Ό,τι άκουα, το ρουφούσα και το τραγουδούσα στη συνέχεια με μεγάλη ευκολία. Στα χωράφια, στο σχολείο, στο σπίτι, στο δρόμο, παντού. Μονάχα όταν κοιμόμουνα σιωπούσα. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τη μητέρα μου που κάποτε μου έλεγε, «κανεί γιε μου. Τραουδάς πολλά όμορφα! Μα πνάσε νάκκον τζαι πάλε» (φτάνει γιε μου. Τραγουδάς πολύ όμορφα! Μα ξεκουράσου λίγο και συνεχίζεις πάλι).
Συνέχισα λοιπόν να τραγουδώ ακαπέλα για πολλά χρόνια, τα πάντα. Στο δημοτικό, στο γυμνάσιο, στον στρατό, στα φοιτητικά χρόνια στην Αθήνα, (1976 -1980). Τραγούδησα για πρώτη φορά με συνοδεία μουσικής γύρω στο 1978 σε ηχογράφηση Κυπριακών Τσιαττισμάτων με τον αείμνηστο ποιητάρη, Αντρέα Μαππούρα. Το 1983 εντάχθηκα στον Προσφυγικό Λαογραφικό “Οι Αδούλωτοι” – Σιακαλλή (βλέπε βιογραφικό).
Είχατε κάποιον παλιό τραγουδιστή ως πρότυπο;
Όταν ήμουνα ακόμα περίπου 10 χρονών, είχε κάνει τις πρώτες ηχογραφήσεις στο ΡΙΚ ο αείμνηστος Θεόδουλος Καλλίνικος (Άρχοντας Πρωτοψάλτης της εκκλησίας της Κύπρου, ερευνητής και ερμηνευτής της Παραδοσιακής Μουσικής της Κύπρου) και τις μετέδιδε το ραδιόφωνο συνήθως κάθε Κυριακή, μετά τη μετάδοση της Θείας Λειτουργίας. Τις άκουγα ανελλιπώς και θαύμαζα τη μελωδικότητα της φωνής του μα και τα ίδια τα τραγούδια, στα οποία είχα ιδιαίτερη αδυναμία. Την κατάληξη μου στη παραδοσιακή μουσική πιστεύω ότι την οδήγησε καθοριστικά ο Θεόδουλος Καλλίνικος τον οποίο είχα ως πρότυπο χωρίς να τον γνωρίζω.
Πατήστε πάνω στο σύνδεσμο για να ακούσετε τον Θεόδουλο Καλλίνικο: Θεόδουλος Καλλίνικος: Εγέρασα μωρέ παιδιά
Ποιο είναι το αγαπημένο σας τραγούδι και γιατί;
Αυτή είναι μια συνηθισμένη ερώτηση, αλλά είναι και συνηθισμένη η απάντηση. Δεν φαντάζομαι να υπάρχουν πολλοί τραγουδιστές που επιλέγουν ένα τραγούδι ως το αγαπημένο του. Θα σας απαντήσω όμως ικανοποιώντας κάπως την ερώτηση. Προτιμώ τα αργά, μελωδικά τραγούδια. Αναφέρω μερικά: Η Λυερή τζ’ ο Χάρος, Φωνή Παφίτιτζη, Φωνή Καταραμένη, Φωνή των σατσιών, Μανές, Πού ’σουν μελαχρινούλλα μου, κ.λπ.
Τι κάνει διαχρονικό ένα τραγούδι;
Ένα τραγούδι για να είναι διαχρονικό πρέπει να εκφράζει διαχρονικούς προβληματισμούς, διαχρονικά συναισθήματα, διαχρονικά προβλήματα. Αυτό όμως που δρα καθοριστικά είναι η αλήθεια της ερμηνείας του καλλιτέχνη που δεν ξεθωριάζει με τον χρόνο.
Με ποιο τραγούδι-χορό πιστεύετε ότι ξεσηκώνονται περισσότερο οι Κύπριοι στα γλέντια;
Παλαιότερα οι κύπριοι ήταν πιο εσωστρεφείς. Η διασκέδαση δεν ταυτιζόταν με τον μαζικό χορό και τη φασαρία. Απολάμβαναν σιωπηρά και χαίρονταν από μέσα. Χόρευαν με πάθος αλλά όχι με περιττές κινήσεις και χαβαλέ. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει και οι κύπριοι διασκεδάζουν (χορευτικά) με συρτούς, καλαματιανούς και τσιφτετέλια. Εγώ προσωπικά εξακολουθώ να μην έχω ως κριτήριο κατά πόσο ο κόσμος περνά καλά σε μια συναυλία, από το πόσο χόρεψαν. Νοιώθω την ικανοποίηση στα πρόσωπα τους ακόμα και όταν απολαμβάνουν σιωπηλοί τα τραγούδια και βιώνουν αυτά που περιγράφουν. Χαρά, μαράζι, θαυμασμό, πεθυμιά, νοσταλγία, έρωτα…
Πείτε μας μια αστεία στιγμή που σας συνέβη ενώ τραγουδούσατε.
Πολύ παλιά είμαστε καλεσμένοι να τραγουδήσουμε σε κάποιο γάμο, έξω από τα συνηθισμένα. Το ζευγάρι θα δεχόταν συγχαρητήρια στο προαύλιο της εκκλησίας και μας ζήτησαν να παίζουμε μουσική και τραγούδια σε κάποια άκρη όσο θα διαρκούσε αυτό. Σε κάποια στιγμή τραγούδησα κάποιο πασίγνωστο δίστιχο.
Εφίλησα την τζ’ έμεινεν δέκα λεπτά φυρμένη.
Είντα ’ξερα ο φουκκαράς
πως ήταν πρώτη της βολά τζεν ήταν μαθημενη.
(Την φίλησα έμεινε λιπόθυμη για δέκα λεπτά.
Πού νά ’ξερα ο φουκαράς
πως ήταν πρώτη της φορά και δεν ήταν συνηθισμένη.)
Δυο τρία μέτρα πιο πέρα κάθονταν σε ένα παγκάκι δυο γριούλες. Μόλις τελείωσα το δίστιχο μου κάνει νόημα η μία να πάω κοντά της. Πηγαίνω λοιπόν και μου λέει χαμηλόφωνα: «Εν’ αλήθκεια σου γιε μου. Τζ’ εγιώ έτσι έπαθα την πρώτην βολάν»
Είστε µια γνήσια παραδοσιακή φωνή. Πόσο κοντά νομίζετε πως είστε στα ακούσματα των εφήβων , και με ποιους τρόπους νομίζετε ότι μπορούμε να προσεγγίσουμε τα παιδιά ώστε να εντρυφήσουν από μικρή ηλικία στο γνήσιο κυπριακό τραγούδι.
Κάποιοι πιστεύουν ότι θα πρέπει να προσαρμόσουμε την παραδοσιακή μας μουσική στα σημερινά ακούσματα των νέων για να τους πλησιάσουμε. Με λίγα λόγια να αλλάξουμε τους ρυθμούς, τες ενορχηστρώσεις τες ταχύτητες, τη γλώσσα, κ.λπ. Εγώ χαρακτηριστικά απαντώ με το εξής: Αν για να αρέσω και να αγαπηθώ από κάποια κοπέλα κάνω πλαστικές και αλλάξω τελείως το πρόσωπο και το σώμα μου, έστω και αν τα καταφέρω να αγαπηθώ, τι θα κερδίσω; Ποιος αγαπήθηκε; Εγώ ή ένα άλλο πλαστό άτομο;
Πιστεύω λοιπόν ότι, αυτό που χρειάζεται είναι να λύσουμε το πρόβλημα της χαμηλής αυτοεκτίμησης που πάσχουμε σαν λαός που οδηγεί, όχι μόνο τους νέους αλλά και όλους μας στην ξενομανία. Αν λοιπόν πιστέψουμε στον τόπο μας, και στον τοπικό μας πολιτισμό, η μουσική μας είναι τόσο πλούσια σε ρυθμούς και μελωδίες, που αν την δώσουμε με αγάπη και αλήθεια στους νέους, είμαι σίγουρος ότι θα την αγαπήσουν και θα γίνουν και οι ίδιοι μέρος της συνέχισης της.
Τί συμβουλές θα δίνατε στους νέους που θέλουν να ασχοληθούν με το παραδοσιακό τραγούδι;
Τις συμβουλές δεν τις συνηθίζω. Τη γνώμη μου όμως να την πω. Γνωρίστε φίλοι μου πρώτα καλά τον τόπο μας και τους ανθρώπους τους. Μάθετε την ιστορία και τις παραδόσεις μας. Ακούστε από τους λίγους ηλικιωμένους που έχουν απομείνει, τα τραγούδια και τες ιστορίες τους. Ακούστε πολλή, μα πολλή παραδοσιακή μουσική της Κύπρου από αρχεία και καταξιωμένους ερμηνευτές. Τραγουδήστε και συνεχίστε την παράδοση μας βάζοντας τη δική σας σφραγίδα. Προς Θεού, όμως, κρατήστε ευλαβικά το τοπικό μουσικό ύφος. Μην αντιγράψετε οποιοδήποτε άλλο ύφος. Γιατί αυτή είναι η ομορφιά του πολιτισμού μας. Τα τοπικά χρώματα.
Η Ελληνική Δημοτική Μουσική και η γλώσσα είναι ένα ψηφιδωτό με πολύχρωμες ψηφίδες τοποθετημένες με τέχνη ούτως ώστε να αποτελούν ένα πανέμορφο έργο τέχνης. Είναι οι ψηφίδες της Στερεάς Ελλάδας, της Πελοποννήσου, της Μακεδονίας, της Θράκης, της Μ. Ασίας, της Προποντίδας, της Κρήτης, της Κύπρου, των νησιών του Αιγαίου και όλων των άλλων περιοχών του ελληνισμού, η κάθε μια με το δικό της ξεχωριστό χρώμα. Αν όλες αυτές τις ψηφίδες τις κάνουμε γαλάζιες, τι θα έχουμε; Μια γαλάζια πλάκα! Σας αρέσει;
Κλείνοντας θα θέλαμε να μας πείτε τι είναι για σας η μουσική και τι η Κύπρος;
Η μουσική για μένα είναι ο αγαπημένος μου τρόπος έκφρασης, από τότε που γεννήθηκα μέχρι σήμερα.
Η Κύπρος είναι η πατρίδα μου. Ο τόπος μου, και τον αγαπώ αφάνταστα. Όπως κάθε άνθρωπος τον δικό του τόπο, φαντάζομαι. Μου αρέσει να χαίρομαι τες ομορφιές της, ακόμα και τα πιο ευτελή πράγματα. Τις πέτρες, τα αγκάθια, και τις κακοτοπιές. Δυστυχώς όμως η κατοχή της μισής μου πατρίδας και του χωριού μου από την Τουρκία είναι μια ανοικτή πληγή που αιμορραγεί συνεχώς. Και πονάει πιο πολύ όσο σκέφτομαι ότι εμείς δεν είμαστε άμοιροι ευθυνών για το μεγάλο κακό που μας βρήκε.
Είναι όμως ακόμα κάτι που με πληγώνει από τον τόπο μου. Αλλάζουν συνεχώς και ραγδαία οι ανθρώποι. Χάνονται οι παλιές αξίες, και δεν ξέρω μέχρι που θα φτάσουμε.
Η ΟΜΑΔΑ ΤΟΥ BLOG
TOY 2ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΧΡΥΣΟΥΠΟΛΗΣ