Περίγραμμα της νήσου σε χάλκινο χρώμα, κάτω από το οποίο υπάρχουν δύο κλάδοι ελιάς σε χρωμα βαθύ πράσινο, σε λευκό φόντο.
Ιστορικά
Πριν εισαχθεί η σημαία της Κύπρου, στο νησί χρησιμοποιούνταν οι σημαίες της Ελλάδας. Η σύγχρονη σημαία δημιουργήθηκε έπειτα από διαγωνισμό, το 1960. Με βάση το Σύνταγμα, στη σημαία δεν πρέπει να υπάρχει το γαλάζιο και το κόκκινο χρώμα, τα οποία είναι τα χρώματα των σημαιών της Ελλάδας και της Τουρκίας. Για τον ίδιο λόγο, για να εξασφαλιστεί η «ουδετερότητα», έπρεπε να μην περιληφθεί στη σημαία ο ισόκερος σταυρός, σύμβολο αρχαιοελληνικό, και η ημισέληνος με το αστέρι, σύνθετο σύμβολο της Τουρκίας.
Στη σημαία προβάλλεται η Κύπρος με πορτοκαλί χρώμα σε άσπρο φόντο. Κάτω από την Κύπρο δύο πράσινα κλαδιά ελιάς, ενωμένα στις άκρες που συμβολίζουν την ειρήνη μεταξύ όλων των Κυπρίων. Το χρώμα της Κύπρου στη σημαία συμβολίζει τον άλλοτε άφθονο χαλκό που υπήρχε στο νησί. Ακόμη το λευκό φόντο συμβολίζει την ειρήνη και την ελευθερία.
Το σχέδιο που κέρδισε στο διαγωνισμό ήταν του Τουρκοκύπριου ζωγράφου Ισμέτ Γκιουνέι και επιλέχθηκε από τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας, Μακάριο Γ΄ και τον αντιπρόεδρο Φαζίλ Κιουτσούκ (Fazil Küçük).
Χρήση σημαίας
Με βάση το Σύνταγμα της Κύπρου, η σημαία θα πρέπει να υψώνεται από κρατικούς οργανισμούς, δημόσια ιδρύματα και από τους πολίτες της χώρας. Τα κρατικά ιδρύματα, οι δημόσιες υπηρεσίες και οι οργανισμοί μπορούν να υψώνουν τη σημαία της Κύπρου. Οι ιδιώτες δύνανται να υψώνουν τη σημαία της Κύπρου.
Εκδοχές της σημαίας
Εκδοχές της σημαίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, από την καθιέρωσή της το 1960 έως και σήμερα.
Έως 20/08/1960
1960–2006
2006–σήμερα
Προτεινόμενη σημαία ενιαίας Κύπρου
Με βάση το σχέδιο του Κόφι Ανάν, το οποίο και απορρίφθηκε για την επίλυση του Κυπριακού, μια νέα κρατική σημαία θα είχε υιοθετηθεί από τη συνομοσπονδία. Σε αντίθεση με τη σημερινή επίσημη σημαία, σε αυτήν τη σημαία υπάρχουν τόσο τα χρώματα των σημαιών της Ελλάδας (μπλε) όσο και της Τουρκίας (κόκκινο), όπως επίσης και μια μεσαία ευρύτερη λωρίδα στο χρώμα του χαλκού της Κύπρου.
Άλλες σημαίες
Υπό προϋποθέσεις, μπορούν να αναρτηθούν οι σημαίες της Ελλάδας και της Τουρκίας εντός της επικράτειας της Κυπριακής Δημοκρατίας, σύμφωνα με το σύνταγμα.[2]
Η σημαία της Ελλάδας (1822–1970)
Η σημαία της Ελλάδας (1970–1975)
Η σημαία της Ελλάδας (1975–1978)
Η σημαία της Ελλάδας (1978–σήμερα)
Η σημαία της Τουρκίας
Παλαιότερες σημαίες
Στη νήσο φέρονταν η σημαία του Βασιλείου της Κύπρου κατά το 15ο αιώνα. Η βρετανική αποικιακή σημαία χρησιμοποιήθηκε το διάστημα 1881–1922 και 1922–1960.
Σημαία Βασιλείου της Κύπρου (15ος αιώνας)
1η σημαία Βρετανικής Κύπρου (1881–1922)
2η σημαία Βρετανικής Κύπρου (1922–1960)
ΠΗΓΗ: Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πώς οι Βρετανοί “νοίκιασαν” το νησί από τους Οθωμανούς και το μετέτρεψαν σε αποικία τους.
Μια μεγάλη έρευνα για τις δοκιμασίες του ελληνισμού της μεγαλονήσου. Η Κύπρος υπήρξε πάντοτε αναπόσπαστο κομμάτι του ελληνισμού. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης του 1821 και παρά τις τεράστιες δυσκολίες μετακίνησης, δεκάδες Κύπριοι ταξίδεψαν στην Ελλάδα και συμμετείχαν στον απελευθερωτικό αγώνα. Σκοπός πάντα ήταν και η απελευθέρωση του νησιού και η ενσωμάτωσή του στον εθνικό κορμό.
Ιστορικοί και ερευνητές εξιστορούν πώς η Κύπρος το 1878 που ανήκε στην Οθωμανική αυτοκρατορία, νοικιάστηκε από τη Μεγάλη Βρετανία, καθώς η στρατηγική σημασία του νησιού ήταν τεράστια και έτσι οι Βρετανοί έλεγχαν τις αποικίες τους στη δυτική Ασία, αλλά και στη Μέση Ανατολή. Σύντομα η ενοικίαση έγινε μόνιμη κατοχή και το νησί μετατράπηκε σε αποικία.
Ο Κυπριακός λαός καλωσόρισε αρχικά τη βρετανική αποικιοκρατία, καθώς πίστευε ότι η διοίκηση των Άγγλων θα είχε μικρή διάρκεια και η Ένωση με τη μητροπολιτική Ελλάδα θα ήταν θέμα λίγων χρόνων.
Όταν οι Άγγλοι απέκτησαν πλήρη έλεγχο στην Αίγυπτο, η Κύπρος έχασε τη στρατηγική της σημασία. Πλέον, το νησί δεν μπορούσε να προσφέρει τίποτα στους Άγγλους, που το χαρακτήριζαν «λευκό ελέφαντα». Έτσι, το 1915, η Αγγλία πρότεινε την παραχώρηση της Κύπρου στην Ελλάδα, με αντάλλαγμα η δεύτερη να συμμετάσχει στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Την περίοδο εκείνη είχε ξεσπάσει ο εθνικός διχασμός και ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε οδηγηθεί σε παραίτηση από την πρωθυπουργία. Τότε η νέα κυβέρνηση του Ζαΐμη που επηρεαζόταν από τον βασιλιά Κωνσταντίνο απέρριψε την πρόταση. Ιστορικοί εξηγούν τη μεγάλη χαμένη ευκαιρία για τον Κυπριακό Ελληνισμό. Ήταν η πρώτη και η τελευταία φορά που η Αγγλία θα προσέφερε την Κύπρο στην Ελλάδα. Παρά την αρχική απογοήτευση, οι Κύπριοι, ως γνήσιοι πατριώτες συμμετείχαν σε όλους του απελευθερωτικούς αγώνες της Ελλάδας. Ειδικότερα, κατά τους Βαλκανικούς πολέμους, πλήρωσαν βαρύ φόρο αίματος. Η θυσία του δημάρχου Λεμεσού, Χριστόδουλου Σώζου, εξέφρασε έμπρακτα το αίσθημα των Κυπρίων να ενωθούν με την Ελλάδα. Ο Χριστόδουλος Σώζος ταξίδεψε κρυφά από την Κύπρο και έχασε τη ζωή του, πολεμώντας στο μέτωπο της Ηπείρου.
2. Η πρώτη εξέγερση
To 1930 ο μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς, με αφορμή την εξοντωτική φορολογία που επέβαλε ο Κυβερνήτης Ρόναλντ Στρος, ηγήθηκε μιας μεγάλης εξέγερσης κατά της βρετανικής αποικιοκρατίας.
Η εξέγερση που έμεινε γνωστή ως «Οκτωβριανά», άλλαξε για πάντα τις σχέσεις των Κυπριών με τη Βρετανία. Μετά από ημέρες ταραχών, επεισοδίων και νεκρούς Κυπρίους, η Αγγλία κατέστειλε την εξέγερση. Στην Κύπρο ξεκίνησε μια νέα περίοδος, γνωστή ως Παλμεροκρατία.
Οι Άγγλοι προσπάθησαν να καταστείλουν την εθνική συνείδηση και το θρησκευτικό αίσθημα των Κυπρίων. Στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ υποσχέθηκε στους Κυπρίους την Ένωση με την Ελλάδα, αν πολεμούσαν στο πλευρό τους.
Έτσι, εκατοντάδες Κύπριοι κατατάχθηκαν στο κυπριακό Σώμα του Βρετανικού στρατού και πολέμησαν σε όλα τα μέτωπα. Ακόμη και στη Δουνκέρκη.
3. Ο Τσώρτσιλ αθετεί την υπόσχεσή του
Το 1950 διενεργήθηκε το μεγάλο ενωτικό δημοψήφισμα. Το 96% υπέγραψε υπέρ της Ένωσης με την Ελλάδα, όμως για ακόμη μια φορά η Κυβέρνηση της Αθήνας δεν ήταν σε θέση να πιέσει την Αγγλία για το Κυπριακό. Ο ένοπλος αγώνας ήταν πλέον μονόδρομος. Την ίδια χρονιά εκλέγεται ο 37χρονος τότε Μιχαήλ Μούσκος, ως νέος Αρχιεπίσκοπος της Κύπρου. Ο Μακάριος Γ΄ υποσχέθηκε στον Κυπριακό λαό την Ένωση με την Ελλάδα.
Το 1953, σε ένα ταξίδι στην Αθήνα στον σπίτι του καθηγητή θεολογίας, Γεράσιμου Κονιδάρη, ο Μακάριος και 11 ακόμη προσωπικότητες υπέγραψαν τον «Όρκο των 12», τον όρκο για την έναρξη του Ένοπλου Αγώνα.
4. Η έναρξη της ένοπλης εξέγερσης των Κυπρίων εναντίον των Άγγλων.
Οι επιθέσεις και τα σαμποτάζ της ΕΟΚΑ. Γιατί οι Άγγλοι τους υποτίμησαν.
Η 1η Απριλίου 1955, είναι η μέρα που ξεκίνησε ο αγώνας των Κυπρίων εναντίον της βρετανικής αποικιοκρατίας με σκοπό την Ένωση με την Ελλάδα.
Δεκάδες εκρήξεις σημειώθηκαν στις κυριότερες πόλεις της Κύπρου, εναντίον κυβερνητικών κτιρίων και σπίτια βρετανών αξιωματικών. Ήταν το μήνυμα της εξέγερσης.
Το κλίμα ενθουσιασμού είναι διάχυτο σε όλη την Κύπρο. Στο νησί που οι Βρετανοί θεωρούσαν αδύνατον να εξεγερθεί εναντίον τους.
Αντίθετα με τον ενθουσιασμό στον ελλαδικό χώρο, ο έλληνας Πρόξενος στην Κύπρο, Άγγελος Βλάχος, χαρακτήρισε την 1η Απριλίου “αποφράδα ημέρα” και μετέφερε στην κυβέρνηση της Αθήνας, λανθασμένες εκτιμήσεις για μικρή συμμετοχή στον αγώνα.
Η Αγγλία, δεν φάνηκε να ανησυχεί ιδιαίτερα για την έναρξη του ένοπλου αγώνα. Πίστευε ότι ο κυπριακός λαός, επειδή δεν ήταν εμπειροπόλεμος, δεν θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα και εκτίμησαν ότι οι εκρήξεις της 1ης Απριλίου ήταν ενέργειες κομμουνιστών. Στην πραγματικότητα το κομμουνιστικό κόμμα στην Κύπρο δε συμμετείχε στην ΕΟΚΑ.
Ένα από τα πιο σκληρά μέτρα που αντιμετώπισε ο κυπριακός λαός, ήταν η απαγόρευση της κυκλοφορίας και ο κάτοικόν περιορισμός.
Οι Βρετανοί απέκλειαν ολόκληρα χωριά, εισέβαλλαν σε σπίτια και ξυλοκοπούσαν τους κατοίκους, για να αποκαλύψουν ονόματα αγωνιστών.
Στις 15 Δεκεμβρίου 1955, έπειτα από αποτυχημένη ενέδρα, έπεσε νεκρός ο πρώτος αντάρτης της ΕΟΚΑ. Ο 23χρονος Χαράλαμπος Μούσκος, ανιψιός του Αρχιεπισκόπου Μακάριου, που οι Άγγλοι εκτέλεσαν εν ψυχρώ. Η κηδεία μετατράπηκε σε παλλαϊκή διαμαρτυρία κατά τις αποικιοκρατίας.
Ο Χάρντινγκ έκτοτε απαγόρεψε τις νεκρώσιμες ακολουθίες και διέταξε την ταφή των αγωνιστών στα αποκαλούμενα “Φυλακισμένα Μνήματα”.
5. Η Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο
Η Τουρκική εισβολή στην Κύπρο με την κωδική ονομασία “Αττίλας” ξεκίνησε την αυγή της 20ης Ιουλίου 1974, με αποβατικές και αεροπορικές επιχειρήσεις. Συμμετείχαν συνολικά γύρω στους 40.000 άνδρες υπό τη διοίκηση του αντιστρατήγου Νουρετίν Ερσίν. Η ελληνική πλευρά πιάστηκε στον ύπνο και η αντίδρασή της εκδηλώθηκε με μεγάλη καθυστέρηση. Η Τουρκία υποστήριξε ότι δεν επρόκειτο για εισβολή, αλλά για “ειρηνική επέμβαση”, με σκοπό την επαναφορά της συνταγματικής τάξης στην Κύπρο, που είχε καταλυθεί από το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου (15 Ιουλίου 1974).
Τα τουρκικά αποβατικά σκάφη άρχισαν να αποβιβάζουν δυνάμεις ανενόχλητα στην περιοχή Πέντε Μίλι, οκτώ χιλιόμετρα δυτικά της Κερύνειας, λίγο μετά τις 5 το πρωί της 20ης Ιουλίου. Σχεδόν ταυτόχρονα, σμήνη τουρκικών αεροπλάνων άρχισαν τις επιθέσεις, συνεχώς και κατά κύματα κατά της ευρύτερης περιοχής της Κερύνειας και της Λευκωσίας, ενώ άλλα αεροσκάφη και ελικόπτερα επιχειρούσαν ρίψεις αλεξιπτωτιστών σε επίκαιρα σημεία. Οι κάτοικοι βρέθηκαν στο έλεος των εισβολέων. Άοπλοι πολίτες δολοφονήθηκαν, γυναίκες βιάστηκαν και αιχμάλωτοι στρατιώτες εκτελέστηκαν.
Η αντίδραση της ελληνικής πλευράς ήταν ανεξήγητα αργοπορημένη. Παρ’ ότι το ελληνικό Πεντάγωνο γνώριζε τις κινήσεις των Τούρκων, θεωρούσε ότι μπλοφάρουν. Μόλις στις 8:40 το πρωί δόθηκε επισήμως από την Αθήνα η εντολή εφαρμογής των πολεμικών σχεδίων, ενώ το ελληνικό ραδιόφωνο (το ΕΙΡΤ εν προκειμένω), μετέδωσε την είδηση γύρω στις 11 το πρωί. Η καθυστερημένη κινητοποίηση έδωσε τη δυνατότητα στους Τούρκους εισβολείς να παγιώσουν τις θέσεις τους και να δημιουργήσουν προγεφύρωμα από το Πέντε Μίλι της Κερύνειας προς τον Άγιο Ιλαρίωνα, έχοντας ως αντικειμενικό στόχο τη σύνδεσή του με τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας.
6. Τούρκοι αλεξιπτωτιστές
Οι μονάδες της Εθνικής Φρουράς και της ΕΛΔΥΚ, όταν κινητοποιήθηκαν άρχισαν να πολεμούν με ηρωική αυτοθυσία, χωρίς μάλιστα να διαθέτουν αεροπορική κάλυψη και σύγχρονο οπλισμό. Αριθμούσαν γύρω στους 12.000 άνδρες (ελληνοκύπριους και ελλαδίτες), υπό τη διοίκηση του ταξιάρχου Μιχαήλ Γεωργίτση, που είχε το γενικό πρόσταγμα στο πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Στο μεταξύ, άρχισε να κινητοποιείται και ο ελληνοκυπριακός ανδρικός πληθυσμός και να μετέχει στον άνισο αγώνα με ό,τι διέθετε ο καθένας, πυροβολώντας από τις στέγες των σπιτιών του κατά των εισβολέων αλεξιπτωτιστών.
Στην Αθήνα, η κυβέρνηση αιφνιδιασμένη από την εξέλιξη των γεγονότων αρχίζει να παρουσιάζει εικόνα διάλυσης. Κηρύσσει γενική επιστράτευση, η οποία εξελίσσεται σε φιάσκο, δείχνοντας την τραγική κατάσταση που βρισκόταν ο Ελληνικός Στρατός. Και να σκεφθεί κανείς ότι την Ελλάδα κυβερνούσαν οι στρατιωτικοί και ο Στρατός αν μη τι άλλο θα έπρεπε να βρισκόταν σε υψηλό επιχειρησιακό επίπεδο.
Ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών Τζόζεφ Σίσκο, που βρίσκεται και πάλι στην Αθήνα ως εντολοδόχος του Κίσινγκερ, συναντάται στο Πεντάγωνο με το αρχηγό των Ενόπλων Δυνάμεων στρατηγό Μπονάνο. Ο παριστάμενος Δημήτριος Ιωαννίδης σε οργίλο ύφος απευθύνεται προς τον Σίσκο “Μας εξαπατήσατε… Ημείς θα κηρύξωμεν πόλεμον!” και αποχωρεί από τη σύσκεψη. Έκτοτε, τα ίχνη του αόρατου δικτάτορα χάνονται. Ο Σίσκο στη διάρκεια της ημέρας μάταια αναζητεί αρμόδιο για συνομιλίες.
Αργά το βράδυ, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ εκδίδει το υπ’ αριθμόν 353 ψήφισμα, με το οποίο καλεί σε κατάπαυση του πυρός και σε αποχώρηση από την Κύπρο του “ξένου στρατιωτικού δυναμικού”. Παρά την ομόφωνη έγκρισή του, αγνοείται από την Τουρκία, η οποία έχοντας την πρωτοβουλία των κινήσεων επείγεται να εφαρμόσει πλήρως τα σχέδια της. Γενικά, η διεθνής αντίδραση κατά του “Αττίλα” είναι χλιαρή.
7. Τουρκική απόβαση
Την επομένη, 21 Ιουλίου, οι μάχες στην Κύπρο συνεχίζονται με ιδιαίτερη σφοδρότητα. Στόχος των ελληνικών δυνάμεων στην Κύπρο είναι να αποκόψουν τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας από το προγεφύρωμα της Κερύνειας. Οι Έλληνες στρατηγοί απορρίπτουν εισήγηση για επέμβαση στην Κύπρο, προβλέποντας αποτυχία του σχετικού εγχειρήματος. Δύο ελληνικά υποβρύχια που πλέουν προς την Κερύνεια διατάσσονται να επιστρέψουν στην Ελλάδα.
Οι Τούρκοι εισβολείς, παρά την αριθμητική τους υπεροχή και την ποιοτική υπεροχή του οπλισμούς τους, αντιμετωπίζουν σημαντικά προβλήματα. Μάλιστα, από ασυνεννοησία η τουρκική αεροπορία βυθίζει το αντιτορπιλικό Κοτσατεπέ (D-354), το οποίο εξέλαβε για ελληνικό πλοίο και προκαλεί ζημιές σε άλλα δύο τουρκικά αντιτορπιλικά.
Την ίδια μέρα, σημειώνεται δραστηριοποίηση του αμερικανικού παράγοντα για την επίτευξη ανακωχής. Ο Σίσκο, που πηγαινοέρχεται μεταξύ Αθηνών και Άγκυρας, δεν βρίσκει κάποιον αρμόδιο στην Αθήνα να διαπραγματευτεί, καθώς όλοι οι αρμόδιοι έχουν εξαφανιστεί. Την ευθύνη αναλαμβάνει τελικά ο αρχηγός του Ναυτικού, ναύαρχος Πέτρος Αραπάκης, ο οποίος σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Κίσινγκερ συμφωνεί η ανακωχή να ισχύσει από τις 4 το απόγευμα της 22ης Ιουλίου.
Στις 2 το πρωί της 22ας Ιουλίου, 12 ελληνικά μεταγωγικά τύπου Νοράτλας, που μετέφεραν καταδρομείς στο νησί, βάλλονται, κατά λάθος, από φίλια πυρά πλησίον του αεροδρομίου της Λευκωσίας, με αποτέλεσμα το ένα από αυτά να καταρριφθεί (4 μέλη του πληρώματος και 27 καταδρομείς έχασαν τη ζωή τους), ενώ άλλα δύο να πάθουν σοβαρές ζημιές. Την ίδια ημέρα, οι Τούρκοι εισβολείς εντείνουν τις επιχειρήσεις τους. Αποβιβάζουν άρματα μάχης και το μεσημέρι καταλαμβάνουν την πόλη της Κερύνειας.
Στις 4 το απόγευμα αρχίζει να τηρείται η ανακωχή κατά τα συμφωνηθέντα, η οποία όμως θα παραβιασθεί αρκετές φορές από τους εισβολείς. Σ’ αυτό το χρονικό σημείο, οι Τούρκοι ελέγχουν το 3% του Κυπριακού εδάφους, έχοντας δημιουργήσει ένα προγεφύρωμα, που συνδέει την Κερύνεια με τον τουρκοκυπριακό θύλακο της Λευκωσίας.
Παιδί με μια φωτογραφία στο χέρι
με μια φωτογραφία στα μάτια του βαθιά
και κρατημένη ανάποδα με κοίταζε.
Ο κόσμος γύρω του πολύς . κι αυτό
είχε στα μάτια του μικρή φωτογραφία,
στους ώμους του μεγάλη και αντίστροφα –
στα μάτια του μεγάλη, στους ώμους πιο μικρή,
στο χέρι του ακόμα πιο μικρή.
Ήταν ανάμεσα σε κόσμο με συνθήματα
και την κρατούσε ανάποδα . μου κακοφάνη.
Κοντά του πάω περνώντας πινακίδες
αγαπημένων είτε αψίδες και φωνές
που’χαν παγώσει και δε σάλευε καμιά.
Έμοιαζε του πατέρα του η φωτογραφία.
Του τηνε γύρισα ίσια κι είδα πάλι
τον αγνοούμενο με το κεφάλι κάτω.
Όπως ο ρήγας, ο βαλές κι η ντάμα
ανάποδα ιδωμένοι βρίσκονται ίσια,
έτσι κι αυτός ο άντρας ιδωμένος ίσια
γυρίζει ανάποδα και σε κοιτάζει.
2.2 Άδεια θρανία
[Ανδρέας Παστελλάς]
Διάβασα τον κατάλογο και σεις λείπατε,
γράφατε την ορθογραφία σας στους τοίχους.
Διάβασα τον κατάλογο
και σεις βρισκόσαστε στα οδοφράγματα.
Διάβασα τον κατάλογο
και σεις γράφατε στις φυλακές
στα μικρά σας γόνατα
την Ιστορία του Ανθρώπου.
Κι έγραψα στον κατάλογο: όλοι παρόντες!
και πλάι το βαθμό του καθενός σας: άριστα!
2.3 Λεπτομέρειες στην Κύπρο
[Γιώργος Σεφέρης]
Η μικρή κουκουβάγια ήτανε πάντα εκεί
σκαρφαλωμένη στ’ ανοιχτάρι τ’ Άγιου Μάμα,
παραδομένη τυφλά στο μέλι του ήλιου
εδώ ή αλλού, τώρα, στα περασμένα: χόρευε
μ’ ένα τέτοιο ρυθμό το φθινόπωρο.
Άγγελοι ξετυλίγανε τον ουρανό
και χάζευε ένας πέτρινος καμαροφρύδης
σε μια γωνιά της στέγης.
Τότες ήρθε ο καλόγερος· σκουφί, κοντόρασο, πέτσινη ζώνη,
κι έπιασε να πλουμίζει την κολόκα.
Άρχισε απ’ το λαιμό: φοινικιές, λέπια, και δαχτυλίδια.
Έπειτα, κρατώντας στην πλατιά παλάμη τη στρογγυλή κοιλιά,
έβαλε τον παραυλακιστή, τον παραζυγιαστή, τον παραμυλωνά, και τον κατάλαλο·
έβαλε την αποστρέφουσα τα νήπια και την αποκαλόγρια·
και στην άκρη, σχεδόν απόκρυφο, τ’ ακοίμητο σκουλήκι.
Ήταν ωραία όλ’ αυτά, μια περιδιάβαση.
Όμως το ξύλινο μαγγανοπήγαδο – τ’ αλακάτιν,
κοιμισμένο στον ίσκιο της καρυδιάς
μισό στο χώμα και μισό μέσα στο νερό,
γιατί δοκίμασες να το ξυπνήσεις;
Είδες πώς βόγκηξε. Κι εκείνη την κραυγή
βγαλμένη απ’ τα παλιά νεύρα του ξύλου
γιατί την είπες φωνή πατρίδας;
2.4 Στιγμές της Εισβολής
[Κώστας Μόντης]
Είναι δύσκολο να πιστέψω
πως μας τους έφερε η θάλασσα της Κερύνειας,
είναι δύσκολο να πιστέψω
πως μας τους έφερε η αγαπημένη θάλασσα της Κερύνειας.
Πικρή θάλασσα της Κερύνειας
που πρέπει να αποσύρουμε πια
τους στίχους που σου γράψαμε.
Σκέψου να μας γίνει βραχνάς η οροσειρά της Κερύνειας
Το πλοίο της Κυρήνειας αποτελεί ένα κοινό ιστορικό και πολιτιστικό στοιχείο Κύπρου και Ελλάδας. Είναι ένα Αθηναϊκό εμπορικό πλοίο του 4ου π.Χ. αιώνα το οποίο κατά το τελευταίο του ταξίδι, φαίνεται πως δέχτηκε επίθεση πειρατών και βυθίστηκε έξω από το λιμάνι της Κυρήνειας. Το ναυάγιο που ανακαλύφθηκε τυχαία από κάποιον δύτη τη δεκαετία του 1960 θεωρείται πολύ σημαντικό, λόγω του ότι εκτός του φορτίου του, βρέθηκε ένα μεγάλο μέρος του ξύλινου σκαριού. Σύμφωνα με τα ευρήματα, στο τελευταίο αυτό ταξίδι είχε προμηθευτεί εμπορεύματα από όλο το Αιγαίο, τα οποία ενδεχομένως προορίζονταν για το νησί της Κύπρου.
2. Ιστορικό πλαίσιο
Το πλοίο της Κυρήνειας ναυπηγήθηκε γύρω στα 380 π.Χ. και για περισσότερο από 80 χρόνια ταξίδευε στο Ανατολικό Αιγαίο, πήγε μέχρι την Κύπρο και ίσως και πιο πέρα ακόμα. Ταξίδευε στην περίοδο των υστερο-κλασσικών χρόνων και συνέχισε να ταξιδεύει στα χρόνια του Μέγα Αλέξανδρου και για αρκετά χρόνια μετά από αυτόν.
Ήταν ένα φορτηγό πλοίο που τα χρόνια της δραστηριότητάς του γνώρισε περιόδους ειρήνης και ανάπτυξης, πολέμους και εκστρατείες. Οι θαλάσσιες συγκοινωνίες την εποχή αυτή, είχαν τον πρώτο λόγο στις μεταφορές εμπορευμάτων και αυτό γιατί ήταν κατά πολύ ανώτερες από τις χερσαίες από άποψη ταχύτητας, όγκου μεταφοράς και κόστους.
Τα χρόνια που ταξίδευε το αρχαίο πλοίο, η επιβίωση της Αθηναϊκής κοινωνίας ήταν εξαρτημένη από τις εμπορικές συναλλαγές της με το εξωτερικό. Τα καράβια της ταξίδευαν από τον Πόντο μέχρι την Κύπρο, την Αίγυπτο, τη Φοινίκη, την Κυρήνη, τη Σικελία, αλλά και τα παράλια της Δυτικής Μεσογείου. Το εξωτερικό εμπόριο των Αθηναίων, περιορίστηκε μόνο γύρω στα 350 π.Χ. μετά από την διακοπή κάποιων συμμαχιών της και την επιδείνωση της πειρατείας. Παρόλα αυτά, το 340 π.Χ. από τα 230 σιταγωγά που όργωναν τα νερά του Αιγαίου, τα 180 ανήκαν στους Αθηναίους.
Στην ίδια αυτή περίοδο φτιάχνονταν πολλά και θαυμαστά μνημεία και έργα τέχνης του αρχαίου κόσμου, όπως είναι ο Θόλος της Επιδαύρου, ο Ερμής του Πραξιτέλη, ο Έφηβος των Αντικυθήρων και το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού.
Μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου και κατά την περίοδο που βασίλευαν οι διάδοχοί του, στην Κύπρο οι περισσότεροι από τους 12 τοπικούς βασιλείς ήταν ταγμένοι με τον Πτολεμαίο. Ωστόσο ο Πτολεμαίος κατάφερε τελικά να καταλύσει την εξουσία τους και να πάρει στα χέρια του τον έλεγχο του νησιού. Κάπου σ’ αυτά τα χρόνια, ήταν που οι πειρατές βούλιαξαν στα παράλια του νησιού, το “πλοίο της Κυρήνειας”.
3. Η ανακάλυψη και ανέλκυση του ναυαγίου
Το 1965, ένας κύπριος δύτης, ο Αντρέας Καριόλου, ανακαλύπτει τυχαία ένα σορό αμφορέων έξω από το λιμάνι της Κυρήνειας στην Κύπρο. Το καλοκαίρι του 1967, μια μικρή ομάδα αμερικανών αρχαιολόγων άρχισε έρευνες με σκοπό να εντοπίσει και να μελετήσει αρχαία ναυάγια στα παράλια του νησιού. Το σημαντικότερο ναυάγιο, το έδωσε τελικά η πληροφορία του δύτη για τους αμφορείς έξω από την Κυρήνεια.
Μέσα σε δύο περιόδους ερευνών, τα καλοκαίρια του 1968 και 1969, μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλή τον καθηγητή Michael Katzev, βούτηξε στα 90 m βάθος και έφερε στην επιφάνεια το ναυάγιο, μαζί με το φορτίο του και άλλα αντικείμενα που διασώθηκαν. Απ’ το σημείο αυτό ξεκίνησε η διαδικασία συντήρησης και αναστήλωσης του αρχαίου πλοίου, μια διαδικασία που τέλειωσε το 1974, λίγο πριν την εισβολή του Αττίλα στο νησί. Το αρχαίο σκαρί συναρμολογήθηκε και στεγάστηκε σε ένα χώρο ειδικά διαμορφωμένο σε μουσείο, εντός του κατεχόμενου σήμερα Κάστρου της Κυρήνειας.
Μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί αρκετά ναυάγια σε όλη τη Μεσόγειο, που χρονολογικά αγκαλιάζουν μια μεγάλη περίοδο που αρχίζει την 3η χιλιετία π.Χ. Στα περισσότερα από αυτά, σχεδόν τίποτα ή πολύ λίγα έχουν διασωθεί από τα ίδια τα πλοία. Ωστόσο στην περίπτωση του “πλοίου της Κυρήνειας”, κάτω από τους 403 αμφορείς και το προστατευτικό στρώμα άμμου, διατηρήθηκε για πάνω από 2200 χρόνια το 75% του σκαριού. Το πλοίο της Κυρήνειας αποτελεί μέχρι σήμερα το καλύτερα διατηρημένο δείγμα αρχαίου πλοίου, πράγμα που το κάνει ένα μοναδικό εύρημα!
Η ανέλκυση, συντήρηση και αναστήλωση του αρχαίου πλοίου, ήταν μια πολύ χρονοβόρα διαδικασία. Οι υποβρύχιες εργασίες έγιναν με απόλυτα μεθοδικό και επιστημονικό τρόπο, ενώ εφευρέθηκαν νέες μέθοδοι και τελειοποιήθηκαν παλιές. Αυτό όμως που ήταν μοναδικό επίτευγμα, ήταν η συντήρηση ενός πλοίου τέτοιου μεγέθους. Από την παραμονή του στη θάλασσα για πάνω από 2200 χρόνια, το ξύλο του αρχαίου σκαριού είχε υποστεί μοριακή διάλυση. Είχε χάσει την ανθεκτικότητά του, ήταν σαν βρεγμένο παξιμάδι. Η διαδικασία που χρησιμοποιήθηκε για τη διάσωσή του, ήταν ο εμποτισμός σε κάθε κομμάτι ξύλου με ένα ειδικό υλικό σαν κερί, ο οποίος θα επανέφερε τη σκληρότητα του ξύλου και θα απέτρεπε την συρρίκνωσή του όταν αυτό θα έβγαινε απ’ τον βυθό.
4. Το πλοίο
Το αρχαίο πλοίο της Κυρήνειας ήταν ένα φορτηγό πλοίο. Ήταν κατασκευασμένο από πεύκο και είχε μήκος περίπου 15m. Μπορούσε να μεταφέρει φορτίο μέχρι 30 τόνους.
Το μοναδικό του κατάρτι διέθετε ένα μεγάλο τετράγωνο πανί και το μουδάρισμά του γινότανε από κάτω προς τα πάνω με σχοινιά που περνούσαν μέσα σε σειρές από μολυβένια δαχτυλίδια, ραμμένα πάνω σε καραβόπανο.
Για το τιμόνεμα του πλοίου, ο τιμονιέρης, χρησιμοποιούσε δύο κουπιά-τιμόνια, αριστερά και δεξιά, που μπορούσαν να συνδεθούν μεταξύ τους ή να σηκωθούν ελεύθερα έξω από το νερό, ανεξάρτητα το ένα από το άλλο.
Το μοναδικό άλμπουρο με το τετράγωνο πανί, μας προδιαθέτει πως έχουμε να κάνουμε με ένα σκάφος που διέθετε περιορισμένη ικανότητα στις κινήσεις του. Και όμως χάρη στην ιδιότητα του άλμπουρου ν’ αλλάζει θέσεις κατά μήκος της καρένας, έτσι που να διαμορφώνει κάθε φορά την ισορροπία του ανάλογα με το φορτίο, τον αέρα και την κατάσταση της θάλασσας, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι δεν ήταν τόσο περιοριστικό για την πλοημότητά του.
5. Το τελευταίο ταξίδι
Το πλοίο της Κυρήνειας στο τελευταίο του ταξίδι, φαίνεται πως είχε περάσει από τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, Σάμο, Νίσυρο και Ρόδο, πριν του επιτεθούν πειρατές και το βυθίσουν στ’ ανοιχτά των ακτών της Κύπρου.
Μετέφερε φορτίο από 403 αμφορείς που βρισκόταν στοιβαγμένοι σε δύο σειρές. Ο πιο κοινός τύπος ήταν ο Ροδιακός, υπήρχε όμως και ένας αριθμός από Σαμιακούς και μερικοί ακόμη από άλλες περιοχές. Το περιεχόμενό τους ήταν κρασί και λάδι. Στο φορτίο του σκάφους περιλαμβάνονταν ακόμη σακιά με αμύγδαλα (βρέθηκαν περίπου 1000 τεμάχια) και 20 μυλόπετρες που ζύγιζαν πάνω από 1650 kg. Οι μυλόπετρες πιθανόν να παραμένανε στο καράβι από προηγούμενο φορτίο και να χρησίμευαν πια σαν σαβούρα (βάρος στη βάση του πλοίου για ενίσχυση της ευστάθειάς του). Ένα άλλο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό του φορτίου υπήρχε στην πρύμνη. Εκεί βρέθηκαν πετρωμένες 20 χελώνες σίδηρο, που είχαν με τον καιρό αποσυντεθεί. Στις καμπίνες της πλώρης και της πρύμνης υπήρχαν τα πήλινα αντικείμενα που χρησιμοποιούσαν οι ναύτες του καραβιού. Ήταν μια ποικιλία από μελανόμορφα πιάτα, σουπιέρες και στάμνες. Το σχήμα τους έδειχνε πως είχαν φτιαχτεί τα τελευταία 20 χρόνια του 4ου π.Χ. αιώνα. Ο αριθμός τους, αποκαλύπτει ότι το πλήρωμά του απαρτιζότανε από 4 άτομα.
Από τα νομίσματα που βρέθηκαν (5 μπρούτζινα), τους ροδιακούς αμφορείς, τα μελανόμορφα αγγεία και τη χρονολόγηση με τον άνθρακα 14 οι αρχαιολόγοι συμπέραναν ότι το ναυάγιο έλαβε χώρα περίπου το 300 π.Χ. Ίσως όταν βυθίστηκε, να ήταν ηλικίας περίπου 100 ετών. Όπως προέκυψε από την εξέταση του σκάφους, φαίνεται πως είχε μακρά υπηρεσία στη θάλασσα και είχε υποστεί τουλάχιστον 3 μεγάλες επισκευές.
6. Στοιχεία κατασκευής του πλοίου
Κατά την εποχή κατασκευής του αρχαίου πλοίου οι άνθρωποι είχαν αποκτήσει τεχνικές εμπειρίες, κατάλληλη τεχνολογία και εργαλεία, που τους επέτρεψαν να αρχίσουν να κατασκευάζουν τα πλοία τους έτσι ώστε να μοιάζουν πολύ στη μορφή που έχουν τα σύγχρονα ξύλινα σκαριά. Αυτό σήμαινε την ουσιαστική μετάβαση από τα ευαίσθητα δετά, στα στεγανά και γερά φτιαγμένα πλοία, υψηλών υδροδυναμικών προδιαγραφών και μεγάλης ασφάλειας για το πλήρωμά τους. Είναι επίσης πλοία που μπορούν να μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες φορτίων και ανθρώπων και να ταξιδεύουν σε ανοιχτές θάλασσες και με δύσκολους καιρούς. Παρόλ’ αυτά, οι μεθοδολογία κατασκευής τους διαφέρει πολύ από αυτή που ακολουθείται σήμερα. Ίσως η πιο διαδεδομένη μέθοδος που γνωρίζουμε σήμερα ότι ωρίμασε και ακολουθήθηκε στη Μεσόγειο, είναι η “Cell First“, δηλαδή “πρώτα το κέλυφος”, που θυμίζει πολύ τον τρόπο κατασκευής των σημερινών επίπλων. Σύμφωνα με αυτή, το χτίσιμο δεν γινότανε ξεκινώντας από το σκελετό ακολουθούμενο από το κάρφωμα του πετσώματος, αλλά ξεκίναγε από την τοποθέτηση των εξωτερικών μαδεριών και κατέληγε στο κάρφωμα των νομέων.
Το χτίσιμο ξεκίναγε από την καρίνα, η οποία σε αντίθεση με τα σύγχρονα τρεχαντήρια είναι κυρτή. Πάνω σ’ αυτή, θα αρχίζανε την τοποθέτηση των μαδεριών. Το κάθε μαδέρι συνδέεται με το επόμενο με μόρσα, (ξύλινες γλώσσες), τα οποία έρχονται και σφηνώνουν σε εγκοπές ανοιγμένες με λεπτό σκαρπέλο. Οι εγκοπές αυτές, ανοίγονται ανά μικρά διαστήματα σε όλο το μήκος και των δυο μαδεριών (στο πάνω και στο κάτω). Αρχικά τοποθετούνται στο κάτω μαδέρι, ενώ τα τμήματα των μόρσων που προεξέχουν θα έρθουν να φωλιάσουν στο πάνω. Στη συνέχεια τα μόρσα θα ασφαλιστούν με ξύλινες καβίλιες. Οι καβίλιες θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι τα ξυλόκαρφα, τα οποία θα περάσουν από τις τρύπες που έχουν γίνει κάθετα στο μαδέρι και διαπερνούν και τα μόρσα. Τέτοιες καβίλιες, θα περάσουν κι απ’ τις δυο άκρες όλων των μορσών που έχουν τοποθετηθεί μεταξύ των μαδεριών. Το περίβλημα του σκάφους, σηκώνεται έτσι χωρίς να χρησιμοποιηθεί ούτε ένα καρφί. Το πέτσωμα, όπως και κάθε κομμάτι ξύλου, πελεκείται με σκεπάρνι, μέχρι να πάρει την οριστική του μορφή.
Σε επόμενο στάδιο και αφού έχει σχεδόν ολοκληρωθεί το περίβλημα, παίρνονται χνάρια και κατασκευάζονται ένας-ένας οι νομείς, τα στραβόξυλα δηλαδή, τα οποία τοποθετούνται στο εσωτερικό του σκάφους. Οι νομείς έχουν καθαρά ενισχυτικό ρόλο και δεν έχουν σχέση με την απόδοση σχήματος στο σκαρί. Είναι κυρτές σανίδες, που δεν είναι υποχρεωτικά ενιαίες από την κουπαστή μέχρι την καρίνα. Η στερέωσή τους γίνεται με μεγάλα χειροποίητα χάλκινα καρφιά τα οποία καρφώνονται από την έξω μεριά του μαδεριού και πάνω στο νομέα. Τα καρφιά μπαίνουν σε τρύπες των 20 mm που έχουν ανοιχτεί προκαταβολικά μεταξύ μαδεριού και στραβόξυλου και στις οποίες έχουν τοποθετηθεί ξύλινα σωληνοειδή περιβλήματα με 8 mm τρύπα στο κέντρο τους. Κάτι δηλαδή σαν τα σύγχρονα “ούπα”. Το καρφί έρχεται και σφίγγει γερά πάνω στο ξύλο, ενώ η περισσευούμενη άκρη του, γυρίζεται δυο φορές και πιάνει πάνω στο νομέα.
Το σκαρί αφού ολοκληρωθεί στην κατασκευή του, βάφεται. Κάθε κομμάτι ξύλου, θα περαστεί με λιωμένο ρετσίνι και λίπος για να συντηρείται, ενώ τα ύφαλα και λίγο πάνω απ’ αυτά, μέχρι εκεί που το πλοίο βρέχεται, αλείφεται με καυτό κολοφώνιο (ρετσίνι) και ορυκτή πίσσα. Το δεύτερο προστατεύει τη γάστρα από το θαλασσινό σκουλήκι, ενώ κλείνουν και καλύτερα οι αρμοί. Τέλος όλοι οι αρμοί θα κλείσουν με το ρίξιμο του σκάφους στο νερό και το “στανιάρισμα” του ξύλου μέσα σε λίγες μέρες.
Το γεγονός ότι αναπτύχθηκε μια τέτοια μεθοδολογία χτισίματος είδη από τα αρχαία χρόνια, επιβεβαιώθηκε πρώτη φορά με την ανακάλυψη του ναυαγίου των Αντικυθήρων. Κάποια κομμάτια ξύλου που βρεθήκανε από το σκαρί, έδειξαν ότι είχε κατασκευαστεί μ’ αυτόν τον τρόπο. Ωστόσο η ανακάλυψη του ναυαγίου της Κυρήνειας εξίμιση δεκαετίες αργότερα, θα έρθει να επιβεβαιώσει τις αρχικές ενδείξεις. Το πλοίο της Κυρήνειας θα είναι το πρώτο που θα ανελκυστεί, θα συντηρηθεί και θα ξανα-συναρμολογηθεί έξω απ’ το νερό. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μελετηθεί και να καταγραφεί λεπτομερώς ο τρόπος κατασκευής του. Βάση του ίδιου σκαριού, πραγματοποιήθηκε και η πρώτη πειραματική ανακατασκευή αρχαίου πλοίου, ακολουθώντας πιστά τον αρχαίο τρόπο κατασκευής.
7. Η κατασκευή του ομοιώματος (Κυρήνεια ΙΙ)
Το 1982, το Ελληνικό Ινστιτούτο Προστασίας Ναυτικής Παράδοσης (Ε.Ι.Π.Ν.Π.), αποφάσισε την κατασκευή ενός ομοιώματος του “πλοίου της Κυρήνειας” σε φυσικές διαστάσεις. Τρία χρόνια αργότερα, στις 22 Ιουνίου 1985, γίνεται η καθέλκυση του Κυρήνεια ΙΙ και ακολουθούν τα πρώτα δοκιμαστικά ταξίδια. Αξίζει να αναφερθεί ότι το πρόγραμμα αυτό του Ε.Ι.Π.Ν.Π. για την ναυπήγηση και το ταξίδεμα του ομοιώματος του πλοίου της Κυρήνειας, αποτελεί για τη χώρα μας, αλλά και ολόκληρο τον κόσμο, την πρώτη σοβαρή προσπάθεια που εντάσσεται στα πλαίσια της επιστήμης που λέγεται “πειραματική αρχαιολογία”.
Γιατί όμως επιλέχθηκε αυτό το πλοίο και τι περιμέναμε από τη ναυπήγηση και ταξίδεμά του;
Είναι γεγονός ότι το πλοίο της Κυρήνειας αποτελεί ένα μοναδικό εύρημα. Και είναι αυτό που θα μας βοηθούσε να δώσουμε απαντήσεις σε μια σειρά από αναπάντητα ερωτήματα σχετικά με την ναυπηγική τέχνη των αρχαίων προγόνων μας και τη συμπεριφορά των καραβιών τους στη θάλασσα.
Με τη ναυπήγηση του ομοιώματος του “πλοίου της Κυρήνειας” για την οποία χρειάστηκαν 32 μήνες επίμονης εργασίας, έγινε η προσπάθεια να απαντηθούν πειραματικά, τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι αρχαίοι από την επιλογή της κατάλληλης ξυλείας, μέχρι τη διαμόρφωσή της με σκεπάρνια και σχοινοκίνητα τρυπάνια. Ακόμη από την κατασκευή του αλλά και από τα ταξίδια θα μαθαίναμε αν οι σημαντικές διαφορές στην κατασκευή του, επηρεάζουν και πόσο το πλοίο στη θάλασσα. Αν η κυρτή του καρένα επηρεάζει την ευστάθεια και την διαγωγή του. Αν η κατασκευή του με μόρσα έχει αποδώσει ένα άκαμπτο σκάφος με διαφορετική συμπεριφορά από τα σύγχρονα. Και ακόμα, ποια είναι η μεγαλύτερη ταχύτητά του, πόσο ευκίνητο είναι στους διάφορους καιρούς και με διαφορετικά φορτία, πόσο όρτσα μπορεί να πάει, αλλά και πολλά άλλα που κατά καιρούς έχουν απασχολήσει τους μελετητές και που δεν ήταν δυνατό να πάρουν απαντήσεις με μετρήσεις ή πειράματα σε μοντέλα.
Τέλος υπάρχουν τα ανθρώπινα προβλήματα που παρουσίαζαν ενδιαφέρον. Όπως για παράδειγμα το πως το τετραμελές πλήρωμα στοίβαζε και μετακινούσε τα φορτία στο σκάφος. Πως φόρτωναν και ξεφόρτωναν στα λιμάνια χωρίς αποβάθρες. Πως μαγείρευαν, έτρωγαν και κοιμόντουσαν πάνω σε ένα σκάφος του οποίου το ανοιχτό αμπάρι ήταν γεμάτο φορτίο και η μοναδική καμπίνα της πρύμνης είχε περιορισμένες διαστάσεις.
Τέτοια ερωτήματα μπορούσαν να απαντηθούν με την κατασκευή του ομοιώματος, κατά τη διάρκεια του οποίου δοκιμάστηκαν τεχνικές και εργαλεία των αρχαίων τεχνιτών. Επίσης μάθαμε πολλά από τα δοκιμαστικά ταξίδια του στη θάλασσα με σημαντικότερο, το ταξίδι του από την Αθήνα μέχρι την Κύπρο το 1986 και την επιστροφή του το 1987.
Σήμερα το Κυρήνεια ΙΙ, έχει οριστικά βγει απ’ το νερό και στεγάζεται στο Δημοτικό Μουσείο Αγίας Νάπας “THALASSA” στην Κύπρο.
το ομοίωμα του αρχαίου πλοίου της Κυρήνειας ταξιδεύοντας στο Αιγαίο
«Κύπρον ου μ’ εθέσπισεν οικείον Απόλλων» (= στην Κύπρο όπου με έταξε να κατοικώ ο Απόλλωνας). Με αυτούς τους στίχους από την «Ελένη» του Ευριπίδη δηλώνεται η απόφαση του Τεύκρου να έρθει στην Κύπρο, έπειτα από σχετικό χρησμό που έλαβε από το θεό Απόλλωνα.
Ο Τεύκρος, γιος του βασιλιά Τελαμώνα της Σαλαμίνας (νησί του Σαρωνικού της Ελλάδας) και της Ησιόνης (κόρης του βασιλιά της Τροίας Λαομέδοντα), ετεροθαλής αδελφός του Αίαντα, εγγονός του Αιάκου (η γενιά του οποίου ανάγεται στον Δία), μυθικός βασιλιάς θεϊκής καταγωγής, ικανότατος τοξότης, που έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο με δώδεκα πλοία, ένας από τους Αχαιούς που μπήκαν στο Δούρειο Ίππο, εκδιωγμένος από τον πατέρα του με κατάρες, γιατί δεν πήρε εκδίκηση για τον θάνατο του αδερφού του και επειδή δεν επέστρεψε τα λείψανά του στην πατρίδα του, ιδρυτής της Σαλαμίνας στην Κύπρο, επιστρέφει στην πόλη που δημιούργησε και περιηγείται σε αυτή.
Πρώτα περπάτησε στην αυλή του Ευαγόρα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του οποίου η Σαλαμίνα είχε οχυρωθεί, δημιούργησε στόλο και απέκτησε καλές σχέσεις με τους Αθηναίους, αγωνίστηκε εναντίων των Περσών και απέσπασε την Κιλικία.
Έπειτα πήγε στο Θέατρο που χτίστηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ. (πιθανόν πάνω σε θέατρο της Ελληνιστικής περιόδου, 3ος με 2ος αιώνας π.Χ.), το μεγαλύτερο αρχαίο θέατρο της Κύπρου και ένα από τα μεγαλύτερα της Μεσογείου με χωρητικότητα περίπου 20.000 θεατές και το οποίο καταστράφηκε με τους σεισμούς των μέσων του 4ου αιώνα μ.Χ.. Το κοίλο του θεάτρου διαμορφώθηκε πάνω σε κτιστό υπόβαθρο από ογκώδεις πελεκητούς ασβεστόλιθους και αποτελεί εξαίρεση από τα άλλα κοίλα των παρόμοιων ρωμαϊκών θεάτρων στο Κούριον και στους Σόλους, που είναι κτισμένα στις φυσικές πλαγιές χαμηλών λόφων. Τούτο χωριζόταν σε 9 τμήματα με 8 βαθμιδωτές κλίμακες και αποτελείτο από 50 περίπου σειρές κερκίδων, από τις οποίες οι 7 κατώτερες έχουν διασωθεί στις αρχικές τους θέσεις και οι υπόλοιπες 43 έχουν αναστηλωθεί αμέσως μετά την ανασκαφή του θεάτρου από το Τμήμα Αρχαιοτήτων. Μεταξύ του κοίλου και της ημικυκλικής ορχήστρας του θεάτρου υπάρχει στενός πλακόστρωτος διάδρομος και κάτω απ’ αυτό ένας οχετός για την αποχέτευση των νερών της βροχής. Η ορχήστρα του θεάτρου έχει ημικυκλικό σχήμα με διάμετρο 27,50 μέτρα και στο κέντρο της υπάρχει η θυμέλη ή βωμός του Διονύσου. Το δάπεδο της ορχήστρας έφερε επένδυση πολύχρωμων μαρμάρινων πλακών, που αφαιρέθηκαν όμως, πιθανότατα στη διάρκεια της ανοικοδόμησης της πρωτοχριστιανικής πόλης, για να χρησιμοποιηθούν σε δάπεδα των νεότερων κτιρίων. Από το επιβλητικό οικοδόμημα της σκηνής του θεάτρου, που καταλαμβάνει ολόκληρο το μήκος του κοίλου, έχει ανασκαφεί το μεγαλύτερο τμήμα του υποσκηνίου και των παρασκηνίων και παραμένει ανεξερεύνητο μεγάλο μέρος του οπίσθιου χώρου της.
Μετά, διαβαίνοντας την οδό από το Θέατρο στο Γυμνάσιο της Σαλαμίνας,
επισκέφτηκε το Γυμνάσιο, το σπουδαιότερο αρχαιολογικό εύρημα της περιοχής, το οποίο χτίστηκε στις αρχές του 1ου αιώνα μ.Χ. (επί της αυτοκρατορίας του Αυγούστου) στα θεμέλια προγενέστερου γυμνασίου των Ελληνιστικών χρόνων. Επεκτάθηκε κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ. (επί της αυτοκρατορίας του Αδριανού και του Τραϊανού) για να καταστραφεί και πάλι από δυνατούς σεισμούς κατά τον 4ο αιώνα. Περιηγήθηκε στην παλαίστρα, τα λουτρά, τις κολυμβητικές δεξαμενές, μερικά από τα οικοδομήματα που συνέθεταν το Γυμνάσιο της πόλης και θαύμασε τις κολόνες του, χαρακτηριστικό γνώρισμα του Γυμνασίου και δείγμα εξαίρετης τέχνης.
Θυμήθηκε τους Κύπριους Ολυμπιονίκες, τον Ηρακλείδη (νικητή του σταδίου το 204 π.Χ.), τον Ονησίκρατο (νικητής του σταδίου το 180 π.Χ.) και τον Δημήτριο, τον σημαντικότερο Κύπριο αθλητή, που συμμετείχε σε σημαντικούς αγώνες, όπως τα Πύθια, τα Παναθήναια, τα Ίσθμια, ενώ στους Ολυμπιακούς αγώνες είχε νικήσει σε τρεις κατά σειρά διοργανώσεις (3ος αιώνας μ.Χ.): μία σε αγώνα δρόμου και δυο στο πένταθλο (=αγώνισμα που περιλάμβανε πέντε αθλήματα: άλμα, δρόμο ταχύτητας, ακόντιο, δίσκο και πάλη). Επίσης κατέκτησε την πρώτη θέση 47 φορές σε διάφορες πόλεις της αρχαιότητας που ανήκαν στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και οι οποίες τον τιμούσαν ανακηρύσσοντας τον σε επίτιμο πολίτη τους, ενώ τιμήθηκε και από δυο Ρωμαίους αυτοκράτορες. Ακόμη θυμήθηκε τους αγώνες που διεξάγονταν και στους οποίους συμμετείχαν αθλητές από όλες τις αποικίες της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Στη συνέχεια προχώρησε προς τη Δεξαμενή, τη μεγαλύτερη εκείνης της εποχής, γνωστή σαν «Βούτα», η μεγάλη δεξαμενή κτίστηκε στη διάρκεια της Πρωτοχριστιανικής περιόδου στο βόρειο άκρο της ρωμαϊκής αγοράς-forum και χρησίμευε για την αποθήκευση του νερού, που μεταφερόταν από το κεφαλόβρυσο της Κυθρέας (μέσω ενός υδραγωγού μήκους 35 μιλίων) και εχρησιμοποιείτο για την ύδρευση της πρωτοχριστιανικής πόλης της Σαλαμίνος-Κωνσταντίας. Πρόκειται για τεράστια ορθογώνια και ημιυπόγεια αίθουσα, κτισμένη με μεγάλους πελεκητούς ασβεστόλιθους και αργούς λίθους και σκεπασμένη με καμαρωτή στέγη, από την οποία αρκετά κατάλοιπα διασώζονται στους δυο μεγάλους πλαγιότοιχους. Η ογκώδης στέγη της δεξαμενής στηριζόταν σε τρεις σειρές λιθόκτιστων πεσσών, που κτίστηκαν συμμετρικά σ’ ολόκληρο το μήκος και πλάτος του δαπέδου της. Τα εσωτερικά τοιχώματα και το δάπεδο της δεξαμενής ήσαν επενδυμένα με ανθεκτικό, ερυθρωπό ασβεστοκονίαμα, που διατηρείται τμηματικά σε αρκετά καλή κατάσταση. Κατάλοιπα του μεγάλου υδραγωγείου της Σαλαμίνος, που διοχέτευε το νερό στη δεξαμενή και που, σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες, κατασκευάστηκε μεταξύ των ετών 627 και 640 μ.Χ..
Αργότερα περιπλανήθηκε στις δύο ρωμαϊκές αγορές, τη λίθινη και τη γρανιτική. Η Λίθινη πιστεύεται ότι ήταν η μεγαλύτερη στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (213 επί 63 μέτρα). Βρίσκεται στα νότια της μεγάλης αποθηκευτικής δεξαμενής και αποτελείται από μια ευρύχωρη, ορθογώνια, εσωτερική αυλή μήκους 230 μ. και πλάτους 55 μ., πλαισιωμένη από δυο επιμήκεις στοές με λίθινες κιονοστοιχίες. Οι ομοιόμορφες λίθινες κολώνες των δυο στοών, ύψους 8 μ., ήσαν τοποθετημένες σε ίσα μετακιόνια διαστήματα 4 περίπου μ., έφεραν εξωτερική επένδυση από ασβεστοκονίαμα με λεία επιφάνεια, που σχημάτιζε συμμετρικές, κάθετες ραβδώσεις, και επιστέφονταν με λίθινα, διμερή υστεροκορινθιακά κιονόκρανα. Στο βόρειο άκρο της αγοράς, που είναι ενσωματωμένο στην αποθηκευτική δεξαμενή, διατηρούνται τέσσερις μεγάλες παραστάδες με ισάριθμες μονολιθικές κολόνες στις γωνιές τους, που μαρτυρούν την ύπαρξη μεγαλόπρεπης εισόδου με πέντε αψίδες. Πίσω από τις δυο επιμήκεις στοές αποκαλύφθηκαν τα κατάλοιπα συνεχόμενων δωματίων, που ταυτίζονται με τα καταστήματα της αγοράς. Όλα τα καταστήματα ήσαν κτισμένα με πελεκητούς ασβεστόλιθους και μερικά τμήματά τους έφεραν διακόσμηση από εκλεκτό μάρμαρο κατάλληλα επεξεργασμένο. Τούτο είναι πρόδηλο από την αποκάλυψη αρκετών θραυσμάτων, που ανήκουν σε διάφορα μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, κι ενός μέρους διαζώματος από φαιό μάρμαρο με μια επιγραφή στη λατινική γλώσσα, που αναφέρει ότι η αγορά ανοικοδομήθηκε στη διάρκεια της αυτοκρατορίας του Αυγούστου. Η αρχική κτίση της αγοράς εντάσσεται στις αρχές των Ρωμαϊκών χρόνων και η τελική καταστροφή και εγκατάλειψή της στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ., δηλαδή στην εποχή των δυο τρομερών διαδοχικών σεισμών του 332 και 342 μ.Χ..
Αφού περιπλανήθηκε στις αγορές, στα νότια τους είδε τον ναό του Δία. Από το όλο ναϊκό οικοδόμημα διασώθηκαν το μεγαλύτερο τμήμα του στυλοβάτη, τα λίθινα θεμέλια της κάτοψής του, διάφορα λίθινα και μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη και μια μαρμάρινη πλάκα με επιγραφή αφιερωμένη στον Ολύμπιο Δία προς τιμήν της συζύγου του Αυγούστου Λιβίας. Η επιγραφική αυτή μαρτυρία επιβεβαιώνει και τη χρονολόγηση της κτίσης του ναού, που εντάσσεται στις αρχές της Ρωμαιοκρατίας. Όπως και η αγορά και τα υπόλοιπα μεγαλοπρεπή δημόσια κτίρια της Σαλαμίνος, έτσι και ο ναός του Ολυμπίου Διός καταστράφηκε και ερειπώθηκε με τους σεισμούς των μέσων του 4ου αιώνα μ.Χ.. Από τα αποκαλυφθέντα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα του ναού διαφαίνεται ότι το όλο οικοδόμημα αντιγράφει τα ελληνικά κλασσικά πρότυπα των μεγαλοπρεπών ναών με πρόδομο, κυρίως ναό και οπισθόδομο. Ο οπισθόδομος του ναού φαίνεται να είχε τετράγωνη κάτοψη περίπου 15 τ.μ. και ο πρόδομος αποτελούσε ένα είδος μικρής, ορθογώνιας στοάς, που επικοινωνούσε με την αγορά με μια μεγάλη λιθόκτιστη κλίμακα. Ανάμεσα στ’ αρχιτεκτονικά μέλη του ναού, που έχουν διασωθεί, πολύ σημαντικό και μοναδικό στο είδος του είναι ένα μαρμάρινο κιονόκρανο με παράσταση του εμπρόσθιου τμήματος ταύρου στις δυο πλευρές του. Το κιονόκρανο αυτό πολύ πιθανό να ανήκε σε αρχαιότερο ναό, από τα θεμέλια του οποίου μερικά δείγματα αποκαλύφθηκαν κάτω από τον στυλοβάτη του ρωμαϊκού ναού.
Τέλος, δε γινόταν να μην επισκεφτεί τους Βασιλικούς Τάφους. Βρέθηκαν συνολικά 9 τάφοι με πάρα πολλά σημαντικά κτερίσματα. Οι περίφημοι «βασιλικοί» τάφοι που έχουν ανασκαφεί εντυπωσιάζουν ιδιαίτερα τόσο για την τελειότητα και τη μεγαλοπρέπειά τους ως κτισμάτων, όσο και για τον πλούτο των κτερισμάτων τους που περιελάμβαναν μεγάλους αριθμούς αγγείων, σκελετούς θυσιασμένων αλόγων, άρματα που τάφηκαν κι αυτά μαζί με τους νεκρούς, ένα θαυμάσιο θρόνο («βασιλικός» τάφος 79) από ξύλο κι επένδυση από πλάκες σκαλισμένες σε ελεφαντόδοντο, άλλα σκεύη, όπως ένα μεγάλο χάλκινο λέβητα με εντυπωσιακή διακόσμηση, κοσμήματα, όπλα κ.λπ.. Στην τόσο σημαντική νεκρόπολη της Σαλαμίνας, τα ταφικά έθιμα θυμίζουν έντονα ομηρικές περιγραφές. Θεωρήθηκε ότι ο Όμηρος ήταν πολύ δημοφιλής τότε στη Σαλαμίνα, όπου τραγουδιούνταν τα έπη του, πράγμα που είχε βοηθήσει στην αναβίωση των ομηρικών ταφικών εθίμων. Ας μη ξεχνούμε, εξάλλου, ότι η Σαλαμίνα της Κύπρου ήταν μια από τις πολλές πόλεις της Αρχαιότητας που διεκδικούσαν τον επίζηλο τίτλο της πατρίδας του Ομήρου.
Ο γνωστός ερμηνευτής – ερευνητής παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου κύριος Μιχάλης Ττερλικκάς στάθηκε από την αρχή δίπλα στην προσπάθεια μας. Δέχτηκε να χρησιμοποιήσουμε τραγούδια του και φωτογραφίες του και απάντησε στις ερωτήσεις που του κάναμε με μεγάλη του χαρά. Τον ευχαριστούμε από καρδιάς και χαιρόμαστε ιδιαίτερα που τον γνωρίσαμε και που μας δίνεται η ευκαιρία μέσα από αυτήν μας την προσπάθεια, να τον γνωρίσετε και εσείς!
Θα ξεκινήσουμε παρουσιάζοντας το βιογραφικό του και στη συνέχεια ακολουθεί η συνέντευξη που μας έδωσε.
Βιογραφικό
Ο Μιχάλης Ττερλικκάς γεννήθηκε στο, κατεχόμενο σήμερα, χωριό Καπούτι της περιοχής Μόρφου το 1955, όπου και έζησε μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974. Απεφοίτησε από το Α΄ Γυμνάσιο Μόρφου και στη συνέχεια σπούδασε ηλεκτρονικά στην Αθήνα, κατά την περίοδο 1976 – 1980. Από τότε ζει και δημιουργεί στην Κύπρο.
Τραγουδούσε από την παιδική του ηλικία. Η ζωή σε μια κατ’ εξοχήν αγροτική κοινότητα, η τριβή του με τους απλούς ανθρώπους του λαού, τα αυθεντικά μουσικά ακούσματα και βιώματα, απετέλεσαν ένα σταθερό υπόβαθρο και κίνητρο για να ασχοληθεί συστηματικά με το παραδοσιακό τραγούδι της Κύπρου.
Το 1979, ενώ ήταν ακόμα φοιτητής, γνώρισε τον αείμνηστο ποιητάρη, Αντρέα Μαππούρα και ηχογράφησε μαζί του τρεις κασέτες με τσ̆ιαττίσματα, παραγωγή της εταιρείας Lambrophone.
Μεταξύ 1981 και 1983, παρακολούθησε κάποια μαθήματα βυζαντινής μουσικής με δάσκαλο τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη, ερευνητή και ερμηνευτή της παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου, Θεόδουλο Καλλίνικο.
Το 1983 εντάχθηκε στον προσφυγικό λαογραφικό όμιλο “Οι Αδούλωτοι” – Σ̆ιακαλλή και τραγούδησε για αρκετά χρόνια, συνοδευόμενος από γνωστούς λαϊκούς οργανοπαίχτες, όπως ο Γεώργιος Αβέρωφ, ο Μιχάλης Πούλλος, ο Δημήτρης Κατσαρής, ο Χριστόδουλος Πίπης, ο Νεόφυτος Ρούσος και άλλοι.
Γύρω στο 1985, άρχισε να δίνει συναυλίες παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου σε προσωπικό επίπεδο με συνεργάτες τους πιο πάνω. Παράλληλα, εμπνευσμένος από τον αείμνηστο Θ. Καλλίνικο, άρχισε το ερευνητικό του έργο, καταγράφοντας, στην αρχή σε ήχο και στη συνέχεια σε ήχο και εικόνα, από ηλικιωμένους σε όλη την ελεύθερη Κύπρο, τη μουσική παράδοση της Κύπρου, δημιουργώντας, βήμα με βήμα, ένα σημαντικό αρχείο.
Οι εμπειρίες και το υλικό από τη δραστηριότητα αυτή, τα προσωπικά του ακούσματα από αυθεντικούς ερμηνευτές, στην περιοχή όπου μεγάλωσε, καθώς και οι ερμηνείες παλαιότερων, καταξιωμένων, ερμηνευτών της παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου, είναι η δεξαμενή από την οποία αντλεί το ύφος και τον τρόπο των δικών του ερμηνειών.
Από το 1991 ηγείται της μουσικής παρέας «Μούσα», η οποία χρησιμοποιεί μόνο παραδοσιακά όργανα του τόπου και δίνει συναυλίες εντός και εκτός Κύπρου.
Έλαβε μέρος σε αρκετά ραδιοφωνικά και τηλεοπτικά προγράμματα στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Συμμετείχε επίσης σε πολλά φεστιβάλ παραδοσιακής μουσικής, καθώς και σε άλλες διεθνείς διοργανώσεις. Έκανε, επίσης, εισηγήσεις σε διάφορα συνέδρια, καθώς και εργαστήρια, στην Κύπρο και στο εξωτερικό.
Συνεργάστηκε και συνεργάζεται με πολλούς φοιτητές της μουσικολογίας και συναφών κλάδων στα πλαίσια διατριβών τους. Έχει κάνει επίσης διάφορες μελέτες για το παραδοσιακό τραγούδι της Κύπρου.
Τον Αύγουστο του 2017 τιμήθηκε από την I.G.F – World Folklore Union με το I.G.F GOLD STAR EX OSCAR για το συνολικό του έργο για την προώθηση των αξιών της παραδοσιακής λαογραφικής κουλτούρας σε διεθνές επίπεδο.
Δισκογραφία:
Προσωπικές Εκδόσεις:
«Κυπραία Φωνή»- Παραδοσιακά τραγούδια της Κύπρου – 1991 (βινύλιο).
«Των Γεννών τζ̆αι της Λαμπρής» – Κυπριακά και άλλα ελληνικά κάλαντα, θρησκευτικά τραγούδια της Κύπρου και ύμνοι – 1998 (ψηφιακός δίσκος).
«Κυπραία Φωνή – Στ’ αγνάρκα των τζ̆αιρών» – 2002. (διπλός ψηφιακός δίσκος, συνοδευόμενος από βιβλίο σε 4 γλώσσες: ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά, γερμανικά).
«Κυπραία Φωνή – Καλώς ήρταν οι ξένοι μας» – 2008 (διπλός ψηφιακός δίσκος, συνοδευόμενος από ένθετο στα ελληνικά και CD ROM στα αγγλικά, τούρκικα, γαλλικά και γερμανικά).
Φιλικές Συμμετοχές:
Στες άκρες της ψυσ̆ής μου Μιχάλης Μόζορας 2001
Το κατεχόμενο χωρκόν μας τζ̆αι η χαρά του γυρισμού Χρ. Λάρκου 2003
Το πρώτο ’δω βασίλειο είχαν Θεοί το κτίσει Λάρκος Λάρκου 2011
Στα μονοπάθκια της παράδοσης Κούρρη και Ξυλούρικου Γιαννής Ζαβρός 2011
Είπα να κάμω την αρκήν Μουσικό σχήμα «Αντάμα» 2015
Των Ακριτών και των αντρειωμένων Καλλιτεχνικός Σύλλογος Δημοτικής Μουσικής, Δόμνα Σαμίου 2015
Αγκάθθιν Monsieur Doumani 2018
Τα όνειρα του τεμπέλη δράκου Γιώργος Χατζ̆ηπιερής 2021
Εκδόσεις
Ποιητική συλλογή «Το χρώμαν της ανατολής τζ̆οιμάται μανιχόν του…» 2018
Θέατρο – Κινηματογράφος – Τηλεόραση
Η πρώτη εμφάνιση του Μιχάλη Ττερλικκά στο θέατρο ήταν το 1987, στο έργο του Γιώργου Νεοφύτου “Στης Κύπρου το Βασίλειο”, σε σκηνοθεσία Νίκου Σιαφκάλλη. Από τότε συνεργάστηκε κατά καιρούς με διάφορα θεατρικά σχήματα, (Θ.Ο.Κ, Θέατρο “Ένα”, “Σατυρικό θέατρο”, “A.C.T”), αποσπώντας ευνοϊκότατες κριτικές.
Συμμετείχε επίσης στο Three Islands Project το οποίο διοργάνωσε το “Kneehigh Theatre” (Κορνουάλη) σε συνεργασία με τον “Θ.Ο.Κ” (Κύπρος) και το “St. James Cavalier” (Μάλτα), σε θεατρικά εργαστήρια και παραστάσεις: Κύπρος (Μάιος 2003), Μάλτα (Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 2003), Κύπρος (Μάιος 2004) και Κορνουάλη (Ιούλιος – Αύγουστος 2005).
Έχει επίσης παίξει στις κινηματογραφικές ταινίες του Α. Πάντζη «Η Σφαγή του Κόκορα» και «Το Τάμα», στην ταινία μικρού μήκους των Θεόδωρου Νικολαΐδη και Άδωνη Φλωρίδη “Espresso”, καθώς και σε ένα ντοκυμαντέρ του Γιάννη Ιωάννου. Για το ρόλο του ποιητή – ψαρά, στην ταινία του Πανίκκου Χρυσάνθου «Ακάμας», ήταν υποψήφιος για το βραβείο 2ου αντρικού ρόλου στο 47ο Φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το 2006.
Έχει επίσης λάβει μέρος σε αρκετές τηλεοπτικές σειρές σε διάφορα κυπριακά τηλεοπτικά κανάλια.
Από το 2014 ασχολείται επίσης με τη συγγραφή σεναρίων για τηλεοπτικές σειρές εποχής, στην κυπριακή διάλεκτο, καθώς και θεατρικών κειμένων. Θεατρικά του έργα και διασκευές/μεταφράσεις έχουν ανεβεί από επαγγελματικούς θιάσους στην Κύπρο.
Διεθνείς Συμμετοχές
2017 Leposavić, Κόσσοβο: I.G.F – World Folklore Union.Απονομή I.G.F Gold Star Ex Oscar
2012 Αθήνα, Ελλάδα: Βραδιά παραδοσιακής μουσικής της Κύπρου – Σπίτι της Κύπρου. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια της Κυπριακής Προεδρίας της Ε.Ε.
2012 Πρετόρια, Νότια Αφρική: Δεξίωση του Ύπατου Αρμοστή της Κύπρου, με την ευκαιρία των εορτασμών της επετείου της Κυπριακής Ανεξαρτησίας. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια της Κυπριακής Προεδρίας της Ε.Ε.
2012 Βαρσοβία, Πολωνία: Music Gardens Festival. Διοργανωτές: Υπ. Εξωτερικών, Π.Υ Υπ. Παιδείας, Music Gardens Festival. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια της Κυπριακής Προεδρίας της Ε.Ε.
2011 Χανιά Κρήτης, Ελλάδα: Διεθνές Συνέδριο για τον Λαϊκό Πολιτισμό της Κύπρου και της Κρήτης. Εισήγηση και συναυλία. Διοργανωτές: Π.Υ Υπ. Παιδείας και Ίδρυμα Καψωμένου.
2010 Granada, Ισπανία: Πανεπιστήμιο Granada. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια των εορτασμών για τα πενηντάχρονα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
2010 Cadiz, Ισπανία: Festival de Musica Espaniola de Cadiz. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα πλαίσια των εορτασμών για τα πενηντάχρονα της Κυπριακής Δημοκρατίας.
2010 Αθήνα, Ελλάδα: ΘΕ.ΠΑ.Κ και Μ.Ι.Ε.Τ (Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας).Θεατρική Παράσταση: «Το Άσμα του Γιοφυριού» και Ημερίδα: «Παραλογές».
2010 Κατάνια, Ιταλία: ΘΕ.ΠΑ.Κ και Πανεπιστημίου Κατάνιας.Θεατρική Παράσταση: «Το Άσμα του Γιοφυριού» και μουσική βραδιά.
2009 Γέργερη – Δήμος Ρούβα Κρήτης, Ελλάδα: Διήμερο Συμπόσιο «Αυλοί και Λαλητάδες»
Παρουσίαση εισήγησης: «Το Κυπριακόν Πιθκιαύλιν»
2009 Krems Stein, Αυστρία. Volkskulture Europa – House of Regions.«Συναυλία Παραδοσιακής Μουσικής της Κύπρου»
2009 Αθήνα, Ελλάδα: Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα. Παρουσίαση Δίσκου:«Κυπραία Φωνή – Καλώς Ήρταν οι Ξένοι μας»
2009 Λονδίνο, Μ. Βρετανία: Συναυλία «Κύπρος – Μ. Ασία – Αιγαίο» σε συνεργασία με το μουσικό σχήμα «Έπεα Πτερόεντα» στο Hellenic Centre. Διοργάνωση: Υπάτη Αρμοστεία της Κύπρου στο Λονδίνο.
2008 Τορίνο, Ιταλία: Διεθνής Γαστρονομική Συνάντηση “Salone del Gusto” και “Terra Madre”
Διοργάνωση: Διεθνής οργάνωση “Slow Food” και “Slow Food – Κύπρου”
2008 Γέργερη – Δήμος Ρούβα Κρήτης, Ελλάδα:Μουσικό Φεστιβάλ «Ποιμένες Αγραυλούντες»
2008 Ρώμη, Ιταλία: Όμιλος Κυπρίων Ιταλίας
Πολιτιστικές εκδηλώσεις για την Κύπρο
2007 Σαλέντο, Ιταλία: CANTI DI PASSIONE. Θρησκευτικά Τραγούδια των Παθών. Διοργάνωση: Ελληνόφωνες Κοινότητες του LECCE.
2006 Τύνιδα, Τυνησία: Διεθνές Φεστιβάλ “Musiqat 2006”. Διοργανωτές: Centre for Arab and Mediterranean Music και Scoop Organisation.
Γνωρίζετε την ετυμολογία του επιθέτου σας; Γιατί ξεκινά με δύο “τ”;;;
Το «ττερλίκκιν» έχει Τούρκικη προέλευση. Έχει δε δυο σημασίες.
α) Ξύλινο τσόκαρο, ή υφασμάτινη παντόφλα.
β) Υφασμάτινο περιτύλιγμα της κεφαλής σαν ταινία που φοριέται περιφερειακά στο ύψος του μετώπου για να εμποδίζει τον ιδρώτα να τρέχει στα μάτια.
Συνεπώς κάποιος που φορούσε ή κατασκεύαζε τα πιο πάνω είδη ένδυσης πιθανόν να λεγόταν «ττερλικκάς».
Στη περίπτωση του δικού μου επιθέτου νομίζω ότι έχει άλλη προέλευση. Τον θεριακλή στην Κύπρο τον λέμε «ττερλακκή». Ο παππούς μου ήταν «ττερλακκής» του κρασιού. Πιθανόν λοιπόν το «Ττερλικκάς» να είναι παράφραση του «ττερλακκής».
Υπάρχει όμως και δεύτερη εκδοχή.
Όπως και στην Ελλάδα οι κάτοικοι διαφόρων πόλεων και χωριών έχουν κάποια επίθετα με σατυρική διάθεση (https://www.youtube.com/watch?v=iEc32s_8K8s) έτσι συμβαίνει και στην Κύπρο. Λέγετε λοιπόν ότι τους κατοίκους του χωριού «Λάρνακας της Λαπήθου» από όπου καταγόταν ο παππούς μου, στα γύρω χωριά τους έλεγαν «Ττερλικκάδες». Αυτά σχετικά με την ετυμολογία του επιθέτου μου.
Τώρα όσον αφορά την γραφή, Γιατί ξεκινά με δύο “τ”;;; υπάρχουν διάφορες απαντήσεις.
α) Η γραφή ακολουθεί την φωνητική απόδοση της λέξης. Αφού λοιπόν προφέρεται με διπλό, τονισμένο «τ» αν γραφόταν με ένα «τ» δεν θα αποδιδόταν σωστά από τον αναγνώστη.
β) Αφού πρόκειται για επίθετο, και όχι λέξη της ελληνικής γλώσσας δεν ακολουθεί τον κανόνα ότι «καμιά ελληνική λέξη δεν ξεκινά από διπλό σύμφωνο»
γ) Η Κυπριακή διάλεκτος έχει τες ιδιαιτερότητες της, στην προφορά, τη γραφή, το συντακτικό και τη γραμματική. Μια από αυτές είναι και τα διπλά σύμφωνα, τα οποία αφού προφέρονται, γράφονται κιόλας, και το ανάποδο, ενώ στη σημερινή ελληνική κοινή έχουν καταργηθεί πολλά.
Κατάγεστε από το – κατεχόμενο σήμερα – χωριό Καπούτι της περιοχής Μόρφου όπου ζήσατε μέχρι την τουρκική εισβολή του 1974.Θέλετε να μας πείτε λίγα λόγια για τα παιδικά σας χρόνια, για το χωριό σας και για το πώς βιώσατε την τουρκική εισβολή.
Το χωριό μου, τότε (δεκαετία του ’60), όπως και τα πλείστα χωριά της Κύπρου ήταν γεωργοκτηνοτροφικό.
Λεφτά πολλά δεν υπήρχαν, είμαστε όμως αυτάρκεις, αφού τα πιο πολλά προϊόντα τα παρήγαμε. Για να σας δώσω να καταλάβετε, όταν μας έστελνε η μάνα μας στον μπακάλη, ήταν για να αγοράσουμε, σπίρτα, πετρέλαιο, σαπούνι και κάποτε καμιά κονσέρβα. Μεγαλώναμε στα χωράφια, όπου βοηθούσαμε τους γονείς μας, και στη γειτονιά παίζοντας με τους φίλους μας. Από το 1960 που θυμάμαι, μέχρι το 1974 η εξέλιξη και οι αλλαγές γινόντουσαν με γοργό ρυθμό. Μπήκαν στη ζωή μας σιγά – σιγά οι μηχανές, τα αυτοκίνητα, κ.λπ.
Η Τουρκική εισβολή του 1974 με βρήκε να υπηρετώ ως κληρωτός ατιώτης. Η εισβολή, η κατοχή του χωριού μου, ο πόλεμος, η προσφυγιά ήταν μια φρικτή εμπειρία που δεν εύχομαι ούτε και στον χειρότερο μου εχθρό να τη βιώσει. Δεν θέλω καν να τα θυμάμαι. Υπηρέτησα, λόγω της έκτακτης ανάγκης, 3 χρόνια στην Εθνική Φρουρά. Μπήκα στο στρατό παιδί, και βγήκα ανδρωμένος πρόωρα.
Στο σπίτι σας ακούγατε παραδοσιακή μουσική;
Οι γονείς μου ήταν φιλόμουσοι. Ο πατέρας μου ήταν από τους πρώτους στο χωριό που αγόρασε ραδιόφωνο και γραμμόφωνο, που τότε είχαν μόνο να καφενεία. Έτσι ακούγαμε αρκετή μουσική, όλων των ειδών. Δεν ξεχωρίζαμε τη μουσική σε παραδοσιακή και άλλη, αφού τότε για τον απλό κόσμο ο όρος «παραδοσιακή μουσική» δεν υπήρχε. Εξ’ άλλου δεν υπήρχαν τότε αρκετές ηχογραφήσεις δημοτικής μουσικής. Στο σπίτι μου δεν υπήρχε κάποια ιδιαίτερη προτίμηση στην παραδοσιακή μουσική. Στα οικογενειακά γλέντια τραγουδούσαμε ό,τι ξέραμε, χωρίς διάκριση.
Είχε και κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς σας ασχοληθεί παλαιότερα με το τραγούδι;
Οι γονείς μου ήταν και οι δύο καλλίφωνοι. Τραγουδούσαν και οι δύο. Ο πατέρας μου στην οικοδομή, και στα γλέντια με φίλους και η μητέρα μου στη ραπτομηχανή, στις δουλειές του σπιτιού και στα χωράφια. Κανένας όμως από την οικογένεια μας δεν ασχολήθηκε με το τραγούδι.
Πώς και πότε αρχίσατε να ασχολείστε με το τραγούδι;
Όπως ανάφερα προηγουμένως, μεγαλώσαμε στα χωράφια. Τα ακούσματα μου ήταν οι βοσκοί και οι γεωργοί, με το πυθκιαύλι και το τραγούδι τους, καθώς και οι γλεντζέδες στα καφενεία, αφού απέναντι από το σπίτι μου υπήρχαν δύο καφενεία/ταβέρνες. Επίσης τα τραγούδια στα οικογενειακά γλέντια και στους γάμους.
Φαίνεται ότι το χάρισμα της φωνής το έφερα με τη γέννηση μου και το ένοιωθα. Από τότε που άρχισα να μιλώ, νομίζω πως άρχισα κιόλας να τραγουδώ. Από ότι μαρτυρούν συγγενείς μου, μα και απ’ ότι θυμάμαι, τραγουδούσα ολόκληρα τραγούδια πριν ακόμα πάω στο δημοτικό σχολείο. Τραγουδούσα τα πάντα. Ό,τι άκουα, το ρουφούσα και το τραγουδούσα στη συνέχεια με μεγάλη ευκολία. Στα χωράφια, στο σχολείο, στο σπίτι, στο δρόμο, παντού. Μονάχα όταν κοιμόμουνα σιωπούσα. Θυμάμαι χαρακτηριστικά τη μητέρα μου που κάποτε μου έλεγε, «κανεί γιε μου. Τραουδάς πολλά όμορφα! Μα πνάσε νάκκον τζαι πάλε» (φτάνει γιε μου. Τραγουδάς πολύ όμορφα! Μα ξεκουράσου λίγο και συνεχίζεις πάλι).
Συνέχισα λοιπόν να τραγουδώ ακαπέλα για πολλά χρόνια, τα πάντα. Στο δημοτικό, στο γυμνάσιο, στον στρατό, στα φοιτητικά χρόνια στην Αθήνα, (1976 -1980). Τραγούδησα για πρώτη φορά με συνοδεία μουσικής γύρω στο 1978 σε ηχογράφηση Κυπριακών Τσιαττισμάτων με τον αείμνηστο ποιητάρη, Αντρέα Μαππούρα. Το 1983 εντάχθηκα στον Προσφυγικό Λαογραφικό “Οι Αδούλωτοι” – Σιακαλλή (βλέπε βιογραφικό).
Είχατε κάποιον παλιό τραγουδιστή ως πρότυπο;
Όταν ήμουνα ακόμα περίπου 10 χρονών, είχε κάνει τις πρώτες ηχογραφήσεις στο ΡΙΚ ο αείμνηστος Θεόδουλος Καλλίνικος (Άρχοντας Πρωτοψάλτης της εκκλησίας της Κύπρου, ερευνητής και ερμηνευτής της Παραδοσιακής Μουσικής της Κύπρου) και τις μετέδιδε το ραδιόφωνο συνήθως κάθε Κυριακή, μετά τη μετάδοση της Θείας Λειτουργίας. Τις άκουγα ανελλιπώς και θαύμαζα τη μελωδικότητα της φωνής του μα και τα ίδια τα τραγούδια, στα οποία είχα ιδιαίτερη αδυναμία. Την κατάληξη μου στη παραδοσιακή μουσική πιστεύω ότι την οδήγησε καθοριστικά ο Θεόδουλος Καλλίνικος τον οποίο είχα ως πρότυπο χωρίς να τον γνωρίζω.
Αυτή είναι μια συνηθισμένη ερώτηση, αλλά είναι και συνηθισμένη η απάντηση. Δεν φαντάζομαι να υπάρχουν πολλοί τραγουδιστές που επιλέγουν ένα τραγούδι ως το αγαπημένο του. Θα σας απαντήσω όμως ικανοποιώντας κάπως την ερώτηση. Προτιμώ τα αργά, μελωδικά τραγούδια. Αναφέρω μερικά: Η Λυερή τζ’ ο Χάρος, Φωνή Παφίτιτζη, Φωνή Καταραμένη, Φωνή των σατσιών, Μανές, Πού ’σουν μελαχρινούλλα μου, κ.λπ.
Τι κάνει διαχρονικό ένα τραγούδι;
Ένα τραγούδι για να είναι διαχρονικό πρέπει να εκφράζει διαχρονικούς προβληματισμούς, διαχρονικά συναισθήματα, διαχρονικά προβλήματα. Αυτό όμως που δρα καθοριστικά είναι η αλήθεια της ερμηνείας του καλλιτέχνη που δεν ξεθωριάζει με τον χρόνο.
Με ποιο τραγούδι-χορό πιστεύετε ότι ξεσηκώνονται περισσότερο οι Κύπριοι στα γλέντια;
Παλαιότερα οι κύπριοι ήταν πιο εσωστρεφείς. Η διασκέδαση δεν ταυτιζόταν με τον μαζικό χορό και τη φασαρία. Απολάμβαναν σιωπηρά και χαίρονταν από μέσα. Χόρευαν με πάθος αλλά όχι με περιττές κινήσεις και χαβαλέ. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει και οι κύπριοι διασκεδάζουν (χορευτικά) με συρτούς, καλαματιανούς και τσιφτετέλια. Εγώ προσωπικά εξακολουθώ να μην έχω ως κριτήριο κατά πόσο ο κόσμος περνά καλά σε μια συναυλία, από το πόσο χόρεψαν. Νοιώθω την ικανοποίηση στα πρόσωπα τους ακόμα και όταν απολαμβάνουν σιωπηλοί τα τραγούδια και βιώνουν αυτά που περιγράφουν. Χαρά, μαράζι, θαυμασμό, πεθυμιά, νοσταλγία, έρωτα…
Πείτε μας μια αστεία στιγμή που σας συνέβη ενώ τραγουδούσατε.
Πολύ παλιά είμαστε καλεσμένοι να τραγουδήσουμε σε κάποιο γάμο, έξω από τα συνηθισμένα. Το ζευγάρι θα δεχόταν συγχαρητήρια στο προαύλιο της εκκλησίας και μας ζήτησαν να παίζουμε μουσική και τραγούδια σε κάποια άκρη όσο θα διαρκούσε αυτό. Σε κάποια στιγμή τραγούδησα κάποιο πασίγνωστο δίστιχο.
Εφίλησα την τζ’ έμεινεν δέκα λεπτά φυρμένη.
Είντα ’ξερα ο φουκκαράς
πως ήταν πρώτη της βολά τζεν ήταν μαθημενη.
(Την φίλησα έμεινε λιπόθυμη για δέκα λεπτά.
Πού νά ’ξερα ο φουκαράς
πως ήταν πρώτη της φορά και δεν ήταν συνηθισμένη.)
Δυο τρία μέτρα πιο πέρα κάθονταν σε ένα παγκάκι δυο γριούλες. Μόλις τελείωσα το δίστιχο μου κάνει νόημα η μία να πάω κοντά της. Πηγαίνω λοιπόν και μου λέει χαμηλόφωνα: «Εν’ αλήθκεια σου γιε μου. Τζ’ εγιώ έτσι έπαθα την πρώτην βολάν»
Είστε µια γνήσια παραδοσιακή φωνή. Πόσο κοντά νομίζετε πως είστε στα ακούσματα των εφήβων , και με ποιους τρόπους νομίζετε ότι μπορούμε να προσεγγίσουμε τα παιδιά ώστε να εντρυφήσουν από μικρή ηλικία στο γνήσιο κυπριακό τραγούδι.
Κάποιοι πιστεύουν ότι θα πρέπει να προσαρμόσουμε την παραδοσιακή μας μουσική στα σημερινά ακούσματα των νέων για να τους πλησιάσουμε. Με λίγα λόγια να αλλάξουμε τους ρυθμούς, τες ενορχηστρώσεις τες ταχύτητες, τη γλώσσα, κ.λπ. Εγώ χαρακτηριστικά απαντώ με το εξής: Αν για να αρέσω και να αγαπηθώ από κάποια κοπέλα κάνω πλαστικές και αλλάξω τελείως το πρόσωπο και το σώμα μου, έστω και αν τα καταφέρω να αγαπηθώ, τι θα κερδίσω; Ποιος αγαπήθηκε; Εγώ ή ένα άλλο πλαστό άτομο;
Πιστεύω λοιπόν ότι, αυτό που χρειάζεται είναι να λύσουμε το πρόβλημα της χαμηλής αυτοεκτίμησης που πάσχουμε σαν λαός που οδηγεί, όχι μόνο τους νέους αλλά και όλους μας στην ξενομανία. Αν λοιπόν πιστέψουμε στον τόπο μας, και στον τοπικό μας πολιτισμό, η μουσική μας είναι τόσο πλούσια σε ρυθμούς και μελωδίες, που αν την δώσουμε με αγάπη και αλήθεια στους νέους, είμαι σίγουρος ότι θα την αγαπήσουν και θα γίνουν και οι ίδιοι μέρος της συνέχισης της.
Τί συμβουλές θα δίνατε στους νέους που θέλουν να ασχοληθούν με το παραδοσιακό τραγούδι;
Τις συμβουλές δεν τις συνηθίζω. Τη γνώμη μου όμως να την πω. Γνωρίστε φίλοι μου πρώτα καλά τον τόπο μας και τους ανθρώπους τους. Μάθετε την ιστορία και τις παραδόσεις μας. Ακούστε από τους λίγους ηλικιωμένους που έχουν απομείνει, τα τραγούδια και τες ιστορίες τους. Ακούστε πολλή, μα πολλή παραδοσιακή μουσική της Κύπρου από αρχεία και καταξιωμένους ερμηνευτές. Τραγουδήστε και συνεχίστε την παράδοση μας βάζοντας τη δική σας σφραγίδα. Προς Θεού, όμως, κρατήστε ευλαβικά το τοπικό μουσικό ύφος. Μην αντιγράψετε οποιοδήποτε άλλο ύφος. Γιατί αυτή είναι η ομορφιά του πολιτισμού μας. Τα τοπικά χρώματα.
Η Ελληνική Δημοτική Μουσική και η γλώσσα είναι ένα ψηφιδωτό με πολύχρωμες ψηφίδες τοποθετημένες με τέχνη ούτως ώστε να αποτελούν ένα πανέμορφο έργο τέχνης. Είναι οι ψηφίδες της Στερεάς Ελλάδας, της Πελοποννήσου, της Μακεδονίας, της Θράκης, της Μ. Ασίας, της Προποντίδας, της Κρήτης, της Κύπρου, των νησιών του Αιγαίου και όλων των άλλων περιοχών του ελληνισμού, η κάθε μια με το δικό της ξεχωριστό χρώμα. Αν όλες αυτές τις ψηφίδες τις κάνουμε γαλάζιες, τι θα έχουμε; Μια γαλάζια πλάκα! Σας αρέσει;
Κλείνοντας θα θέλαμε να μας πείτε τι είναι για σας η μουσική και τι η Κύπρος;
Η μουσική για μένα είναι ο αγαπημένος μου τρόπος έκφρασης, από τότε που γεννήθηκα μέχρι σήμερα.
Η Κύπρος είναι η πατρίδα μου. Ο τόπος μου, και τον αγαπώ αφάνταστα. Όπως κάθε άνθρωπος τον δικό του τόπο, φαντάζομαι. Μου αρέσει να χαίρομαι τες ομορφιές της, ακόμα και τα πιο ευτελή πράγματα. Τις πέτρες, τα αγκάθια, και τις κακοτοπιές. Δυστυχώς όμως η κατοχή της μισής μου πατρίδας και του χωριού μου από την Τουρκία είναι μια ανοικτή πληγή που αιμορραγεί συνεχώς. Και πονάει πιο πολύ όσο σκέφτομαι ότι εμείς δεν είμαστε άμοιροι ευθυνών για το μεγάλο κακό που μας βρήκε.
Είναι όμως ακόμα κάτι που με πληγώνει από τον τόπο μου. Αλλάζουν συνεχώς και ραγδαία οι ανθρώποι. Χάνονται οι παλιές αξίες, και δεν ξέρω μέχρι που θα φτάσουμε.
Οι κυπριακές φορεσιές έχουν συντηρητικό χαρακτήρα, όπως άλλωστε και η λαϊκή τέχνη της Κύπρου γενικότερα, χωρίς να απουσιάζει απ΄ αυτές η ποικιλία και η χάρη. Κάθε φορεσιά είναι ένα σύνθετο έργο τέχνης, που παρουσιάζει τεχνικές ύφανσης και διακόσμησης αλλά και τη δεξιοτεχνία και καλαισθησία των δημιουργών του.
Σε σχέση με εκείνες του ευρύτερου Ελληνικού χώρου, είναι πιο απλές και παρουσιάζουν σχετική ομοιομορφία εξαιτίας του μικρού χώρου. Ωστόσο υπάρχουν οι τοπικές παραλλαγές, τόσο στο είδος όσο και στις λεπτομέρειες, (στο χρωματισμό του υφάσματος, το συνδυασμό των τμημάτων που την συνθέτουν, το κόψιμο, τη διακόσμηση και τα σχετικά συμπληρώματα).
Γυναικείες παραδοσιακές ενδυμασίες
Οι βασικές παραλλαγές της γυναικείας ενδυμασίας είναι η αστική, η Καρπασίτικη, η Παφίτικη και η ορεινή.
Η παραδοσιακή κυπριακή γυναικεία ενδυμασία με τη σαγιά είναι μια από τις χαρακτηριστικότερες φορεσιές της Κυπριακής υπαίθρου και την συναντούσε κανείς μόνο στις δύο ακριτικές και απομονωμένες περιοχές του νησιού, την Πάφο στα δυτικά, και την Καρπασία στα ανατολικά. Η ενδυμασία αυτή διατηρήθηκε και στις δύο περιοχές μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Η καρπασίτικη σαγιά είχε ένα ίσιο κόψιμο με μεγάλα πλαϊνά ανοίγματα για άνετο περπάτημα, ενώ η σαγιά της Πάφου είχε μικρότερα πλαϊνά ανοίγματα και κερδίζει φάρδος με πρόσθετα κομμάτια υφάσματος. Κάτω από τη σαγιά φορούσαν ένα μακρή πουκάμισο και μακρυά βρακιά, ενώ στη μέση φορούσαν ζώνη με πόρπη. Πολλές φορές την ενδυμασία με τη σαγιά συμπλήρωνε η παραδοσιακή κυπριακή σάρκα.
Η ύπαρξη της σάρκας στη φορεσιά της σαγιάς, την πιο αρχέγονη γυναικεία φορεσιά της Κύπρου, θα πρέπει να προβληματίσει αυτούς που υποστηρίζουν ότι εισήχθη από την Αθήνα κατά την εποχή της βασιλίσσης Αμαλίας. Αυτό που μάλλον συνέβη είναι ότι στις πόλεις, σε κάποιο χρονικό διάστημα, μεταλλάχτηκε και αστικοποιήθηκε. Η αστική σάρκα θα πρέπει να πήρε τη τελική της μορφή από επιδράσεις μόδας που ήρθαν από το εξωτερικό, ενώ στις απομονωμένες περιοχές της Πάφου και της Καρπασίας θα παρέμεινε στην αρχική της μορφή.
Η αγροτική φορεσιά αποτελείται από ένα εξωτερικό μακρύ φόρεμα, καμωμένο από βαμβακερή ριγωτή ή καρό αλατζά. Συμπληρώνεται πάντα με το πουκάμισο, το μακρύ βρακί και τις χαμηλές μπότες. Στο κεφάλι έδεναν συνήθως δύο μαντήλια. Το εσωτερικό, που συγκρατούσε τα μαλλιά (σκούφωμα), και το εξωτερικό σε διαφορετικό χρωματισμό, που δενόταν σε φιόγκο στο πλάι και άφηνε να φαίνεται η πιπίλα, λεπτή μεταξωτή δανδέλα του βελονιού. Πολλές φορές στόλιζαν το φιόγκο με φυσικά ή μεταξωτά λουλούδια.
Οι ανύπανδρες κοπέλες φορούσαν πάντα βαθύ κόκκινο κεφαλόδεσμο (στην περιοχή Μόρφου λαδί πράσινο) και οι νέες γυναίκες έβαζαν μεταξωτά κεντιτά πολύχρωμα επιμετώπια που διακοσμούνταν με φυσικά η ψεύτικα λουδούδια. Στις επίσημες γιορτές, στις εκκλησίες και στούς γάμους έβαζαν πάνω από τον καιφαλόδεσμο ένα άσπρο βέλο κατασκευασμένο συχνά από μετάξι και ο γύρος του ήταν κεντημένος από χρυσή η ασημένια κλωστή με πολύχρωμες φράντζες. Το γυναικείο κόκκινο φέσι φοργιόταν πολύ σπάνια.Τα βαθύ μοβ τσεμπέρια που ξέρουμε σήμερα τα φορούσαν μόνο οι γριές γυναίκες που δεν έχαν πένθος και όχι οι νέες. Οι ποδιές απουσίαζαν από τη καθημερινή ενδυμασία της κύπριας. Η μεταξωτή και κεντημένη με επίχρυση ασημένια κλωστή ποδιά φοργιόταν μόνο στις γιορτές και στους γάμους και συνόδευε την επίσημη ενδυμασία.
Η επίσημη κυπριακή γυναικεία ενδυμασία λοιπόν ήταν η σάρκα. Η σάρκα ήταν η γυναικεία μακρυμάνικη ζακέτα με τα πλατιά μανίκια και το τετράγωνο κόψιμο και ήταν εμπνευσμένη από την αρχαιότητα. Η λέξη σάρκα προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη σάρξ που σημαίνει κρέας. Ένα πουκάμισο φοριόταν κάτω από την σάρκα γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι το λεπτό μεταξωτό ή ημιμέταξο πουκάμισο ήταν διαφανές και έτσι η σάρκα κάλυπτε το στήθος. Σύνφωνα με την αρχαία συνήθεια,ήταν καμωμένη από σκούρο μαύρο βαμβακερό ύφασμα και ήταν διακοσμημένη γύρω-γύρω στις σχισμές των μανικιών και της ράχης με επίχρυση ασημένια κλωστή, με σχήματα φύλλων και άλλα τεχνουργήματα. Κάτω από την σάρκα φοριόταν μια μακρυά φούστα με πιέτες και τη φούστα αυτή συγκρατούσε η κυπριακή γυναικεία ζώνη με πόρπη.
Η σάρκα θεωρίτουν ακόμη και στις πολείς ως το βασικότερο κομμάτι της επίσημης και γαμήλιας γυναικείας αμφίεσης στην Κύπρο. Η σάρκα άνηκε στην προίκα της νύφης που την φορούσε για πρώτη φορά την ημέρα του γάμου της γιατί αυτή η ενδυμασία φοριόταν μόνο από παντρεμένες γυναίκες.Την ίδια μέρα η νύφη φορούσε,ακολουθόντας την παράδοση,την συνήθως σκουροκόκκινη βαμβακερή νυφιάτικη φούστα με τις πολλές πιέτες,η οποία λόγο του χρωματός της λεγόταν ρουτζιέτι που σημαίνει κόκκινο στη νεοελληνική. Τη φούστα αυτή συγκρατούσε η κυπριακή πόρπηνη ζώνη όπως αυτές που είναι σήμερα τυλιγμένες οι εικόνες της Παναγίας στα μοναστήρια της Τροοδίτισσας και της Χρυσορογιάτισσας. Όπως το παραδοσιακό νυφικό της κύπριας νύφης δεν ήταν άσπρο αλλά κόκκινο,το ίδιο χρώμα ήταν και το πέπλο της. Το πέπλο αποτελείτουν από ένα κόκκινο ύφασμα από την κεφαλή μέχρι τα γόνατα και είχε ραμμένα στις άκρες και στις γονιές μεγάλα και όσο το δυνατό αληθινά χρυσά φλουριά.
Πηγή: [ http://noctoc-noctoc.blogspot.com/2008/01/traditional-costumes-of-cyprus.html ]
Αντρικές παραδοσιακές ενδυμασίες
Το βασικό τμήμα της αντρικής ενδυμασίας είναι η πολύπτυχη βράκα, που επικράτησε σε ολόκληρο τον Ελληνικό νησιώτικο χώρο. Το ύφασμα ήταν συνήθως βαμβακερό υφαντό (δίμιτο), που το έβαφαν στους ντόπιους μπογιατζήδες σε όλους τους τόνους, από σκούρο ως βαθύ μπλε και μαύρο. Ανάλογα με την ηλικία και την περιοχή, υπήρχαν και οι παραλλαγές, τόσο στο κόψιμο όσο και στο μέγεθος. Μαζί με τη βράκα φοριέται πουκάμισο, σκουρόχρωμο ριγωτό βαμβακερό για την καθημερινή και μεταξωτό για την εορταστική ή την Κυριακάτικη φορεσιά.
Η ζακέτα είναι χωρίς μανίκια (γιλέκο) ή με μανίκια (ζιμπούνι). Γίνεται όπως και το γυναικείο εξωτερικό ένδυμα, με χρωματιστά κεντήματα που διακοσμούν τις εορταστικές φορεσιές, ενώ οι καθημερινές είναι συνήθως σκουρόχρωμες και πιο απλές. Τα αστικά γιλέκα και ζιμπούνια γίνονταν από μάλλινο μαύρο ύφασμα και είχαν πλούσια διακόσμηση με επίρραπτο μεταλλικό σύρμα.
Στην μέση δένεται μαύρο ζωνάρι (ζώστρα) από τους ηλικιωμένους και ζωηρόχρωμο μεταξωτό από τους νέους και το γαμπρό (τταλαπουλούζιν). Οι αγρότες φορούσαν βαριές μπότες με καρφιά, ενώ στις πόλεις φορούσαν τις φραγκοποδίνες ή παπούτσια (σκάρπες).
Βιβλιογραφία: Εθνογράφος Ελένη Παπαδημητρίου. Οι Κυπριακές φορεσιές. Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, 1991. [ http://eknadance.cyprusnet.gr/index.php?section=686 ]
H κάθε περιοχή της Κύπρου είχε την δική της ξεχωριστή καθημερινή ενδυμασία με τα δικά της χαρακτηριστικά στο χρώμα, το ύφασμα και διακόσμηση. Αντίθετα από ότι νομίζουμε σήμερα, οι κύπριοι άνδρες δεν φορούσαν μαύρες βράκες στην καθημερινή τους ενδυμασία αλλά το καλοκαίρι φορούσαν λεπτές άσπρες βράκες και τον υπόλοιπο χρόνο πιο χοντρές με μπλε χρώμα όπως τους κρητικούς. Στις ορεινές περιοχές ήταν σκούρες μπλε. Οι μαύρες βράκες ήταν η επίσημη ενδυμασία του κύπριου άνδρα και φοριόταν μόνο στις γιορτές και την Κυριακή στην εκκλησία.
Η μαύρη βάρκα ήταν επίσης η επίσημη φορεσιά του γαμπρού. Στις πόλεις και τα μεγάλα πεδινά χωριά οι βράκες έπρεπε να έχουν όσο το δυνατό πιο πολλές πιέτες,γιατί όσο πιο πολύ ύφασμα χρησιμοποιούσε κάποιος τόσο πιο πολύ πλούσιος ήταν. Στις ορεινές περιοχές,οι βράκες ήταν πιο κοντές. Στις πόλεις δεν φορούσαν τις ψηλές ποδίνες όπως τους αγρότες αλλά μακριές άσπρες η και ακόμη πολύχρωμες κάλτσες και χαμηλά παπούτσια. Το ανδρικό πουκάμισο ήταν μεταξωτό η ημιμέταξο. Το κόψιμο του έμοιαζε με το γυναικείο, με πλατιά μανίκια, που δίπλωναν η είχαν πιέτες στα κάτω μέρος. Μόνο που η ανδρική πουκαμίσα ήταν πιο κοντή και έκλεινε στο πάνω μέρος. Στην Καρπασία, στο ύψος του ώμου συνήθιζαν πολύ να προσθέτουν στις ραφές μακριές και στενές προσθήκες από βελονάκι διακοσμημένες με χρωματιστές χάντρες. Στη Καρπασία επίσης διατηρήθηκε παράλληλα με το κόκκινο φέσι και το άσπρο δαντελένιο σκουφί,αλλά αντίθετα από το φέσι, αυτό φοριόταν χωρίς μαντήλι και έμοιαζε, τόσο στο σχέδιο όσο και στο μέγεθος, με τον παλιό φρυγικό σκούφο και τον κεφαλόδεσμο που βλέπουμε συχνά σε πολλά αρχαία κυπριακά ελληνο-φοινικικά αγάλματα. Το ίδιο σκουφί που φορούσαν οι άνδρες στην Καρπασία, φορούσαν και οι αρχαίοι Κύπριοι εδώ και 2700 χρόνια. Πάνω από το πουκάμισο φορούσαν ένα πολύχρωμο γιλέκο που το χρώμα, το σχέδιο και το κόψιμο του ποικίλε ανάλογα με την περιοχή. Επίσης φορούσαν ζακέτες με μανίκια και χωρίς μανίκια,απλές,στρογγυλές ή πλατιές ή ακόμα άλλες που κλείναν πιο σφικτά. Το χρώμα ποικίλε και εδώ. Οι έλληνες του νησιού απόφευγαν τα ζωντανά και προσφιλή στους τούρκους του νησιού κραυγαλέα χρώματα, τα μεγάλα σχέδια, και ιδιαίτερα το κίτρινο χρώμα, και παρέμεναν στα απλά, λιτά, χειροποίητα και βαμμένα στο νησί ριγωτά χρώματα. Αυτό ήταν το ίδιο τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες.
Η γαμήλια αμφίεση του γαμπρού
Οπως αναφέραμε και πιό πάνω,αποτελείτουν από μαυρή βράκα, που έμοιαζε με τις επίσημες μαύρες της Κυριακής, μόνο που ήταν καμωμένη με περισσότερη προσοχή. Η πουκαμίσα του γαμπρού ήταν μεταξωτή και κεντημένη και φορούσε βελούδινο γιλέκο με σειρές από κουμπιά. Αυτό που φορούν σημερά στα κυπριακά χορευτικά συγκροτήματα λοιπόν ήταν το γιλέκο του γαμπρού. Οι άλλοι παραβρισκόμενοι στο γάμο δεν φορούσαν ποτέ το βελούδινο αυτό γιλέκο με τα όμορφα κεντήματα στο πίσω και μπροστινό μερός γιατί ήταν γαμπριάτικο και φορούσαν ζακέτες. Ο γαμπρός όμως δεν φορούσε ποτέ ζακέτα γιατί θα αποτελούσε παραφωνία. Αν ο γαμπρός ήταν από ορεινές περιοχές φορούσε μαύρες ποδίνες,αν ήταν από τις πόλεις φορούσε χαμηλά παπούτσια με κάλσες η χωρίς.
Πηγή: [ http://noctoc-noctoc.blogspot.com/2008/01/traditional-costumes-of-cyprus.html ]
Εμείς το άρθρο το βρήκαμε , μαζί με άλλα ενδιαφέροντα άρθρα για την Κύπρο, στον παρακάτω σύνδεσμο:
Ημέρες Χριστουγέννων και όλοι σπεύδουν να κάνουν τα τελευταία τους ψώνια και ετοιμάζονται να γιορτάσουν ξέγνοιαστα, ευχάριστα και οικογενειακά. Για κάποιους όμως, οι ημέρες αυτές φέρνουν στο μυαλό πικρές σκέψεις και δυσάρρεστες αναμνήσεις…
Είναι αυτοί που κρύβουν πίσω από το χαμόγελο τις μαύρες θύμησες του 1974, είναι αυτοί που γιόρτασαν Χριστούγεννα στα αντίσκηνα της προσφυγιάς, μετά την τουρκική εισβολή του 1974.
Χαρακτηριστικό το δημοσιεύμα της εφημερίδας Προσφυγικά Νέα:
“Γροθιά στο στομάχι” η φωτογραφία παιδιών που στολίζουν Χριστουγεννιάτικο δέντρο στη μέση του προσφυγικού καταυλισμού. Το δέντρο ξηρό, χωρίς φύλλωμα και λαμπερά στολίδια και στερεωμένο στη βάση μιας οβίδας, κατάλοιπο του πολέμου και της τραγωδίας που προκάλεσε στο νησί ο Αττίλας.
Διάφορες οργανώσεις απηύθυναν εκκλήσεις προς τις αρμόδιες αρχές, ώστε το επίδομα των προσφύγων να καταβληθεί έγκαιρα ώστε οι εκτοπισμένοι να έχουν λεφτά για τα Χριστούγεννα.
Μετά τον πόνο, τον όλεθρο και την καταστροφή που προκάλεσε η διχόνοια, ο λαός βρέθηκε ενωμένος και ολόκληρη η Κύπρος βρέθηκε στο πλευρό όσων έχασαν απο τη μια στιγμή στην άλλη αγαπημένα πρόσωπα, περιουσίες και αναμνήσεις μιας ζωής. Στόχος; Να μην μείνει έστω και ένα παιδί, χωρίς χριστουγεννιάτικο δώρο.
Κατά την έρευνα στο αρχείο του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών, εντοπίσαμε ποίημα που δημοσίευσε η Ανδρούλα Ιωάννου από το Παραλίμνι. Μέσα από αυτό το ποίημα μεταφέρονται οι εικόνες και τα συναισθήματα ενός ανθρώπου που έζησε από πρώτο χέρι εκείνα τα “μαύρα” Χριστούγεννα.
Η σπαρακτική επιστολή ενός μικρού πρόσφυγα, με αγνοούμενους γονείς μέσα
από τον καταυλισμό. Παρακαλά και τους Τούρκους για ειρήνη…
Πολλά ήταν τα παιδιά που έζησαν Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά στους
προσφυγικούς καταυλισμούς μετά την εισβολή της Τουρκίας το 1974. Κάποια από
αυτά δεν ήταν μόνο προσφυγόπουλα, αλλά και ορφανά καθώς έχασαν κάποιον γονιό
κατά την εισβολή. Επίσης κάποιοι γονείς ήταν αιχμάλωτοι και άλλοι αγνοούμενοι. Η
εφημερίδα Αγώνας, φιλοξένησε επιστολές προσφύγων προς παιδιά του εξωτερικού.
Ένα παιδί, ο Χριστάκης, στο κείμενό του περιγράφει την ατμόσφαιρα που
επικρατούσε στους καταυλισμούς και ζήταγε μία μεγάλη χάρη ακόμα και από τους
Τούρκους. Να ενώσουν όλοι τις φωνές τους για να μην κάνουν πλέον «Ματωμένα
Χριστούγεννα»….
Αγαπητοί μας, Με το ξέφωτο πεταγόμαστε όλοι από τα παραπήγματά, του πρόχειρου
συνοικισμού – κάτι μάντρες, τρώγλες, άλλοτε ορνιθώνες – πάντως δεν είναι για
ανθρώπινη διαβίωση τα παραπήγματά μας. Άλλοι σε ψηλές πολυκατοικίες δίχως πόρτες
και παράθυρα, δίχως τα πιο στοιχειώδη, κοιμούνται στο πάτωμα (μόνο με
κουβέρτες)!… Βγαίνουμε που λέτε και τραβάμε για το σχολειό μας. Είμαστε μια παρέα
παιδιών όλοι ξένοι, δεν είμαστε μονάχα πρόσφυγες – αυτό είναι πολυτέλεια – γιατί οι
γονείς μας και προστάτες μας αγνοούνται; Είναι όμηροι; Είναι σκοτωμένοι,
αιχμάλωτοι; Δεν ξέρουμε τίποτε απ’ όλα αυτά. Σε εμάς τα παιδιά λένε ότι ζούνε. Μα
ποιος μπορεί να ξέρει θετικά; Μόνο ο Θεός… Πιστεύομε πως δεν μας άφησε οριστικά.
Μας αδικούν οι άνθρωποι και μας βασανίζουν. Κι όμως η ζωή πρέπει να προχωρήσει
κι εμείς μαζί της κατά πόδι. Μας ξυπνά η πρωϊνή τουρτούρα και το Δεκεμβριανό
τσουχτερό κρύο κι ο εκκωφαντικός θόρυβος των τροχοφόρων. Να μας λοιπόν όλη η
παρέα με τα βιβλία και τις τσάντες και το «δισάκι μας στον ώμο για τον δρόμο»…! […]
Θέλουμε όμως να γιορτάσουμε τα Χριστούγεννα στο πατρικό μας σπίτι. Διεκδικούμε
αυτό το δικαίωμα. Θέλουμε να ζήσουμε στο χωριό μας. Γιατί όσο και να το κάνεις
«ματωμένα Χριστούγεννα θα κάνουμε φέτος». Χάσαμε οι πιο πολλοί τους δικούς μας.
Μα το μεγαλύτερο κακό είναι ότι ζούμε με αβεβαιότητα και με αγωνία για τους δικούς
μας. Για αυτό μια θερμή παράκληση σ’ όλους κάνουμε. Σ’ όλον τον κόσμο. Ακόμα και
στους Τούρκους φίλους μας της Τουρκίας. Ακόμα και σε αυτούς! Ναι ναι σε αυτούς!
Γιατί κι αυτούς αγαπάμε όπως μας έμαθε ο Χριστός. Λοιπόν τώρα τα Χριστούγεννα
κάνετέ μας ένα δώρο. Πέστε έναν καλό λόγο στους δικού σας. Ενώστε τις προσευχές
σας στον μικρό Χριστό, που γεννήθηκε και βρήκε περιβάλλον σαν το δικό μας, να μας
πάει στα σπίτια μας. Στα σπίτια που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε. Εκεί στα γνώριμα,
νοσταλγικά μας ακρογιάλια. Τη γη μας την ποτίσαμε με τον τίμιο ιδρώτα μας. Το αίμα
των αδικοχαμένων δικών μας. Όσων αγνοούνται. Όσων δολοφονήθηκαν. Όσων
αιχμαλωτίστηκαν. Όσων τα παιδιά σφάγησαν όσων η τιμή καταπατήθηκε με την μεγάλη
ντροπή. Όσων τα κορμιά κάηκαν με τις βόμβες και τις σιδηρόβραχτες κινούμενες
μηχανές. […] Περιμένουμε πολλά από την αγάπη σας και είθε η φωνή μας να βρει
απήχηση ανάλογη στον πόνο μας και να ρθετε όλοι να γιορτάσουμε τα νικητήρια μιας
δίκαιης ανθρωπότητας. Ως τότε παρακαλέστε όλοι μαζί μας το μεγάλο αναμενόμενο να
βοηθήσει όλους. Σας ευχόμαστε καλές γιορτές με τους δικούς σας έστω κι αν εμείς δεν
έχουμε όλους τους δικούς μας και μερικοί από εμάς κανέναν.
Ξεκίνησαν ως παρατσούκλια ή υποκοριστικά σε άτομα μίας άλλης εποχής. Κατέληξαν να είναι επίθετα ανθρώπων του τώρα. Κάποια ηχούν περίεργα, κάποια άλλα αστεία. Η ιστορία πίσω τους άλλες φορές μεγάλη, άλλες φορές απλή.
Τα κυπριακά επίθετα έχουν προκαλέσει πολλές φορές έκπληξη, αλλά και απορίες. Ειδικά όταν Κύπριοι βρίσκονται στο εξωτερικό και ακούνε οι ξένοι για πρώτη φορά. Μερικά από τα επίθετα που προκαλούν έκπληξη, ιδίως όταν κάποιος μαθαίνει την ιστορία από πίσω είναι: Σατανάς, Πετινός, Πενηνταέξ, Σισμάνη, Λύμπουρα, Τσακιστός. Στον REPORTER μίλησαν απόγονοι αυτών των ανθρώπων και εξήγησαν από που προήλθαν τα επίθετα αυτά.
Σατανάς
Ο Φοίβος Σατανάς είναι γνωστός στη Λευκωσία, αφού το κατάστημά του τραβάει τα βλέμματα. Όχι επειδή πουλάει περίεργα πράγματα, αλλά για το όνομα, Σατανάς. Ένα ασυνήθιστο όνομα και μάλιστα για ένα κατάστημα που βρίσκεται κοντά στην Αρχιεπισκοπή.
«Το επίθετο είναι από τον πατέρα μου. Ήταν από την Πάφο και παντρεύτηκε στη Μόρφου. Ήταν ο Χρήστος Σατανάς», αναφέρει ο ίδιος. «Ήταν ένας έξυπνος άνθρωπος, όπου είχε δουλειά πήγαινε. Πήγε στα Κοτζιηνοχώρκα, στη Λευκωσία, παντού. Ήταν τεχνίτης τζιαι έφτιαχνε διάφορα πράματα. Τον εκτιμούσαν πολύ. Επειδή ήταν έξυπνος, τον έλεγαν Σατανά. Έτσι, έμεινε το επίθετο μας».
Τσαπατσούλης
Ιστορία υπάρχει και πίσω από το επίθετο του 24χρονου Μάριου Τσαπατσούλη. «Είμαστε η μόνη οικογένεια που έχουμε αυτό το επίθετο και δεν είναι παρατσούκλι. Μόνο ο πατέρας μου και ο θείος μου το κράτησαν. Φημολογείται ότι ξεκίνησε από τον παππού μου, ο οποίος καταγόταν από τη Συλίκου της Λεμεσού. Οι δουλειές που έκανε ήταν τσαπατσούλικες, δηλαδή ασυγύριστες. Έτσι του έμεινε το παρατσούκλι και στη συνέχεια, έγινε επίθετο».
Σισμάνης
Ένα επίθετο, που έχει τουρκικές ρίζες. Ένα παρατσούκλι, που έβγαλαν στον προπάππο της Γεωργίας, από την Περιστερώνα, οι Τουρκοκύπριοι το 1963-1964. «Το şişman στα τούρκικα σημαίνει χοντρός. Ο παπάς μου είχε ένα παππού, που ήταν αρκετά χοντρός. Οι Τουρκοκύπριοι τότε ελαλούσαν τον şişman(Σισμάν) τζιαι στο χωριό έμεινε τζιαι τον έλεγαν Σισμάνη. Έτσι, έμεινε και το επίθετο μας».
Τταμαμουνάς
Ακόμη ένα επίθετο, που ξεκίνησε ως παρατσούκλι την εποχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Έμεινε στην ιστορία ως ο Τταμαμουνάς και πλέον οι απόγονοί του, φέρουν το παρατσούκλι ως επίθετο. Η οικογένεια, μάλιστα, είναι γνωστή στην Πόλη Χρυσοχούς για το επίθετο. Η Καλομοίρα Στυλιανού είναι μία από τους απογόνους και μας εξηγεί πως «το επίθετο είναι πολύ παλιό. Ο παππούς μου ελάλε πως εξεκίνησε που ένα προπάππο μας, που τον επαίρναν στα χωράφια οι Τούρκοι να δουλέψει. Ήταν πολλά ατίθασος και αντιδρούσε όταν εδουλέφκαν και εφκάλλαν παραγωγή δεκαπέντε σακούλια σιτάρι και επιάνναν εκείνοι το ένα σακί τζιαι οι Τούρκοι τα υπόλοιπα. Ελάλε τους “αμμά τζιαι ταμάμ”, δηλαδή “ναι μεν, αλλά”. Έτσι, κάθε φορά που τον έβλεπαν στο χωρκό, έλεγαν “έτον Τταμαμουνά”. Έτσι μας έμεινε το επίθετο».
Στρούθος
Η εξυπνάδα της οικογένειας του Κώστα, ήταν η αφορμή για να ξεκινήσει το παρατσούκλι και στη συνέχεια να γίνει επίθετο. «Πάμε πίσω γύρω στο 1900, ακόμη και πιο πριν. Ο λόγος που βγήκε το παρατσούκλι αυτό στην οικογένειά μου ήταν επειδή τους θεωρούσαν πολύ έξυπνους και οι χωρκανοί τους έλεγαν ότι ήταν όπως τους Στρούθους, επειδή δεν μπορούσαν να τους πιάσουν πουθενά. Το κανονικό επίθετο ήταν Στυλιανού».
Παραπάνω
Ο Στυλλής Σάββα στη Ζώδια, πριν τον πόλεμο και στην Περιστερώνα Λευκωσίας, μετά τον πόλεμο, ήταν γνωστός ως ο Στυλλής ο Παραπάνω. «Το παρατσούκλι βγήκε από τότε που γεννήθηκε. Η μακαρίτισσα η πεθερά μου είχε γεννήσει οκτώ παιδιά, ο Στυλλής ήταν ο τελευταίος. Μια μέρα, ο πεθερός μου πήγε στο καφενείο τζιαι οι χωρκανοί του είπαν, χαριτολογώντας “Θκειέ μα εγέννησε η θκειά μου; Μα πόσα εν να κάμεις;”. Αυτός απάντησε πίσω στο ίδιο ύφος “έκαμα πολλούς, έκαμα τζιαι χτίστη, έκαμα τζιαι πελεκάνο, έκαμα τζιαι βοσκό. Τούτον έκαμα τον παραπάνω”. Έτσι, έμεινε του το παρατσούκλι», αφηγείται η γυναίκα του, Ανθούλα.
Πετινός
Ο Γιωρκής ο Πετινός. Έτσι, ήταν γνωστός ο προπάππος του πατέρα της Ελένης Χατζηπαναγή, από το Παραλίμνι. «Το επίθετό του ήταν Αντωνίου. Οι χωρκανοί των φώναζαν Πετινό, επειδή τα μάθκια του έμοιαζαν με πετινό και είχε και ένα εξόγκωμα στο πόδι του».
Σκόρτου
Η καθημερινή ασχολία κάποιου, ήταν ένας από τους λόγους που οδηγούσε τους πολίτες της Κύπρου του 1890 να βγάλουν σε κάποιον παρατσούκλι. Στην Περιστερώνα, αυτό έγινε με τον Πέτρο του Σκόρτου. Η Διολάντη θυμάται πως «ο παπάς του παππού μου ήταν γνωστός με αυτό το όνομα επειδή εκαλλιεργούσε σκόρδα (σκόρτους). Ο παππούς μου, ο γιος του Πέτρου, ήταν ο Γιώρκος Σκόρτου. Αυτό ήταν το επίθετό του. Έμεινε από το παρατσούκλι που έβγαλαν οι χωρκανοί στον πατέρα του. Τα παιδιά του, όμως, άλλαξαν το επίθετό τους και το έκαναν Πέτρου. Πήραν, δηλαδή το όνομα του πατέρα του και το έκαναν επίθετο».
Εξαδάχτυλος
Ωραία είναι και η ιστορία του προ προπάππου της Ελένης Πέτρου, που έζησε γύρω στο 1890 ή ακόμη και πιο πριν. «Γεννήθηκε με ένα μικρό δακτυλάκι, δίπλα από τον αντίχειρά του. Έτσι, έμεινε γνωστός ως ο Εξαδάχτυλος. Το ωραίο είναι ότι ο τρισέγγονός του, γεννήθηκε με ακριβώς το ίδιο θέμα στο χέρι του. Έχει ένα μικρό δακτυλάκι στο ίδιο σημείο με τον πρόγονό μας. Ο Εξαδάχτυλος ήταν γνωστός στο χωριό και με άλλο παρατσούκλι. Καρατέλλος. Έπινε πολύ και έλεγαν οι χωρκανοί “πίνει ένα καρατέλλο” και του έμεινε».
Μαύρου
Το Μαύρος/Μαύρου είναι ένα επίθετο που μπορεί να θεωρηθεί κοινό, αφού αρκετές φορές το ακούμε και από άτομα που δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Ωστόσο, η ιστορία πίσω από την προέλευση του κάθε ονόματος διαφορετική. Για την Χριστίνα, η ιστορία είναι απλή. «Ο παππούς ή ο προπάππος μου ονομαζόταν Πίττας. Όμως, ήταν αρκετά μελαχρινός και τον φώναζαν Μαύρο. Έτσι, έμεινε το επίθετό μας».
Πενηνταέξ
Ο Γιώργος Πενηνταέξ, ο επί χρόνια διευθυντής του ΚΥΠΕ, έχει γίνει γνωστός για το ασυνήθιστο επίθετό του. Η ιστορία πίσω από αυτό μεγάλη, αλλά ο σκοπός απλός. Είναι ένας ύμνος αγάπης και τιμής στον πατέρα του. Όπως εξήγησε στον REPORTER «ο πατέρας μου είχε το νούμερο 56 όταν πολέμησε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν ο πεντηκοστός έκτος Κύπριος νέος, της εποχής εκείνης, το 1939, που κατατάγηκε στον Αγγλικό στρατό, για να πολεμήσουν τους Ναζί. Όταν πήγε στο τραπέζι, όπου ήταν ο Άγγλος αξιωματικός, του είπε ότι ο κωδικός του ήταν CY56. Οι φίλοι του και συμπολεμιστές του, κατά τη διάρκεια της θητείας του, τον φώναζαν με τον αριθμό του. Πολέμησε στην Ελλάδα, ήταν από τους τελευταίους στρατιώτες που πέταξαν τα όπλα τους στη θάλασσα, στην Καλαμάτα, για να παραδοθούν στους Ναζί. Μπήκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και κατάφερε, μέσω της αντίστασης να το σκάσει και να βγει στη Σάμο με βάρκα και από εκεί στην Τουρκία. Πήγε στο Αγγλικό προξενείο και τον έστειλαν στην Αίγυπτο. Εκεί πολέμησε στις μεγάλες μάχες της Ερήμου και πήρε μέρος στην απόβαση της Ιταλίας. Επέστρεψε στην Κύπρο το 1946, παντρεύτηκε τη μητέρα μου και έκανε πέντε παιδιά. Όταν έγινα διαιτητής ποδοσφαίρου, σέρβιρα το Πενηνταέξ και όταν ξεκίνησα να δουλεύω ως δημοσιογράφος, το είχα ως παρατσούκλι. Όταν γεννήθηκε ο γιος μου, Κυριάκος, τον έγραψα στο ληξιαρχείο με το επίθετο Πενηνταέξ. Στη συνέχεια έκανα κι εγώ ένορκο δήλωση στο δικαστήριο και αντί Κυριάκου, το έκανα Γιώργος Πενηνταέξ».
Λύμπουρας
Ακόμη ένα ασυνήθυστο επίθετο. Η ιστορία του, απλή, αλλά μετρά χρόνια. Συγκεκριμένα, από τις αρχές του 19ου αιώνα στη Λευκωσία. Ξεκίνησε ως ένα παρατσούκλι για την εργατικότητα του και τελικά έμεινε ως επίθετο για τους επόμενους που ήρθαν. Η Πηνελόπη, δύο αιώνες μετά, θυμάται τις ιστορίες που τις διηγήθηκαν οι παλιοί. «Το παρατσούκλι βγήκε στον παππού του παππού μου, ο οποιός ήταν ένας φτωχός άνθρωπος και έζησε στη Λευκωσία, γύρω στο 1800. Μία μέρα, που συζητούσαν στο καφενέ οι χωριανοί πως θα επερνούσαν δύσκολα τον χειμώνα. Ο προπροπάππος μου, τότε τους είπε “εγώ φυλάω σιειμώνα, καλοτζιαίρι. Όπως τους λυμπούρους. Εν θα έχω πρόβλημα”». Έτσι, οι χωριανοί άρχισαν να τον φωνάζουν Λύμπουρα και κάθε φορά που τον έβλεπαν στον δρόμο έλεγαν “έτον λύμπουρα που έρκεται”. Και μας έμεινε το επίθετο».
Ένα επίθετο που έφερε πειράγματα στους νεότερους, από τους συμμαθητές τους. «Επειδή είμαστε μεγαλόσωμοι και ψηλοί, ως άτομα, δεχθήκαμε κάποια πειράγματα, επειδή δεν σύναδε το επίθετο Λύμπουρα με το σωματότυπο μας. Επίσης, μας πείραζαν επειδή ο λύμπουρος είναι το μυρμήγκι. Αλλά ήταν απλά πειράγματα, για αστείο».
Τσακιστός
Όνομα γνωστό στο Δάλι. Τσακιστός. Ένα παρατσούκλι που ξεκίνησε το 1930 και έγινε επίθετο το 2021. Ο Ανδρέας εξηγεί την ιστορία του επιθέτου του και τονίζει πως «ο παππούς μου, όταν ήταν μικρός, σκούπιζε τη μύτη του στο τσάκισμα του πουκαμίσου του και έμεινε γνωστός γι’ αυτό το λόγο».
Σκαλιώτης-Παφίτης
Παρατσούκλια που έγιναν επίθετα, κάποιες φορές προέρχονται από το τόπο καταγωγής ή τον τόπο διαμονής κάποιου. Κάποια από αυτά είναι το Σκαλιώτης, που έχει να κάνει με ένα παππού που έμεινε γνωστός, επειδή ερχόταν καθημερινά στη Λευκωσία και τον φώναζαν Σκαλιώτη. Παρόμοια η ιστορία και πίσω από το επίθετο Παφίτης. Και σε αυτή την περίπτωση, ένας παππούς από την Πάφο πήγαινε καθημερινά στους Καπέδες, όπου οι χωριανοί τον φώναζαν Παφίτη.
Πάμπουλος
Η διαμονή του στην κορυφή ενός βουνού, ήταν η αφορμή για να του βγει το παρατσούκλι Πάμπουλος. Ο λόγος ήταν ότι η κορυφή του βουνού έμοιαζε με παμπούλα, δηλαδή φουσκάλα. Οι επόμενες γενιές κληρονόμησαν αυτό το παρατσούκλι και το έκαναν επίθετο.
Τάττης
Τον παλιό καιρό, οι Κύπριοι έβγαζαν παρατσούκλια στους υπόλοιπους, όταν είχαν ένα χαρακτηριστικό τρόπο που μιλούσαν. Ένα από αυτά και το τάττης και αναφερόταν σε ένα άτομο που είχε πρόβλημα στην ομιλία και ττάττευκε, δηλαδή τραύλιζε. Τον αποκαλούσαν τάττη και αυτό έμεινε ως επίθετο. Το Τάττης.
Πάμε να δούμε ποιες εν τούτες οι εκφράσεις τζιαι γιατί τες λαλούμεν ακόμα – τι εννοούμε με αυτές;
1.Νάκκον μουτσούναν ρε!
Είναι ένας τρόπος για να πεις του άλλου: “Αντράπου λλίον ας πούμεν!“
2.Όι Άππαρο με την βάκλαν
Εν ένας τρόπος να δείξεις την έκπληξή σου σε κάτι που θεωρείς αδύνατο να γίνει!
3.Λάμνε αρώτα
Εν ένας τρόπος να πεις του άλλου ότι δεν ενδιαφέρεσαι να απαντήσεις στην ερώτησή του και έτσι τον παροτρύνεις να απευθυνθείαλλού!
4.Ου ζάβαλλι μου!
Eν μια έκφραση που χρησιμοποιούμε με την έννοια του κρίματος, ότι π.χ.εν κρίμα ο άνθρωπος, ή για κάτι που εκφράζει γενικότερα δυστυχία ή ταλαιπωρία.
5.Σίκκιμε!
Χρησιμοποιούμεν το για να πούμε σε συντομία το “δεν με νοιάζει” “ας είναι” “ας γίνει“.
6.Εξίκκο σου.
Είναι το “έννοια σου” με άλλον τρόπο. Λαλούμεν το άμαν μετανιώνουμε για κάτι ή «δεν αξίζει ή δεν άξιζε τον κόπο».
7.Γιατί έτσι θέλει το καττίν.
Χρησιμοποιούμεν το για να απαντήσουμε σε μια ερώτηση με κύριο ερώτημα το Γιατί, και γενικότερα όταν θέλουμε να αποφύγουμε να απαντήσουμε!
8.Πε μου τα λλίον
Χρησιμοποιούμεν το για να παροτρύνουμε κάποιον να αρχίσει να μιλά, ή να μπει κατευθείαν στο ψητό σε μια συζήτηση!
9.Μεν μάσιεσαι;!
Εκφράζει δυσπιστία για κάτι – ρωτάς αν ο άλλος σοβαρολογεί!
10.Έκαμε τζι’ άλλους έξυπνους η μάνα σου;
Έκφραση που χρησιμοποιούμε για να ειρωνευτούμε κάποιον για την εξυπνάδα του.
11.Το πουλλίν επέτασε
Είναι μια έκφραση που δείχνει πως όλα ετελειώσαν και είναι πλέον αργά.
12.Ξιουρίν Πιτρίν
Έκφραση που λαλούμεν για να θκιώξουμε κάποιον ή κάτι.
13.Δώκε παμόν
Έκφραση που χρησιμοποιείται για να πούμε σε κάποιον να σταματήσει να κάνει κάτι συνέχεια ή και να μην βιάζεται.
14.Κόψε την κκελλέ σου
Έκφραση που λέμεν στον άλλο για να του πούμε πως πρέπει να κάμει το ο,τιδήποτε για να εκπληρωθεί μια πράξη! Το συνηθισμένο είναι «κόψε τον λαιμόν σου» .
15.Ο Κωστής που τα κάζια/Η Μαρικκού που τα Λεύκαρα
Συνήθως είναι απαντήση στο ερώτημα “Ποιος;” και χρησιμοποιούμεν την, είτε γιατί εν αυτονόητο το Ποιoς… είτε γιατί εν αυτονόητο πως εν ξέρουμε το Ποιoς!
16.Αθκιάτζιν τζιαι πιττάτζιν
Συνήθως είναι η έκφραση που χρησιμοποιούν περισσότερο οι θείες/θείοι που δεν καταδέχονται να τους αποκαλείς έτσι.
17.Επέψαν σε οξά ήρτες μόνος σου;
Έκφραση που δείχνει πως η παρουσία κάποιου δεν είναι καθόλου χρήσιμη τη δεδομένη στιγμή ή θέλεις να τον διώξεις με πλάγιο τρόπο.
Το πιο συνηθισμένο είναι το «Η Μαρικκού που τα Λεύκαρα» το «Ο Κωστής που τα κάζια» είναι πολύ πρόσφατη φράση καιέχει την έννοιακάποιου άσχετου με το θέμα. Π.χ Μέχρι και ο Κωστής που τα κάζια έχει άποψη για την τεχνολογία των εμβολίων.
18.Ο μούχτης επέθανεν!
Έκφραση που χρησιμοποιείται για να δείξει ότι τίποτα δεν είναι δωρεάν και ότι η δουλειά σου εν θα γινεί, αν δεν πληρώσεις!
Εδώ υπάρχει σμίξιμο δύο φράσεων. Η μία είναι: «Αθκιάτζιν τζαι πυρκόλον» ή σκέτο «Αθκιάτζιν» που σημαίνει ακριβώς αυτό που δίνεις στην ερμηνεία.Η άλλη φράση είναι «Μανάτζιν τζαι πιττάτζιν ή μανάκωσην τζαι πιττάκωσην» που λέγετε συνήθως από την θυμωμένη μάνα στο παιδί, όταν πάει να της δικαιολογηθεί για κάτι κακό που έκανε ξεκινώντας «μανά…», το διακόπτει με την φράση «Μανάτζιν τζαι πιττάτζιν ή μανάκωσην τζαι πιττάκωσην».
19.Έππεσε το αρφάλι μου
Είναι ένας τρόπος να πούμε ότι πεινούμε πάρα πολλά! Δηλαδή τόσο πολλά…που το αρφάλι μας ππέφτει. (Κανείς όμως μέχρι τώρα δεν ξέρει να σου πει…πού ακριβώς πάει το αρφάλι μας άμαν πέφτει! ????
Eυχαριστούμε επίσης τον κύριο Μιχάλη Ττερλικκά για τις επισημάνσεις ποηυ έκανε στο κείμενο.
Όταν οι Κύπριοι προσπαθούν να μεταφράσουν κυπριακές φράσεις στα αγγλικά!
Μιας και αναφέρθηκε ένα μικρό δείγματης κυπριακής προφοράςστα αγγλικά, αξίζει μια αφιέρωση στις πιο συχνές ατάκες των Κυπρίων όταν προσπαθούν να μιλήσουν αυτήν τη ξένη γλώσσα. Όταν π.χ. οι φοιτητές έρθουν στην Αγγλία.
Τι λαλούν για να μεταφράσουν που τα κυπριακά στα αγγλικά άραγε;
Πετυχημένες και αποτυχημένες προσπάθειες τους:
Don’t change the theme = Μεν αλλάσσεις θέμα.
I caaan’t = Εν αντέχωωωω!
Leave us re = Άφησ’ μας ρε!
Ohh how cute = Μάνα μου ρεε..
Just my luck = Ε χάρας την τύχη μου
My son, what are you saying? = Γιε μου τι λαλείς;
It is snow = Εν σσιονιά!
Oh mercy = Ε έλεος!
Oh yes, my mother = Ναι ρε μάνα μου
Tell me the truth = Πε μου αλήθκεια!
You are a crazy man = Είσαι πελλός εσύ!
Are you coming from Paphos? Εν που την Πάφο που εν να έρτεις;
The bird flew away my friend = Το πουλίν επέτασε φίλε μου!
For us to live = Να ζήσουμε!
Bless his bad = Χαράς το κακό του.
But tell me, are you loosing? = Μα πε μου χάννεις ;
Whistle to me and I’m coming = Σφύρα μου τζι’ έρκουμε!
I’m going to be played = Εν να παιχτώ!
RUN! = Κατίσσιη σου!
Your mind is not cutting = Εν κόφκει ο νους σου
I’m dead from the cold= Εψόφησα που την κρυάδα
It is oven outside= Εν φούρνος έξω!
You made me crazy = Επέλλανες με.
I miss oven pasta = Επεθύμησα μακαρόνια του φούρνου..
Oh my God = Κύριε Λέισον
Am I a slave of yours? = Είμαι τίποτε δούλα σου;
Does your family have another clever? = Έσσιει τζι’ άλλους έξυπνους το σόι σου;
You broke me = Έσπασες με!
Pies with halloumi, all the money = Πιττούες με χαλλούμι, ούλλα τα λεφτά!
He/she became a pie = Έγινε πίττα!
I’m not well = Εν είμαι καλά!
Tell me about them a little = Πε μου τα λλίοοο!
Coοοme on my son = Έεεεελα γιε μουυ!
From where did they send you? = Πόθε σε επέψαν εσένα;
Honey-pasta and nothing else I’m telling you = Μελομακάρονα τζιαι τίποτε άλλο λαλώ σουυ!
Like Cyprus it doesn’t have = Σαν την Κύπρο εν έσσιει!
Χρησιμοποιούμε cookies για να σας προσφέρουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία στη σελίδα μας. Εάν συνεχίσετε να χρησιμοποιείτε τη σελίδα, θα υποθέσουμε πως είστε ικανοποιημένοι με αυτό.ΕντάξειΔιαβάστε περισσότερα
#/media/%CE%91%CF%81%CF%87%CE%B5%CE%AF%CE%BF:Salamis_Ruins_2.jpg){kind=link}