ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΕΝΔΥΜΑΣΙΕΣ ΚΥΠΡΟΥ

Οι κυπριακές φορεσιές έχουν συντηρητικό χαρακτήρα, όπως άλλωστε και η λαϊκή τέχνη της Κύπρου γενικότερα, χωρίς να απουσιάζει απ΄ αυτές η ποικιλία και η χάρη. Κάθε φορεσιά είναι ένα σύνθετο έργο τέχνης, που παρουσιάζει τεχνικές ύφανσης και διακόσμησης αλλά και τη δεξιοτεχνία και καλαισθησία των δημιουργών του.

Σε σχέση με εκείνες του ευρύτερου Ελληνικού χώρου, είναι πιο απλές και παρουσιάζουν σχετική ομοιομορφία εξαιτίας του μικρού χώρου. Ωστόσο υπάρχουν οι τοπικές παραλλαγές, τόσο στο είδος όσο και στις λεπτομέρειες, (στο χρωματισμό του υφάσματος, το συνδυασμό των τμημάτων που την συνθέτουν, το κόψιμο, τη διακόσμηση και τα σχετικά συμπληρώματα).

Οι βασικές παραλλαγές της γυναικείας ενδυμασίας είναι η αστική, η Καρπασίτικη, η Παφίτικη και η ορεινή.
Η παραδοσιακή κυπριακή γυναικεία ενδυμασία με τη σαγιά είναι μια από τις χαρακτηριστικότερες φορεσιές της Κυπριακής υπαίθρου και την συναντούσε κανείς μόνο στις δύο ακριτικές και απομονωμένες περιοχές του νησιού, την Πάφο στα δυτικά, και την Καρπασία στα ανατολικά. Η ενδυμασία αυτή διατηρήθηκε και στις δύο περιοχές μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Η καρπασίτικη σαγιά είχε ένα ίσιο κόψιμο με μεγάλα πλαϊνά ανοίγματα για άνετο περπάτημα, ενώ η σαγιά της Πάφου είχε μικρότερα πλαϊνά ανοίγματα και κερδίζει φάρδος με πρόσθετα κομμάτια υφάσματος. Κάτω από τη σαγιά φορούσαν ένα μακρή πουκάμισο και μακρυά βρακιά, ενώ στη μέση φορούσαν ζώνη με πόρπη. Πολλές φορές την ενδυμασία με τη σαγιά συμπλήρωνε η παραδοσιακή κυπριακή σάρκα.

Η ύπαρξη της σάρκας στη φορεσιά της σαγιάς, την πιο αρχέγονη γυναικεία φορεσιά της Κύπρου, θα πρέπει να προβληματίσει αυτούς που υποστηρίζουν ότι εισήχθη από την Αθήνα κατά την εποχή της βασιλίσσης Αμαλίας. Αυτό που μάλλον συνέβη είναι ότι στις πόλεις, σε κάποιο χρονικό διάστημα, μεταλλάχτηκε και αστικοποιήθηκε. Η αστική σάρκα θα πρέπει να πήρε τη τελική της μορφή από επιδράσεις μόδας που ήρθαν από το εξωτερικό, ενώ στις απομονωμένες περιοχές της Πάφου και της Καρπασίας θα παρέμεινε στην αρχική της μορφή.

Η αγροτική φορεσιά αποτελείται από ένα εξωτερικό μακρύ φόρεμα, καμωμένο από βαμβακερή ριγωτή ή καρό αλατζά. Συμπληρώνεται πάντα με το πουκάμισο, το μακρύ βρακί και τις χαμηλές μπότες. Στο κεφάλι έδεναν συνήθως δύο μαντήλια. Το εσωτερικό, που συγκρατούσε τα μαλλιά (σκούφωμα), και το εξωτερικό σε διαφορετικό χρωματισμό, που δενόταν σε φιόγκο στο πλάι και άφηνε να φαίνεται η πιπίλα, λεπτή μεταξωτή δανδέλα του βελονιού. Πολλές φορές στόλιζαν το φιόγκο με φυσικά ή μεταξωτά λουλούδια.

Οι ανύπανδρες κοπέλες φορούσαν πάντα βαθύ κόκκινο κεφαλόδεσμο (στην περιοχή Μόρφου λαδί πράσινο) και οι νέες γυναίκες έβαζαν μεταξωτά κεντιτά πολύχρωμα επιμετώπια που διακοσμούνταν με φυσικά η ψεύτικα λουδούδια. Στις επίσημες γιορτές, στις εκκλησίες και στούς γάμους έβαζαν πάνω από τον καιφαλόδεσμο ένα άσπρο βέλο κατασκευασμένο συχνά από μετάξι και ο γύρος του ήταν κεντημένος από χρυσή η ασημένια κλωστή με πολύχρωμες φράντζες. Το γυναικείο κόκκινο φέσι φοργιόταν πολύ σπάνια.Τα βαθύ μοβ τσεμπέρια που ξέρουμε σήμερα τα φορούσαν μόνο οι γριές γυναίκες που δεν έχαν πένθος και όχι οι νέες. Οι ποδιές απουσίαζαν από τη καθημερινή ενδυμασία της κύπριας. Η μεταξωτή και κεντημένη με επίχρυση ασημένια κλωστή ποδιά φοργιόταν μόνο στις γιορτές και στους γάμους και συνόδευε την επίσημη ενδυμασία.
Η επίσημη κυπριακή γυναικεία ενδυμασία λοιπόν ήταν η σάρκα. Η σάρκα ήταν η γυναικεία μακρυμάνικη ζακέτα με τα πλατιά μανίκια και το τετράγωνο κόψιμο και ήταν εμπνευσμένη από την αρχαιότητα. Η λέξη σάρκα προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη σάρξ που σημαίνει κρέας. Ένα πουκάμισο φοριόταν κάτω από την σάρκα γιατί δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι το λεπτό μεταξωτό ή ημιμέταξο πουκάμισο ήταν διαφανές και έτσι η σάρκα κάλυπτε το στήθος. Σύνφωνα με την αρχαία συνήθεια,ήταν καμωμένη από σκούρο μαύρο βαμβακερό ύφασμα και ήταν διακοσμημένη γύρω-γύρω στις σχισμές των μανικιών και της ράχης με επίχρυση ασημένια κλωστή, με σχήματα φύλλων και άλλα τεχνουργήματα. Κάτω από την σάρκα φοριόταν μια μακρυά φούστα με πιέτες και τη φούστα αυτή συγκρατούσε η κυπριακή γυναικεία ζώνη με πόρπη.

Η σάρκα θεωρίτουν ακόμη και στις πολείς ως το βασικότερο κομμάτι της επίσημης και γαμήλιας γυναικείας αμφίεσης στην Κύπρο. Η σάρκα άνηκε στην προίκα της νύφης που την φορούσε για πρώτη φορά την ημέρα του γάμου της γιατί αυτή η ενδυμασία φοριόταν μόνο από παντρεμένες γυναίκες.Την ίδια μέρα η νύφη φορούσε,ακολουθόντας την παράδοση,την συνήθως σκουροκόκκινη βαμβακερή νυφιάτικη φούστα με τις πολλές πιέτες,η οποία λόγο του χρωματός της λεγόταν ρουτζιέτι που σημαίνει κόκκινο στη νεοελληνική. Τη φούστα αυτή συγκρατούσε η κυπριακή πόρπηνη ζώνη όπως αυτές που είναι σήμερα τυλιγμένες οι εικόνες της Παναγίας στα μοναστήρια της Τροοδίτισσας και της Χρυσορογιάτισσας. Όπως το παραδοσιακό νυφικό της κύπριας νύφης δεν ήταν άσπρο αλλά κόκκινο,το ίδιο χρώμα ήταν και το πέπλο της. Το πέπλο αποτελείτουν από ένα κόκκινο ύφασμα από την κεφαλή μέχρι τα γόνατα και είχε ραμμένα στις άκρες και στις γονιές μεγάλα και όσο το δυνατό αληθινά χρυσά φλουριά.
Πηγή: [ http://noctoc-noctoc.blogspot.com/2008/01/traditional-costumes-of-cyprus.html ]

Η ζακέτα είναι χωρίς μανίκια (γιλέκο) ή με μανίκια (ζιμπούνι). Γίνεται όπως και το γυναικείο εξωτερικό ένδυμα, με χρωματιστά κεντήματα που διακοσμούν τις εορταστικές φορεσιές, ενώ οι καθημερινές είναι συνήθως σκουρόχρωμες και πιο απλές. Τα αστικά γιλέκα και ζιμπούνια γίνονταν από μάλλινο μαύρο ύφασμα και είχαν πλούσια διακόσμηση με επίρραπτο μεταλλικό σύρμα.
Στην μέση δένεται μαύρο ζωνάρι (ζώστρα) από τους ηλικιωμένους και ζωηρόχρωμο μεταξωτό από τους νέους και το γαμπρό (τταλαπουλούζιν). Οι αγρότες φορούσαν βαριές μπότες με καρφιά, ενώ στις πόλεις φορούσαν τις φραγκοποδίνες ή παπούτσια (σκάρπες).
Βιβλιογραφία: Εθνογράφος Ελένη Παπαδημητρίου. Οι Κυπριακές φορεσιές. Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, 1991.   [ http://eknadance.cyprusnet.gr/index.php?section=686 ]

H κάθε περιοχή της Κύπρου είχε την δική της ξεχωριστή καθημερινή ενδυμασία με τα δικά της χαρακτηριστικά στο χρώμα, το ύφασμα και διακόσμηση. Αντίθετα από ότι νομίζουμε σήμερα, οι κύπριοι άνδρες δεν φορούσαν μαύρες βράκες στην καθημερινή τους ενδυμασία αλλά το καλοκαίρι φορούσαν λεπτές άσπρες βράκες και τον υπόλοιπο χρόνο πιο χοντρές με μπλε χρώμα όπως τους κρητικούς. Στις ορεινές περιοχές ήταν σκούρες μπλε. Οι μαύρες βράκες ήταν η επίσημη ενδυμασία του κύπριου άνδρα και φοριόταν μόνο στις γιορτές και την Κυριακή στην εκκλησία.

Η μαύρη βάρκα ήταν επίσης η επίσημη φορεσιά του γαμπρού. Στις πόλεις και τα μεγάλα πεδινά χωριά οι βράκες έπρεπε να έχουν όσο το δυνατό πιο πολλές πιέτες,γιατί όσο πιο πολύ ύφασμα χρησιμοποιούσε κάποιος τόσο πιο πολύ πλούσιος ήταν. Στις ορεινές περιοχές,οι βράκες ήταν πιο κοντές. Στις πόλεις δεν φορούσαν τις ψηλές ποδίνες όπως τους αγρότες αλλά μακριές άσπρες η και ακόμη πολύχρωμες κάλτσες και χαμηλά παπούτσια. Το ανδρικό πουκάμισο ήταν μεταξωτό η ημιμέταξο. Το κόψιμο του έμοιαζε με το γυναικείο, με πλατιά μανίκια, που δίπλωναν η είχαν πιέτες στα κάτω μέρος. Μόνο που η ανδρική πουκαμίσα ήταν πιο κοντή και έκλεινε στο πάνω μέρος. Στην Καρπασία, στο ύψος του ώμου συνήθιζαν πολύ να προσθέτουν στις ραφές μακριές και στενές προσθήκες από βελονάκι διακοσμημένες με χρωματιστές χάντρες. Στη Καρπασία επίσης διατηρήθηκε παράλληλα με το κόκκινο φέσι και το άσπρο δαντελένιο σκουφί,αλλά αντίθετα από το φέσι, αυτό φοριόταν χωρίς μαντήλι και έμοιαζε, τόσο στο σχέδιο όσο και στο μέγεθος, με τον παλιό φρυγικό σκούφο και τον κεφαλόδεσμο που βλέπουμε συχνά σε πολλά αρχαία κυπριακά ελληνο-φοινικικά αγάλματα. Το ίδιο σκουφί που φορούσαν οι άνδρες στην Καρπασία, φορούσαν και οι αρχαίοι Κύπριοι εδώ και 2700 χρόνια. Πάνω από το πουκάμισο φορούσαν ένα πολύχρωμο γιλέκο που το χρώμα, το σχέδιο και το κόψιμο του ποικίλε ανάλογα με την περιοχή. Επίσης φορούσαν ζακέτες με μανίκια και χωρίς μανίκια,απλές,στρογγυλές ή πλατιές ή ακόμα άλλες που κλείναν πιο σφικτά. Το χρώμα ποικίλε και εδώ. Οι έλληνες του νησιού απόφευγαν τα ζωντανά και προσφιλή στους τούρκους του νησιού κραυγαλέα χρώματα, τα μεγάλα σχέδια, και ιδιαίτερα το κίτρινο χρώμα, και παρέμεναν στα απλά, λιτά, χειροποίητα και βαμμένα στο νησί ριγωτά χρώματα. Αυτό ήταν το ίδιο τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες.

Οπως αναφέραμε και πιό πάνω,αποτελείτουν από μαυρή βράκα, που έμοιαζε με τις επίσημες μαύρες της Κυριακής, μόνο που ήταν καμωμένη με περισσότερη προσοχή. Η πουκαμίσα του γαμπρού ήταν μεταξωτή και κεντημένη και φορούσε βελούδινο γιλέκο με σειρές από κουμπιά. Αυτό που φορούν σημερά στα κυπριακά χορευτικά συγκροτήματα λοιπόν ήταν το γιλέκο του γαμπρού. Οι άλλοι παραβρισκόμενοι στο γάμο δεν φορούσαν ποτέ το βελούδινο αυτό γιλέκο με τα όμορφα κεντήματα στο πίσω και μπροστινό μερός γιατί ήταν γαμπριάτικο και φορούσαν ζακέτες. Ο γαμπρός όμως δεν φορούσε ποτέ ζακέτα γιατί θα αποτελούσε παραφωνία. Αν ο γαμπρός ήταν από ορεινές περιοχές φορούσε μαύρες ποδίνες,αν ήταν από τις πόλεις φορούσε χαμηλά παπούτσια με κάλσες η χωρίς.
Πηγή: [ http://noctoc-noctoc.blogspot.com/2008/01/traditional-costumes-of-cyprus.html ]