kantonopou’s blog

Ο θάνατος ενός γονιού, αδελφού, παππού, γιαγιάς ή κάποιου αγαπημένου προσώπου, είναι οδυνηρά γεγονότα στη ζωή των παιδιών και των εφήβων. Όσοι βρισκόμαστε κοντά τους, συχνά ερχόμαστε σε δύσκολη θέση καθώς αναζητούμε τον καλύτερο τρόπο να τα βοηθήσουμε.

Αναρωτιόμαστε τι καταλαβαίνει ένα παιδί για το θάνατο, πώς αισθάνεται όταν χάνει κάποιον που αγαπά, ποιες επιπτώσεις θα έχει η σημαντική αυτή απώλεια στην εξέλιξή του, και ακόμα, τι να πούμε και πώς να το στηρίξουμε.

Στην εργασία αυτή παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να βοηθηθεί ένα παιδί από τον περίγυρο του ώστε να είναι σε θέση να κατανοήσει την έννοια του θανάτου και με την κατάλληλη στήριξη να βιώσει ομαλά την περίοδο του πένθους.

ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΘΑΝΑΤΟΥ – ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ:

Το βρέφος δεν αντιλαμβάνεται την έννοια του θανάτου, αλλά διαπιστώνει την απουσία και αισθάνεται τη θλίψη γύρω του. Η θλίψη που έχουν τα κοντινά του πρόσωπα μεταδίδεται στο βρέφος και εκείνο αντιδράει είτε με διαταραχές στον ύπνο και μεταβολές στις διατροφικές του συνήθειες είτε με ευερεθιστότητα. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001).

ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ:

Σ΄αυτή την ηλικία, το παιδί πιστεύει πως όλα γύρω του έχουν ζωή. Δεν έχει αναπτύξει επαρκώς την ικανότητα αντίληψης της έννοιας του θανάτου και των συνεπειών του(Αγγ. Θάνου- Αγγ. Νικολακοπούλου, 2006) Έχει σχηματίσει, βέβαια, κάποιες αόριστες εικόνες, όπως του παρατεταμένου ύπνου και της ακινησίας. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001). Γι΄αυτό το λόγο αδυνατεί να αντιληφθεί το θάνατο ως κάτι το οριστικό και αμετάκλητο. Δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει τη διαφορά των εννοιών προσωρινού-μονίμου. (Αγγ. Θάνου- Αγγ. Νικολακοπούλου, 2006)

ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ:

Το παιδί της σχολικής ηλικίας κατανοεί το θάνατο ως ένα μη αναστρέψιμο γεγονός και αντιλαμβάνεται ότι η απουσία του νεκρού είναι οριστική. (Αγγ. Θάνου- Αγγ. Νικολακοπούλου, 2006, Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001).Σ΄αυτήν την ηλικία, όμως, εκδηλώνεται και έντονος φόβος θανάτου από το παιδί για το ίδιο ή για άλλα κοντινά και αγαπημένα του πρόσωπα. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001, Eda Leshan, 2003).

ΕΦΗΒΕΙΑ:

Κατά την περίοδο της εφηβείας, ο έφηβος συνειδητοποιεί ότι ο αποχωρισμός είναι μέρος μιας καινούργιας αρχής και ότι ο θάνατος ανήκει στη ζωή.Επίσης, κατανοεί ότι όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί και πως θα περάσουν από αυτό το στάδιο. Επιπλέον, το παιδί που βρίσκεται στη εφηβεία είναι σε θέση να δώσει συμβολικές και μεταφυσικές ερμηνείες στο θάνατο. (Heike Baum, 2003).

ΠΕΝΘΟΣ- ΘΡΗΝΟΣ

Κάθε άνθρωπος βιώνει την εμπειρία της απώλειας με το δικό του μοναδικό τρόπο. Ο θρήνος και η θλίψη που επιφέρει η απώλεια είναι πάντοτε εξατομικευμένα μεγέθη.Επίσης, ο χρόνος έκφρασης των συναισθημάτων είναι ανάλογος με την προσωπικότητα του ατόμου. Ο καθένας θα βιώσει, θα εκφράσει τα συναισθήματά του όταν νιώσει έτοιμος να τα αντιμετωπίσει. ( Elisabeth Kiibler-Ross and David Kessler, 2004).Στο πρώτο στάδιο της απώλειας, όπου ο άνθρωπος βιώνει το αίσθημα του πόνου, η πλειοψηφία των ανθρώπων δεν μπορεί να δεχτεί το γεγονός και να συνειδητοποιήσει πως κάποιος ή κάτι που αγαπούν έχει πραγματικά πεθάνει. (Eda Leshan, 2003).Αμφισβητεί το γεγονός και προσπαθεί να καταστρέψει το παρελθόν, δηλαδή επιθυμεί να ξεχάσει τη στιγμή που δόθηκε η πληροφορία της απώλειας και να γυρίσει το χρόνο πίσω. Για να ξεκινήσει, λοιπόν, το πένθος το άτομο πρέπει να περάσει από αυτό το στάδιο εξέγερσης και άρνησης συνειδητοποίησης της απώλειας. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001).

ΜΕΡΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ-ΘΡΗΝΟ

Το πένθος δεν εκδηλώνεται πάντα με τον ίδιο τρόπο. Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο εκδήλωσης του θρήνου είναι :

-Η ηλικία του νεκρού

-Ο ρόλος του νεκρού μέσα στην οικογένεια και

-Ο τρόπος του θανάτου.(Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001).

Συγκεκριμένα, η ηλικία του νεκρού και ο ρόλος του μέσα στην οικογένεια παίζουν καθοριστικό ρόλο στις αντιδράσεις των πενθούντων και ιδίως στις αντιδράσεις των πενθούντων παιδιών που έχασαν κάποιο από τους γονείς τους. Οι συνθήκες του θανάτου επηρεάζουν σημαντικά τη διαδικασία του πένθους. Ο αναμενόμενος θάνατος δίνει την ευκαιρία στο άτομα να προετοιμαστεί ψυχολογικά για την απώλεια χωρίς να του προκαλέσει ιδιαίτερη έκπληξη.Ο πενθών έχει το χρόνο να αποχαιρετήσει τον μέλλοντα νεκρό. Ο ξαφνικός θάνατος προκαλεί έντονο συναισθηματισμό και ο πενθών νιώθει ιδιαίτερη θλίψη που δεν είχε τη δυνατότητα να αποχαιρετήσει το εκλιπόντα.Τέλος, ο βίαιος θάνατος, όπως για παράδειγμα δολοφονία, προκαλεί αρνητικά συναισθήματα και μεγάλο πόνο.(Raymond Moody J.r., M.D. and Dianne Arcangel, 2005).

ΤΡΟΠΟΙ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΤΟΥ ΘΡΗΝΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ

– Αρχικά, το παιδί δυσκολεύεται να εκφράσει το θρήνο του αν δεν υπάρχει κατάλληλη υποστήριξη από το οικογενειακό και φιλικό του περιβάλλον. Μπορεί να εκφράσει τη θλίψη του αν οι μεγαλύτεροι του επιτρέπουν. (Heike Baum, 2003).

– Επιπλέον, ο θρήνος του παιδιού δεν έχει καθορισμένο χρονικό διάστημα. Θρηνεί ανά διαστήματα και αυτό οφείλεται στην έλλειψη αντοχής του να βιώσει τα συναισθήματα του πόνου και της θλίψης για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα. Γι΄αυτό το λόγο, λοιπόν, καταφεύγει στο θρήνο με «δόσεις».

Αυτό σημαίνει ότι το παιδί εναλλάσσει εύκολα τα συναισθήματά του, δηλαδή μπορεί η διάθεσή του να αλλάξει ξαφνικά και τη θέση της θλίψης να πάρει η χαρά, χωρίς αυτό να δηλώνει ότι πλέον το παιδί αδιαφορεί για την κατάσταση και πως έχει ξεπεράσει τη θλίψη του.

Η λύπη δεν καταργεί το γέλιο και το παιχνίδι. Επανέρχεται πάλι, αλλά σε χρόνο ανύποπτο και απροειδοποίητα. .(Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001).

– Επίσης, ο θρήνος εκδηλώνεται και μέσα από τις αλλαγές που επιφέρει η απώλεια στη συμπεριφορά του παιδιού. (Dr. Marie–Frederique Bacque, 2001, Raymond Moody J.r., M.D. and Dianne Arcangel, 2005).

Πολλές φορές, το παιδί που πενθεί είναι καχύποπτο προς τους άλλους και δημιουργεί διαπροσωπικές εντάσεις. Είναι εχθρικό και θυμωμένο. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001, Raymond Moody J.r., M.D. and Dianne Arcangel, 2005).

Παρατηρείται επιθετικότητα στο σχολείο και έκφρασή της με τρόπο βίαιο, όπως ξύλο στα άλλα παιδιά. (Eda Leshan, 2003).

Επιπρόσθετα, παρατηρείται και χαμηλή απόδοση στα μαθήματα και σε άλλες δραστηριότητες. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001, Raymond Moody J.r., M.D. and Dianne Arcangel, 2005).

Τέλος, υπάρχουν περιπτώσεις να εκδηλωθεί η συμπεριφορά προηγούμενων σταδίων ανάπτυξης, όπως πιπίλα, ενούρηση, εξάρτηση από ενηλίκους. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001, Raymond Moody J.r., M.D. and Dianne Arcangel, 2005).

– Η εκδήλωση του θρήνου, επίσης, γίνεται με σωματικά συμπτώματα που εμφανίζει το παιδί. Διαταραχές στον ύπνο, μεταβολές στις διατροφικές του συνήθειες(έλλειψη όρεξης), απώλεια ενέργειας, σωματικοί πόνοι, υπερένταση κι άλλα. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001, Raymond Moody J.r., M.D. and Dianne Arcangel, 2005).

– Μια σημαντική αντίδραση στο θρήνο είναι τα αισθήματα ενοχής και οι αυτοκατηγορίες που αισθάνεται το παιδί για το θάνατο του εκλιπόντα. Πιστεύει ότι είναι υπαίτιο για το θάνατο και του δημιουργεί χαμηλή αυτοεκτίμηση. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001, Κούλας).

– Ακόμη μία αντίδραση του παιδιού είναι η απόκτηση φοβιών. Συγκεκριμένα, αισθάνεται φόβο για την ίδια του τη ζωή, αλλά και για τη ζωή των αγαπημένων του προσώπων.

Επίσης, φοβίες για τον ύπνο και το σκοτάδι που οφείλονται στη λάθος χρήση της λέξης θανάτου από τους ενήλικες. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001, Κούλας, Raymond Moody J.r., M.D. and Dianne Arcangel, 2005).

– Τέλος, το παιδί εκφράζει το θρήνο του, τα συναισθήματά του τις περισσότερες φορές μη λεκτικά. Ένας πολύ συνηθισμένος τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων του είναι το σχέδιο (ζωγραφική) και το παιχνίδι.

Το παιδί μέσα από τη ζωγραφική αφηγείται το έντονο συναισθηματικό βίωμα, αποκαλύπτοντας και αναπαριστάνοντας σε χαρτί όλα όσα θέλει να πει με λέξεις, αλλά δεν μπορεί. (Αγγ. Θάνου- Αγγ. Νικολακοπούλου, 2006).

Μαζί με τη ζωγραφική και το παιχνίδι το παιδί δείχνει πως βλέπει τη ζωή και τον κόσμο τώρα, μοιράζεται τις φοβίες του και τα ερωτήματά του και στέλνει μηνύματα. Εξωτερικεύει τη θλίψη του. (Robert A. Neimeyer, Cathy A Malchiodi, 2001)

ΤΡΟΠΟΙ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΠΕΝΘΟΥΝΤΑ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ-ΧΑΜΟΥ

Η αντιμετώπιση του χαμού η απώλειας πρέπει να μαθαίνεται στο παιδί από πολύ νεαρή ηλικία, όχι φέρνοντάς το αντιμέτωπο με σοβαρές απώλειες αλλά μαθαίνοντάς του να επεξεργάζεται μικρά πένθη, όπως η καταστροφή ή το χάσιμο ενός παιχνιδιού ή ο θάνατος ενός κατοικίδιου. Με αυτόν τον τρόπο θα είναι πιο προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει μια σοβαρή και σημαντική απώλεια.Έτσι, λοιπόν, πρέπει από μικρή ηλικία όσοι ασχολούνται με το παιδί (οικογένεια, κοινωνικός περίγυρος, εκπαίδευση) να το εντάσσουν με ήπιο τρόπο στην έννοια του θανάτου μέσα από υποέννοιες. (Heike Baum, 2003, Αγγ. Θάνου- Αγγ. Νικολακοπούλου, 2006).

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ:

Η οικογένεια μπορεί να βοηθήσει σημαντικά το παιδί ενθαρρύνοντάς το και παροτρύνοντάς το να εκφράσει τα συναισθήματά του, θετικά ή αρνητικά.Οφείλει να του δώσει την ευκαιρία να εξωτερικεύσει το πόνο του μιλώντας και πρέπει να το ακούσει προσεκτικά χωρίς να το διακόψει. Επίσης, τα μέλη της οικογένειας να του μεταβιβάσουν και τα δικά τους συναισθήματα και να του εξηγήσουν ότι είναι απόλυτα φυσιολογική η αντίδρασή του.Επιπλέον, πρέπει να του μεταδώσουν τη βεβαιότητα ότι δεν είναι υπεύθυνο για την απώλεια, ώστε να το αποστρέψουν από τις αυτοκατηγορίες. Ταυτόχρονα, πρέπει να το διευκολύνουν να μιλήσει για τις αναμνήσεις του με το νεκρό, λέγοντάς του και τις δικές τους αναμνήσεις. Επιπρόσθετα, καλό είναι να ενημερώσουν έγκυρα το σχολείο και να συνεργαστεί μαζί του για την καλύτερη και την ολόπλευρη στήριξη του παιδιού. (Heike Baum, 2003). Σε συνεργασία με το σχολείο πρέπει να λύσουν τυχόν απορίες του παιδιού για τη ζωή και το θάνατο, να του εξηγήσουν με κατάλληλες και σωστές λέξεις την έννοια του θανάτου καθώς και να του δώσουν ειλικρινείς εξηγήσεις για τον τρόπο θανάτου του εκλιπόντα και γενικά για το συμβάν και τι πρόκειται να ακολουθηθεί. (Αγγ. Θάνου- Αγγ. Νικολακοπούλου, 2006).

ΣΧΟΛΕΙΟ:

Το σχολείο μπορεί σε μεγάλο βαθμό να βοηθήσει το παιδί να αντιμετωπίσει λιγότερο επώδυνα το θάνατο ενός αγαπημένου του προσώπου. Το παιδί στο σχολείο περνάει πολλές ώρες και το θεωρεί δεύτερο σπίτι του. Έτσι, νιώθει πιο ασφαλή, με τη βοήθεια των εκπαιδευτικών, να εξωτερικεύσει τον πόνο και τη θλίψη του.

Αρχικά το σχολείο, όπως προαναφέρθηκε πρέπει να είναι έγκυρα ενημερωμένο για το συμβάν. Αυτό είναι απαραίτητο γιατί πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ενημερώσει το προσωπικό του σχολείου και τους υπόλοιπους γονείς, όπου αυτό είναι εφικτό, για να αποφύγει τυχόν σχολιασμούς μπροστά στο παιδί. (Heike Baum, 2003).

Η εκπαίδευση μπορεί να του παρέχει σχέδια εργασίας με τα οποία το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του. Σχέδια που απλώς το διευκολύνουν να μιλήσει γι΄αυτό που βιώνει και σχέδια που αναφέρονται καθ΄αυτό στο θάνατο( αυτά τα σχέδια που αναφέρονται γενικώς στο θάνατο ή την απώλεια καλό θα ήταν να δίνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου και όχι εξ’ αιτίας κάποιου συγκεκριμένου συμβάν, ώστε το παιδί αν βρεθεί σ’ αυτή τη θέση να μπορεί να το αντιμετωπίσει με ποιο ψύχραιμο τρόπο.)

Να οργανώνει συζητήσεις σχετικές με μικρά πένθη που βιώνει το παιδί και να το αφήνει αλλά και να το παροτρύνει να εκφραστεί μέσα από τη ζωγραφική, η οποία λειτουργεί ως βασική μέθοδος θεραπευτικών αλλά και προληπτικών προγραμμάτων παρέμβασης (Αγγ. Θάνου- Αγγ. Νικολακοπούλου, 2006, Robert A. Neimeyer)

Επίσης, μπορεί να χρησιμοποιήσει βιβλία που απευθύνονται στο θάνατο άμεσα ή έμμεσα για να εισάγει το παιδί στο θέμα καθώς και μέσα από το παιχνίδι που λειτουργεί ως εκφραστικό, θεραπευτικό και διαγνωστικό μέσο να βοηθήσει το παιδί να παρουσιάσει το πόνο του και τη στάση του απέναντι στο θάνατο. (Heike Baum, 2003).

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΠΕΡΙΓΥΡΟΣ:

Η υπέρβαση της απώλειας εξαρτάται και από την κοινωνική υποστήριξη. (Raymond Moody J.r., M.D. and Dianne Arcangel, 2005).Πολλές φορές υπάρχει η προκατάληψη ότι ο θάνατος είναι μεταδοτικός και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να απομονώνει το πενθούντα. Το παιδί σπάνια ζητάει στήριξη από του συνομίληκούς του καθώς φοβάται μήπως απομονωθεί επειδή διαφέρει. Βέβαια, υπάρχει και η περίπτωση που το ίδιο το άτομο που πενθεί απομονώνεται από δική του επιλογή καθώς κρατάει μια εχθρική και επιθετική συμπεριφορά προς τους άλλους, πιστεύοντας ότι δεν είναι σε θέση να το καταλάβουν. Στην περίπτωση του παιδιού που αντιδρά με αυτό τον τρόπο η στάση του είναι απόμακρη ακόμη και στα μέλη της οικογενείας του. Αποτραβιέται και δεν δέχεται τη στήριξη που του προσφέρουν. (Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001).Επίσης, για να διασφαλίσει ότι δε θα χάσει κι άλλο αγαπημένο του πρόσωπο του κρατάει σε απόσταση. ( Elisabeth Kiibler-Ross and David Kessler, 2004). Ακόμη και σ’ αυτή την περίπτωση ο περίγυρος πρέπει να δείξει ότι είναι δίπλα στο πενθούντα και πώς κατανοεί ην αντίδραση και τον πόνο του. Να επιμένει με διακριτικό τρόπο να επικοινωνεί με το άτομο που πενθεί. Αυτό σιγά-σιγά θα του δώσει την ευκαιρία να ανοίξει την καρδιά του και να μιλήσει για τα συναισθήματά του και ενταχθεί ξανά ομαλά στον κανονικό ρυθμό της ζωής.(Dr. Marie-Frederique Bacque, 2001).

ΙΑΤΡΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ:

Υπάρχει περίπτωση η θλίψη να κρατήσει για μεγάλο χρονικό διάστημα και να επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα στον οργανισμό. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχουν ειδικά εκπαιδευμένοι κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, ψυχίατροι, υπηρεσίες ψυχικής υγιεινής που μπορούν να συμβάλλουν στη στήριξη του πενθούντα καθώς αποβλέπουν στη εξωτερίκευση των συναισθημάτων που έχουν μπλοκάρει στο υποσυνείδητο και δεν αφήνουν το άτομο να ξεπεράσει την απώλεια.Επιπλέον, τα παιδιά καλό θα ήταν από την αρχή της απώλειας να παρακολουθήσουν κάποια ειδικά σεμινάρια για την αντιμετώπισή της που οργανώνουν ειδικοί ψυχίατροι. (Eda Leshan, 2003)

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Το πώς το παιδί αντιμετωπίζει το πρόβλημα του θανάτου-αποχωρισμού ενός αγαπημένου του προσώπου, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς χειρίστηκαν τα πρόσωπα γύρω του το γεγονός και από τα ψυχικά αποθέματα που διαθέτουν.Το παιδί έχει μεγαλύτερη, απ’ όσο νομίζουμε, εξοικείωση με την έννοια του θανάτου αφού ο θάνατος υπάρχει μέσα στο παραμύθι, το παιχνίδι, στα τηλεοπτικά παιδικά προγράμματα.Πρέπει, λοιπόν, να γνωρίζουν οι μεγάλοι ότι η αστείρευτη πηγαία εσωτερική δύναμη που διαθέτει το παιδί δεν πρέπει να υποτιμάται.Συμπεραίνεται ότι είναι απαραίτητη η ενημέρωση των μεγάλων σχετικά με το θέμα «θάνατος -πένθος -παιδί» και χρειάζεται πολλή προσοχή και ευαισθησία στο χειρισμό του.Έτσι, μια σωστή διεργασία θρήνου μας βοηθάει να δεχτούμε το γεγονός του θανάτου καθώς και να ζούμε με την απώλεια.

ΕΛΕΝΗ ΜΟΛΟΧΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΟΣ

Πηγή:http://www.imlarisis.gr