kantonopou’s blog

«Ανοίγει το Τριώδιο» όπως λέει ο λαός μας. «Τριώδιο» ονομάζεται ένα εκκλησιαστικό βιβλίο, με ύμνους που θα ψάλλονται από την Κυριακή αυτή μέχρι και το Μεγάλο Σάββατο. Το όνομά του προέρχεται από τους κανόνες (είδος υμνολογικού ποιήματος), που περιέχει και που αποτελούνται από τρεις μόνο ωδές ?σε αντίθεση με τους συνήθεις κανόνες, που έχουν 9 ωδές. Από το περιεχόμενό του χαρακτηρίζεται «κατανυκτικόν».

«Περίοδος του Τριωδίου» ονομάζεται και ολόκληρο το χρονικό διάστημα που ψέλνονται ύμνοι από το ομώνυμο βιβλίο. Υποδιαιρείται στις τρεις εισαγωγικές εβδομάδες (περίοδος Τριωδίου, με την στενή έννοια), στην περίοδο της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και στην Μεγάλη Εβδομάδα. Στόχο έχει την πνευματική προετοιμασία των πιστών για να υποδεχθούν με ψυχές καθαρές και με μετάνοια το Πάθος του Θεανθρώπου και το θαύμα της Αναστάσεως.

 Τα αγιογραφικά αναγνώσματα των ιερών ακολουθιών, αρμονικά συνταιριασμένα με την υμνολογία εντείνουν το κατανυκτικό κλίμα των ημερών, καθοδηγούν και διδάσκουν τους Χριστιανούς. Θέτουν τις προϋποθέσεις της άθλησης στο ανοιχτό στάδιο των αρετών και καλούν τους πιστούς ? αθλητές σε εγρήγορση.

Η παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου

Πρώτη από τις πολύτιμες αυτές αρετές προβάλλεται η ταπείνωση. Στο ευαγγελικό ανάγνωσμα της ερχόμενης Κυριακής θα ακούσουμε την σχετική παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου.

Δυο άνθρωποι ανέβηκαν στο Ναό των Ιεροσολύμων για να προσευχηθούν στο Θεό. Ο ένας ήταν Φαρισαίος. Μέλος της ανώτερης κοινωνικής και θρησκευτικής τάξης της ιουδαϊκής κοινωνίας. Είχε το τεκμήριο της ευσέβειας στα μάτια των ανθρώπων. Τελώνης ήταν ο άλλος. Κατά τεκμήριο, αμαρτωλός. Βρισκόταν στην κατώτερη θέση της αξιολόγησης των ανθρώπων. Οι τελώνες θεωρούνταν άρπαγες και άδικοι, κλέφτες των φτωχικών εισοδημάτων του ιουδαϊκού λαού ως φοροεισπράκτορες, εξωνημένοι στους Ρωμαίους κατακτητές. Νοίκιαζαν τα δημόσια έσοδα των επαρχιών της κοσμοκράτειρας Ρώμης. Πλήρωναν το αντίστοιχο ποσό στο κρατικό ταμείο και έπαιρναν τα πολλαπλάσια απ? τους ανυπεράσπιστους πολίτες.

Βρέθηκαν κι οι δύο αυτοί αντιφατικοί χαρακτήρες ενώπιον του Θεού, στο Ιερό, να προσεύχονται. Φουσκωμένος από καύχηση και υπερηφάνεια ο Φαρισαίος, με το θάρρος που του παρείχε η κοινωνική του θέση, στάθηκε στο πιο εμφανές σημείο του Ναού κι άρχισε να απαριθμεί τα προτερήματά του ?λες κι ο Θεός δε γνωρίζει τα έργα και τις σκέψεις ακόμα των ανθρώπων. Γεμάτος κατάκριση ο λόγος του. Συνέκρινε τον εαυτό του με τους άλλους ?και μάλιστα με τον τελώνη, που στεκόταν πιο πέρα. Ο ίδιος έβρισκε εαυτόν ανώτερο σε όλα. Οι νηστείες και οι ελεημοσύνες βρέθηκαν ανάμεσα στις καλοσύνες που καταμέτρησε. Ένοιωθε αυτάρκης μέσα στα προτερήματά του.

Ο τελώνης, σε κάποια απόμερη γωνιά του Ιερού, δεν βρήκε τίποτε άλλο άξιο να παρουσιαστεί στον Θεό, παρά μόνο τις αμαρτίες του. Δεν τολμούσε μήτε το βλέμμα του να σηκώσει στον Ουρανό. Μοναδικός του λόγος: «Ο Θεός ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».

Κι ο Χριστός διαβεβαίωσε τους μαθητές: «Σας λέω ότι αυτός, ο τελώνης, κατέβηκε μάλλον δικαιωμένος στο σπίτι του, παρά εκείνος, ο Φαρισαίος»

   Θεία και ανθρώπινη δικαιοσύνη

Τα θεϊκά κριτήρια περί δικαίου και αδίκου απέχουν από την κοινή, ανθρώπινη λογική. Στη μεθόριο της θείας και της ανθρώπινης δικαιοσύνης βρίσκεται η αγάπη του Θεού για τα πλάσματά του ?και μάλιστα, για τους μετανιωμένους αμαρτωλούς, που τον εκζητούν με ταπείνωση. Ο αμαρτωλός στα μάτια των ανθρώπων μπορεί να είναι δίκαιος κάτω από το βλέμμα της Θείας Δικαιοσύνης. Τα πολλά λόγια κι οι φαινομενικά «καλές πράξεις», που γίνονται «προς το θεαθήναι τοις ανθρώποις», δεν αρκούν για να ευαρεστήσει ο άνθρωπος απέναντι στον Θεό. Αυτά που μετράει ο Θεός δεν είναι τα εξωτερικά φαινόμενα, αλλά τα μύχια της ανθρώπινης ψυχής. «Εν ψυχή συντετριμμένη και πνεύματι ταπεινώσεως» παρουσιάσθηκε ο τελώνης. Τα χέρια του ήταν άδεια από καλές πράξεις, γεμάτα όμως με τη μετάνοιά του. Και η δική του δέηση εισακούσθηκε.

Δεν αντέχουμε συνήθως στον πειρασμό της προσωπικής μας προβολής ενώπιον Θεού και ανθρώπων. Κατά κανόνα, υποτιμάμε τα ελαττώματά μας και υπερτονίζουμε τα προτερήματά μας. Είμαστε έτοιμοι να ρίξουμε στον Καιάδα της απόρριψης τον κάθε παραστρατημένο ?κατά τα δικά μας μέτρα και σταθμά. Αντίθετα, ζητάμε την πρωτοκαθεδρία οι ίδιοι ή την παραχωρούμε σε μεγαλοσχήμονες, που -όχι σπάνια- μας απογοητεύουν.

Η αξία της ταπείνωσης

Η Γραφή μας βεβαιώνει: «Καθένας που ταπεινώνει τον εαυτό του θα υψωθεί και καθένας που υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί». Τον τελικό λόγο έχει ο Θεός, με τα δικά του αληθινά κι αλάνθαστα κριτήρια. Ο δικός Του λόγος, μα και το δικό Του παράδειγμα ?με την εκούσια Κένωση, την Άκρα Ταπείνωση του Υιού Του, που έγινε άνθρωπος, έπαθε και σταυρώθηκε σαν κακούργος για χάρη μας, Αυτός, ο Θεός!- υψώνουν την ταπείνωση στον βασιλικό θρόνο των αρετών.

 Και μας γίνεται γνωστό: «Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν».

Το Κοντάκιο της ερχόμενης Κυριακής μας προτρέπει συμβουλευτικά: «Ας αποφύγουμε την υπερήφανη αγόρευση του Φαρισαίου κι ας μάθουμε τη γεμάτη στεναγμούς ταπείνωση του Τελώνη, λέγοντας στον Σωτήρα μας: Σπλαγχνίσου μας, Εσύ, ο μόνος που μπορείς εύκολα να καταλλαγείς (συμφιλιωθείς) μ? εμάς».

Σημείωση:

 Η ερχόμενη εβδομάδα είναι η πρώτη της περιόδου του Τριωδίου και ονομάζεται «προφωνήσιμος». Η Εκκλησία μας προετοιμάζει σταδιακά για τη νηστεία. Οι Πατέρες μας παρέδωσαν την εβδομάδα αυτή να γίνεται «κατάλυσις εις πάντα», δηλαδή τρώμε και την Τετάρτη και την Παρασκευή, και μη νηστίσιμες τροφές (κρεατικά, γαλακτοκομικά κτλ.).  

Του Γιάννη Ζαμπέλη

Πρώτη δημοσίευση: εβδομαδιαία εφημερίδα «Τα Νέα της Λευκάδας» Σειρά Α΄: Σκέψεις για τις Κυριακές του Τριωδίου (Μ. Σαρακοστή 2005)