Ο 5ος αιώνας

500 π.Χ. Η πρώτη γνωστή σύνοδος της Πελοποννησιακής Συμμαχίας (κατά άλλους το 504 π.Χ.).

Περίοδος της ακμής του φιλοσόφου Ηράκλειτου.

Ο Εκαταίος ο Μιλήσιος γράφει το έργο «Περιήγησις»(;).

Κατασκευάζεται το Ηραίο της Σάμου.

500-497 π.Χ.(;). Ο Αισχύλος παίρνει για πρώτη φορά μέρος σε δραματικούς αγώνες.

499-494 π.Χ. Επανάσταση των πόλεων της Ιωνίας εναντίον της κυριαρχίας των Περσών.

499 π.Χ. Οι Πέρσες εκστρατεύουν εναντίον της Νάξου.

498 π.Χ. Ο Αρισταγόρας της Μιλήτου επισκέπτεται τη Σπάρτη και την Αθήνα για να ζητήσει βοήθεια εναντίον των Περσών.

Οι Αθηναίοι και οι Ίωνες καταστρέφουν τις Σάρδεις.

498 π.Χ. Η παλαιότερη χρονολογημένη ωδή του Πινδάρου.

498-491 π.Χ. Ο Ιπποκράτης γίνεται τύραννος της Γέλας.

496 π.Χ. Θάνατος του Αρισταγόρα.

496/495 π.Χ. Ο Ίππαρχος, αρχηγός της παράταξης των Πεισιστρατιδών, εκλέγεται άρχοντας στην Αθήνα.

495/4 π.Χ. Ήττα των Ελλήνων της Ιωνίας από τους Πέρσες στο νησί Λάδη, πλησίον της Μιλήτου.

Γεννιέται ο Περικλής.

495 π.Χ. Οικοδομείται ο Ναός της Αφαίας Αίγινας στην Αίγινα.

494 π.Χ. Ο Μιλτιάδης ο Νεότερος επιστρέφει στην Αθήνα μετά την κατάληψη της ημιανεξάρτητης αθηναϊκής ηγεμονίας στη Θράκη, δημιούργημα του θείου του Μιλτιάδη του Πρεσβύτερου, από τους Πέρσες του Δαρείου.

493/492 π.Χ. Τέλος της επανάστασης στην Ιωνία.

Ο Θεμιστοκλής εκλέγεται άρχοντας στην Αθήνα και διατυπώνει με απόλυτη σαφήνεια το ναυτικό του πρόγραμμα. Αρχίζουν οι εργασίες κατασκευής οχυρωματικών έργων στον Πειραιά.

Ο Μιλτιάδης εκλέγεται ένας από τους Δέκα Στρατηγούς.

Ο ποιητής Φρύνιχος καταδικάζεται από αθηναϊκό δικαστήριο σε χρηματική ποινή χιλίων δραχμών, ενώ απαγορεύεται κάθε παράσταση της τραγωδίας «Μιλήτου Άλωσις», γιατί υπενθυμίζει στους Αθηναίους «οικεία κακά».

492 π.Χ. Εκστρατεία του Μαρδόνιου στη Θράκη και τη Μακεδονία αποτυγχάνει.

Πρώτη δίκη του Μιλτιάδη στην Αθήνα.

491 π.Χ. Διπλωματική εκστρατεία του Δαρείου στην Ελλάδα με αποτέλεσμα το μηδισμό της Αίγινας.

Αντίδραση της Σπάρτης που αποστέλλει στρατεύματα υπό τον Κλεομένη, τα οποία επιστρέφουν, αφού παίρνουν ομήρους πολλούς κατοίκους του νησιού.

490 π.Χ. Γεννιέται ο Ηρόδοτος. Οι Πέρσες καταστρέφουν τη Νάξο και την Ερέτρια.

Ήττα των Περσών υπό την ηγεσία του Δάτη και του Αρταφέρνη στο Μαραθώνα από τα συνασπισμένα στρατεύματα Αθηναίων και Πλαταιέων υπό την ηγεσία του Μιλτιάδη.

Ο Γέλων γίνεται τύραννος της Γέλας στη Σικελία.

489 π.Χ. Η αποτυχημένη επέμβαση του Μιλτιάδη στην Πάρο, στη διάρκεια της οποίας τραυματίζεται, έχει ως αποτέλεσμα την καταδίκη του από τους συμπολίτες του σε βαρύ χρηματικό πρόστιμο. Λίγους μήνες αργότερα ο νικητής του Μαραθώνα πεθαίνει.

489/8 π.Χ. Ο Αριστείδης εκλέγεται ένας από τους εννέα άρχοντες στην Αθήνα.

488 π.Χ. Ο Λεωνίδας αναγορεύεται βασιλιάς στη Σπάρτη.

487/486 π.Χ. Οι άρχοντες επιλέγονται πλέον με κλήρωση και όχι με εκλογές. Η αλλαγή αυτή έχει ως αποτέλεσμα την απώλεια πολιτικής ισχύος από τους άρχοντες και την παράλληλη ενίσχυση της εξουσίας των Δέκα Στρατηγών, οι οποίοι εκλέγονται από το λαό.

Οστρακισμός του Ιππάρχου.

Αρχίζει πόλεμος ανάμεσα στην Αθήνα και την Αίγινα.

486 π.Χ. Οστρακισμός του Μεγακλή.

486-465 π.Χ. Ο Ξέρξης αναγορεύεται Μέγας Βασιλεύς των Περσών.

485-478 π.Χ. Ο Γέλων γίνεται τύραννος των Συρακουσών.

485 π.Χ. Ανακάλυψη νέων αργυρούχων κοιτασμάτων στο Λαύριο.

484 π.Χ. Οστρακισμός του Ξανθίππου, πατέρα του Περικλή.

483 π.Χ. Ο Θεμιστοκλής πείθει τον αθηναϊκό δήμο να προχωρήσει στη ναυπήγηση ισχυρού στόλου, ικανού να προστατέψει αποτελεσματικά τα συμφέροντα της πόλης.

Οστρακισμός του Αριστείδη.

481 π.Χ. Τέλος του πολέμου ανάμεσα στην Αθήνα και την Αίγινα. Δημιουργείται πανελλήνιος αντιπερσικός συνασπισμός.

480 π.Χ. Ο Ξέρξης, επικεφαλής ισχυρού στρατού και στόλου, εισβάλλει στην Ελλάδα.

Ήττα των Σπαρτιατών και των Θεσπιέων από τους Πέρσες στο στενό των Θερμοπυλών.

Νίκη των Ελλήνων στις ναυμαχίες του Αρτεμισίου και της Σαλαμίνας.

Ο Γέλων νικά τους Καρχηδόνιους στην Ιμέρα.

479 π.Χ. Ήττα των Περσών υπό τον Μαρδόνιο στις Πλαταιές από τα συνασπισμένα ελληνικά στρατεύματα, υπό την ηγεσία του Σπαρτιάτη Παυσανία.

Νίκη των Ελλήνων υπό την ηγεσία του Αθηναίου Ξανθίππου, πατέρα του Περικλή, και του Σπαρτιάτη Λεωτυχίδη, επί των Περσών στην πεζοναυμαχία της Μυκάλης.

Οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν τη Σηστό.

Εξέγερση των πόλεων της Ιωνίας και των νησιών του Αιγαίου εναντίον των Περσών.

Εκστρατεία του Λεωτυχίδη στη Θεσσαλία.

Έπειτα από παρότρυνση του Θεμιστοκλή οι Αθηναίοι αρχίζουν την ανέγερση του φερώνυμου τείχους με το οποίο οχυρώνονται ο Πειραιάς και η Αθήνα, καθώς και ο δρόμος που συνδέει τις δύο πόλεις (Μακρά Τείχη). Οι εργασίες ολοκληρώνονται το 456 π.Χ.

478 π.Χ. Ο Παυσανίας μεταφέρει τον εναντίον των Περσών αγώνα στην Κύπρο και το Βυζάντιο. Διάλυση του Πανελλήνιου Συνασπισμού.

Αφιερώνεται στο Ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς το χάλκινο σύμπλεγμα του Ηνίοχου.

478/477 π.Χ. Ο Παυσανίας ανακαλείται στη Σπάρτη.

Η Αθήνα ιδρύει τη Συμμαχία της Δήλου – περισσότερο γνωστή ως Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία.

Ο Ιέρων διαδέχεται τον Γέλωνα στις Συρακούσες.

Ο βασιλιάς της Θράκης Τήρης αναγνωρίζει την Αθηναϊκή Συμμαχία και δέχεται να πληρώνει το «θράκιο φόρο».

477/476 π.Χ. Ο Κίμωνας επαναφέρει στην αθηναϊκή κυριαρχία την Ηιόνα, πόλη που βρίσκεται στις εκβολές του Στρυμόνα, στη Μακεδονία, την οποία κατείχαν οι Πέρσες (στρατηγός Βόγης).

Φρύνιχος, «Φοίνισσαι».

476 π.Χ. Ο ποιητής Φρύνιχος νικά στους δραματικούς αγώνες των Μεγάλων Διονυσίων.

Ο Κίμωνας καταλαμβάνει τη Σκύρο και ένα χρόνο αργότερα την Κάρυστο.

475-465 π.Χ. Αντισπαρτιατική κίνηση στην Πελοπόννησο.

475 π.Χ. Γέννηση του Εμπεδοκλή.

474 π.Χ. Ο Ιέρωνας νικά τους Ετρούσκους στην Κύμη.

474/3 π.Χ. Ο Θεμιστοκλής εξοστρακίζεται από την Αθήνα γιατί δήθεν είχε μηδίσει (σύμφωνα με άλλους το 472/471 π.Χ.).

472 π.Χ. Εγκαθίδρυση δημοκρατικού πολιτεύματος στο Άργος.

Παίζεται στο θέατρο το πρώτο σωζόμενο έργο του Αισχύλου, οι «Πέρσαι». Χορηγός της παράστασης είναι ο Περικλής.

471 π.Χ. Νίκη των Σπαρτιατών στην Τεγέα εναντίον των συνασπισμένων στρατευμάτων του Άργους και της Τεγέας.

Συνοικισμός της Μαντίνειας.

470/469 π.Χ. Η Νάξος αποστατεί από την Αθηναϊκή Συμμαχία. Η Αθήνα αποστέλλει ισχυρές δυνάμεις και επαναφέρει τη Νάξο στη συμμαχία. Γκρεμίζονται τα τείχη του νησιού, που από εδώ και στο εξής συμβάλλει μόνο οικονομικά και όχι με πλοία στις επιχειρήσεις της συμμαχίας.

Οι Σπαρτιάτες νικούν τους ενωμένους, εκτός από τους Μαντινείς, Αρκάδες στην περιοχή της Διπαίας (σημ. Πιάνα).

(-430 π.Χ.) Σταδιοδρομία του γλύπτη Μύρωνα.

Γέννηση του Σωκράτη.

Αρχίζει τη σταδιοδρομία του ο ζωγράφος Πολύγνωτος.

468/7 π.Χ. Ο Κίμωνας με ένα στόλο που αποτελείται από 200 περίπου πλοία περιπλέει τα παράλια της Καρίας και της Λυκίας και εξαναγκάζει τους κατοίκους των πόλεων της περιοχής να προσχωρήσουν στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Στα παράλια της Παμφυλίας, στις εκβολές του ποταμού Ευρυμέδοντα, καταστρέφει τον περσικό στόλο, ο οποίος αποτελούνταν από φοινικικά κυρίως πλοία, και στη συνέχεια αποβιβάζει στρατό και νικά τις περσικές δυνάμεις που είναι συναθροισμένες εκεί.

468 π.Χ. Βραβεύεται για πρώτη φορά τραγωδία του Σοφοκλή. Πεθαίνει ο επιγραμματοποιός Σιμωνίδης ο Κείος.

Το Άργος καταλαμβάνει την Τίρυνθα και τις Μυκήνες.

Ανέγερση του Ναού του Δία στην Ολυμπία.

467 π.Χ. Θάνατος του τυράννου Ιέρωνα.

Αισχύλος, «Επτά επί Θήβας».

466 π.Χ. Εγκαθίδρυση δημοκρατικού πολιτεύματος στις Συρακούσες.

Ο Κίμωνας νικά τους Πέρσες στον ποταμό Ευρυμέδοντα. Η νίκη αυτή ελευθέρωσε το Αιγαίο από τους Πέρσες και επέτρεψε την ουσιαστική ανάπτυξη του αθηναϊκού εμπορίου.

465 π.Χ. Η Θάσος αποστατεί από την Αθηναϊκή Συμμαχία. Ένα χρόνο περίπου αργότερα το νησί καταστρέφεται από τους Αθηναίους.

Οι Αθηναίοι αποτυγχάνουν στην προσπάθειά τους να αποικίσουν τις Εννέα Οδούς. Ηττώνται στη θέση Δραβήσκος από το ισχυρό θρακικό φύλο των Ηδωνών. Στη θέση αυτή θα κατορθώσουν τελικά το 437 π.Χ. να ιδρύσουν τη στρατηγικής σημασίας πόλη Αμφίπολη.

464 π.Χ. Καταστροφικός σεισμός στη Σπάρτη γίνεται αφορμή για γενική εξέγερση των Μεσσήνιων ειλώτων (Γ΄ Μεσσηνιακός Πόλεμος). Η επανάσταση θα κρατήσει μέχρι το 455 π.Χ. και στις εναντίον των επαναστατών επιχειρήσεις θα πάρει μέρος μέχρι το 461 π.Χ. και αθηναϊκό εκστρατευτικό σώμα υπό την ηγεσία του Κίμωνα.

464-425 π.Χ. Ο Αρταξέρξης Α΄ ο Μακρόχειρ αναγορεύεται Μέγας Βασιλεύς των Περσών.

462/461 π.Χ. Μεταρρυθμίσεις του Εφιάλτη στην Αθήνα. Δολοφονία του Εφιάλτη. Ο Κίμωνας εξορίζεται μετά την εκδίωξη του αθηναϊκού εκστρατευτικού σώματος από τους Σπαρτιάτες.

Συμμαχία Άργους-Αθήνας.

Ο Αναξαγόρας έρχεται στην Αθήνα.

461 π.Χ. Θάνατος του Θεμιστοκλή στη Μαγνησία της Μικρός Ασίας και του Αριστείδη στην Αθήνα.

461/460 π.Χ. Οι Σπαρτιάτες καταλαμβάνουν την Ιθώμη.

Οι Μεσσήνιοι μεταναστεύουν στη Ναύπακτο. Συμμαχία της Αθήνας με τα Μέγαρα. Μακρά Τείχη συνδέουν την πόλη των Μεγάρων με το επίνειο της Νίσαιας.

Γέννηση του ιστορικού Θουκυδίδη(;).

Καθιέρωση αγώνων κωμωδίας.

460/450 π.Χ. Μύρωνας, «Ο Δισκοβόλος» (πιθανή χρονολόγηση).

460-454 π.Χ. Αποτυχημένη εκστρατεία των Αθηναίων στην Αίγυπτο.

459-456 π.Χ. Οι Αθηναίοι έπειτα από πολύχρονη πολιορκία καταλαμβάνουν την Αίγινα.

459-454 π.Χ. Πρώτες συγκρούσεις ανάμεσα στους Αθηναίους και στους Πελοποννήσιους.

Ήττα των Αθηναίων στους Αλιείς.

458 π.Χ. Αισχύλος, «Ορέστεια» (διδασκαλία).

457 π.Χ. Χτίζονται τα Μακρά Τείχη, που συνδέουν την Αθήνα με τον Πειραιά και το Φάληρο.

Ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες στη μάχη της Τανάγρας. Οι Αθηναίοι νικούν τους Βοιωτούς συμμάχους των Σπαρτιατών στη μάχη στα Οινόφυτα. Με τη νίκη τους αυτή επεκτείνουν την επικυριαρχία τους μέχρι τις Θερμοπύλες.

Οι Αθηναίοι παραχωρούν στους ζευγίτες το δικαίωμα να εκλέγονται άρχοντες.

456 π.Χ. Οι Αθηναίοι έπειτα από μακροχρόνια πολιορκία αναγκάζουν την Αίγινα, παλιά αντίπαλο της Αθήνας στο εμπόριο, να υποκύψει.

Θάνατος του ποιητή Αισχύλου.

455 π.Χ. Το πρώτο έργο του Ευριπίδη.

Πιθανή χρονολογία γέννησης του Θουκυδίδη.

Αρχίζει τη σταδιοδρομία του ο σοφιστής Πρωταγόρας.

Γέννηση του μαθηματικού Θεαίτητου (πέθανε το 369 π.Χ.).

Ο βασιλιάς της Θράκης Σιτάλκης επεκτείνει το βασίλειό του μέχρι τον ποταμό Δούναβη, ενώ προωθεί και τον εξελληνισμό του κράτους του.

454 π.Χ. Οι Αθηναίοι μετά την αποτυχία της εκστρατείας στην Αίγυπτο μεταφέρουν εσπευσμένα το ταμείο της συμμαχίας από τη Δήλο στην Αθήνα.

Εκστρατεία του Περικλή στον Κορινθιακό Κόλπο και τη βορειοδυτική Ελλάδα.

451 π.Χ. Ο Περικλής επιτυγχάνει την ψήφιση νόμου με βάση τον οποίο Αθηναίος πολίτης θεωρείται μόνο αυτός που γεννήθηκε από Αθηναίους γονείς.

Επιστροφή του Κίμωνα από την εξορία.

Εισάγεται η μισθοφορά για τους Ηλιαστές.

Σύναψη πενταετούς ανακωχής μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης.

450 π.Χ. Το Άργος και η Σπάρτη συνάπτουν τριακονταετή ειρήνη.

Οι Αθηναίοι αποστέλλουν κληρούχους στην Εύβοια, τη Νάξο και την Άνδρο.

Γέννηση του Αριστοφάνη.

Έναρξη των εργασιών για την κατασκευή του Ναού του Ηφαίστου (Θησείον). Ολοκληρώθηκε το 440 π.Χ.

450-430 π.Χ.(;) Πολύκλειτος, «Ο Δορυφόρος» (άγαλμα).

449 π.Χ. Παρά το θάνατο του Κίμωνα στο Κίτιο, οι Αθηναίοι νικούν τους Πέρσες στη Σαλαμίνα της Κύπρου. Υπογράφεται συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στην Αθήνα και την Περσική Αυτοκρατορία (Καλλίειος Ειρήνη) χωρίς χρονικά όρια. Η αλλαγή της πολιτικής της Αθήνας απέναντι στην Περσία υπήρξε προσωπική επιλογή του Περικλή. Σχέδιο του Περικλή για πανελλήνιο συνέδριο.

448 π.Χ. Ιερός Πόλεμος για τον έλεγχο των Δελφών.

Ο Φειδίας αρχίζει να κατασκευάζει το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία στην Ολυμπία.

447 π.Χ. Αρχίζει η ανέγερση του Παρθενώνα στην Ακρόπολη, η οποία θα ολοκληρωθεί το 438 π.Χ.

Ήττα των Αθηναίων και θάνατος του Αθηναίου στρατηγού Τολμίδη στην Κορώνεια από τα συνασπισμένα βοιωτικά στρατεύματα. Η Αθήνα χάνει τον έλεγχο της Βοιωτίας, της Φωκίδας και της Λοκρίδας.

Αθηναίοι κληρούχοι φτάνουν στη Χερσόνησο.

446 π.Χ. Η Βοιωτία και τα Μέγαρα αντιδρούν στην προσπάθεια της Αθήνας να επεκτείνει την κυριαρχία της. Η Θήβα συγκροτεί το Βοιωτικό Κοινό, ενώ τα Μέγαρα επανέρχονται στην Πελοποννησιακή Συμμαχία. Η Εύβοια επαναστατεί εναντίον της Αθήνας.

Ο ιστορικός Ηρόδοτος στην Αθήνα.

Αποπεράτωση του Ωδείου από τον Περικλή.

445 π.Χ. Στρατεύματα της Σπάρτης υπό την ηγεσία του βασιλιά Πλειστοάνακτα εισβάλλουν στην Αττική. Τελικά οι δύο αντίπαλες πόλεις με πρωτοβουλία του Περικλή υπογράφουν συνθήκη ειρήνης, που είναι περισσότερο γνωστή ως Τριακοντούτεις Σπονδές. Εν συνεχεία ο Περικλής συντρίβει τους επαναστατημένους Ευβοείς.

444/443 π.Χ. Με πρωτοβουλία του Περικλή ιδρύεται στην Κάτω Ιταλία η πανελλήνια αποικία των Θουρίων.

443 π.Χ. Οστρακισμός του αρχηγού της ολιγαρχικής παράταξης της Αθήνας, Θουκυδίδη, γιου του Μελησία.

442 π.Χ. Σοφοκλής, «Αντιγόνη».

440 π.Χ. Η Σάμος και το Βυζάντιο αποστατούν από την Αθηναϊκή Συμμαχία.

Οι Συρακούσες υποτάσσουν όλες τις πόλεις των Σικελών.

440-430 π.Χ. Πολύκλειτος, «Ο Διαδούμενος» (άγαλμα).

438 π.Χ. Τοποθετείται στον Παρθενώνα το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς.

Ευριπίδης, «Άλκηστις».

Θάνατος του Πινδάρου.

437 π.Χ. Η Αθήνα ιδρύει την Αμφίπολη στη Θράκη με κύριο στόχο την προστασία των αθηναϊκών συμφερόντων στην περιοχή.

Εκστρατεία του Περικλή στον Εύξεινο Πόντο. Αθηναίοι εγκαθίστανται στη Σινώπη και την Αμισό.

Έναρξη της κατασκευής των Προπυλαίων σε σχέδια του Μνησικλή, καθώς και της δημιουργίας της ζωφόρου και των αετωμάτων του Παρθενώνα.

436 π.Χ. Γέννηση του Ισοκράτη.

435 π.Χ. Αρχίζουν οι εργασίες στο Ερεχθείο.

433 π.Χ. Σύναψη συμμαχίας ανάμεσα στην Αθήνα και την Κέρκυρα. Η αποφασιστική εμπλοκή αθηναϊκού στολίσκου στη ναυμαχία που έγινε κοντά στα Σύβοτα ανάμεσα σε κερκυραϊκά και κορινθιακά πλοία είχε ως αποτέλεσμα την ήττα των Κορινθίων και ως άμεσο επακόλουθο την ενίσχυση της αντιπαλότητας ανάμεσα στην Αθήνα και την Κόρινθο.

Ο αστρονόμος Μέτων μεταρρυθμίζει το ημερολόγιο.

432 π.Χ. Αποστασία της Ποτίδαιας της Χαλκιδικής από την Αθηναϊκή Συμμαχία.

Με το Μεγαρικό Ψήφισμα οι Αθηναίοι αποκλείουν τους Μεγαρείς από όλα τα αθηναϊκά ή συμμαχικά λιμάνια.

Η συμμαχική συνέλευση στη Σπάρτη αποφασίζει τη διεξαγωγή πολέμου εναντίον των Αθηνών και των συμμάχων τους.

431/430 π.Χ. Έκρηξη του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Οι Πελοποννήσιοι εισβάλλουν για πρώτη φορά στην Αττική, ενώ οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν την Κεφαλονιά, το Θρόνιο και την Αταλάντη.

Οι Αθηναίοι συμμαχούν με το βασιλιά των Οδρυσών της Θράκης Σιτάλκη ως αντιστάθμισμα στη συμμαχία των Σπαρτιατών με τους Μακεδόνες.

Ο Περικλής εκφωνεί τον επιτάφιο λόγο του για τους πρώτους νεκρούς του πολέμου.

Οι Αθηναίοι εκδιώκουν τους Αιγινήτες από το νησί τους.

Ευριπίδης, «Μήδεια».

430 π.Χ. Γέννηση του Ξενοφώντα.

Γέννηση του Ιπποκράτη του Κώου (πέθανε το 387 π.Χ.).

Αρχίζει η περίοδος ακμής του φιλοσόφου Δημόκριτου.

429/428 π.Χ. Αρχίζει η πολιορκία των Πλαταιών από τους Πελοποννήσιους.

Εμφάνιση λοιμού στην Αθήνα. Η επιδημία θα έχει πάρα πολλά θύματα μεταξύ των κατοίκων της πόλης.

Ο Αθηναίος ναύαρχος Φορμίων νικά τον πελοποννησιακό στόλο πλησίον της Ναυπάκτου.

Οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν την Ποτίδαια.

429 π.Χ. Θάνατος του Περικλή.

429-427 π.Χ. Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος».

428/427 π.Χ. Οι κάτοικοι της Μυτιλήνης επαναστατούν εναντίον των Αθηναίων, οι οποίοι αντιδρούν αποστέλλοντας ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις υπό το στρατηγό Πάχη.

Αρχίζει η πολιορκία της Λέσβου.

Απόπειρα εισβολής των Πελοποννησίων στην Αττική.

427 π.Χ. Πρώτο (άγνωστο) έργο του Αριστοφάνη.

Ο φιλόσοφος Γοργίας στην Αθήνα.

Γέννηση του φιλόσοφου Πλάτωνα στην Αθήνα από αριστοκρατική οικογένεια. Πατέρας του ο Αρίστων και μητέρα του η Περικτιόνη.

427/426 π.Χ. Παραδίδεται η Μυτιλήνη και οι πρωταίτιοι της στάσης εκτελούνται. Η απόφαση του αθηναϊκού δήμου, έπειτα από εισήγηση του Κλέωνα, για εκτεταμένες σφαγές ανακαλείται κατόπιν εισήγησης του Διόδοτου.

Η Πλάταια παραδίδεται και οι κάτοικοί της, παρά την αρχική συμφωνία, εξανδραποδίζονται από τους Θηβαίους και τους Πελοποννήσιους συμμάχους τους.

Οι Αθηναίοι αποφασίζουν την αποστολή δυνάμεων στη Σικελία. Εκστρατεύουν εναντίον των Συρακουσών. Ο Κλέωνας και η φιλοπόλεμη μερίδα της Αθήνας αναρριχώνται στην εξουσία.

426/425 π.Χ. Αποτυχημένη προσπάθεια των Αθηναίων στη Μήλο.

425/424 π.Χ. Σπαρτιατικό απόσπασμα εγκλωβίζεται στη Σφακτηρία από τον αθηναϊκό στόλο υπό το στρατηγό Δημοσθένη και αναγκάζεται να παραδοθεί. Οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν τη Μεθώνη, τα Κύθηρα και τη Νίσαια.

Ο Δαρείος Β΄ ο Νόθος γίνεται Μέγας Βασιλεύς των Περσών (425-405 π.Χ.).

Ο Κλέωνας αυξάνει την εισφορά και φορολογεί υπερβολικά τους πλούσιους Αθηναίους, ενώ συγχρόνως απαιτεί περισσότερα χρήματα από τους συμμάχους.

424/423 π.Χ. Αριστοφάνης, «Ιππής».

Εκστρατεία του Βρασίδα στη Θράκη.

Η ήττα των Αθηναίων στο Δήλιο της Βοιωτίας καταδεικνύει την αδυναμία των χερσαίων δυνάμεών τους να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τους Πελοποννήσιους και τους συμμάχους τους.

Ο Βρασίδας κυριεύει την Αμφίπολη και την Ηιόνα. Ο ιστορικός Θουκυδίδης εξορίζεται από την Αθήνα κατηγορούμενος για ολιγωρία στην προάσπιση των σημαντικών για την Αθήνα πόλεων της Μακεδονίας.

Οι ελληνικές πόλεις της Σικελίας υπογράφουν μεταξύ τους συνθήκη ειρήνης (Συνέδριο της Γέλας), με αποτέλεσμα οι Αθηναίοι να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν το νησί.

Η Σπάρτη και η Αθήνα υπογράφουν ετήσια ανακωχή.

Θάνατος του βασιλιά της Θράκης Σιτάλκη στη διάρκεια εκστρατείας του κατά των Τριβαλλών. Νέος βασιλιάς ο ανιψιός του Σεύθης Α΄.

Ευριπίδης, «Εκάβη».

423 π.Χ. Αριστοφάνης, «Νεφέλαι».

422/421 π.Χ. Μετά τη λήξη της ανακωχής ο Κλέωνας εκστρατεύει στη Θράκη και επιχειρεί την ανάκτηση της Αμφίπολης. Σε μάχη κοντά στην πόλη σκοτώνονται ο Κλέωνας και ο Σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας.

Αριστοφάνης, «Σφήκες».

421 π.Χ. Οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες συνάπτουν συνθήκη ειρήνης (Νικίειος Ειρήνη), η οποία τερματίζει την Α΄ φάση του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Αριστοφάνης, «Ειρήνη».

Ευριπίδης, «Ικέτιδες».

420 π.Χ. Σποραδικές αψιμαχίες ανάμεσα σε Αθηναίους και Λακεδαιμονίους στην Πελοπόννησο, παρά τη συνθήκη ειρήνης.

Ο Αλκιβιάδης εκλέγεται στρατηγός.

Δύο χρόνια αργότερα αποτυγχάνει να επανεκλεγεί.

Η Αθήνα συμμαχεί με το Άργος, τη Μαντινεία και την Ηλίδα.

Οι Σαμνίτες κυριεύουν την Κύμη.

Αρχίζει η κατασκευή του Ναού της Απτέρου Νίκης, ενώ ο Πολύκλειτος ολοκληρώνει το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Ήρας στο Ηραίο του Άργους.

419/418 π.Χ. Οι Αθηναίοι έπειτα από σύσταση του Αλκιβιάδη στέλνουν βοήθεια στο Άργος, ενώ οι Σπαρτιάτες αντιδρώντας σπεύδουν σε βοήθεια της Επιδαύρου.

Επαναλαμβάνονται οι εχθροπραξίες ανάμεσα στην Αθήνα και τη Σπάρτη.

Ευριπίδης, «Ανδρομάχη».

418 π.Χ. Οι Σπαρτιάτες νικούν στη Μαντινεία τους Αθηναίους και τους Αργείους. Με τη νίκη τους αυτή εκδικούνται τους Αθηναίους για την ήττα στη Σφακτηρία και γίνονται ξανά κύριοι της Πελοποννήσου.

Επανάσταση στο Άργος οδηγεί στη σύμπηξη συμμαχίας με τη Σπάρτη.

Ευριπίδης, «Ίων».

417 π.Χ. Οι Λακεδαιμόνιοι καταλαμβάνουν την αργολική πολίχνη Υσιές, την οποία και καταστρέφουν, ενώ οι κάτοικοί της εξανδραποδίζονται. Η πράξη αυτή ήταν η εκδίκηση των Λακεδαιμονίων για την ήττα τους από τους Αργείους κοντά στην ίδια περιοχή το 669 π.Χ.

Αποτυγχάνει η προσπάθεια του Νικία να ανακαταλάβει την Αμφίπολη. Την ίδια τύχη είχε ανάλογη προσπάθεια του Ευετίωνα (414 π.Χ.).

Ο Αλκιβιάδης έρχεται σε συνεννόηση με τον Νικία και επιτυγχάνει να αποφύγει τον οστρακισμό. Αντ’ αυτού εξοστρακίζεται ο Υπέρβολος. Έπειτα από αυτή την κακή χρήση του μέτρου, που αποτελούσε έως τότε την ασφαλιστική δικλείδα του αθηναϊκού πολιτεύματος, δεν συναντάμε άλλη εφαρμογή του οστρακισμού.

416/415 π.Χ. Οι Αθηναίοι εκστρατεύουν αιφνιδιαστικά εναντίον της Μήλου. Μετά την κατάληψη του νησιού μεγάλος αριθμός των κατοίκων του εκτελείται.

Η Έγεστα ζητά τη βοήθεια των Αθηναίων εναντίον των Συρακουσών.

415 π.Χ. Οι Αθηναίοι εκστρατεύουν στη Σικελία (με 134 πολεμικά πλοία και 6.000 πεζοναύτες). Ο Αλκιβιάδης, εμπνευστής αυτής της εκστρατείας, για να αποφύγει τη βέβαιη καταδίκη του για το θέμα των Ερμοκοπιδών, καταφεύγει στη Σπάρτη αποκαλύπτοντας τους στρατηγικούς στόχους του συγκεκριμένου σχεδίου. Την ηγεσία της εκστρατείας αναλαμβάνουν τελικά οι στρατηγοί Λάμαχος και Νικίας.

Ευριπίδης, «Τρωάδες».

Μετά το θάνατο του βασιλιά της Θράκης Σεύθη στο θρόνο ανεβαίνει ο γιος του Αμάδοκος.

414 π.Χ. Οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν τη μεγάλης στρατηγικής σημασίας θέση των Επιπολών, κοντά στις Συρακούσες.

Οι Συρακούσιοι ζητούν τη βοήθεια της Σπάρτης, η οποία ανταποκρίνεται στέλνοντας τον Γύλιππο με ενισχύσεις.

Αριστοφάνης, «Όρνιθες».

414/413 π.Χ. Οι Αθηναίοι πολιορκούν τις Συρακούσες. Στη διάρκεια των επιχειρήσεων σκοτώνεται ο στρατηγός Λάμαχος. Αποφασίζεται η αποστολή ενισχύσεων στη Σικελία υπό το στρατηγό Δημοσθένη.

Οι Σπαρτιάτες υπό το βασιλιά Άγι Β΄ οχυρώνουν τη Δεκέλεια της Αττικής μεταφέροντας τον πόλεμο κοντά στην Αθήνα.

Ήττα των αθηναϊκών δυνάμεων στη Σικελία (Ιούλιος). Ο Δημοσθένης και ο Νικίας αποφασίζουν την απαγκίστρωση των δυνάμεών τους από τη Σικελία, αλλά μια έκλειψη της Σελήνης (27/8/413 π.Χ.) καθυστερεί την αναχώρησή τους. Τελικά αποτυγχάνουν να διασπάσουν το ναυτικό αποκλεισμό των αντιπάλων τους, υποχωρούν στο εσωτερικό του νησιού και αποδεκατίζονται. Σφαγή των στρατηγών Δημοσθένη και Νικία.

Παρέμβαση των Περσών στον ελληνικό εμφύλιο. Ο Τισσαφέρνης και ο Φαρνάβαζος επιζητούν τη συνεργασία της Σπάρτης στην Ιωνία.

Δημιουργείται ένα νέο κυβερνητικό όργανο στην Αθήνα, το οποίο αποτελείται από δέκα μέλη που ονομάζονται Πρόβουλοι. Έργο τους -χρονικά απεριόριστο- είναι η εξέταση των προτάσεων νόμου που υποβάλλονται στη Βουλή και στην Εκκλησία του Δήμου. Με αυτή τη μεταρρύθμιση εξασθενεί ο θεσμός της Βουλής που είχε δημιουργήσει ο Κλεισθένης και ενισχύονται οι ολιγαρχικοί.

412 π.Χ. Η Χίος, οι Κλαζομενές και οι Ερυθρές και στη συνέχεια η Ρόδος αποστατούν. Οι Αθηναίοι στέλνουν ισχυρές δυνάμεις για να αποκαταστήσουν την τάξη. Αρχίζουν να πολιορκούν τη Χίο.

Οι ολιγαρχικοί αποστέλλουν στην Αθήνα τον Πείσανδρο για να προετοιμάσει επανάσταση.

Ευριπίδης, «Ηλέκτρα», «Ελένη», «Ανδρομέδα».

411 π.Χ. Στην Αθήνα οι ολιγαρχικοί τρομοκρατούν τους πολίτες.

Ιανουάριος-Μάρτιος: Αριστοφάνης, «Λυσιστράτη», «Θεσμοφοριάζουσες».

Ολιγαρχική επανάσταση στην Αθήνα. Σε συνέλευση που συγκαλείται έξω από την πόλη, στον Κολωνό, ο λαός αναγκάζεται να δεχτεί μείωση του αριθμού των ενεργών πολιτών στους 5.000. Οι Τετρακόσιοι επιβάλλουν την εξουσία τους.

Η Βουλή των Τετρακοσίων διαλύει τη Βουλή των Πεντακοσίων και εξαπολύει πογκρόμ εναντίον των δημοκρατικών πολιτών.

Το καθεστώς των Τετρακοσίων καταρρέει και η κυβέρνηση περνά στους Πεντακισχιλίους, με ουσιαστικό ηγέτη το μετριοπαθή ολιγαρχικό Θηραμένη.

Ο Σπαρτιάτης Μίνδαρος πηγαίνει με στόλο στον Ελλήσποντο για να προκαλέσει αποστασίες.

Ναυμαχία και νίκη των Αθηναίων εναντίον του στο Κυνός Σώμα.

Με αυτό το γεγονός ολοκληρώνεται η διήγηση του ιστορικού Θουκυδίδη. Τα γεγονότα που διαδραματίζονται μέχρι το τέλος του πολέμου τα καταγράφει ο Ξενοφών στα «Ελληνικά».

410 π.Χ. Νίκη των Αθηναίων εναντίον των Σπαρτιατών στην πεζοναυμαχία της Κυζίκου.

Οι Αθηναίοι απορρίπτουν την πρόταση των Σπαρτιατών για ειρήνη, η οποία προέβλεπε την ανταλλαγή της Δεκέλειας με τα Κύθηρα και την Πύλο και τη διατήρηση του status quo. Την ίδια εποχή οι δημοκρατικοί υπό τον Κλεοφώντα αποκαθιστούν την παλιά ριζοσπαστική δημοκρατία.

409 π.Χ. Οι Καρχηδόνιοι εισβάλλουν στη Σικελία.

Αρχίζουν ξανά οι εργασίες ανέγερσης του Ερεχθείου, δίνοντας τη δυνατότητα σε πολλούς πολίτες να εργαστούν.

Ο Αλκιβιάδης ανακτά τη Χαλκηδόνα, το Βυζάντιο και τα στενά του Βοσπόρου.

Σοφοκλής, «Φιλοκτήτης».

408 π.Χ. Καλοκαίρι: Ο Αλκιβιάδης γίνεται δεκτός με ενθουσιασμό στην Αθήνα.

Ο Λύσανδρος αποβιβάζεται στη Μικρά Ασία.

Σταδιοδρομία του αστρονόμου Εύδοξου (πέθανε το 355 π.Χ.).

Ευριπίδης, «Ορέστης».

407 π.Χ. Ήττα του Αθηναϊκού στόλου στο Νότιο. Ο Αλκιβιάδης χάνει τη στρατηγία και καταφεύγει στη Φρυγία.

Γνωριμία του Πλάτωνα με το Σωκράτη.

406 π.Χ. Ο αθηναϊκός στόλος νικά το στόλο των Σπαρτιατών στην περιοχή των Αργινουσών. Έξι από τους νικητές στρατηγούς καταδικάζονται σε θάνατο επειδή δεν περισυνέλεξαν όσους ναυαγούς επέζησαν.

Θάνατος Ευριπίδη και Σοφοκλή.

405 π.Χ. Ο Διονύσιος ο Α΄ γίνεται τύραννος των Συρακουσών.

Ήττα των Αθηναίων στους Αιγός Ποταμούς.

Ο Αρταξέρξης Β΄ ο Μνήμων αναγορεύεται Μέγας Βασιλεύς των Περσών (405-358 π.Χ.).

Αριστοφάνης, «Βάτραχοι».

404 π.Χ. Η Αθήνα συνθηκολογεί και τα τείχη της γκρεμίζονται. Στην πόλη εγκαθιδρύεται το ολιγαρχικό καθεστώς των Τριάκοντα Τυράννων από το Σπαρτιάτη Λύσανδρο.

Ο Αλκιβιάδης δολοφονείται στην αυλή του σατράπη Φαρνάβαζου.

403 π.Χ. Αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Αθήνα από τον Θρασύβουλο. Ο Ευκλείδης επώνυμος άρχοντας στην Αθήνα.

401 π.Χ. Ο Κύρος ο Νεότερος εκστρατεύει κατά του αδελφού του Αρταξέρξη του Β΄, αλλά σκοτώνεται κατά τη διάρκεια της μάχης στα Κούναξα. Οι Μύριοι, οι Έλληνες μισθοφόροι που είχαν βοηθήσει τον Κύρο, υποχωρούν προς τη θάλασσα και τελικά φτάνουν κοντά στην Τραπεζούντα (400 π.Χ.).

Σοφοκλής, «Οιδίπους Τύραννος».

Ο 4ος αιώνας

400-395 π.Χ. Σπαρτιατική εκστρατεία κατά των Περσών στη Μικρά Ασία υπό την ηγεσία στην αρχή του Θίβρωνα και στη συνέχεια του Δερκυλίδα.

400 π.Χ. Ο Αγησίλαος βασιλιάς της Σπάρτης.

Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αρχέλαος καταλαμβάνει τη Λάρισα.

399 π.Χ. Δίκη και θάνατος του Σωκράτη.

Η συνωμοσία του Κινάδωνα στη Σπάρτη, η οποία είχε σκοπό την αναβάθμιση των κατώτερων τάξεων (περίοικοι, νεοδαμώδεις ή είλωτες) αποτυγχάνει και ο Κινάδωνας εκτελείται.

398-392 π.Χ. Ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος διεξάγει πόλεμο εναντίον των Καρχηδονίων.

397 π.Χ. Δημοσιεύεται η Ιστορία του Θουκυδίδη.

396 π.Χ. Γράφονται οι πρώτοι πλατωνικοί διάλογοι.

Οι Συρακούσες πολιορκούνται από τους Καρχηδόνιους.

395 π.Χ. Αρχίζει ο Κορινθιακός-Βοιωτικός Πόλεμος, στον οποίο θα εμπλακούν και πάλι η Αθήνα, η Σπάρτη και οι σύμμαχοί τους. Σε μάχη κοντά στην Αλίαρτο σκοτώνεται ο Λύσανδρος.

Λαμπρές νίκες του Αγησίλαου εναντίον των Περσών στις Σάρδεις και την Παφλαγονία. Λόγω όμως της δυσμενούς εξέλιξης των επιχειρήσεων στην Ελλάδα αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη Μικρά Ασία.

Λυσίας, «Κατά Αλκιβιάδου».

394 π.Χ. Παρά τις σημαντικές νίκες του Αγησίλαου στη Νεμέα και την Κορώνεια, οι Σπαρτιάτες χάνουν την κυριαρχία στο Αιγαίο μετά την ήττα που υπέστη ο στόλος τους στην Κνίδο από τον περσικό στόλο, ο οποίος είχε ναύαρχο τον Κόνωνα. Η ήττα αυτή των Σπαρτιατών προκάλεσε την αυτομολία των ιωνικών πόλεων στους Πέρσες.

394-391 π.Χ. Ξαναχτίζονται τα Μακρά Τείχη της Αθήνας -είχαν γκρεμιστεί με το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου (404 π.Χ.)-, δυστυχώς για τους Έλληνες με περσικά χρήματα που είχε φέρει μαζί του ο Κόνων.

393 π.Χ. Ο Ανταλκίδας καταφτάνει στη Μικρά Ασία με αποστολή να διαπραγματευτεί με το σατράπη Τιρίβαζο.

392 π.Χ. Θάνατος του Κόνωνα.

Γοργίας, «Ολυμπιακός».

Συνέδριο ειρήνης στην Κόρινθο. Οι Αθηναίοι απορρίπτουν τις προτάσεις των Σπαρτιατών για ειρήνη.

392-390 π.Χ. Μάχες στην περιοχή της Κορίνθου. Οι Σπαρτιάτες καταλαμβάνουν το Λέχαιο.

Τελικά στην ίδια περιοχή οι Σπαρτιάτες ηττώνται από το αθηναϊκό πεζικό υπό την ηγεσία του στρατηγού Ιφικράτη, ο οποίος για πρώτη φορά χρησιμοποιεί το σώμα των πελταστών.

Ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος νικά τους υπό τον Μάγωνα Καρχηδόνιους.

391 π.Χ. Αριστοφάνης, «Εκκλησιάζουσαι».

390 π.Χ. Ο Σπαρτιάτης ναύαρχος Τελευτίας, αδερφός του Αγησίλαου, κυριεύει ολόκληρη μοίρα του αθηναϊκού στόλου, ενώ λίγο αργότερα καταλαμβάνει τη Σάμο και την Κνίδο.

Ξενοφών, «Κύρου Ανάβασις».

389 π.Χ. Ο Θρασύβουλος προσπαθεί να ανασυστήσει την Αθηναϊκή Συμμαχία, καθιερώνοντας τη συμμαχική εισφορά του 5%, περισσότερο γνωστή ως εικοστή.

Η Αθήνα συμμαχεί με την Αίγυπτο και τον Ευαγόρα της Κύπρου εναντίον των Περσών, ενώ επανεγκαθίσταται στη Θράκη και τα Στενά.

Πρώτο ταξίδι του Πλάτωνα στις Συρακούσες. Ο φιλόσοφος έρχεται σε επαφή με τους Πυθαγόρειους.

388 π.Χ. Παράτολμη ενέργεια του Τελευτία τον οδηγεί σε λαφυραγώγηση του λιμένα του Πειραιά.

Συγκρούσεις ανάμεσα στον Ιφικράτη και τον Αναξίβιο στον Ελλήσποντο.

Θάνατος του Θρασύβουλου.

Τελευταία κωμωδία του Αριστοφάνη, «Πλούτος».

Λυσίας, «Ολυμπιακός».

387 π.Χ. Ο Χαβρίας αποστέλλεται στην Κύπρο για να βοηθήσει τον Ευαγόρα.

Ο Πλάτωνας ιδρύει την Ακαδημία.

386 π.Χ. Η Σπάρτη προσεγγίζει την Περσία με σκοπό να ισορροπήσει την κατάσταση που είχε δημιουργηθεί εις βάρος της με τη συνεργασία ανάμεσα στην Αθήνα, τον Ευαγόρα της Κύπρου και την Αίγυπτο. Με το διπλωματικό της εκπρόσωπο Ανταλκίδα ενεργεί για τη σύναψη της φερώνυμης συνθήκης (Ανταλκίδειος ή Ειρήνη του Βασιλέως), με την οποία ο Πέρσης βασιλιάς γίνεται ο εγγυητής της ειρήνης ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις, ενώ κατοχυρώνεται η επικυριαρχία του στις πόλεις της Ιωνίας.

Ο Διονύσιος κυριεύει το Ρήγιο.

386-5 π.Χ. Οι Αθηναίοι συμμαχούν με το βασιλιά των Οδρυσών Εβρυζέλμη. Η Περσία αποκαθιστά την κυριαρχία της στην Ιωνία σε εφαρμογή των όρων της Ανταλκίδειου Ειρήνης.

385 π.Χ. Πλάτωνας, «Μενέξενος».

Οι Σπαρτιάτες με αρχηγό τον Αγησίπολη υποτάσσουν τη Μαντινεία.

Σταδιοδρομία του γλύπτη Σκόπα (πέθανε το 340 π.Χ.).

384 π.Χ. Γέννηση του Αριστοτέλη. Γέννηση του Δημοσθένη.

Η Αθήνα συμμαχεί με τη Χίο και τη Χαλκιδική. Ανοίγει ο δρόμος για την επανασύσταση της Αθηναϊκής Συμμαχίας.

382 π.Χ. Η Σπάρτη στρέφεται εναντίον του Κοινού της Ολύνθου ύστερα από πρόσκληση του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Γ΄.

Σπαρτιατικά στρατεύματα υπό τον Φοιβίδα καταλαμβάνουν την ακρόπολη των Θηβών Καδμεία, παραβιάζοντας με την ενέργειά τους αυτή κάθε έννοια δικαίου και προκαλώντας γενική αγανάκτηση στην Ελλάδα.

381 π.Χ. Ο Αγησίλαος εκστρατεύει εναντίον του Φλειούντα.

380 π.Χ. Ισοκράτης, «Πανηγυρικός».

Αρχίζει η ανέγερση του Ναού του Ασκληπιού στην Επίδαυρο. Οι εργασίες θα ολοκληρωθούν το 375 π.Χ.

Ο Κλεόμβροτος διαδέχεται τον Αγησίπολη στη Σπάρτη.

379 π.Χ. Οι Θηβαίοι υπό την αρχηγία του Μέλωνα και του Πελοπίδα εκδιώκουν τη σπαρτιατική φρουρά από την Καδμεία και εγκαθιδρύουν δημοκρατικό πολίτευμα.

Οι Σπαρτιάτες καταλαμβάνουν το Φλειούντα και την Όλυνθο.

Ο Διονύσιος των Συρακουσών κυριεύει τον Κρότωνα.

378 π.Χ. Η πραξικοπηματική προσπάθεια του Σπαρτιάτη ναύαρχου Σφοδρία να καταλάβει τον Πειραιά αποτυγχάνει. Οι Αθηναίοι είναι πεπεισμένοι πλέον πως είναι απολύτως αναγκαία για την ασφάλεια της πόλης η ανασύσταση της παλιάς ναυτικής συμμαχίας.

Συμμαχία Αθήνας και Θήβας.

Αποτυχημένη εκστρατεία του Ιφικράτη στη Θράκη.

Οι Σπαρτιάτες με αρχηγό τον Αγησίλαο αποτυγχάνουν να καταστρέψουν τα σπουδαία οχυρωματικά έργα των Θηβαίων στην περιοχή του Κιθαιρώνα. Στη συνέχεια καταστρέφουν την ύπαιθρο της Θήβας, αλλά αποφεύγουν να εμπλακούν σε μάχη με τους κατοίκους.

377 π.Χ. Ίδρυση της Β΄ Αθηναϊκής Συμμαχίας. Οι σύμμαχοι, σύμφωνα με το καταστατικό της, δεσμεύονται όχι μόνο απέναντι στους Αθηναίους αλλά και μεταξύ τους, ενώ είναι όλοι ανεξαιρέτως «ελεύθεροι και αυτόνομοι».

Ο άρχοντας Ναύσικος διενεργεί στην Αθήνα γενική απογραφή ιδιωτικών περιουσιών με σκοπό να τεθεί σε στερεότερες βάσεις ο υπολογισμός των εισφορών. Οι πολίτες με βάση τα αποτελέσματα της απογραφής κατατάσσονται σε νέα τμήματα, τις «συμμορίες».

Νέα εκστρατεία του Αγησίλαου εναντίον της Θήβας, χωρίς σπουδαία αποτελέσματα.

Ο Μαύσωλος σατράπης της Καρίας.

376 π.Χ. Οι Θηβαίοι κατορθώνουν να ανασυστήσουν τη Βοιωτική Ομοσπονδία.

Αποτυχία του βασιλιά της Σπάρτης Κλεόμβροτου να διαβεί τον Κιθαιρώνα και να επιτεθεί εναντίον των Θηβών.

376-375 π.Χ. Ναυτικές επιχειρήσεις του αθηναϊκού στόλου υπό τον Χαβρία στο Αιγαίο – ιδιαίτερα εναντίον της Νάξου- και τον Τιμόθεο στο Ιόνιο εναντίον των Σπαρτιατών και των συμμάχων τους. Νίκη του Τιμόθεου εναντίον του σπαρτιατικού στόλου υπό τον Νικόλοχο κοντά στη Λευκάδα, στην περιοχή Αλύζια της Ακαρνανίας.

374 π.Χ. Κηφισόδοτος ο Πρεσβύτερος, «Ειρήνη».

Οι Αθηναίοι υπογράφουν σημαντική συμμαχία με το βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Γ΄, αποκομίζοντας ως πρόσθετο κέρδος τη δυνατότητα να προμηθεύονται από την επικράτειά του ξυλεία και ρετσίνι για τα πλοία τους.

Ο Ιάσονας των Φερών κύριος της Θεσσαλίας. Πρώτη προσέγγιση Αθήνας-Σπάρτης.

Οι Σπαρτιάτες με την εκστρατεία τους στην Κέρκυρα παραβιάζουν την ειρήνη με τους Αθηναίους.

Οι Αθηναίοι βοηθούν με εκστρατευτικό σώμα υπό την ηγεσία του Ιφικράτη του Φαρνάβαζου στην αποτυχημένη εκστρατεία εναντίον της Αιγύπτου.

373 π.Χ. Οι Θηβαίοι καταστρέφουν τις Πλαταιές, τελευταίο εμπόδιο πριν συνενώσουν όλη τη Βοιωτία σε ένα ενιαίο κράτος – και όχι σε ομοσπονδία που ήταν πριν. Οι Αθηναίοι, θορυβημένοι από την καταστροφή της παλιάς συμμάχου τους, ακολουθώντας τη συμβουλή του πολιτικού Καλλίστρατου, προσπαθούν να προσεγγίσουν τη Σπάρτη.

Ο Ιάσονας συμμαχεί με τον Αμύντα Γ΄ της Μακεδονίας.

371 π.Χ. Οι Θηβαίοι, οι Ακαρνάνες, οι Ευβοείς και οι Χαλκιδείς εγκαταλείπουν την Αθηναϊκή Συμμαχία.

Στο συνέδριο που γίνεται στη Σπάρτη για την αποκατάσταση της ειρήνης ο βοιωτάρχης Επαμεινώνδας απορρίπτει τις αιτιάσεις των Σπαρτιατών και των Αθηναίων για το ενιαίο βοιωτικό κράτος, η ύπαρξη του οποίου αντίκειται στην Ανταλκίδειο Ειρήνη. Οι Αθηναίοι και οι Σπαρτιάτες υπογράφουν στις 16 Ιουνίου (14η Σκιροφοριώνος) συνθήκη ειρήνης. Αμέσως μετά οι Σπαρτιάτες υπό το βασιλιά Κλεόμβροτο εισβάλλουν στη Βοιωτία, αλλά ηττώνται κατά κράτος στα Λεύκτρα από τα θηβαϊκά στρατεύματα. Στη διάρκεια της μάχης ο Επαμεινώνδας χρησιμοποιεί για πρώτη φορά την τακτική της «λοξής φάλαγγας».

Στις 6 Ιουλίου οι Θηβαίοι υπό τον Επαμεινώνδα συντρίβουν τους Σπαρτιάτες στην περιοχή των Λεύκτρων Βοιωτίας. Σημαντική συμβολή στη νίκη αυτή είχε ο θηβαϊκός Ιερός Λόχος υπό τον Πελοπίδα, καθώς επίσης και η παράταξη της Λοξής Φάλαγγας των Θηβαίων.

370 π.Χ. Δολοφονείται ο Ιάσονας των Φερών.

Οι Αρκάδες, οι οποίοι επιθυμούν να δημιουργήσουν κράτος παρόμοιο με αυτό της Θήβας, καλούν τον Επαμεινώνδα σε βοήθεια. Αυτός καταφτάνει στην Πελοπόννησο και λεηλατεί την ύπαιθρο της Λακωνίας.

Αρχίζει η σταδιοδρομία του γλύπτη Πραξιτέλη, η οποία θα συνεχιστεί μέχρι το θάνατό του το 330 π.Χ.

369 π.Χ. Οι είλωτες στη Μεσσηνία και τη Λακωνία εξεγείρονται και δημιουργούν ενιαίο μεσσηνιακό κράτος με πρωτεύουσα τη Μεσσήνη.

Οι Αρκάδες με την υποστήριξη του Επαμεινώνδα ιδρύουν αρκαδικό ομοσπονδιακό κράτος με πρωτεύουσα τη Μεγαλόπολη, που δημιουργήθηκε με «συνοικισμό» πολλών μικρών χωριών.

Συμμαχία της Σπάρτης και της Αθήνας εναντίον της Θήβας.

Ο Διονύσιος βοηθά τους Κορίνθιους στον αγώνα τους εναντίον των Θηβαίων. Το ίδιο θα κάνει ένα χρόνο αργότερα με τους Σπαρτιάτες, ενώ οι Αθηναίοι θα τον ανακηρύξουν Αθηναίο πολίτη.

368 π.Χ. Δολοφονείται ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος Β΄. Επέμβαση του Ιφικράτη.

Οι συνεχείς προσπάθειες των Αθηναίων να καταλάβουν τη στρατηγικής σημασίας πόλη Αμφίπολη αποτυγχάνουν (Ιφικράτης 365 π.Χ., Τιμόθεος 360 π.Χ., Καλλισθένης 362 π.Χ.).

367 π.Χ. Θάνατος του Διονυσίου των Συρακουσών. Τον διαδέχεται ο Διονύσιος ο Νεότερος.

Δεύτερο ταξίδι του Πλάτωνα στις Συρακούσες. Ο φιλόσοφος καλείται από το φίλο του Δίωνα να αναλάβει το ρόλο του πολιτικού και πνευματικού του συμβούλου. Έπειτα από δύο περίπου χρόνια εκδιώκεται μαζί με τον Δίωνα. Ο Αριστοτέλης εισέρχεται στην Ακαδημία του Πλάτωνα.

366 π.Χ. Οι Θηβαίοι κυριεύουν τον Ωρωπό, δημιουργώντας έτσι σοβαρά προβλήματα στους Αθηναίους.

Ισοκράτης, «Αρχίδαμος».

365 π.Χ. Ο Τιμόθεος εξαναγκάζει τη Σάμο και τη Σηστό να προσχωρήσουν στην Αθηναϊκή Συμμαχία. Αθηναίοι κληρούχοι φτάνουν στη Σάμο.

364 π.Χ. Εκστρατεία και θάνατος του Πελοπίδα στη Θεσσαλία.

363 π.Χ. Ο Τιμόθεος ξανακυριεύει το Βυζάντιο.

362 π.Χ. Ο στρατός των Θηβαίων υπό τον Επαμεινώνδα νικά τους Σπαρτιάτες και τους Αθηναίους στην περιοχή Μαντινεία της Πελοποννήσου. Στη διάρκεια της μάχης φονεύεται και ο ίδιος ο μεγάλος Θηβαίος στρατηγός.

361 π.Χ. Τρίτο ταξίδι του Πλάτωνα στις Συρακούσες. Τον επόμενο χρόνο ο φιλόσοφος επιστρέφει απογοητευμένος στην Αθήνα.

360 π.Χ. Ο βασιλιάς των Οδρυσών Θρακών Κότυς πολιορκεί τη Σηστό.

359 π.Χ. Μετά τη δολοφονία του βασιλιά των Θρακών Κότυ στο θρόνο ανεβαίνει ο γιος του Κερσοβλέπτης, ο οποίος μοιράζεται την εξουσία με τα αδέρφια του Αμόδοκο και Θηρισάδη.

Θάνατος του βασιλιά της Μακεδονίας Περδίκκα και άνοδος στο θρόνο του ανήλικου Αμύντα με επίτροπο τον Φίλιππο.

Δολοφονία του τυράννου των Φερών Αλεξάνδρου.

358 π.Χ. Έναρξη κατασκευής του Θεάτρου της Επιδαύρου.

Νίκες του Φιλίππου εναντίον των Παιόνων και των Ιλλυριών.

357 π.Χ. Ο Φίλιππος καταλαμβάνει την Αμφίπολη.

Οι Χίοι, οι Κώοι και Ρόδιοι, οργισμένοι από την όλο και πιο αυταρχική συμπεριφορά των Αθηναίων, επαναστατούν ύστερα από υποκίνηση του σατράπη της Καρίας Μαύσωλου. Οι Αθηναίοι ξεκινούν το λεγόμενο Συμμαχικό Πόλεμο, ο οποίος τελειώνει έπειτα από δύο σχεδόν χρόνια με παρέμβαση των Περσών. Οι Αθηναίοι αποδέχονται την αποχώρηση των επαναστατημένων πόλεων από τη συμμαχία.

Οι Αθηναίοι κυριεύουν ξανά τη Χερσόνησο και την Εύβοια.

356 π.Χ. Αρχίζει ο Γ΄ Ιερός Πόλεμος εξαιτίας της άρνησης των Φωκέων να καταβάλουν το πρόστιμο που τους είχαν επιβάλει οι Αμφικτύονες. Οι Φωκείς υπό τον Φιλόμηλο καταλαμβάνουν τους Δελφούς.

Ο Φίλιππος κυριεύει την Πύδνα και την Ποτείδαια και ανακηρύσσεται βασιλιάς της Μακεδονίας με το όνομα Φίλιππος ο Β΄.

Ο Ηρόστρατος πυρπολεί το Αρτεμίσιο της Εφέσου.

Στις 23 Ιουλίου (6η ημέρα του μηνός Εκατομβαιώνα σύμφωνα με το αττικό ημερολόγιο, ή 6η ημέρα του μήνα Λώου, σύμφωνα με το μακεδονικό ημερολόγιο) γεννιέται στην Πέλλα ο διάδοχος του θρόνου της Μακεδονίας, Αλέξανδρος, γιος του βασιλιά Φιλίππου Β΄ και της Ολυμπιάδας.

355 π.Χ. Ισοκράτης, «Περί Ειρήνης».

Τέλος του Συμμαχικού Πολέμου. Η Αθήνα παύει να αποτελεί μεγάλη δύναμη, ικανή να επιβάλλει τη θέλησή της. Ο Μαύσωλος, εκμεταλλευόμενος τη δύσκολη θέση στην οποία είχαν περιέλθει οι Αθηναίοι, καταλαμβάνει τη Χίο, τη Ρόδο και την Κω.

354 π.Χ. Ισοκράτης, «Αεροπαγητικός».

Πρώτοι λόγοι του Δημοσθένη στην Εκκλησία του Δήμου.

Ο Εύβουλος προϊστάμενος του ταμείου των θεωρικών.

Ο Φίλιππος καταλαμβάνει τη Μεθώνη της Πιερίας και εισβάλλει στη Θεσσαλία, όπου συγκρούεται με τις δυνάμεις του στρατηγού των Φωκέων Ονόμαρχου και εξαναγκάζεται να υποχωρήσει.

353 π.Χ. Οι Αθηναίοι συμμαχούν με το βασιλιά της Θράκης Κερσοβλέπτη εναντίον του Φιλίππου.

Νίκη του Φιλίππου εναντίον των δυνάμεων του Ονόμαρχου στο Κρόκιον Πεδίον στη νότια Θεσσαλία και τοποθέτηση μακεδονικής φρουράς στην περιοχή των Παγασών. Η προσπάθειά του να παραβιάσει τις Θερμοπύλες αποτυγχάνει εξαιτίας της παρουσίας ισχυρών αθηναϊκών δυνάμεων.

352 π.Χ. Ο Φίλιππος υποτάσσει τον Κερσοβλέπτη και επεκτείνει την κυριαρχία του μέχρι το Βόσπορο. Λίγο αργότερα καταλαμβάνει τις Θερμοπύλες.

350 π.Χ.(;) Ο Λυσίμαχος από την Ακαρνανία, παιδαγωγός του Αλεξάνδρου, μυεί το διάδοχο του Φιλίππου στα κατορθώματα των ομηρικών ηρώων.

349 π.Χ. Ο Λεωνίδας από την Ήπειρο, συγγενής της Ολυμπιάδας, αναλαμβάνει την ευθύνη της ανατροφής του Αλεξάνδρου. Κάτω από την επίβλεψη του ο Αλέξανδρος διδάσκεται αριθμητική, γεωμετρία και μουσική, ενώ ασχολείται ιδιαίτερα με την ιππασία. Αυτή την περίοδο, όπως αναφέρεται, ο Αλέξανδρος δαμάζει το Βουκεφάλα, ο οποίος γίνεται από τότε το αγαπημένο του άλογο (μέχρι το 324 π.Χ.).

Ο Φίλιππος εισβάλλει στη Χαλκιδική και πολιορκεί την Όλυνθο, τη σύμμαχο των Αθηναίων, ενώ φροντίζει να δημιουργήσει προβλήματα στους Αθηναίους με την αποστασία της Εύβοιας.

Ο Δημοσθένης παρουσιάζεται ως ο ηγέτης της φιλοπόλεμης αντιμακεδονικής μερίδας στην Αθήνα («Ολυνθιακοί»).

348 π.Χ. Ο στρατηγός Φωκίωνας αποτυγχάνει να επαναφέρει την Εύβοια στην αθηναϊκή κυριαρχία.

347 π.Χ. Θάνατος του Πλάτωνα.

348 π.Χ. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος, μετά την κατάληψη της Ολύνθου, επεκτείνει σταδιακά την κυριαρχία του σε όλη τη Θράκη. Τα αθηναϊκά στρατεύματα που είχαν σπεύσει να βοηθήσουν την πολιορκούμενη πόλη δεν φτάνουν εγκαίρως.

346 π.Χ. Ο Φίλιππος και οι Αθηναίοι υπογράφουν τη Φιλοκράτειο Ειρήνη (από το όνομα του Αθηναίου διαπραγματευτή). Η ειρήνη έγινε με στόχο τη διατήρηση του υπάρχοντος status quo, γεγονός που σήμαινε οριστική παραίτηση των Αθηναίων από τη διεκδίκηση της Αμφίπολης και έθετε τέρμα στην παρουσία των Αθηναίων στη βόρεια Ελλάδα. Ο Φίλιππος κατάφερε να ηγηθεί της ελληνικής Αμφικτυονίας.

Ισοκράτης, «Φίλιππος».

Δημοσθένης, «Περί Ειρήνης».

343 π.Χ.(;) Ο Φίλιππος επιλέγει τον Αριστοτέλη για δάσκαλο του γιου του. Στους πρόποδες του Βερμίου, στην πόλη Μιέζα, ο Αλέξανδρος μαζί με άλλους νέους, από επιφανείς οικογένειες της Μακεδονίας, διδάσκεται για τρία τουλάχιστον χρόνια φιλοσοφία, φυσικές επιστήμες και ρητορική. Την ίδια περίοδο ο Φίλιππος διδάσκει την πολεμική τέχνη στο διάδοχό του.

Ο Φιλοκράτης καταδικάζεται ερήμην σε θάνατο από αθηναϊκό δικαστήριο για προδοσία, ενώ ο ρήτορας Αισχίνης αθωώνεται με μικρή πλειοψηφία.

342 π.Χ. Το Θέατρο του Διονύσου των Αθηνών αποκτά μαρμάρινα έδρανα -μέχρι τότε ήταν ξύλινα-, την εποχή που ήταν άρχοντας στην πόλη ο Λυκούργος.

Γέννηση του κωμωδιογράφου Μένανδρου.

341 π.Χ. Μετά το θάνατο του βασιλιά Κερσοβλέπτη το βασίλειο της Θράκης ενσωματώνεται στη Μακεδονία.

340 π.Χ. Ο Αλέξανδρος ως αντιβασιλέας της Μακεδονίας αναλαμβάνει για πρώτη φορά την απόλυτη ευθύνη μιας στρατιωτικής επιχείρησης. Καταστέλλει την ανταρσία των Μαίδων στη βόρεια Μακεδονία, καταλαμβάνει την πρωτεύουσα τους και τη μετονομάζει σε Αλεξανδρούπολη.

Συμμαχικό συνέδριο στην Αθήνα αποφασίζει πόλεμο εναντίον του Φιλίππου.

339 π.Χ. Ισοκράτης, «Παναθηναϊκός».

Ο Ξενοκράτης διαδέχεται τον Σπεύσιππο στη διεύθυνση της Ακαδημίας.

Συμμαχία της Αθήνας με τη Θήβα εναντίον του Φιλίππου.

Η Αμφικτιονία των Δελφών καλεί σε βοήθεια τον Φίλιππο για να αντιμετωπίσει τους Λοκρούς.

Ο Φίλιππος αιφνιδιάζει τους Αθηναίους και τους υπόλοιπους Έλληνες καταλαμβάνοντας την Ελάτεια νότια των Θερμοπυλών.

Σκοτεινοί Αιώνες ή Γεωμετρικοί Χρόνοι

Η περίοδος που ακολούθησε την καταστροφή των Μυκηνών και μέχρι τα μέσα του 8ου αιώνα π.Χ. ονομάζεται Σκοτεινοί Αιώνες γιατί λίγα πράγματα είναι γνωστά γι’ αυτήν, τα οποία δηλώνουν οπισθοδρόμηση.

1120-1100 π.Χ. Η κάθοδος των Ηρακλειδών στην Πελοπόννησο.

1075 π.Χ. Εμφάνιση των κιβωτιόσχημων τάφων στην Αργολίδα.

1000 π.Χ. Οι πρώτοι Έλληνες φτάνουν και εγκαθίστανται στις περιοχές όπου λίγο αργότερα θα αναπτυχθούν οι πόλεις της Σμύρνης και της Εφέσου.

950 π.Χ. Οι Έλληνες αποβιβάζονται στη Σάμο.

900 π.Χ. Οι Δωριείς εποικίζουν τη Ρόδο.

Εμφάνιση γεωμετρικών στοιχείων στην κεραμική του ελληνικού χώρου.

812 π.Χ. Ιδρύεται η Σινώπη.

Αρχαϊκή Περίοδος

800 π.Χ. Την εποχή αυτή αρχίζει ο συνοικισμός των Αθηνών, ενώ παράλληλα ολοκληρώνεται και ο αποικισμός της Ιωνίας από Έλληνες. Ιδρύεται στο ακρωτήριο της Μυκάλης ένα ιερό του Ποσειδώνα, το οποίο θα γίνει αργότερα γνωστό ως Πανιώνιο.

780-750 π.Χ. Εισάγεται στην Ελλάδα το φοινικικό αλφάβητο και καταγράφεται πλέον με απλό και ιδιαίτερα ευέλικτο τρόπο η ελληνική γλώσσα.

776 π.Χ. Πρώτη καταγραμμένη Ολυμπιάδα.

775-770 π.Χ. Ιδρύεται στο σύμπλεγμα των νησιών Πιθηκούσες στον κόλπο της Νεάπολης η πρώτη γνωστή ελληνική αποικία της Δύσης.

760 π.Χ. Η ομοσπονδία των δήμων του έθνους των Ιώνων περιέρχεται σε κρίση, η οποία τελικά θα οδηγήσει στη διάλυσή της. Οι Ερετριείς και οι Χαλκιδείς αποσπώνται από αυτή και οι δήμοι της Αττικής ενώνονται δημιουργώντας το κράτος της πόλης των Αθηνών.

755 π.Χ. Ιδρύεται στον Πόντο η Τραπεζούντα.

754 π.Χ. Αρχή του καταλόγου των Εφόρων στη Σπάρτη.

752/1 π.Χ. Ο κληρονομικός βασιλιάς των Αθηνών αντικαθίσταται από άρχοντα που εκλέγεται για δέκα χρόνια. Μέχρι το 722/1 π.Χ. οι άρχοντες είναι μέλη της βασιλικής οικογένειας, ενώ μέχρι το 682 π.Χ. είναι ευγενείς. Από το έτος αυτό και μετά η θητεία τους είναι ετήσια.

750 π.Χ.(;). Οι Χαλκιδαίοι ιδρύουν στη νότια Ιταλία την Κύμη. Λίγα χρόνια αργότερα οι κάτοικοι της νέας αποικίας μαζί με λιγοστούς Αθηναίους ιδρύουν τη Νεάπολη. Η Κύμη είναι το πρώτο ελληνικό πολιτιστικό κέντρο με το οποίο έρχονται σε επαφή οι Ρωμαίοι. Ησίοδος από την Άσκρα της Βοιωτίας συνθέτει το ποίημα του «Έργα και Ημέραι» στο οποίο παραπονιέται για την απληστία των πλουσίων, ενώ δίνει και συμβουλές στους νέους γεωργούς. Ο Φείδωνας γίνεται βασιλιάς του Άργους.

Πρώιμη πρωτοκορινθιακή κεραμική.

740-720 π.Χ. Α΄ Μεσσηνιακός Πόλεμος. Η προσπάθεια των Σπαρτιατών με ηγέτη το βασιλιά Θεόπομπο να καταλάβουν τη Μεσσηνία καταλήγει στην κατάληψη του μεσσηνιακού φρουρίου της Ιθώμης και στον εξανδραποδισμό των Μεσσηνίων, οι οποίοι γίνονται δουλοπάροικοι (είλωτες).

736 π.Χ. Οι Κορίνθιοι με αρχηγό τον Χερσικράτη ιδρύουν την Κέρκυρα.

733/2 π.Χ. Οι Κορίνθιοι υπό τον Αρχία ιδρύουν τις Συρακούσες στο νησί της Ορτυγίας.

729/8 π.Χ. Ιδρύονται η Κατάνη και οι Λεοντίνοι, και ένα χρόνο αργότερα τα Υβλαία Μέγαρα.

721 π.Χ. Ιδρύεται η Σύβαρη.

710 π.Χ. Ιδρύεται ο Κρότωνας.

710-670 π.Χ. Περίοδος της φιλολογικής δραστηριότητας του ποιητή Τέρπανδρου.

706 π.Χ. Οι Σπαρτιάτες ιδρύουν τον Τάραντα.

704 π.Χ. Ο Κορίνθιος Αμεινοκλής κατασκευάζει την πρώτη τριήρη.

700 π.Χ. Ιδρύονται η Ποσειδώνια και το Μεταπόντιο.

Οι Ευβοείς αποικίζουν τη Χαλκιδική. Στη Σπάρτη κατασκευάζεται ο Ναός της Όρθιας Άρτεμης.

Μακεδονικά φύλα εγκαθίστανται στην περιοχή του ποταμού Αλιάκμονα. Την περίοδο αυτή αρχίζει ο πόλεμος ανάμεσα στη Χαλκίδα και την Ερέτρια, πόλεις με σημαντική βιοτεχνία και εξαγωγικό εμπόριο. Κύρια αιτία αποτελεί η διεκδίκηση του Ληλάντιου πεδίου που τις χώριζε. Αυτό τον πόλεμο ο Θουκυδίδης τον θεωρεί απαρχή της διαίρεσης των αρχαίων Ελλήνων («Μάλιστα δε ες τον πάλαι ποτέ γενόμενον πόλεμον Χαλκιδέων και Ερετριών και το άλλο Ελληνικόν ες ξυμμαχίαν εκατέρων διέστη». – Θουκυδίδου, Α΄ 15).

689 π.Χ. Οι Ρόδιοι ιδρύουν τη Γέλα.

682/1 π.Χ. Η αρχή του καταλόγου των επώνυμων αρχόντων στην Αθήνα σηματοδοτεί ενδεχόμενη πολιτειακή αλλαγή.

682-668 π.Χ. Β΄ Μεσσηνιακός Πόλεμος. Οι Μεσσήνιοι επαναστατούν εναντίον των Σπαρτιατών και απελευθερώνουν τη χώρα τους. Οι Σπαρτιάτες αντεπιτίθενται υπό την εμπνευσμένη καθοδήγηση του ποιητή και πολιτικού Τυρταίου και καταστέλλουν την επανάσταση επαναφέροντας το status quo ante.

680 π.Χ. Ο Πάριος Τελεσικλής με αποίκους από το νησί των Κυκλάδων ιδρύει τη Θάσο. Κοπή των πρώτων νομισμάτων στις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας. Η χρονολογία αυτή θεωρείται από αρκετούς επιστήμονες ιδιαίτερα πρώιμη και αμφισβητείται.

677 π.Χ. Οι Μεγαρείς ιδρύουν τη Χαλκηδόνα στην Προποντίδα.

675 π.Χ. Ιδρύεται από τους Χαλκιδείς το Ρήγιο στην Κάτω Ιταλία (στενό της Μεσσήνας).

Οι Μιλήσιοι ιδρύουν στις ακτές της Προποντίδας την Κύζικο.

Περίοδος ακμής του ποιητή Τυρταίου.

Διάδοση της τακτικής της οπλιτικής φάλαγγας.

670 π.Χ. Εγκαθιδρύεται από τον Ορθαγόρα στη Σικυώνα, κοντά στην Κόρινθο, τυραννίδα, πιθανόν η πρώτη στον ελλαδικό χώρο.

669 π.Χ. Ήττα των Λακεδαιμονίων από τους Αργείους στη μάχη των Υσίων (πολίχνη της Αργολίδας κοντά στα σύνορα με την Αρκαδία).

664 π.Χ. Ναυμαχία ανάμεσα σε κορινθιακά και κερκυραϊκά πλοία σε άγνωστη τοποθεσία. Η πρώτη ναυμαχία ανάμεσα σε Έλληνες. Μερικοί επιστήμονες την τοποθετούν την περίοδο της τυραννίδας του Περίανδρου.

663(;) π.Χ. Νομοθεσία του Ζάλευκου στους Λοκρούς της Κάτω Ιταλίας. Με αυτή οι ποινές δεν καθορίζονται από τους δικαστές αλλά από τους νόμους και αναγνωρίζεται η δυνατότητα σύναψης συμβολαίου, ιδέα αντίθετη με το δίκαιο του ισχυρότερου κλπ.

660 π.Χ. Οι Μεγαρείς ιδρύουν το Βυζάντιο.

657 π.Χ. Ο Κύψελος ανατρέπει τους Βακχιάδες και γίνεται τύραννος της Κορίνθου.

650-560 π.Χ. Το 640 π.Χ. γεννιέται η Σαπφώ.

648 π.Χ. Ίδρυση της Ιμέρας από τους κατοίκους της Ζάγκλης ή της Μεσσήνης. Μέχρι τον 5ο αιώνα μαζί με τις Μύλες ήταν οι μοναδικές ελληνικές αποικίες στη βόρεια ακτή της Σικελίας.

Οικιστές της πόλης ήταν τρεις: ο Σίμος, ο Σάκων και ο Ευκλείδης.

646 π.Χ. Ίδρυση της Ολβίας από τους Μιλήσιους στη βόρεια ακτή του Εύξεινου Πόντου.

640 π.Χ. Ο Θεαγένης γίνεται τύραννος των Μεγάρων.

Ο Αθηναίος Κύλων αναδεικνύεται Ολυμπιονίκης.

Γεννιέται(;) ο ποιητής Στησίχορος (-550 π.Χ.).

Οι πρώτοι Έλληνες έμποροι οι οποίοι είχαν ακολουθήσει τους ομοεθνείς τους μισθοφόρους στην Αίγυπτο ιδρύουν στον κανωβικό βραχίονα του Νείλου εμπορικό σταθμό, ο οποίος αργότερα, την εποχή του φαραώ Άμαση (560 π.Χ.), εξελίσσεται στην πόλη Ναύκρατη.

632/1 π.Χ. Ο Μεγακλής γίνεται άρχοντας στην Αθήνα. Ο Ολυμπιονίκης Κύλων προσπαθεί να εγκαθιδρύσει τυραννίδα, αλλά αποτυγχάνει. Οι οπαδοί του, αν και έχουν καταφύγει ως ικέτες σε βωμό, σφαγιάζονται έπειτα από διαταγή του Αλκμαιωνίδη Μεγακλή (Κυλώνειο Άγος). Λίγο αργότερα ο Μεγακλής εξορίζεται με όλο του το γένος. Τελικά οι Αλκμαιωνίδες θα επιστρέψουν στην Αθήνα μετά την παραχώρηση αμνηστίας από τον Σόλωνα.

630 π.Χ. Οι Μιλήσιοι αποικίζουν τη Σινώπη και την Τραπεζούντα.

Ο Σάμιος Κωλαίος φτάνει στην Ταρτησσό, πόλη της κοιλάδας του ποταμού Γκουαδαλκιβίρ στη νοτιοδυτική Ισπανία, η οποία ακμάζει λόγω του εμπορίου της με τους Φοίνικες, με τους Καρχηδόνιους και αργότερα με τους Έλληνες. Καταστρέφεται από τους Καρχηδόνιους γύρω στο 500 π.Χ.

628 π.Χ. Οι Μεγαρείς ιδρύουν τον Σελινούντα στη Σικελία.

626/5-585 π.Χ. Ο Περίανδρος, γιος του τυράννου της Κορίνθου Κύψελου, διαδέχεται τον πατέρα του στην εξουσία. Η περίοδος της τυραννίδας του είναι μια λαμπρή εποχή οικονομικής και πολιτιστικής ακμής για την πόλη της Κορίνθου.

625 π.Χ. Γεννιέται ο φιλόσοφος Θαλής ο Μιλήσιος.

Ιδρύεται στην Ήπειρο η Αμβρακία.

621 π.Χ. Νομοθεσία του Δράκοντα στην Αθήνα.

612 π.Χ. Με προτροπή του Σόλωνα οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν τη Σαλαμίνα, την οποία κατέχουν οι Μεγαρείς.

610 π.Χ. Γεννιέται ο φιλόσοφος Αναξίμανδρος.

607 π.Χ. Οι Αθηναίοι καταλαμβάνουν για πρώτη φορά τη στρατηγικής σημασίας πόλη στην είσοδο του Ελλησπόντου, το Σίγειο.

601-570 π.Χ. Ο Κλεισθένης εγκαθιδρύει τυραννίδα στη Σικυώνα.

600 π.Χ. Οι Φωκαείς ιδρύουν τη Μασσαλία.

Ο Θρασύβουλος εγκαθιδρύει τυραννίδα στη Μίλητο.

Ακμή των ποιητών Μίμνερμου και Αλκαίου.

Ξεκινά η ανέγερση του Ηραίου της Ολυμπίας.

Αρχίζει ο πρώτος Ιερός Πόλεμος στους Δελφούς (σύμφωνα με άλλους ιστορικούς, ο πόλεμος αρχίζει το 590 π.Χ.). Η προσπάθεια της γειτονικής πόλης Κρίσας να επέμβει στις υποθέσεις του ιερού αποτελεί και την αιτία της σύγκρουσης ανάμεσα στην Κρίσα και τις δυνάμεις της αμφικτιονίας. Στο τέλος, έπειτα από δεκαετή σχεδόν αγώνα, η πόλη καταστρέφεται, οι κάτοικοί της εξοντώνονται και το Κρισαίον Πεδίο περιέρχεται στη δικαιοδοσία του ιερού.

Ξεκινά η ανέγερση του πρώτου Εκατόμπεδου -του αρχαίου Ναού της Αθηνάς Πολιάδος- στην Ακρόπολη των Αθηνών.

594/3 π.Χ. Οι πολιτικές παρατάξεις στην Αθήνα αναθέτουν στον Σόλωνα, αριστοκράτη και ποιητή, τη ρύθμιση της νομοθεσίας. Αρχίζει τις μεταρρυθμίσεις του.

585 π.Χ. Ο Θαλής ο Μιλήσιος προβλέπει μια έκλειψη.

585-575 π.Χ. (σύμφωνα με άλλους το 595 π.Χ.) Ο Πιττακός διορίζεται από τους Μυτιληναίους δικτάτορας για ορισμένο χρονικό διάστημα.

Γεννιέται ο φιλόσοφος Αναξιμένης (πεθαίνει το 525 π.Χ.).

583-581 π.Χ. Ο Δαμασίας εκλέγεται επώνυμος άρχοντας στην Αθήνα.

582 π.Χ. Καθιερώνονται τα Πύθια στους Δελφούς.

581.Χ. Ιδρύεται ο Ακράγας.

580 π.Χ. Οι Σελινούντιοι νικούν τους Καρχηδόνιους της Σικελίας.

575 π.Χ. Οι Νάξιοι αφιερώνουν τη Σφίγγα στους Δελφούς.

573 π.Χ. Οργανώνονται στη Νεμέα οι αθλητικοί αγώνες Νέμεα.

572 π.Χ. Οι Ηλείοι επιβάλλουν τον έλεγχο τους στους Ολυμπιακούς Αγώνες.

570 π.Χ. Ανέγερση του Θησαυρού των Σικυωνίων στους Δελφούς.

Φιλοτεχνείται ο Μοσχοφόρος(;).

Ο Πεισίστρατος αρχίζει την ανέγερση του νέου Εκατομπέδου (Προπαρθενώνος) στην Αθήνα (550).

566/5 π.Χ. Αρχή της τέλεσης των Μεγάλων Παναθηναίων.

565 π.Χ. Ο Πεισίστρατος νικά τους Μεγαρείς και καταλαμβάνει τη Νίσαια, επίνειο των Μεγάρων στο Σαρωνικό.

561/0 π.Χ. Ο Πεισίστρατος γίνεται τύραννος στην Αθήνα.

560/59 π.Χ. Πεθαίνει ο Σόλων.

Ο Πεισίστρατος εξορίζεται για πρώτη φορά.

560-550 π.Χ. Πόλεμος ανάμεσα στη Σπάρτη και την Τεγέα.

560 π.Χ. Οι Φωκαείς αποβιβάζονται στην Κορσική.

556 π.Χ. Ο Πεισίστρατος ξαναγίνεται τύραννος, αλλά σε σύντομο χρονικό διάστημα εξορίζεται πάλι.

Ο Χίλωνας, ένας από τους Επτά Σοφούς της αρχαιότητας, γίνεται Έφορος στη Σπάρτη.

Γεννιέται ο Σιμωνίδης ο Κίος (πεθαίνει το 466 π.Χ).

554 π.Χ. Γεννιέται στην Αθήνα ο Μιλτιάδης ο Νεότερος, ο νικητής του Μαραθώνα (πεθαίνει το 489 π.Χ. στην Αθήνα).

550 π.Χ. Η Σπάρτη κατακτά τη «Θυρεάτιδα χώραν», περιοχή της Κυνουρίας. Την πόλη Θυρέα οι Σπαρτιάτες θα την παραχωρήσουν το 431 π.Χ. στους Αιγινήτες, οι οποίοι έχουν εκδιωχθεί από το νησί τους. Το 425 π.Χ. και ενώ οι νέοι της κάτοικοι την οχυρώνουν δέχεται σφοδρή επίθεση από τον αθηναϊκό στόλο του οποίου ηγείται ο Νικίας και καταστρέφεται ολοσχερώς.

Οι κάτοικοί της εκτελούνται ως «άσπονδοι εχθροί των Αθηναίων».

Ιδρύεται η Πελοποννησιακή Συμμαχία.

Περίοδος ακμής του αγγειοπλάστη και αγγειογράφου Εξηκία (-530 π.Χ.).

Περίοδος δραστηριότητας του ποιητή Ανακρέοντα (-500 π.Χ.).

Οι Μασσαλιώτες ιδρύουν την πόλη Εμπόρ(ε)ιο στην Ισπανία.

548/7 π.Χ. Καταστροφή του Ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς.

546 π.Χ. Θάνατος του φιλοσόφου Αναξίμανδρου.

Κατασκευάζεται ο Θησαυρός των Κνιδίων στους Δελφούς.

546/5 π.Χ. Ο Πεισίστρατος παίρνει για τρίτη φορά την εξουσία στην Αθήνα.

538 π.Χ. Ο Πολυκράτης και τα αδέρφια του, Παντάγνωστος και Συλοσώντας, καταλαμβάνουν την εξουσία στη Σάμο.

537 π.Χ. Ο Λύγδαμης γίνεται τύραννος στη Νάξο.

535 π.Χ. Ανέγερση του Ναού του Απόλλωνα στην Κόρινθο.

534 π.Χ. Καθιερώνεται η τέλεση δραματικών αγώνων στη διάρκεια των Μεγάλων Διονυσίων στην Αθήνα.

533 π.Χ. Ο Πολυκράτης γίνεται τύραννος στη Σάμο. Ανάμεσα στα σπουδαία τεχνικά έργα που κατασκευάζονται στην εποχή του είναι και η περίφημη σήραγγα, έργο του Μεγαρέα μηχανικού Ευπαλίνου (Ευπαλίνειο Υδραγωγείο).

530 π.Χ. Ο Πεισίστρατος αρχίζει την ανέγερση του δεύτερου Εκατομπέδου στην Αθήνα.

Απαρχές της ερυθρόμορφης αττικής κεραμικής.

528/7 π.Χ. Θάνατος του Πεισίστρατου. Τον διαδέχονται οι γιοι του Ίππαρχος και Ιππίας.

527 π.Χ. Επίσημη έκδοση των ομηρικών επών.

525 π.Χ. Γεννιέται ο ποιητής Αισχύλος.

Κατασκευάζεται ο Θησαυρός των Σιφνίων στους Δελφούς.

Περίοδος ακμής του αγγειοπλάστη Ευφρονίου (-500 π.Χ.).

Ο Μιλτιάδης αποστέλλεται στη Θρακική Χερσόνησο.

522 π.Χ. Μαρτυρικός θάνατος πάνω σε σταυρό του Πολυκράτη από τον Πέρση σατράπη Οροίτη.

521 π.Χ. Ο Αχαιμενίδης βασιλιάς της Περσίας Δαρείος Α΄ θέτει σε κυκλοφορία χρυσούς δαρεικούς και αργυρούς σίγλους με την εικόνα του.

520 π.Χ. Ο Κλεομένης Α΄ αναγορεύεται βασιλιάς της Σπάρτης.

519 π.Χ. Οι Αθηναίοι συμμαχούν με τους Πλαταιείς.

Ήττα των Αργείων από τους Σπαρτιάτες στη Σήπεια (494 π.Χ.).

516 π.Χ. Οι Πέρσες κυριεύουν τη Σάμο.

514 π.Χ. Ο Αρμόδιος και ο Αριστογείτων (τυραννοκτόνοι) σκοτώνουν τον τύραννο Ίππαρχο, ενώ ο αδερφός του Ιππίας που τον διαδέχεται στην εξουσία διακόπτει τη φιλολαϊκή πολιτική της οικογένειάς του και γίνεται τύραννος με τη σημερινή σημασία της λέξης.

513/2 π.Χ. Η οικογένεια των Αλκμεωνιδών έρχεται σε συνεννόηση με τους Σπαρτιάτες για να βοηθήσουν οι τελευταίοι στην εκδίωξη του Ιππία.

Ο Πέρσης βασιλιάς Δαρείος στη διάρκεια της εκστρατείας του εναντίον των Σκυθών καταλαμβάνει το ανατολικό τμήμα της Θράκης.

512 π.Χ. Περίπλους του Σκύλακα του Καρυανδέα (φτάνει μέχρι τις εκβολές του ποταμού Ινδού και στη συνέχεια πλέει μέχρι το σημερινό Σουέζ).

511 π.Χ. Ο Σπαρτιάτης Δωριεύς επιχειρεί να εκδιώξει τους Καρχηδόνιους από τη Σικελία.

Ο Κρότωνας καταστρέφει τη Σύβαρη.

Οι Πέρσες υποτάσσουν τους Έλληνες της Θράκης.

510 π.Χ. Ο Ιππίας εκδιώκεται από την Αθήνα με τη βοήθεια των Σπαρτιατών.

Επιτύμβια στήλη του Αριστίωνα (μαραθωνομάχου).

508 π.Χ. Οι πρώτες καθαρά δημοκρατικού χαρακτήρα μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη προκαλούν την αντίδραση των ολιγαρχικών, τους οποίους υποστηρίζουν ανοιχτά οι Σπαρτιάτες. Ο Κλεομένης αποτυγχάνει να εμποδίσει τον Κλεισθένη.

507 π.Χ. Οι μεταρρυθμίσεις πολιτειακού χαρακτήρα του Κλεισθένη στην Αθήνα ενισχύουν την προσπάθεια για πλήρη εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής της πόλης.

506 π.Χ. Νέα προσπάθεια του Κλεομένη να ανατρέψει το δημοκρατικό καθεστώς της Αθήνας αποτυγχάνει.

501 π.Χ. Δημιουργείται το αξίωμα των δέκα στρατηγών στην Αθήνα.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ

Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Αρχαιότερη Παλαιολιθική Εποχή

Ο Obermeier (1926) αναφέρει την παρουσία εργαλείου που δεν σώζεται σήμερα και το οποίο ανακαλύφθηκε στη Μακεδονία. Ωστόσο, η πρόσφατη ανεύρεση από Γάλλους γεωλόγους στην περιοχή της λίμνης Κορισίων στην Κέρκυρα ενός χαλικόμορφου -πιθανόν- εργαλείου, του οποίου η ηλικία προσδιορίστηκε με τη μέθοδο του παλαιομαγνητισμού ανάμεσα στα 950.000 και στα 750.000 χρόνια, επεκτείνει κατά πολύ τα μέχρι σήμερα γνωστά όρια της προϊστορίας του ελληνικού χώρου.

Μέση Παλαιολιθική Εποχή

100000 π.Χ. Χρονολογείται λίθινος χειροπέλεκυς ο οποίος εντοπίστηκε στη θέση «Παλαιόκαστρο» κοντά στη Σιάτιστα Κοζάνης το 1963. Είναι από πρασινωπό τραχύτη λίθο και έχει μήκος 15,3 εκ. και πλάτος 10 εκ. (Μουσείο Βέροιας). Ο πέλεκυς αυτός είναι το αρχαιότερο -επιβεβαιωμένο- δημιούργημα του ανθρώπου που έχει βρεθεί μέχρι σήμερα στον ελληνικό χώρο (μερικοί επιστήμονες το χρονολογούν στην Αρχαιότερη Παλαιολιθική Περίοδο).

Το αρχαιότερο εύρημα ανθρωπολογικού ενδιαφέροντος ανάγεται στο 75000 π.Χ. και είναι ένα κρανίο χωρίς κάτω σιαγόνα, πιθανόν γυναίκας ηλικίας περίπου 25 ετών, νεαντερταλοειδούς τύπου το οποίο ανακαλύφθηκε στις 16/9/1960 στο σπήλαιο «Κόκκινες Πέτρες» κοντά στο χωριό Πετράλωνα της Χαλκιδικής.

44330 π.Χ. (1.590 χρόνια περίπου). Στο σπήλαιο «Θεόπετρα» στην Καλαμπάκα του νομού Τρικάλων εντοπίστηκαν τέσσερα αποτυπώματα ανθρώπινων πελμάτων -το ένα καλυμμένο και τα υπόλοιπα γυμνά- διαφορετικών ατόμων, και μάλιστα παιδιών (Homo sapiens neaderthalensis ή Homo sapiens sapiens). To συγκεκριμένο σπήλαιο, διαστάσεων 24×30 μέτρων, αποτελεί τη μόνη προϊστορική θέση του ελλαδικού χώρου όπου υπάρχει αλληλουχία των επιχώσεων από τη Μέση και την Ανώτερη Παλαιολιθική Εποχή στη Μεσολιθική και τη Νεολιθική. Ανάμεσα στα ευρήματα ξεχωρίζουν εργαλεία, κεραμικά, αγγεία, ειδώλια, τράπεζες προσφορών, και κυρίως ένα χρυσό δακτυλιόσχημο περίαπτο της Νεολιθικής Εποχής.

37900 π.Χ. Στη θέση «Ασπροχάλικο» της Ηπείρου, κοντά στον Άγιο Γεώργιο Πρεβέζης και στη θέση «Κοκκινόπηλος», ανακαλύφθηκαν μέσα σε ένα σπήλαιο πάρα πολλά εργαλεία. Το σπήλαιο το χρησιμοποιούσαν βοσκοί και η ραδιοχρονολόγηση μας δίνει την αρχαιότερη χρονολογία μιας πολιτιστικής φάσης που γνωρίζουμε μέχρι σήμερα για την Ελλάδα. Το σπήλαιο κατοικήθηκε τουλάχιστον μέχρι το 10.000 π.Χ.

Νεότερη Παλαιολιθική Εποχή

Σε αυτή την περίοδο εμφανίστηκε μια ανεπτυγμένη τεχνική κατασκευής λεπίδων και κατεργασίας πυρήνων πυριτόλιθου. Μια θέση με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και σε αυτή τη φάση είναι η (33000 π.Χ.) θέση «Κοκκινόπηλος» του ποταμού Λούρου (Ήπειρος) στην οποία παρουσιάζεται μια πολύ πρώιμη λιθοτεχνία ειδικών λεπίδων (800 εργαλεία και απολεπίσματα). Η μεταβατική Μεσολιθική Εποχή αντιπροσωπεύεται από τη θέση «Σιδάρι» στην Κέρκυρα.

7592 π.Χ. Απόλυτη ραδιοχρονολόγηση σκελετού άντρα ο οποίος ήταν περίπου 25 ετών, είχε ύψος 1,58 μέτρα και πέθανε από χτύπημα στο κεφάλι. Βρέθηκε θαμμένος σε αβαθές κοίλωμα στο σπήλαιο Φράγχθι της Ερμιονίδας. Ο αρχαιότερος πλήρης ανθρώπινος σκελετός που ανακαλύφθηκε στην Αιγαιίδα. Στο σπήλαιο εντοπίστηκαν επίσης πάρα πολλά εργαλεία και οστά ζώων, κυρίως ελαφιών και ψαριών, καθώς επίσης και λείψανα που ανήκαν σε βραχύσωμους άντρες και γυναίκες με διαδεδομένη αναιμία και αρθριτικές παραμορφώσεις.

Νεολιθική Εποχή

Η ανάγκη για επάρκεια τροφής και δημιουργία αποθεμάτων ήταν έντονη στο τέλος του Πλειστόκαινου. Η κλιματολογική μεταβολή που συνέβη τότε είχε ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση πολλών μεγάλων θηραμάτων. Μολονότι όμως η κλιματολογική αυτή αλλαγή είναι γενική, η Νεολιθική Εποχή εμφανίζεται πρώτα στην Ανατολή. Αυτό το προβάδισμα αποδίδεται: α. Στην ύπαρξη σε αγρία κατάσταση δίκοκκου σταριού και κριθαριού. β. Στην ύπαρξη ζώων τα οποία εύκολα θα μπορούσαν να εξημερωθούν, όπως το πρόβατο, ο χοίρος και το βόδι. Τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου είναι η καλλιέργεια της γης, η εξημέρωση ζώων και η μόνιμη κατοίκηση. Στην Ελλάδα αυτή η πολιτιστική φάση διαδίδεται μάλλον μέσω της συνήθους επικοινωνίας παρά μέσω εποικισμών.

6900-6600/6400 π.Χ. Προκεραμική Νεολιθική. Η περίοδος αυτή δεν είναι γνωστή ακόμη με ασφάλεια στην Ελλάδα. Λείψανα νεολιθικών οικισμών της συγκεκριμένης περιόδου εντοπίζονται στην Άργισσα και στο Σέσκλο της Θεσσαλίας. Οι κατοικίες είναι ξύλινες, με ορύγματα και σκαμμένα δάπεδα. Τα εργαλεία είναι ξύλινα με λεπίδες πυρίτη ή οψιανού. Οι άνθρωποι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και το ψάρεμα. Αναπτύσσεται η ναυτιλία όπως αποδεικνύεται από τα θραύσματα οψιανού που βρέθηκαν στη Μήλο και σε αρκετές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδος και του Αιγαίου. Εξημέρωση του σκύλου.

6600/6400-5900/5800 π.Χ. Η Αρχαιότερη Νεολιθική είναι μια δημιουργική περίοδος, γνωστή από πολλούς οικισμούς, όπως η Νέα Νικομήδεια στη δυτική Μακεδονία, το Σέσκλο, η Άργισσα, η Οτζάκι Μαγούλα, το Αχίλλειο κ.ά. στη Θεσσαλία, η Νέα Μάκρη στην Αττική και η Κόρινθος, η Λέρνα και το Φράγχθι στην Πελοπόννησο. Οι οικισμοί μοιάζουν με μικρά χωριά, ενώ η γεωργία και η κτηνοτροφία αποτελούν τις κύριες δραστηριότητες των κατοίκων. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο αυτής της περιόδου είναι η κεραμική που εμφανίζεται για πρώτη φορά.

6218 π.Χ. (περίπου). Τα αρχαιότερα δείγματα κεραμικής έχουν βρεθεί στον ελλαδικό χώρο, στην περιοχή της Νέας Νικομήδειας -ο παλαιότερος νεολιθικός οικισμός στην Ελλάδα-, ανάμεσα στους ποταμούς Αλιάκμονα και Αξιό της Μακεδονίας (ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα 14).

5900/5800-4800 π.Χ. Η Μέση Νεολιθική Περίοδος θεωρείται εποχή ακμής και ανάπτυξης. Το μεγαλύτερο κέντρο που αναπτύχθηκε στη Θεσσαλία είναι το Σέσκλο, ο «πολιτισμός» του οποίου επεκτείνεται μέχρι το Σπερχειό στο νότο και τον Αλιάκμονα στο βορρά. Στο Σέσκλο βρέθηκαν τα λείψανα ενός οικισμού έκτασης 100 περίπου στρεμμάτων, που βασίζεται σε ένα ενιαίο σχέδιο διάταξης, βασικό χαρακτηριστικό του οποίου είναι οι στενοί δρόμοι με παράλληλες κατευθύνσεις. Τα οικήματα είναι τετράπλευρα και ορθογώνια, ενός ή δύο δωματίων. Στο ακραίο τμήμα του οικισμού υπάρχουν η οχυρωμένη ακρόπολη και ένα μεγαροειδές οίκημα, πιθανόν η κατοικία του ηγεμόνα. Η κεραμική του Σέσκλου είναι γραπτή με φλογόσχημη ή γραμμική διακόσμηση. Στην Πελοπόννησο, στη Λέρνα και στο Φράγχθι αφθονεί η κεραμική με στιλπνό βερνίκι (Urfirnis). Στη Νέα Νικομήδεια τα οικήματα είναι ευρύχωρα με τοίχους από πηλό και τετράγωνη κάτοψη. Το τέλος της Μέσης Νεολιθικής σηματοδοτείται από ερήμωση και εγκατάλειψη.

5870 π.Χ. (περίπου). Απόλυτη ραδιοχρονολόγηση ευρημάτων, κυρίως εργαλείων, από τη θέση Σιδάρι στη ΒΔ ακτή της Κέρκυρας.

5520 π.Χ. (περίπου). Η παλαιότερη χρονολογία που δίνεται για νεολιθικό οικισμό της κεντρικής και νότιας Ελλάδας είναι αυτή για τον οικισμό στο Δραχμάνι (Ελάτεια). Την ίδια περίπου εποχή χρονολογούνται και οι πρώτες καύσεις νεκρών στην Ελλάδα που εντοπίστηκαν στην περιοχή Σουφλί Μαγούλα. Οι καύσεις έγιναν σε αποτεφρωτήρια νεκρών και στη συνέχεια τα υπολείμματα μεταφέρθηκαν σε λάκκους και όχι σε τεφροδόχα αγγεία. Τα κτερίσματα που ανακαλύφθηκαν μαρτυρούν ιεροτελεστία.

4800-3200 π.Χ. Η Νεότερη Νεολιθική ή Χαλκολιθική Περίοδος ήδη από τις πρώτες φάσεις της δεν έχει καμία σχέση με τον πολιτισμό του Σέσκλου. Το νέο χαρακτηριστικό στοιχείο είναι η εισαγωγή του μελανού ή γενικά σκοτεινού χρώματος στη διακόσμηση των αγγείων. Στη Μακεδονία, στην περιοχή της Δράμας (Σιταγροί, Ντικιλί Τας), στη Θεσσαλία στη θέση «Διμήνι» και στη θέση «Ραχμάνι» αλλά και στις Κυκλάδες στη θέση «Σάλιαγγος» συναντώνται τα πιο σημαντικά κέντρα του πολιτισμού αυτής της φάσης. Στο Διμήνι ο σχετικά μικρής έκτασης οικισμός -30 στρέμματα- διαθέτει έξι αλλεπάλληλους περιβόλους και ευρύχωρη κεντρική αυλή. Στην κεραμική εμφανίζονται σπειροειδή και μαιανδροειδή μοτίβα. Στο Σέσκλο παρουσιάζεται για πρώτη φορά η γυναικεία μορφή με βρέφος.

Η Εποχή του Χαλκού στην Ελλάδα

3200/3000-1900 π.Χ.: Πρώιμη Χαλκοκρατία – Πρωτοελλαδική-Πρωτοκυκλαδική- Πρωτομινωική Εποχή ή Προανακτορικός Πολιτισμός.

1900-1700/1600 π.Χ.: Μέση Χαλκοκρατία – Μεσοελλαδική-Μεσοκυκλαδική-Μεσομινωική Εποχή ή Παλαιοανακτορικός Πολιτισμός.

1700/1600-1100 π.Χ.: Ύστερη Χαλκοκρατία – Υστεροελλαδική-Υοτεροκυκλαδική- Υστερομινωική Εποχή ή Νεοανακτορικός Πολιτισμός και Μετανακτορική Περίοδος.

3000/2800-1900 π.Χ. Η Πρώιμη Χαλκοκρατία χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση τριών αυτόνομων πολιτισμών, του Πρωτοελλαδικού με κέντρο την ηπειρωτική Ελλάδα (κυρίως στην ανατολική Στερεά και την Πελοπόννησο), του Πρωτοκυκλαδικού με κέντρο τις Κυκλάδες και του Πρωτομινωικού στην Κρήτη.

2700 π.Χ. (περίπου). Εμφάνιση του κεραμικού τροχού στην Ελλάδα (προήλθε από την Ανατολή).

2100-1900 π.Χ. Τα πρώτα ελληνικά φύλα, οι Πρωτοέλληνες, φτάνουν στο νότιο άκρο της χερσονήσου του Αίμου και προέρχονται από τις πεδιάδες της Σερβίας(;) και της Ουγγαρίας(;). Φέρνουν μαζί τους ένα μικρόσωμο μάλλον άλογο και μια ιδιόμορφη αγγειοπλαστική τεχνική.

1900-1600 π.Χ. Στη Μέση Χαλκοκρατία διακρίνουμε την εξέλιξη των πολιτισμών της Πρώιμης Χαλκοκρατίας (Μεσοελλαδικός, Μεσοκυκλαδικός και Μεσομινωικός).

1600-1100 π.Χ. Στην Ύστερη Χαλκοκρατία ή Υστεροελλαδική Εποχή έχουμε την απόλυτη κυριαρχία του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, αρχικά στην ηπειρωτική Ελλάδα και στη συνέχεια σε όλο το χώρο του Αιγαίου, ιδιαίτερα μετά το 1450 π.Χ., εποχή κατά την οποία εγκαθίσταται και μια μυκηναϊκή δυναστεία στην Κνωσό. Λίγο μετά το 1.600 π.Χ. τα μινωικά ανάκτορα ανοικοδομούνται (η παρακμή του μινωικού πολιτισμού σε καμία περίπτωση δεν συνδέεται πλέον με την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας που τοποθετείται με βάση την επιστημονική έρευνα γύρω στο 1510 π.Χ.), γρήγορα όμως η Κρήτη θα βρεθεί κάτω από την κυριαρχία των Ελλήνων Μυκηναίων. Αυτή την περίοδο εμφανίζεται ένα μάλλον τελειοποιημένο σύστημα συλλαβογραμματικής γραφής, η Γραμμική Β΄, η οποία καταγράφει μια πρώιμη μορφή της ελληνικής (Μάικλ Βέντρις, 1952). Η ύπαρξη γραπτών κειμένων μεταθέτει για κάποιους επιστήμονες την αρχή της ελληνικής ιστορίας σε αυτή την εποχή.

1650-1450 π.Χ. Κατασκευάζονται οι λακκοειδείς τάφοι των Μυκηνών.

1400-1300 π.Χ. Οικοδομούνται τα μεγάλα οχυρωμένα ανάκτορα στις Μυκήνες, την Τίρυνθα, τη Μίδεα της Αργολίδας, την Πύλο, την Αθήνα, τη Θήβα, τον Γλα της Βοιωτίας, την Ιωλκό της Θεσσαλίας και αλλού. Είναι φανερό από το πλήθος των μυκηναϊκών οικισμών ότι ο συγκεκριμένος πολιτισμός δεν περιορίστηκε σε ορισμένα κέντρα, αλλά εξαπλώθηκε σε όλη σχεδόν τη χώρα.

1340 π.Χ. Πρώτη μνεία των Αχαιών (Αχιγιάβα;) σε χετιτικά κείμενα.

1330 π.Χ. Κατασκευή του Θησαυρού του Ατρέα στις Μυκήνες.

1250 π.Χ.(;) Ο Τρωικός Πόλεμος;

1200 π.Χ. Καταστρέφονται πιθανόν από τους «λαούς της Θάλασσας» τα περισσότερα μυκηναϊκά κέντρα της ηπειρωτικής Ελλάδας.

1300-1100 π.Χ. Τα πρώτα δωρικά φύλα, που προέρχονται από τη Μακεδονία(;), κατεβαίνουν νοτιότερα και κατακλύζουν την Πελοπόννησο. Σήμερα πιστεύεται ότι η παρουσία των δωρικών φύλων στη νότια Ελλάδα δεν είναι μια αναδιάταξη ομάδων στο εσωτερικό αλλά μια κάθοδος από το εξωτερικό.

1150 π.Χ. Η καταστροφή των Μυκηνών ακολουθείται από την εμφάνιση της πρωτογεωμετρικής κεραμικής και συνοδεύεται από τη χρήση του σιδήρου. Αρχίζει ο ελληνικός Μεσαίωνας ή οι Σκοτεινοί Αιώνες.

[Ακολουθεί σύντομα η Ιστορική Περίοδος]

Πελοποννησιακός Πόλεμος – Βικιπαίδεια.

---

Π ΡΙΝ λίγα χρόνια, στο Δισπηλιό της Καστοριάς, ο καθηγητής αρχαιολογίας, κ. Χουρμουζιάδης, ανακάλυψε ένα κομμάτι ξύλου, με γραφή, του 5.500 π.Χ., που αποκλήθηκε «φωνήεν ξύλον». Λέγεται ότι ήταν εξάρτημα από το πλοίο «Αργώ», που έφτιαξε ο γιος του Φρίξου, Άργος, για την περίφημη αργοναυτική εκστρατεία, προκειμένου να αρπάξουν το «χρυσόμαλλον δέρας» και να το φέρουν στην Ιωλκό. Το «φωνήεν ξύλον», αποτελεί ισχυρή ιστορική φωνή, που μαρτυρεί τον ανήσυχο οδυσσεϊκό χαρακτήρα των Ελλήνων, προκειμένου να αντιμετωπίσουν την οικονομική τους δυσπραγία και να την αντισηκώσουν με την πνευματική τους αρματωσιά, ξεπερνώντας γεωγραφικά όρια, διευρύνοντας τον γνωστικό τους ορίζοντα και γονιμοποιώντας με τον λόγο και τη σοφία τους τον παγκόσμιο λόγο, δημιουργώντας και εξακτινώνοντας τον ελληνικό πολιτισμό. «ΤE \Ελλάδι πενίη aείποτε σύντροφος aστί», κατά τη ρήση του Ηροδότου. Γι’ αυτό τον λόγο οι Έλληνες από τα βάθη των χρόνων γίνονται άποικοι. Έτσι, η κυρίως Ελλάς, η μητρόπολη, αποκτά παγκόσμια ακτινοβολία, με το πανάρχαιο φαινόμενο του αποικισμού και δημιουργεί παντού εστίες φωτεινές ελληνικού πνεύματος και τη «Μεγάλη Ελλάδα», τη «Magnam Greciam», την «εκτός Ελλάδος Ελλάδα». Με τον αποικισμό ιδρύεται, σε μεγάλη απόσταση από τη μητρόπολη, μόνιμη εγκατάσταση των Ελλήνων, που δεν ελέγχεται από τον αυτόχθονα πληθυσμό και παραμένει σε εξάρτηση από την κυρίως Ελλάδα1. Στον χώρο της Μεσογείου σημειώθηκαν κατά το τέλος της 2ης και τις αρχές της 1ης χιλιετίας π.Χ. μεγάλες πληθυσμιακές μετακινήσεις, που ξεκινούσαν από τον ελλαδικό κορμό και κατέληγαν στα παράλια της Μακεδονίας, της Μικράς Ασίας, του Ευξείνου Πόντου, της Κάτω Ιταλίας και της Σικελίας, κατά πρώτο λόγο, αλλά και στην Εγγύς Ανατολή, στη Βόρεια Αφρική και στην Ισπανία κατά δεύτερο. Αυτές οι πληθυσμιακές μετακινήσεις χωρίζονται σε δύο φάσεις. Στον πρώτο και δεύτερο ελληνικό αποικισμό και παρουσιάζουν πολλές ιδιαιτερότητες, σχετικές με τον χώρο, τον χρόνο, τις αιτίες, τη μέθοδο, τα αποτελέσματά τους. Ο αποικισμός δεν ήταν πάντοτε ειρηνικός. Πολλές φορές οι Έλληνες άποικοι συναντούσαν την αντίσταση των ιθαγενών, όπως συνέβη στη Σικελία και στη Θράκη. Σε αρκετές περιπτώσεις οι αυτόχθονες δέχονταν χωρίς προβλήματα τους αποίκους και συνεργάζονταν μαζί τους (Μασσαλία, Ναύκρατις). Οι άποικοι διατηρούν άρρηκτους δεσμούς με το μητροπολιτικό κέντρο, συμμετέχοντας στους πανελλήνιους αθλητικούς αγώνες και στις θρησκευτικές εορτές. Σ’ όλες τις χώρες που εγκαταστάθηκαν οι Έλληνες και στην Κάτω Ιταλία μετέφεραν και διέδωσαν τον ελληνικό τρόπο ζωής και σκέψης, αλλά κατόρθωσαν και να τον εμπλουτίσουν. Ο αποικισμός, που άρχισε στο πρώτο ήμισυ του 8ου και κράτησε ως τον 5ο αιώνα π.Χ., έφερε τον ελληνισμό σε ολόκληρο τον μεσογειακό χώρο και δημιούργησε πλήθος ελληνίδων πόλεων στις ακτές τριών ηπείρων, από την Ιβηρική χερσόνησο και τη Λιβύη ως την Κριμαία. Ιδιαίτερα στη Σικελία, Κάτω Ιταλία, Προποντίδα και Εύξεινο Πόντο συγκεντρώθηκαν συμπαγείς ελληνικοί πληθυσμοί. Όλες οι ελληνικές αποικίες και εν προκειμένω της Κάτω Ιταλίας έγιναν πολυάνθρωπα και ισχυρά κέντρα με μεγάλη εμποροναυτική και πολιτιστική ανάπτυξη. Ο αποικισμός και στην Κάτω Ιταλία υπήρξε μια κορυφαία περίοδος της ελληνικής ιστορίας και δικαίως θεωρείται μεγάλο βήμα στην εξέλιξη του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Όλη η Κάτω Ιταλία, η «Σικελία», η Σαρδηνία γέμισαν με ελληνικές εστίες. Παντού έλαμψαν ελληνικές εστίες, σ’ όλον τον τότε γνωστό κόσμο. Οι νέες αυτές πόλεις των Ελλήνων αποίκων γέμισαν πλούτο, δημιουργήθηκαν νέες τάξεις στις ελληνικές πόλεις: οι έμποροι και οι ναυτικοί. Όλη αυτή η οικονομική ευμάρεια μαζί με τη γνωριμία που έκανε το ελληνικό στοιχείο με τους ιθαγενείς πληθυσμούς, είχε ως αποτέλεσμα τη μεγάλη πολιτιστική άνθηση σε όλους τους τομείς του ανθρώπινου επιστητού. Στον χώρο της τέχνης, της επιστήμης και της φιλοσοφίας, οι Έλληνες άποικοι έχουν να επιδείξουν υψηλά επιτεύγματα, συναγωνιζόμενοι σε μεγάλο βαθμό τη μητροπολιτική Ελλάδα. Η αρχιτεκτονική, ιδιαίτερα, με τους πολύ καλά σωζόμενους μέχρι σήμερα ναούς, και η πλαστική, με τον ιδιάζοντα χαρακτήρα της, υποδηλώνουν το υψηλό στάδιο καλλιτεχνικής ανάπτυξης όλων σχεδόν των αποικισμένων από Έλληνες περιοχών της Μεσογείου. Στην Έγεστα (Σετζέστα) θαυμάζει κανείς τον δωρικό ναό του 5ου αιώνα π.Χ., οι εργασίες του οποίου σταμάτησαν χωρίς αιτία μετά την αποπεράτωση των κιονοστοιχιών του. Σήμερα στέκεται γοητευτικός στη μοναξιά του, στις παρυφές της Σετζέστα και μας προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τις οικοδομικές τέχνες της εποχής. Στην Ερείκη έχουμε το ιερό της Αφροδίτης. Στον Σελινούντα (Σελινόντε), ένα από τα εξέχοντα κέντρα της Μεγάλης Ελλάδας, εντυπωσιάζει το πλήθος των ναών. Το ένα τρίτο της έκτασης της πόλης είναι αφιερωμένο στο πάνθεον των ολυμπίων θεών. Ναός του Απόλλωνα, ναός της Ήρας, ναός της Δήμητρας Μαλοφόρου.

Η πολιτική εξέλιξη της Ελλάδας ήταν σαφής ως το τέλος του 6ου αιώνα. Η πόλη έγινε ισχυρή ελευθερώνοντας το άτομο από τις πατριαρχικές υποχρεώσεις΄ το άτομο έγινε ελεύθερο με την προστασία της πόλης. Αλλά από τη στιγμή που επιτεύχθηκαν αυτά τα αποτελέσματα, υπήρξαν πόλεις όπου η δημόσια εξουσία κατακτήθηκε από μεγάλες οικογένειες που κατόρθωσαν να διατηρήσουν τα κληρονομικά τους προνόμια΄ σε άλλες πόλεις η εξουσία πέρασε στο σύνολο των ελεύθερων ατόμων. Απέναντι στις αριστοκρατικές και ολιγαρχικές πόλεις στέκονταν οι πόλεις όπου η φωνή του λαού στάθηκε ικανή να επιβάλει την κυριαρχία της. Σε ποια πλευρά βρισκόταν το μέλλον της Ελλάδας;

Εάν επρόκειτο μόνο για υλική δύναμη, η απάντηση θα ήταν εύκολη. Η Σπάρτη διαθέτει μεγάλες δυνάμεις αφότου είναι επικεφαλής της πελοποννησιακής συμμαχίας, και γι’ αυτό προτείνεται ομόφωνα για να διοικήσει τον ελληνικό στρατό και στόλο στον πόλεμο κατά την Μήδων. Αλλά πρόκειται για εντελώς άλλο πράγμα από τη στρατιωτική οργάνωση. Το ελληνικό πνεύμα θα μπορούσε να πάει μπροστά με θεσμούς όπως της Σπάρτης; Θα ήταν ικανό να αποδώσει όλους τους καρπούς, εάν παντού, όπως στις όχθες του Ευρώτα, το κράτος είχε μόνη απασχόληση την ψυχική και ηθική διαμόρφωση εξαιρετικών οπλιτών και τη διατήρηση ενός πολιτεύματος που εξασφάλιζε αυτό το αποτέλεσμα; Όχι΄ η Σπάρτη, αναδιπλωμένη στον εαυτό της, στραμμένη ολόκληρη προς ένα παρελθόν το οποίο θέλει να διαιωνίσει, παραμένει τέλειο παράδειγμα αυτού που μπορούσε να είναι μια αριστοκρατική πόλη κατά το 550 αλλά τον 5ο αιώνα δεν είναι πια παρά μια περίπτωση που μπορεί κανείς να μη λάβει υπόψη, όταν επιχειρεί να συλλάβει τη γενική μεταμόρφωση της πόλης. Για να μπορέσει η Ελλάδα να εκπληρώσει το πεπρωμένο της, χρειάζεται να κινηθεί αποφασιστικά προς την κατεύθυνση της φυσικής της εξέλιξης, και οι ατομικές ενέργειες να αναπτυχθούν ελεύθερα για το δημόσιο καλό. Μιά από τις πόλεις που έχουν μπει πιο αποφασιστικά στους νέους δρόμους της δημοκρατίας χρειάζεται να είναι έτοιμη να βαδίσει μπροστά από τις άλλες και να είναι ικανή να τις παρασύρει. Έτσι θα εκπληρώσει μια ένδοξη αποστολή, θα γίνει το σχολείο της δημοκρατίας. Αυτός υπήρξε ο κλήρος της Αθήνας.

Όλο της το παρελθόν την ετοίμαζε για το δημοκρατικό έργο που επρόκειτο να εκπληρώσει.

Οι Αθηναίοι περηφανεύονταν ότι ήταν αυτόχθονες, πράγμα που σημαίνει ότι σ’ αυτούς δεν υπήρχε ούτε φυλή κυρίαρχη ούτε φυλή υποδουλωμένη: τίποτε ανάλογο με τους είλωτες που δούλευαν για τους Σπαρτιάτες. Όταν αυτός ο ομοιογενής και ελεύθερος πληθυσμός σχημάτισε κράτος, τούτο έγινε με ένα συνοικισμό που κατέστησε όλους τους κατοίκους της Αττικής Αθηναίους και την Αθήνα πρωτεύουσα ενός ενοποιημένου λαού: τίποτε που να μοιάζει με την ομοσπονδία των Βοιωτών, όπου οι Θηβαίοι είχαν αξιώσεις για ηγεμονία. Έτσι από τα πιο παλαιά χρόνια η εθνική και εδαφική ενότητα εξέθρεψε για πάντα τις ηθικές και υλικές συνθήκες για την πολιτική ισότητα. Σ’ αυτή την πόλη, όπως και στις άλλες, η βασιλεία παράκμαζε προς όφελος της αριστοκρατίας. Τουλάχιστον τα γένη ήταν ίσα μεταξύ τους: τίποτε το ανάλογο με τους Αγιάδες και τους Ευρυπώντιδες που στη Σπάρτη διατήρησαν το βασιλικό προνόμιο. Ακόμη και στο εσωτερικό των γενών ίσχυε η ισότητα, αφού οι αποφάσεις τους λαμβάνονταν ομόφωνα. Κάτω από τους ευγενείς, η μάζα, που την αποτελούσαν γεωργοί, βοσκοί, βιοτέχνες, ψαράδες και ναυτικοί, θεωρούσε σωστό ότι καθένας έπρεπε να αμείβεται ανάλογα με τα έργα του, και συνήθιζε μέσα στους θιάσους και στους οργεώνες να συζητεί πάνω σε κοινά προβλήματα.

Όπως παντού, οι λαϊκές τάξεις άρχισαν τον αγώνα εναντίον μιας καταπιεστικής ολιγαρχίας. Χωρικοί που κινδύνευαν να γίνουν δούλοι για χρέη, έμποροι που αγανακτούσαν γιατί ούτε και η περιουσία τους επέτρεπε να ελπίζουν σε πολιτικά δικαιώματα, όλοι συμφώνησαν να απαιτήσουν τη δημοσίευση των νόμων που το μυστικό τους το κρατούσαν οι ευπατρίδες΄ κατάφεραν να διοριστούν θεσμοθέτες με αυτή την αποστολή. Αλλά η εργασία που είχε προγραμματιστεί δεν τελείωνε. Τα μίση εξάπτονταν, οι εκδικήσεις αιματοκυλούσαν τη χώρα. Ένας νέος ευγενής, ο Κύλων, αποπειράθηκε να εγκατασταθεί ως τύραννος στην ακρόπολη΄ δεν κατάφερε παρά να εξάψει τα πάθη, σε σημείο που οι αντίπαλοί του, για να σφάξουν τους οπαδούς του, δεν οπισθοχώρησαν εμπρός στην ιεροσυλία.

Τότε εμφανίστηκε ο Δράκων. Ένας άνθρωπος κατάφερε σε λίγους μήνες να εκτελέσει το έργο που από πολλά χρόνια καταπονούσε μάταια ολόκληρη επιτροπή. Άφησε ένα όνομα που ηχεί άσχημα και προκαλεί φόβο, γιατί όπλισε το κράτος με δικαστική δύναμη΄ θεωρήθηκε αιμοσταγής νομοθέτης, γιατί προσπάθησε να βάλει τέλος στην αιματοχυσία. Οι εμφύλιοι πόλεμοι ήταν αλυσίδα ιδιωτικών πολέμων, όπου τα γένη συγκρούονταν με όλες τους τις δυνάμεις. Για να ενθαρρύνει τους παθόντες να καταφύγουν στα δικαστήρια, ο Δράκων καθορίζει τις περιπτώσεις όπου επιτρέπεται η εκδίκηση ή ιδιωτικός συμβιβασμός. Για να διαλύσει τις συγγενικές ομάδες, διακρίνει στην καθεμιά οικογενειακούς κύκλους λιγότερο ή περισσότερο στενούς, και σε μερικές περιπτώσεις μάλιστα απαιτεί από τους συγγενείς που καλούνται να πάρουν μια απόφαση να την πάρουν ομόφωνα΄ μέσα στο γένος απευθύνεται στον ατομικισμό.

Τεράστια πρόοδος, ωστόσο ανεπαρκής. Η αριστοκρατία των γαιοκτημόνων διατηρούσε όλα της τα προνόμια΄ μεγάλωνε τις εκτάσεις της σε βάρος των μικρών χωρικών΄ υποδούλωνε το πλήθος των χρεοκόπων οφειλετών, για να τους πουλήσει στο εξωτερικό ή για να τους προσκολλήσει στη γη, αφήνοντάς τους μόνο το έκτο της συγκομιδής (εκτήμοροι). Η κατάσταση ήταν δραματική. Δυο αντίθετες παρατάξεις έσπρωχναν τις αξιώσεις τους ως τα άκρα, η μία στηριγμένη στην παραδοσιακή νομιμότητα, η άλλη προβάλλοντας μια επαναστατική ισότητα. Η Αττική πήγαινε να γίνει χώρα μεγαλογαιοκτημόνων και δουλοπάροικων όπως η Λακωνία ή η Θεσσαλία; Ή, αγνοώντας κατακτημένα δικαιώματα, θα καταργούσαν τα χρέη και θα προχωρούσαν σε αναδασμό της γης;

Η Αθήνα βρήκε και πάλι τον άνθρωπο που ήταν ικανός να λύσει τα αγωνιώδη γι’ αυτήν προβλήματα. Ο Σόλων ορθώθηκε ανάμεσα στους αντιπάλους «ίδιος βράχος» και, απαθής στις επιθέσεις που έρχονταν και από τα δυο μέρη, έκανε αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε μετριοπαθή επανάσταση. Μεμιάς κατάργησε τους φραγμούς που κρατούσαν τους ευπατρίδες σε απόσταση από τις άλλες τάξεις και προστάτευαν τα παραδοσιακά προνόμια των γενών. Για να απελευθερώσει τη γη, πήρε ένα γενικό και άμεσο μέτρο: απάλλασσε τους εκτημόρους από τα βάρη (σεισάχθεια), ενώ συγχρόνως καταργούσε ό,τι απέμεινε από την κοινοτική ιδιοκτησία και διευκόλυνε τη μεταβίβαση εδαφών με νόμους αναφορικά με την προίκα, τα κληρονομικά δικαιώματα και την ελευθερία να διαθέτει κανείς την περιουσία του. Για να απελευθερώσει τα άτομα, περιόρισε την πατρική εξουσία, αλλά κυρίως απαγόρευσε τη δουλεία για χρέη, σε όλες τις μορφές της, ακόμη και ως ποινή, και διακήρυξε έτσι το habeas corpus του Αθηναίου πολίτη. Καταλαβαίνοντας ότι η γεωργία δεν αρκούσε να θρέψει ένα μεγάλο πληθυσμό σε μια χώρα φτωχή από τη φύση της, προσπάθησε να δώσει δυνατή ώθηση στο εμπόριο και στη βιομηχανία, προσελκύοντας απ’ έξω επαγγελματίες, προστατεύοντας τους μετοίκους, κάνοντας μια νομισματική μεταρρύθμιση που άνοιγε νέους δρόμους στην εμπορική ναυτιλία.

Σ’ αυτή την οικονομική και κοινωνική μεταμόρφωση αντιστοιχεί και μια πολιτική μεταβολή. Απέναντι στο κράτος δεν υπάρχουν πια παρά πολίτες ελεύθεροι. Καμία διάκριση καταγωγής΄ αλλά η περιουσία αρχίζει να λογαριάζεται. Σύμφωνα με ένα σύστημα που έτεινε να ισχύσει από κάμποσο καιρό, οι πολίτες χωρίζονται σε τέσσερις τιμοκρατικές αξίες: 1. τους πεντακοσιομέδιμνους, που έχουν εισοδήματα από τα κτήματά τους τουλάχιστον πεντακόσιους μέδιμνους στερεά΄ 2. τους ιππείς, που έχουν τουλάχιστον τριακόσιους μέδιμνους ή μετρητές΄ 3. τους ζευγίτες, που έχουν εισόδημα τουλάχιστον διακόσιους μέδιμνους ή μετρητές΄ 4. τους θήτες, που δεν έχουν γη ή που δεν παράγουν παρά το ελάχιστο ποσό των διακοσίων μεδίμνων ή μετρητών. Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα αυτών των τάξεων είναι καθορισμένα ανάλογα με το τίμημά τους. Οι θήτες, από μόνο το γεγονός ότι είναι πολίτες, μπορούν να λάβουν μέρος στην εκκλησία του δήμου και στα δικαστήρια΄ στρατεύονται όμως μόνο ως κωπηλάτες και δεν μπορούν να πάρουν αξιώματα. Οι ζευγίτες είναι υποχρεωμένοι να οπλιστούν ως οπλίτες και μπορούν να επιδιώξουν μερικά κατώτερα αξιώματα. Οι πολίτες των δύο πρώτων τάξεων οφείλουν να έρθουν στο στρατό με το άλογό τους και είναι επιβαρημένοι με τις χορηγίες που λέγονται λειτουργίες, αλλά έχουν δικαίωμα στα κυριότερα αξιώματα. Στους πεντακοσιομέδιμνους επιφυλάσσονται οι πιο δαπανηρές λειτουργίες και τα ανώτερα αξιώματα, των αρχόντων και των ταμιών. Ο συντάκτης αυτού του πολιτεύματος το χαρακτήριζε καλά όταν έδινε αυτή τη μαρτυρία: «Έδωσα στο λαό όση δύναμη του είναι αρκετή, χωρίς να αφαιρέσω τίποτε από την αξιοπρέπειά του και χωρίς να προσθέσω τίποτε». Η μεταρρύθμιση του Σόλωνα, συνετή και προσωρινή από πολιτική πλευρά, αλλά τολμηρή και οριστική από κοινωνική πλευρά, σημειώνει την άνοδο της δημοκρατίας (594/3).

Εντούτοις η Αθήνα δεν έμεινε για πολύ ήσυχη. Χρειάστηκε να επιτραπεί στους βιοτέχνες και στους εμπόρυς να μπουν στις τρεις πρώτες τάξεις: έγινε δεκτή (πιθανότατα το 581) η αντιστοιχία του μέδιμνου ή του μετρητή με τη δραχμή, δηλαδή των εισοδημάτων από τη γη με τα εισοδήματα από άλλες πηγές. Αυτό το μέτρο δεν ήταν αρκετό. Η οικογενειακή οργάνωση δεν είχε εξαφανιστεί παρά μόνο στους νόμους΄ στην πράξη η δύναμη των γενών εξακολουθούσε να είναι αισθητή. Εξάλλου τα ακραία κόμματα δεν είχαν αφοπλιστεί, αφού κανένα από τα δυο δεν είχε ικανοποιηθεί τελείως, και το τρίτο κόμμα, που υποστήριζε το πολίτευμα του Σόλωνα, το υπεράσπιζε με δυσκολία. Τρεις παρατάξεις βρέθηκαν αντιμέτωπες΄ καθεμιά αντιπροσώπευε μια κοινωνική τάξη, καθεμιά επιστρατευόταν από μια περιοχή της χώρας, και είχε επικεφαλής της μια μεγάλη οικογένεια: οι ευπατρίδες της πεδιάδας καθοδηγούνταν από τους Φιλαΐδες΄ οι έμποροι και οι ψαράδες της παραλίας από τους Αλκμεωνίδες΄ οι μικροί χωρικοί του βουνού από τους Πεισιστρατίδες. Υπερίσχυσε ο Πεισίστρατος (560).

Άρπαξε την τυραννία που ο λαός είχε μάταια προσφέρει στον Σόλωνα. Ρύθμισε για πάντα το αγροτικό πρόβλημα, μοιράζοντας τη χέρσα γη και κτήματα ευγενών τα οποία δήμευσε΄ έτσι δημιουργήθηκε μια ρωμαλέα φυλή μικρών γεωργών που ρίζωσε στη γη και συνήθισε να σχολείται με τις κοινοτικές υποθέσεις. Ευνόησε το ναυτιλιακό εμπόριο με μια εξωτερική πολιτική που είχε ευρείς ορίζοντες και ωθούσε τους ναυτικούς προς τις Κυκλάδες, τη Θράκη απ’ όπου ερχόταν το χρυσάφι, τον Ελλήσποντο απ’ όπου ερχόταν το στάρι. Τον ίδιο καιρό εξύψωνε το ιδανικό αυτής της αγροτικής και αστικής δημοκρατίας με εορτές προς τιμήν του Διονύσου, με θεατρικές παραστάσεις, με μεγαλόπρεπα οικοδομήματα. Τέλος, καθώς δεν κατάργησε το σύνταγμα, συνετέλεσε ώστε ο λαός να διαπαιδαγωγηθεί πολιτικά στις συνεδριάσεις της εκκλησίας και των δικαστηρίων.

Όταν η τυραννία πρόσφερε τις υπηρεσίες που περίμενε ο λαός, εξαφανίστηκε: είναι η συνηθισμένη της μοίρα στις ελληνικές πόλεις. Οι ολιγαρχικοί νόμισαν προς στιγμήν ότι η πτώση των Πεισιστρατιδών θα τους ευνοούσε. Ο Αλκμεωνίδης Κλεισθένης τους έβγαλε από την πλάνη.

Με μια θαυμαστή καθαρότητα σκέψης ολοκλήρωσε το έργο που άρχισε ο Σόλων, και έδωσε στο δημοκρατικό σύνταγμα της Αθήνας την τελειωτική μορφή του (508/7). Ήθελε να εμποδίσει την επιστροφή της τυραννίας, να διαλύσει την ισχυρή οργάνωση που είχε αποκτήσει η αριστοκρατία στις φρατρίες και στις τέσσερις ιωνικές φυλές, να αποτρέψει τις κοινωνικές τάξεις να ενωθούν κατά περιοχή. Μετά από την προγραφή του τελευταίου τυράννου και των παιδιών του, τα άλλα μέλη της οικογένειας, που έμειναν στην Αττική, κάθισαν ήσυχα, γιατί αισθάνονταν ότι πάνω απ’ το κεφάλι τους κρεμόταν ο κίνδυνος του οστρακισμού. Το πλαίσιο που πρόσφερε το σύστημα φυλών-φρατριών-γενών δεν είχε πια θέση στο κράτος. Δημιουργήθηκαν περιφέρειες, όπου ταξινομήθηκαν όλοι οι πολίτες σύμφωνα με την κατοικία τους. Ολόκληρη η χώρα μοιράστηκε σε δήμους, μικρές κοινότητες, καθεμιά από τις οποίες είχε τη συνέλευσή της, τους άρχοντές της, τη διοίκησή της. Κάθε πολίτης γράφτηκε στον κατάλογο ενός δήμου, και το δημοτικό όνομα, προστιθέμενο στο ατομικό όνομά του, απόδειχνε την ιδιότητα του πολίτη. Όλοι οι δήμοι, των οποίων ο αριθμός ξεπερνούσε αισθητά την εκατοντάδα, έπρεπε να μοιραστούν σε δέκα φυλές, οι οποίες, μ’ αυτόν τον τρόπο, δεν ήταν πια συγγενικές, αλλά τοπικές. Ήταν λοιπόν αδύνατο στις παλαιές φυλές να ξαναβρεθούν μέσα στις κανούριες΄ αλλά υπήρχε κίνδυνος, με τη συμμαχία των γειτονικών φυλών, να συνεχιστούν οι αντιθέσεις των περιοχών. Για να αποφύγει αυτό τον κίνδυνο, ο Κλεισθένης βρήκε έναν πολύ έξυπνο τρόπο. Σκέφτηκε ότι ήταν χρήσιμο να συστήσει οργανισμούς ενδιάμεσους των δήμων και των φυλών. Χώρισε λοιπόν καθεμιά από τις τρεις περιοχές της Αττικής, το Άστυ, την Παραλία και τη Μεσογαία, σε δέκα τομείς και παραχώρησε με κλήρο σε κάθε φυλή έναν τομέα από κάθε περιοχή. Μ’ αυτόν τον τρόπο, κάθε φυλή είχε τρεις ομάδες δήμων, τρεις τριττύες. Αν και τοπικές, οι φυλές δεν ήταν συνεχείς εδαφικές περιοχές΄ δεν αντιπροσωπεύονταν σ’ αυτές συμφέροντα που θα μπορούσαν να φέρουν αντιμέτωπους τους μεν στους δε. Το δεκαδικό σύστημα των φυλών εφαρμόστηκε σε όλη την πολιτική και διοικητική οργάνωση της πόλης. Η βουλή αποτελείται από πεντακόσια μέλη, πενήντα κατά φυλή, παρμένα από τους δήμους ανάλογα με τον πληθυσμό τους΄ καθεμία φυλή της βουλής [οι βουλευτές κάθε φυλής] σχηματίζει, εκ περιτροπής, μια μόνιμη επιτροπή για το ένα δέκατο του έτους. Επειδή οι έρχοντες ήταν εννιά, τους προσθέτουν και ένα γραμματέα, έτσι ώστε οι δέκα φυλές να αντιπροσωπεύονται στο συλλογικό όργανο. Ο στρατός υποδιαιρείται σε δέκα τμήματα που λέγονται επίσης φυλαί, και καθένα τους διοικείται από έναν φύλαρχο. Σε όλες τις περιστάσεις ο λαός εμφανίζεται χωρισμένος σε δέκα ομάδες. Απλή, καθαρά λογική κατασκευή, και γι’ αυτό αντίθετη σε κάθε παράδοση, το δεκαδικό σύστημα αποτελεί ουσιαστικό μέρος του δημοκρατικού πολιτεύματος, όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και σε πολλές ελληνικές πόλεις που ελευθερώθηκαν από το ολιγαρχικό πολίτευμα.

Αυτό το σύνταγμα, αυτή η επιβλητική κατασκευή, όπου η πολιτική σκέψη παίρνει γεωμετρική όψη, ανταποκρινόταν τόσο καλά σε ένα δημόσιο πνεύμα που διαμορφώθηκε με την πείρα αιώνων, ώστε κανένα κόμμα δε θα το αμφισβητήσει. Οι δημοκρατικοί θα το τροποποιήσουν σε ορισμένα σημεία΄ δε θα αλλάξουν τίποτε το ουσιαστικό. Οι ολιγαρχικοί μπορούν να κάνουν επαναστάσεις΄ θα υποστηρίξουν ότι αποκαθιστούν στην ουσία του «το πολίτευμα των προγόνων», και θα εννοούν εκείνο με το οποίο καταλύθηκε για πάντα το ολιγαρχικό καθεστώς. Η Αθήνα του 5ου αιώνα έζησε με τους κοινωνικούς νόμους του Σόλωνα και τους πολιτικούς νόμους του Κλεισθένη.

Λιγότερο από είκοσι χρόνια μετά τη μεγάλη μεταρρύθμιση άρχισε για την αθηναϊκή δημοκρατία η σκληρή δοκιμασία των μηδικών πολέμων, απ’ όπου βγήκε πιο ισχυρή. Η πατριωτική ένωση και, σε μια ορισμένη στιγμή, η μαζική αποδημία ανακάτεψαν τις τάξεις. Αυτουργοί της νίκης ήταν τόσο οι οπλίτες του Μαραθώνα και των Πλαταιών όσο και οι κωπηλάτες της Σαλαμίνας, της Μυκάλης και του Ευρυμέδοντα. Η πόλη όφειλε τη σωτηρία της στους θήτες όσο και στους ζευγίτες και στους μεγάλους ιδιοκτήτες. Πώς να μην εξαρθεί το δημοκρατικό αίσθημα; Αμέσως η Αθήνα τοποθετήθηκε από τις ναυτικές πόλεις επικεφαλής μιας μεγάλης συμμαχίας, και για καιρό ο στόλος αποτέλεσε τη δύναμή της. Η κατασκευή ενός λιμανιού και μιας πόλης στον Πειραιά, η ευημερία του εμπορίου και της βιομηχανίας, η ανάπτυξη του κινητού πλούτου, η αφθονία του χρήματος, με δυό λόγια όλα αυτά που συντέλεσαν στην πολιτική και οικονομική δύναμη της Αθήνας, που έγινε η πρωτεύουσα του μεσογειακού κόσμου, είχαν ως αποτέλεσμα να μειωθεί η πραγματική αξία του τιμήματος και να προβιβαστούν, χωρίς προσπάθεια, οι πολίτες από τη μία τάξη στην άλλη. Ήταν μια συνεχής διεύρυνση της δημοκρατίας, μια προοδευτική μετάθεση του κέντρου βάρους προς το πλήθος των παραγωγών και των ναυτών.

Ήδη το 500 το σύνταγμα του Κλεισθένη υπέστη σημαντικές επεξεργασίες: η βουλή των πεντακοσίων πήρε την τελική της οργάνωση, και η δημιουργία των δέκα αιρετών στρατηγών ήταν ένα σοβαρό πλήγμα για το σώμα των εννέα αρχόντων. Αλλά και το 487/6 το σώμα αυτό άλλαξε βαθύτατα: αποφασίστηκε να τραβούν στον κλήρο τους άρχοντες, έναν κατά φυλή, από τους πεντακόσιους υποψηφίους που υπόδειχναν οι εκλέκτορες των δήμων και οι οποίοι δεν προέρχονταν μόνο από τους πεντακοσιομεδίμνους αλλά και από τους ιππείς.

Άλλαξαν έτσι και τη σύνθεση του Άρειου Πάγου που τον αποτελούσαν οι άρχοντες μετά τη λήξη της θητείας τους: χωρίς να αλλοιώσουν τον αριστοκρατικό χαρακτήρα της παλαιάς βουλής, μείωσαν την αξία της. Ο Άρειος Πάγος, ολοένα κατώτερος ως προς την αποστολή που του όριζε η παράδοση, σύντομα έδωσε την εντύπωση ενός ξεπερασμένου θεσμού. Και τούτο δεν οφειλόταν μόνο στην ισοβιότητα των μελών του που προέρχονταν από τάξεις πλουσίων και ευγενών, αλλά και στις εξουσίες που είχε κληρονομήσει. Οι αρμοδιότητές του, πολιτικού και δικαστικού χαρακτήρα συγχρόνως, δεν ήταν καλά καθορισμένες΄ καθώς όμως συμπεριλάμβαναν την επιτήρηση της εφαρμογής των νόμων, μπορούσαν κάποτε να γίνουν υπερβολικές. Επιπλέον, με τις υπηρεσίες που πρόσφερε στις χειρότερες ώρες της περσικής εισβολής, απόκτησε μεγαλύτερη εξουσία και αναδείχθηκε διαιτητής της δημόσιας ζωής. Ο λαός μοιραία θα χτυπούσε αυτό το οχυρό της αριστοκρατίας.

Το 462 το δημοκρατικό κόμμα είχε αρχηγό τον Εφιάλτη. Είναι αυτός που έδωσε τη χαριστική βολή στον Άρειο Πάγο, αφού προηγούμενα εκκαθαρίστηκε με δικαστικές διώξεις μελών του που είχαν υποπέσει σε παραπτώματα. Του αφαιρέθηκαν οι «πρόσθετες» και ακαθόριστες εξουσίες που του ανέθεταν τη φρούρηση του συντάγματος και του επέτρεπαν να ασκεί έλεγχο στην κυβέρνηση: έχασε την αρμοδιότητα να δικάζει τα εγκλήματα που ενδιέφεραν την πόλη, τις παραβάσεις που διέπρατταν ιδιώτες ή δημόσιοι υπάλληλοι εναντίον της δημόσιας τάξης. Κράτησε μόνο αρμοδιότητες θρησκευτικού χαρακτήρα, που ήταν άλλωστε πολύ πλατιές, αφού περιλάμβαναν, μαζί με τον έλεγχο της διαχείρισης των ιερών κτημάτων, την εκδίκαση των προμελετημένων εγκλημάτων. Όσες εξουσίες αφαιρέθηκαν από τον Άρειο Πάγο πέρασαν στην εκκλησία του δήμου, στη βουλή και στα δικαστήρια της Ηλιαίας. Ο Πλούταρχος κρίνει αυστηρά αυτή τη μεταρρύθμιση: εφαρμόζει στον Εφιάλτη τα λόγια του Πλάτωνα για τους ανθρώπους που «παρέχουν στο λαό την ελευθερία άκρατη και ξέχειλη». Δεν είδε ότι ο διαχωρισμός των εξουσιών που είχε συγκεντρώσει ο Άρειος Πάγος ήταν απαραίτητος με την πρόοδο των πολιτικών θεσμών σε μια μεγάλη πόλη, και ότι η πραγματοποίησή του από τη δημοκρατία δεν ωφέλησε παρά την ίδια.

Ο Εφιάλτης πλήρωσε με τη ζωή του την αφοσίωσή του στο λαό. Αλλά είχε κοντά του ένα βοηθό ικανό να αποτελειώσει το έργο του. Ο Περικλής, ο μικρανεψιός του Κλεισθένη, πέρα από την ιδιοφυή νόησή του, συγκέντρωνε ρητορική δεινότητα, κύρος και δεξιοτεχνία στην αντιμετώπιση των ανθρώπων, προσόντα που του επέτρεψαν να υπηρετήσει το λαό κυριαρχώντας τον.

Η μεταρρύθμιση του Εφιάλτη δημιούργησε σοβαρό κίνδυνο. Έως τότε οι βασικοί νόμοι ασφαλίζονταν από μιά ισχυρή προστασία΄ ο Άρειος Πάγος ήταν, μαζί με τη βουλή, μια από τις άγκυρες που συγκρατούσαν το πλοίο του κράτους. Εάν δεν έπαιρναν τα μέτρα τους, οι νόμοι δε θα είχαν κάτι σταθερό που να τους συγκρατεί, και θα ήταν ανίκανοι να αντιμετωπίσουν τους μεταβλητούς ανέμους της κοινής γνώμης. Αυτόν τον κίνδυνο ο Περικλής τον είδε καθαρά, και βρήκε τρόπο να τον αποτρέψει. Η γραφή παρανόμων (αγωγή για παράνομη πρόταση) ύψωσε το νόμο πάνω από τις λαϊκές ιδιοτροπίες και τους κοινωνικούς αγώνες, με το να δώσει δικαίωμα σε κάθε πολίτη να έρθει σε βοήθειά του σαν κατήγορος, και με το να επιβάλει θανατικές ποινές ως εγγύηση της επικυριαρχίας του.

Επίσης, για να μη μείνει η δημοκρατία λέξη κενή, έπρεπε να επιτραπεί στους ανθρώπους του λαού, που εργάζονταν για να ζήσουν, να αφιερώνουν χρόνο στην υπηρεσία της δημοκρατίας. Πεντακόσιοι πολίτες έπρεπε να μετέχουν στη βουλή έναν ολόκληρο χρόνο. Οι ηλιαστές, των οποίων η αρμοδιότητα περιοριζόταν αρχικά στο να κρίνουν, ως δευτεροβάθμιο δικαστήριο, αποφάσεις που εξέδωσαν διάφοροι άρχοντες, έπρεπε τώρα να κρίνουν, πρωτοβάθμια μαζί και τελεσίδικα, όλο και περισσότερες υποθέσεις Αθηναίων πολιτών καθώς και των πολιτών των συμμαχικών πόλεων: αποτελούσαν ένα σώμα έξι χιλιάδων μελών, οι μισοί από τους οποίους, κατά μέσο όρο, ήταν απασχολημένοι καθημερινά. Υπήρχε μια χιλιάδα υπαλλήλων μέσα στη χώρα (ένδημοι) ή στο εξωτερικό (υπερόριοι), πεντακόσιοι φύλακες νεωρίων κτλ. Έτσι οι δημόσιες υποθέσεις δεν ζητούσαν μόνο την κατά διαστήματα βοήθεια όλων των πολιτών στην εκκλησία του δήμου΄ απαιτούσαν και τη συνεχή προσπάθεια του ενός τρίτου απ’ αυτούς. Ωστόσο οι μισοί από τους πολίτες, είκοσι χιλιάδες περίπου, οι θήτες, είχαν ετήσιο εισόδημο κατώτερο από 200 δραχμές, που μόλις τους αρκούσε για να ζήσουν. Πώς να τους ζητήσουν να χάσουν το μισθό ενός έτους ή έστω πολλών ημερών; Από την άλλη μεριά, εάν απομάκρυναν από τη βουλή, από τα δικαστήρια και από τα αξιώματα τους ανθρώπους που δεν είχαν περιουσία, πώς θα εμπόδιζαν το καθεστώς, παρά το όνομα της δημοκρατίας που του έδιναν, να είναι στην πραγματικότητα ολιγαρχία; Και εκεί ο Περικλής φρόντισε ώστε το κράτος να δίνει μισθό στους πολίτες που άφηναν την εργασία τους για να το υπηρετήσουν. Η μισθοφορία έγινε ουσιαστικό στοιχείο της δημοκρατίας. Αλλά τον 5ο αιώνα, ακριβώς γιατί ο μισθός αποζημίωνε μόνο υπηρεσίες διαρκείς ή εξαιρετικές, οι πολίτες δεν έπαιρναν μισθό για τη στοιχειώδη άσκηση του πολιτικού τους δικαιώματος, δηλαδή για την παρακολούθηση των συνελεύσεων΄ η αποζημίωση δινόταν μόνο στα μέλη της βουλής, στους ηλιαστές και στους περισσότερους από αυτούς που καταλάμβαναν αξιώματα, και μάλιστα με κλήρο.

Από το 487/6, στον κατάλογο των πεντακοσίων υποψηφίων που πρότειναν οι δήμοι, για να κληρωθούν οι εννέα άρχοντες, άρχισαν να μπαίνουν και ονόματα ιππέων εκτός από των πεντακοσιομεδίμνων. Είκοσι χρόνια αργότερα και έξι χρόνια μετά από τη μεταρρύθμιση του Εφιάλτη έκαναν ένα βήμα πιο πέρα. Η Αθήνα υπέβαλε τους οπλίτες της σε σκληρές δοκιμασίες στις μάχες που έγιναν στην Βοιωτία. Τους αντάμειψε επιτρέποντας στους ζευγίτες να αναδείχνονται άρχοντες. Ήταν άλλωστε μια ανταμοιβή κυρίως τιμητική, γιατί η μεταρρύθμιση του Εφιάλτη είχε μειώσει τη σημασία των αρχόντων, αφού ο Άρειος Πάγος που σχημάτιζαν οι παλαιοί άρχοντες δεν είχε πια πολιτικές δικαιοδοσίες, και οι αυξημένες εξουσίες της βουλής περιόριζαν ανάλογα τη διοικητική ανεξαρτησία των αρχόντων. Ωστόσο το γόητρο αυτού του παλαιού συλλογικού οργάνου παρέμενε πολύ μεγάλο. Αλλά, από τη στιγμή που συνοδευόταν από ένα μισθό και έγινε κληρωτό, δεν υπήρχε πια λόγος να περιορίζεται στις τρεις ανώτερες τάξεις. Με τη σειρά τους έγιναν δεκτοί και οι θήτες. Για να μην καταστρατηγηθεί αυτό το μέτρο, χρειάστηκε να καταργηθεί η προκριματική εκλογή των πεντακοσίων, γιατί άφηνε ελεύθερο πεδίο στις μηχανορραφίες των γαιοκτημόνων: η προκριματική εκλογή αντικαταστάθηκε από μια πρώτη κλήρωση που ανάδειχνε τους υποψηφίους των δέκα φυλών για τη δεύτερη κλήρωση, από την οποία έβγαιναν οι τιτλούχοι των αξιωμάτων. Αλλά τότε τι χρειαζόταν ένας τόσο μεγάλος κατάλογος υποψηφίων για την τελική κλήρωση, περιπλοκή που ευνοούσε τις λαθροχειρίες στους δήμους; Αποφασίστηκε ότι ο κατάλογος αυτός δε θα περιλάμβανε πια παρά μόνο εκατό ονόματα, δέκα κατά φυλή. Έφτασαν έτσι στο κλασικό σύστημα κλήρωσης «με το κουκί».

Για να καθιερωθούν τα δικαιώματα που κατέκτησε ο λαός τον 5ο αιώνα, φάνηκε σωστό να τα προστατεύσουν από σφετερισμούς, που δεν έλειπαν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η δημοκρατία, ακόμη και η άκρα δημοκρατία – αν την κρίνουμε από τη σημερινή μας άποψη και αν δεν εξετάσουμε τις αρχές αλλά τα πρόσωπα που ωφελήθηκαν από αυτήν -, στις ελληνικές πόλεις είναι πάντα ένα είδος αριστοκρατίας. Οι πολίτες στην Αττική ήταν μειοψηφία. Δίπλα τους ζούσε ένας αριθμός, τουλάχιστον ίσος, δούλων και ένας αριθμός, μόλις μικρότερος από τους μισούς, μετοίκων. Γεννημένοι στον τόπο από οικογένειες που είχαν αφομοιωθεί από καιρό, οι μέτοικοι επωφελούνταν από κάθε ευκαιρία, και ιδιαίτερα από την ευκολία των μεικτών γάμων, για να φτάσουν στην τάξη των πολιτών. Υπήρχαν πολλά υλικά πλεονεκτήματα συνδεδεμένα με το δικαίωμα του πολίτη, ώστε ο λαός δε δεχόταν ευχάριστα την αύξηση του αριθμού εκείνων που τα απολάμβαναν.

Το 451/50 ο ίδιος ο Περικλής πέρασε ένα νόμο σύμφωνα με τον οποίο δεν ήταν κανείς Αθηναίος παρά μόνο εάν είχε γεννηθεί από πατέρα και μητέρα Αθηναίους. Αυτός ο νόμος ενσωματώθηκε για πάντα στο σύνταγμα.

Πηγή: Gustave Glotz, H Ελληνική «πόλις».

Η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση είναι άμεσο αποτέλεσμα της αποφασιστικότητας των
ευρωπαίων πολιτικών να προλάβουν μελλοντικές βίαιες συγκρούσεις στην Ευρώπη
μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αρχικός σκοπός ήταν να συνδέσει τις χώρες μεταξύ
τους με τη δημιουργία στενής βιομηχανικής και οικονομικής συνεργασίας. Έκτοτε, οι
αρμοδιότητες της ΕΕ έχουν αυξηθεί ανταποκρινόμενες στις νέες προκλήσεις και
πολλές επιπλέον χώρες εντάχθηκαν σε αυτή.
1950: Ο γάλλος υπουργός εξωτερικών Robert Schuman πρότεινε τη συνένωση των
βιομηχανιών άνθρακα και χάλυβα της Δυτικής Ευρώπης. Το γεγονός αυτό
οδήγησε στη Συνθήκη του Παρισιού, η οποία δημιούργησε την Ευρωπαϊκή
Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) το 1951, με έξι μέλη: το Βέλγιο, τη
Γαλλία, τη Δυτική Γερμανία , την Ιταλία, τις Κάτω Χώρες και το
Λουξεμβούργο.
1957: Οι ίδιες έξι χώρες υπέγραψαν τη Συνθήκη της Ρώμης, δημιουργώντας την
Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα
Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ). Άρχισαν να αίρουν τα εμπόδια στις
συναλλαγές μεταξύ των έξι χωρών και να προχωρούν προς τη δημιουργία μιας
«κοινής αγοράς».
1967: Τα θεσμικά όργανα της ΕΟΚ, της ΕΚΑΧ και της Ευρατόμ συγχωνεύτηκαν
προκειμένου να δημιουργήσουν ένα ενιαίο σύνολο θεσμικών οργάνων: την
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό
Κοινοβούλιο (τα μέλη του οποίου αρχικά εκλέγονταν από τα εθνικά
κοινοβούλια).
1973: Η Δανία, η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο εντάχθηκαν στη Ευρωπαϊκή
Κοινότητα (ΕΚ).
1979: Διεξήχθησαν οι πρώτες άμεσες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κατά
τις οποίες οι ψηφοφόροι σε κάθε κράτος μέλος της ΕΚ εξέλεξαν τα μέλη.
1981: Η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.
1986: Η Πορτογαλία και η Ισπανία εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα.
Οι κυβερνήσεις της ΕΚ υπέγραψαν την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη,
προχωρώντας στη δημιουργία της ενιαίας αγοράς στην οποία τα πρόσωπα, τα
εμπορεύματα, τα κεφάλαια και οι υπηρεσίες μπορούν να κυκλοφορούν
ελεύθερα σε ολόκληρη την ΕΚ.
1992: Με την υπογραφή της Συνθήκης του Μάαστριχτ, δημιουργήθηκε η
Ευρωπαϊκή Ένωση και εισήχθησαν νέες μορφές συνεργασίας μεταξύ των
κυβερνήσεων των κρατών μελών – παραδείγματος χάρη, σε θέματα που
αφορούν την άμυνα, τη δικαιοσύνη και τις εσωτερικές υποθέσεις.
Οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν στη δημιουργία της Οικονομικής και
Νομισματικής Ένωσης, με ενιαίο νόμισμα το οποίο θα διαχειρίζεται η
Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, σε μια δεκαετία.
Η Ενιαία Αγορά ολοκληρώνεται επισήμως, απομένουν, όμως, πολλά να
γίνουν προκειμένου να πραγματοποιηθεί η προοπτική ελεύθερης κυκλοφορίας
προσώπων, εμπορευμάτων, κεφαλαίων και υπηρεσιών.
1995: Η Αυστρία, η Φινλανδία, και η Σουηδία εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση
(ΕΕ).
1999: Το ενιαίο νόμισμα της Ευρώπης – το ευρώ – εγκαινιάσθηκε επίσημα και 11
κράτη μέλη της ΕΕ το υιοθέτησαν ως επίσημο νόμισμά τους, διαμορφώνοντας
αυτό που είναι γνωστό ως ζώνη του ευρώ.
2001: Η Ελλάδα εντάχθηκε στη ζώνη του ευρώ.
Υπογράφηκε η Συνθήκη της Νίκαιας, η οποία προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις
στα θεσμικά όργανα της ΕΕ προκειμένου να προετοιμάσει τη διεύρυνση της
Ευρωπαϊκής Ένωσης ενόψει της ένταξης των νέων κρατών μελών το 2004.
2002: Το ευρώ γίνεται πραγματικότητα την 1η Ιανουαρίου, όταν χαρτονομίσματα
και κέρματα ευρώ αντικαθιστούν τα εθνικά νομίσματα σε 12 από τις 15 χώρες
που είναι μέλη της ΕΕ: Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα,
Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο, Πορτογαλία και.
Φινλανδία.
Εγκαινιάζεται η «Συνέλευση για το μέλλον της Ευρώπης», με 105 μέλη τα
οποία εκπροσωπούσαν τις εθνικές κυβερνήσεις και τα κοινοβούλια στα κράτη
μέλη και τις χώρες εν αναμονή ένταξης στην ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή
και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
2003: Η Συνέλευση έληξε και υπέβαλε το προσχέδιο της «συνταγματικής
συνθήκης» στους ηγέτες της ΕΕ. Οι κυβερνήσεις των κρατών μελών άρχισαν
διαπραγματεύσεις σχετικά με τις προτάσεις.
2004: Δέκα νέες χώρες εντάχθηκαν στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων οκτώ από τη
Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Πρόκειται για τις ακόλουθες : Εσθονία,
Κύπρος, Λετονία, Λιθουανία, Μάλτα, Ουγγαρία, Πολωνία, Σλοβακία,
Σλοβενία και Τσεχική Δημοκρατία.
Οι ηγέτες της ΕΕ κατέληξαν σε συμφωνία σχετικά με τη συνταγματική
συνθήκη, η οποία ένωσε όλες τις προηγούμενες συνθήκες της ΕΕ σε ένα
έγγραφο και εισήγαγε αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της Ευρωπαϊκής
Ένωσης. Οι ηγέτες της ΕΕ υποστήριξαν ότι οι αλλαγές αυτές είναι αναγκαίες
για την εξασφάλιση της συνέχισης της αποτελεσματικής λειτουργίας της
Ευρωπαϊκής Ένωσης κατά τη διεύρυνσή της.
Δόθηκε στα κράτη μέλη προθεσμία δύο ετών για την κύρωση της
Συνταγματικής Συνθήκης. Όπως όλες οι συνθήκες της ΕΕ, μπορεί να τεθεί σε
ισχύ μόνο όταν την κυρώσουν και τα 25 κράτη μέλη.
2005: Διεξήχθησαν δημοψηφίσματα σχετικά με τη συνταγματική συνθήκη σε
τέσσερις χώρες: το Λουξεμβούργο και η Ισπανία ψήφισαν υπέρ, εντούτοις η
Γαλλία και οι Κάτω Χώρες ψήφισαν κατά. Οι ηγέτες της ΕΕ όρισαν μια
«προθεσμία σκέψεως» προκειμένου να εξετάσουν ποιος είναι ο καλύτερος
τρόπος να προχωρήσουν, λαμβάνοντας υπόψη τις αρνητικές ψήφους.
2006: Μέχρι τον Ιούνιο του 2006, 15 από τα 25 κράτη της ΕΕ κύρωσαν τη συνθήκη.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε σε χρονοδιάγραμμα προκειμένου να
αποφασιστεί τι θα γίνει στο εξής. Καλεί:
• τους ηγέτες της ΕΕ να υιοθετήσουν μια πολιτική δήλωση στην οποία θα
προσδιορίζουν τις αξίες και τις φιλοδοξίες της Ευρώπης και θα επιβεβαιώνουν
την κοινή τους δέσμευση να τις υλοποιήσουν, σε μια τελετή για τον εορτασμό
της 50ής επετείου από την ίδρυση της ΕΕ στις 25 Μαρτίου 2007⋅
• τη Γερμανία, η οποία θα αναλάβει την Προεδρία της Ένωσης κατά το πρώτο
εξάμηνο του 2007, να υποβάλει έκθεση στους ηγέτες της ΕΕ στο Ευρωπαϊκό
Συμβούλιο τον Ιούνιο, στην οποία θα αξιολογεί την πρόοδο των συνομιλιών
σχετικά με τη συνταγματική συνθήκη και θα διερευνά πιθανές λύσεις για το
μέλλον.⋅
• μέχρι το τέλος του 2008 να ληφθεί η τελική απόφαση σχετικά με τις ενέργειες
που πρέπει να πραγματοποιηθούν.

Απριλίου 1, 2009 — emfasis

Η ανάλυση των ιστορικών πηγών στο μάθημα της ιστορίας και ο ενδεδειγμένος τρόπος προσέγγισης τους προκαλούσαν και προκαλούν πονοκέφαλο στους μαθητές της θεωρητικής κατεύθυνσης. Κρίνεται λοιπόν σκόπιμο όλοι οι μαθητές να γνωρίζουν κάποιες βασικές παραμέτρους που αποτελούν απαραίτητη συνθήκη προκειμένου να επιτυγχάνεται η σωστή και ολοκληρωμένη προσέγγιση των πηγών αυτών.

• Αφού ο μαθητής διαβάσει καλά την πηγή, καλείται να εντοπίσει μέσα στο σύνολο της σχολικής ύλης το κεφάλαιο ή τα κεφάλαια εκείνα που είναι σχετικά με το θέμα της πηγής.
• Στόχος είναι η συγγραφή ενός ενιαίου κειμένου (με αρχή, μέση, τέλος) που θα χαρακτηρίζεται για τη συνοχή και την ομαλή ροή του.
• Στον πρόλογο θα πρέπει πάντα να επιχειρείται ο θεματικός και ο χρονικός εντοπισμός της πηγής (αναφορά στο θέμα και τη χρονική περίοδο κατά την οποία εκτυλίσσονται όσα αναφέρει το ιστορικό παράθεμα)
• Επιλογή του τρόπου ανάπτυξης : (παράθεση ή σύνθεση ή και
  συνδυασμός τους). Επιλέγοντας την παράθεση ο μαθητής αναπτύσσει ξεχωριστά τις πληροφορίες της πηγής από αυτές του βιβλίου, ενώ με τη σύνθεση επιχειρεί αναλύοντας την πηγή, παράλληλα να αναφέρει όλες τις σχετικές πληροφορίες του βιβλίου.

Ο δεύτερος τρόπος είναι δυσκολότερος και για αυτό βαθμολογείται ανάλογα.

• Κάθε φορά που ο εξεταζόμενος αναφέρει ένα από τα στοιχεία της πηγής πρέπει να αποφεύγει την αντιγραφή και να είναι σε θέση να δημιουργεί ένα δικό του κείμενο, το οποίο, όπως ακριβώς και στην περίληψη, θα περιγράφει τα βασικά σημεία του πρωτότυπου κειμένου.
• Ακολουθεί η παράθεση των πληροφοριών από το σχολικό βιβλίο που έχουν φυσικά σχέση με το θέμα της πηγής.

Στον επίλογο ο εξεταζόμενος μαθητής μπορεί να επιλέξει ανάμεσα σε :

• Ανακεφαλαίωση βασικών παραμέτρων της πηγής
• Προσπάθεια ανίχνευσης του βασικού στόχου του συγγραφέα του ιστορικού παραθέματος και σύγκριση των απόψεών του με αυτές του βιβλίου.
• Κριτική των θέσεων αυτών

ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Αυτό μόνο, όταν η πηγή διαφωνεί με το σχολικό βιβλίο

• Διατύπωση συμπεράσματος για την αξία της πηγής και αναγωγή της σε σχέση με το ελληνικό αλλά και διεθνές πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό ‘γίγνεσθαι’
• Κατάδειξη της συνέχειας μέσα από αναφορές στο μέλλον και προσπάθεια σκιαγράφησης των συνεπειών και αποτελεσμάτων των όσων αναφέρθηκαν προηγουμένως

ΠΡΟΣΟΧΗ!!! Απαραίτητες είναι οι παραπομπές όπου αυτό κρίνεται σκόπιμο.