του Γιάννη Χλιουνάκη
16/12/2010 ,www.alfavita.gr
ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΘΕΝΩΣΗ…
Καίριες και τεκμηριωμένες διαπιστώσεις γεμίζουν το άρθρο του Χρ. Κάτσικα, σχετικά με την επαγγελματική εξουθένωση των εκπαιδευτικών. Το κείμενο αυτό, που ανέβηκε πριν ένα μήνα στο alfavita και αναδημοσιεύτηκε στην ΕΠΟΧΗ –ίσως και αλλού- είναι βέβαια, σε πρώτο χρόνο, μια εύστοχη απάντηση στις γνωστές και κατευθυνόμενες κριτικές προς τους εκπαιδευτικούς, για την ποιότητα της δουλειάς τους, το ωράριο τους, για τόσα άλλα. Δεν μπορούμε όμως να μείνουμε εκεί. Δεν μπορούμε γιατί, κατά τη γνώμη του γράφοντος, τα πράγματα στο Δημόσιο Σχολείο αλλά και στο κίνημα των εκπαιδευτικών, μ` όλες τις συνδικαλιστικές εκφράσεις του, οδηγούνται γρήγορα σ` ένα «σημείο μηδέν» που επιβάλλει σε όλους, θέλοντας και μη, ουσιαστικές αναθεωρήσεις απόψεων και οπτικών.
Σημειώνει ο Χρ. Κάτσικας:
« Η επαγγελµατική εξουθένωση είναι ένα σύνδροµο σωµατικής και ψυχικής εξάντλησης, στο πλαίσιο του οποίου ο εκπαιδευτικός κατακλύζεται από έλλειψη ενθουσιασµού και προσδοκιών, απογοήτευση, απάθεια, αδράνεια, χάνει το ενδιαφέρον του και τα όποια θετικά συναισθήµατα έχει για τους μαθητές του, διαµορφώνει αρνητική εικόνα για τον εαυτό του και αδυνατεί να αντιµετωπίσει τα προβλήµατα που ανακύπτουν κατά την εκπαιδευτική διαδικασία.».
Οικείες καταστάσεις, βιωμένες εμπειρίες, απ` όλους μας λίγο – πολύ. Οι δρόμοι που οδηγούν στις καταστάσεις αυτές περιγράφονται στη συνέχεια κι εκείνοι. Έχει σημασία όμως να παρατηρήσουμε ότι όλα τα παραπάνω συσχετίζονται ευθέως με την συνδικαλιστική μας παρουσία, οργάνωση και δράση.
Γιατί βέβαια όλοι ξέρουμε ότι υπάρχει μείζον και οξυνόμενο πρόβλημα. Δεν είναι μόνο τα ποσοστά συμμετοχής του κλάδου στις απεργίες, σε μια εποχή σαν τη σημερινή. Δεν είναι απλά η ποιότητα των μαζικών μας διαδικασιών. Είναι, πάνω απ` όλα και μέσα απ` όλα αυτά, η γενικευμένη αίσθηση ότι, απέναντι σε ένα όργιο περικοπών και ακρωτηριασμών, απέναντι, κυρίως, σε μια πλημμυρίδα «μεταρρυθμίσεων» που όλες τους στοχεύουν στο διαβόητο «σχολείο της αγοράς» εμείς είμαστε -λίαν επιεικώς- ανεπαρκέστατοι. Η αναζήτηση των βαθύτερων αιτιών της ανεπάρκειας αυτής οδηγεί, σίγουρα, σε πεδία πολύ ευρύτερα από τον επαγγελματικό χώρο των εκπαιδευτικών ή του Σχολείου. Ο αυτοπεριορισμός όμως είναι, στην περίπτωση αυτή, απολύτως απαραίτητος για τη γονιμότητα της σκέψης και της συζήτησης. Επιστρέφουμε λοιπόν στο άρθρο του Χρ. Κάτσικα για την πιο εύστοχη, ίσως, διατύπωσή του. «Ποιο είναι το υπαρκτό σχολείο; Μιλάµε για το σχολείο των δυσαρεστηµένων». Στο σχολείο των δυσαρεστημένων! Εκεί περνάμε τα χρόνια μας, εκεί ματώνουμε όλοι εμείς. Απέναντι στους γονείς, απέναντι _εδώ σε θέλω!_ στα παιδιά, πίσω από κλειστές πόρτες σχολικών τάξεων, με όλο το βάρος της κρίσης του σχολικού συστήματος στις πλάτες μας. Ενός σχολικού συστήματος που, αντικρίζοντας το στην πλήρη του ανάπτυξη, πείθεσαι ότι πρόκειται για μια σατανική έμπνευση, με συνειδητή στόχευση την εξολόθρευση κάθε ανεξάρτητης σκέψης, κάθε δίψας για μάθηση, κάθε χαράς από την εκπαιδευτική διαδικασία. Συχνά αναφερόμαστε στο τεράστιο οικονομικό κόστος που επωμίζεται η λαϊκή οικογένεια. Πολύ σωστά, όμως αυτό το κόστος μπορεί τουλάχιστον να υπολογιστεί ενώ η μορφωτική καταστροφή και η ζημιά στις ψυχές των παιδιών μας είναι ανυπολόγιστη. Στα δόκανα αυτού του συστήματος είμαστε όλοι, θέλοντας και μη, εγκλωβισμένοι. Εναλλάσσοντας ασυναίσθητα, δεκάδες φορές καθημερινά, τους ρόλους του θύματος και του θύτη. Τι κάνουμε λοιπόν; Υπάρχει σ` αυτό το σκηνικό θέση για κάποιον που αγαπά τα γράμματα και το σχολείο και τα παιδιά και το συναρπαστικό παιχνίδι της ενηλικίωσης; Υπάρχει τόπος να σταθεί ο μαχόμενος εκπαιδευτικός; Δυστυχώς δεν υπάρχουν συνταγές της ευτυχίας ούτε σεσημασμένα μονοπάτια για τον παράδεισο. Είμαστε λοιπόν πολύ δύσπιστοι όταν ακούμε ότι με μια άλλη πολιτική γραμμή, με μια άλλη συνδικαλιστική εκπροσώπηση τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι ουσιωδώς διαφορετικά. Όχι πως δεν έχει ενδιαφέρον να εξετάσουμε με προσοχή τι κάνουν η ΟΛΜΕ και οι ΕΛΜΕ, ποιοι βρίσκονται εκεί. Ίσα _ ίσα, πάντα πρέπει να το ψάχνουμε και πολύ ενδιαφέροντα πράγματα θα έχουμε να βρούμε και να πούμε. Όμως, πίσω απ` όλα αυτά, υπάρχει το πρωταρχικό πεδίο της σχολικής καθημερινότητας, εκεί όλα παίζονται _και συνήθως χάνονται αλλά μπορεί να γίνει και διαφορετικά… Στο Σχολείο υπάρχουν τα παιδιά και οι συνάδελφοι. Μόνο ως ισχυρή συλλογικότητα μπορεί να νοηθεί και να σταθεί, τουλάχιστον όσο η έννοια έχει εκείνο το περιεχόμενο που εμείς γνωρίζουμε και αγαπάμε. Ίσως αγγίζουμε εδώ τον πυρήνα του προβλήματος της εξουθένωσης των εκπαιδευτικών και του κινήματός τους. Μέσα στην αντίξοη καθημερινότητα μιας γενικευμένης κρίσης και δυσαρέσκειας η συλλογικότητα, η ψυχή του Σχολείου, διαβρώνεται, ροκανίζεται, αποσυντίθεται. Αυτός άλλωστε είναι ο σταθερός στόχος μιας πολιτικής που μεθοδεύεται αδυσώπητα. Οδηγούνται λοιπόν οι εκπαιδευτικοί σε μοναχικές πορείες, σε ατομικές στρατηγικές επιβίωσης και μέσα στο σχολείο. Πουθενά η πραγματικότητα αυτή δεν αποτυπώνεται καθαρότερα απ` όσο στους Συλλόγους Διδασκόντων, σ` αυτά τα βασικά σχήματα της συλλογικής μας υπόστασης, απείρως σημαντικότερα από τα συνδικαλιστικά όργανα. Ομολογώ ότι η προσωπική μου εμπειρία είναι μικρή και ίσως οι γενικεύσεις παρακινδυνευμένες. Φοβάμαι όμως ότι σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι Σύλλογοι Διδασκόντων, εντελώς απόντες από τη σχολική καθημερινότητα, δεν είναι παρά σκιές, συλλογές υπογραφών με μοναδικό ρόλο την τυπική νομιμοποίηση διοικητικών πράξεων. Που μπορούμε όμως να πάμε έτσι; Η οποιαδήποτε προοπτική για το Δημόσιο Σχολείο και το κίνημα των εκπαιδευτικών κρίνεται, πιστεύω, από το κατά πόσο οι σύλλογοι μας θα μπορέσουν, στην πλειονότητά τους, να διεκδικήσουν τον έλεγχο του συνόλου της εκπαιδευτικής διαδικασίας στα σχολεία τους. Εξαντλώντας τα ασφυκτικά όρια της νομιμότητας και διευρύνοντάς τα, όπου αυτό είναι δυνατό. Τοποθετημένοι στο πλευρό των παιδιών, συμπαραστάτες και συνομιλητές τους. Σ` αυτό τον άξονα πρέπει σταθερά να προσανατολίζεται η δραστηριότητα και των συνδικαλιστικών οργάνων. Αποκτά λοιπόν, νομίζω, κρίσιμη σημασία η κατάδειξη της σημασίας ορισμένων από τις σχεδιαζόμενες νεοφιλελεύθερες «μεταρρυθμίσεις».
Πρώτα οι συγχωνεύσεις σχολικών μονάδων. Σίγουρα σε ορισμένες περιπτώσεις κάτι τέτοιο είναι αναπόφευκτο. Η υπέρβαση όμως ενός ορίου στο μέγεθος των σχολικών μονάδων θα καθιστά εντελώς αδύνατη την ουσιαστική λειτουργία ενός Συλλόγου Διδασκόντων, όταν μάλιστα αυτός θα συμπεριλαμβάνει πλήθος ανθρώπων απασχολούμενων με διαφορετικό καθεστώς και σε κάμποσα σχολεία καθένας. Πότε να βρεθούν όλοι αυτοί και τι να συζητήσουν; Ολιγομελή συμβούλια «στελεχών», κατά τα πρότυπα των επιχειρήσεων, θα διευθύνουν τα σχολεία.
Στη συνέχεια ο νεόκοπος θεσμός του μέντορα. Στους δημοσιοποιημένους σχεδιασμούς του υπουργείου διαβάζουμε πράγματα αποκαλυπτικά και ενδιαφέροντα. Ένα ξεχωριστό σώμα «στελεχών» σχεδιάζεται να δημιουργηθεί («μητρώο μεντόρων»), με προνόμια (όπως μειωμένα ωράρια) και σίγουρα ευνοϊκές προοπτικές διοικητικής εξέλιξης. Ισχυρό το δέλεαρ για να βρεθούν αρκετοί που θα θελήσουν να πέσουν πάνω σε ταλαιπωρημένους και φοβισμένους νεοδιόριστους. Σίγουρα αυτοί χρειάζονται βοήθεια και στήριξη, στο ξεκίνημα τους σε ένα επάγγελμα όλο και δυσκολότερο, σε ένα περιβάλλον όλο και δυσμενέστερο. Αν όμως ενδιαφερόμασταν για δασκάλους και όχι για «στελέχη», για σχολεία και όχι για επιχειρήσεις, σε άλλη κατεύθυνση θα ψάχναμε τη λύση του προβλήματος. «Ο Σύλλογος μου είναι ο μέντορας μου» !! Εκεί θα βρεθεί η βοήθεια και η συναδελφική αλληλεγγύη, άσχετη με το διοικητικό έλεγχο, το παράδειγμα και το τσαγανό που τόσο χρειάζεται. Όμως άλλοι βέβαια, εντελώς άλλοι, είναι οι στόχοι των υπουργών. Ζούμε μια σκοτεινή και οδυνηρή εποχή∙ ταυτόχρονα, από άλλη άποψη, εξόχως ενδιαφέρουσα και ελπιδοφόρα. Ίσως, στον ορίζοντα μας, να μη διακρίνονται οι προοπτικές μιας μείζονος ανατροπής, συνολικά ή ακόμη στο χώρο της εκπαίδευσης. Ακόμη κι έτσι όμως μπορούμε βάσιμα να ελπίζουμε πως μέσα από τα συντρίμμια της «ισχυρής Ελλάδας», μέσα από τα σκουπίδια της «λούφας και παραλλαγής» _έμβλημα και σημαία μιας γενιάς και μιας χώρας προσπαθούσαν να την κάνουν_ νέες δυνάμεις θα εμφανιστούν.
Το σκληρό φως της κρίσης αποκαλύπτει και τις δικές μας ανεπάρκειες, τις αγκυλώσεις, τα ανεδαφικά στερεότυπα, τον κομφορμισμό. Αύριο ίσως είμαστε περισσότεροι, πιο στέρεα δεμένοι, πιο τολμηροί, πιο κριτικοί απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό. Ίσως η απόσταση ανάμεσα στην εξουθένωση και την αφύπνιση να μην είναι πολύ μεγάλη.
Γιάννης Χλιουνάκης
Μαθηματικός. 1o ΓΕ.Λ. Αργυρούπολης
thersit2@otenet.gr
Σχόλια Αναγνωστών-Επισκεπτών