Αδίδακτο Κείμενο Αρχαίων : (Κάποιες) Γενικές Οδηγίες

Παρατίθενται κάποιες χρηστικές οδηγίες για τη συντακτική επεξεργασία του αδίδακτου κειμένου, που σε συνδυασμό με τη γνώση της γραμματικής οδηγούν στον τελικό στόχο, δηλαδή τη μετάφρασή του και επομένως την κατανόηση του περιεχομένου του. Οι οδηγίες αυτές δεν είναι σε καμιά περίπτωση δεσμευτικές και δεν είναι οι μόνες που μπορούν να βοηθήσουν ή να κατευθύνουν το μαθητή ή το διδάσκοντα. Πάνω από όλα η μελέτη και επεξεργασία του αδίδακτου αρχαίου ελληνικού κειμένου απαιτεί λογική και μαθηματικό τρόπο σκέψης.

Καλή επιτυχία κυρίως σε όλους τους υποψηφίους των Πανελλαδικών Εξετάσεων !

1.Εντοπίζουμε τα ρήματα κάθε περιόδου ή κάθε ημιπεριόδου. Το ρήμα είναι ο πυρήνας της πρότασης και όλοι οι όροι της πρότασης εξαρτώνται άμεσα ή έμμεσα από αυτό. Όταν σε μια περίοδο ή πρόταση δεν υπάρχει ρήμα, τότε πιθανόν εννοείται το ρήμα της προηγούμενης περιόδου ή πρότασης ή το ρήμα «εἰμί», συνήθως σε γ’ ενικό πρόσωπο.

2.Πριν χωρίσουμε προτάσεις, εντοπίζουμε τους συνδέσμους παρατακτικούς /υποτακτικούς ή τις αναφορικές αντωνυμίες και τα αναφορικά επιρρήματα που εισάγουν προτάσεις.

3.Χωρίζουμε τις προτάσεις κάθε περιόδου και ημιπεριόδου με αγκύλες και παρενθέσεις.

4.Ο σύνδεσμος «ὅτι» εισάγει ειδική και αιτιολογική πρόταση (ανάλογα με το ρήμα εξάρτησης).

 5.Ο σύνδεσμος «εἰ» εισάγει υποθετική, πλάγια ερωτηματική (ολικής άγνοιας) και αιτιολογική (μετά από ρήματα ψυχικού πάθους) πρόταση.

6.Ο σύνδεσμος «ἵνα» δεν είναι μόνο τελικός. Μπορεί να είναι και αναφορικός (=όπου) + έγκλιση προτάσεων κρίσης.

7.Ο σύνδεσμος «ὡς» μπορεί να συνοδεύει μετοχή αιτιολογική (δηλώνει υποκειμενική αιτιολογία) ή μετοχή τελική (όταν προσδιορίζει ρήματα που δεν δηλώνουν κίνηση. Π.χ. Παρεσκευάζοντο ὡς πολεμήσοντες)

8.Οι σύνδεσμοι ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή εισάγουν δευτερεύουσες χρονικές και αιτιολογικές προτάσεις. Όταν η κύρια πρόταση από την οποία εξαρτώνται αποτελεί λογική συνέχεια της δευτερεύουσας, τότε η δευτερεύουσα είναι χρονική, ενώ όταν η κύρια αποτελεί λογική συνέπεια της δευτερεύουσας, τότε η δευτερεύουσα είναι αιτιολογική.

Π.χ. Ὁπότε [ὁ πόνος] ἐς τὴν καρδίαν στηρίξειεν, ἀνέστρεφεν αὐτήν. / Ἐπεὶ δὲ ἧκε τετάρτῳ μηνί, ἀπήγγειλεν ἐν ἐκκλησίᾳ (Χρονικές)

Ἐπεὶ δὲ Λύσανδρος οὐκ ἀντανήγαγε, καὶ ἦν ὀψὲ τῆς ἡμέρας, ἀπέπλευσαν πάλιν εἰς τοὺς Αἰγὸς ποταμούς. / Ἐπεὶ δ’ ἄλλως οὐκ ἐδύνατο ἑλεῖν, φρεατίαν τεμόμενος ὑπόνομον ὤρυττεν. (Αιτιολογικές)

9.Οι αναφορικές αντωνυμίες και τα αναφορικά επιρρήματα εισάγουν δευτερεύουσες αναφορικές ή πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις μερικής άγνοιας (εξαρτημένες από τα αντίστοιχα ρήματα).

10.Πριν προχωρήσουμε στην επεξεργασία κάθε πρότασης και στην εύρεση των συντακτικών όρων της πρότασης, κατηγοριοποιούμε το ρήμα και τους ρηματικούς τύπους (απαρέμφατα, μετοχές, ρηματικά επίθετα) της πρότασης. Π.χ. συνδετικά, απρόσωπα, γνωστικά-αισθητικά, δοξαστικά (γνωμικά), λεκτικά, απορίας, ψυχικού πάθους, κίνησης κ.ά.

 11.Προσοχή !

• Τα συνδετικά ρήματα συντάσσονται με κατηγορούμενο ή γενική κατηγορηματική

• Τα απρόσωπα ρήματα και οι απρόσωπες εκφράσεις συντάσσονται με δοτική προσωπική (συνήθως) και απαρέμφατο ως υποκείμενο . Η ετεροπροσωπία του απαρεμφάτου είναι υποχρεωτική !

• Το χρή και το δεῖ δεν έχουν σχεδόν ποτέ δοτική προσωπική. Όταν συντάσσονται με γενική ,τότε η γενική είναι αντικείμενό τους

Π.χ. Δεῖ χρημάτων

• Τα λεκτικά ρήματα συνήθως συντάσσονται με ειδική πρόταση ή ειδικό απαρέμφατο.

• Τα δοξαστικά ρήματα συνήθως συντάσσονται με ειδικό απαρέμφατο.

• Τα γνωστικά-αισθητικά ρήματα συνήθως συντάσσονται με κατηγορηματική μετοχή.

• Τα ρήματα ψυχικού πάθους συνήθως συντάσσονται με κάποιο προσδιορισμό της αιτίας (γενική, δοτική, αιτιατική, εμπρόθετο επιρρηματικό, αιτιολογική μετοχή, αιτιολογική πρόταση)

• Τα ρήματα κίνησης συνήθως συντάσσονται με κάποιο προσδιορισμό του σκοπού (εμπρόθετο επιρρηματικό, τελική μετοχή, τελική πρόταση)

• Μετά από ρήματα και γενικά λέξεις που δηλώνουν σύγκριση –διαφορά-υπεροχή ,κανονικά ακολουθεί ένας προσδιορισμός της αναφοράς.

Δεινός τοῖς λόγοις (δοτική της αναφοράς)

Ἀγαθός τοῖς πολίταις (δοτική της αναφοράς)

Ὑπερέχει ἐν τοῖς λόγοις (εμπρόθετος επιρρ. της ανφοράς)

Τί διαφέρει τούτου ; (αιτιατική της αναφοράς)

12.Η κατηγορηματική μετοχή μεταφράζεται με τα «ότι», «να», «που».

13.Η μετοχή που εξαρτάται από ρήμα ψυχικού πάθους και βρίσκεται σε χρόνο ενεστώτα είναι κατηγορηματική. Διαφορετικά η μετοχή είναι αιτιολογική. Π.χ. Ἥδομαι τιμώμενος (=χαίρομαι να με τιμούν) / Ἄχθομαι λιπών τάς οἰκίας (=στενοχωριέμαι, επειδή εγκατέλειψα το σπίτι μου)

14.Η μετοχή που βρίσκεται μέσα σε πρόταση που υπάρχει Οριστική Μέλλοντα, Δυνητική Ευκτική ή Δυνητική Οριστική Ιστορικού Χρόνου είναι κανονικά Υποθετική Μετοχή και αναλύεται σε αντίστοιχο υποθετικό λόγο του Προσδοκωμένου (στις δυο πρώτες περιπτώσεις ) και του Μη Πραγματικού (στην τρίτη).

15.Σπανίως η τροπική μετοχή βρίσκεται και σε χρόνο αόριστο με άρνηση «οὐ» ή που περιέχει το «οὐ»  και τότε μεταφράζεται με το «χωρίς να…».

Π.χ. Ἀπῆλθον οὐδένα ἀδικήσαντες (=έφυγαν χωρίς να αδικήσουν κανέναν).

16.Το αοριστολογικό «ἄν» δε μεταφράζεται και είναι πάντοτε δεύτερη λέξη της πρότασης (Π.χ. [Τοιαῦτα ποιοῦσι τοῖς τυράννοις οἱ ἀρχόμενοι καί ἄλλον] [ὅντινα ἄν (=όποιον) ἀεί τιμῶντες τυγχάνωσιν].

17.Η Δοτική που εξαρτάται από ουσιαστικά, επίθετα ή επιρρήματα που προέρχονται ετυμολογικά από ρήματα που συντάσσονται με αντικείμενο σε δοτική είναι συνήθέστατα Αντικειμενική. Π.χ. δωρεά τῇ πόλει /φίλος Περικλεῖ / κοινός τοῖς πᾶσι / ἄμα τῷ ᾖρι / ὁμολογουμένως τῷ συμμάχῳ.

18ἔνεκα +γενική =α) εμπρόθετος της αιτίας (ενέργεια προγενέστερη του ρήματος), β)εμπρόθετος του σκοπού (ενέργεια μεταγενέστερη του ρήματος).

19.Οι προθέσεις εἰς, ἐπί, πρός+ αιτιατική αφηρημένου ουσιαστικού δηλώνουν συνηθέστερα :

• αναφορά :εὐτυχεῖν ἐς τέκνα

• σκοπό :όταν η ενέργεια του ρήματος είναι σκόπιμη :ἔρχεσθε εἰς ἀγῶνα

• αποτέλεσμα :όταν η ενέργερια δεν είναι σκόπιμη : τά ὄνειρα ἔρχεται εἰς ἀσθενές (=καταλήγουν ώστε να αποδειχθούν ασήμαντα)

 20.Συνηθισμένοι εμπρόθετοι προσδιορισμοί :

• διά+ αιτιατική : της αιτίας

• περί+ γενική : της αναφοράς

• ἐπί + αιτιατική : του εναντίου/ της εχθρικής κίνησης / της εχθρικής διάθεσης

• εἰς + αιτιατική (τόπου) : της κατεύθυνσης

• ὑπό +γενική : του ποιητικού αιτίου (δίπλα σε ρήματα παθητικής φωνής)

• σύν +δοτική : της συνοδείας ή της σύμπραξης

• ὑπέρ + γενική : του τόπου (αν η γενική δηλώνει γενικά «τόπο»), της υπεράσπισης (δίπλα σε ρήματα μάχομαι, κινδυνεύω, πολεμῶ, ἀμύνομαι κ.ά παρόμοια), της αιτίας (δίπλα σε ρήματα ψυχικού πάθους, δικανικά κ.ά.)

• ἐκ +γενική (που δηλώνει τοπικό όρο) : της απομάκρυνσης από τόπο

• ἐκ +γενική (που δηλώνει αφηρημένη έννοια) : του χρόνου ή της αιτίας

 21.Ο προσδιορισμός της αιτίας βρίσκεται συνήθως κοντά σε ρήματα ψυχικού πάθους, σε ρήματα δικανικά, επιφωνήματα (π.χ. φεῦ τοῦ ἀνδρός).

22.Η δοτική της αναφοράς βρίσκεται συνήθως κοντά σε ρήματα ή λέξεις που δηλώνουν σύγκριση, διαφορά, υπεροχή. Π.χ. Ὁ ἄνθρωπος συνέσει ὑπερέχει τῶν ζώων // Δεινός τοῖς λόγοις

23.Οι αναφορικές που εκφέρονται με οριστική μέλλοντα είναι αναφορικές τελικές ή αναφορικές συμπερασματικές.

24.Οι αναφορικές που έχουν αοριστολογικό ἄν και εκφέρονται με υποτακτική είναι αναφορικές-υποθετικές και σχηματίζουν αναφορικοϋποθετικούς λόγους του προσδοκωμένου ή της αόριστης επανάληψης στο παρόν και στο μέλλον ανάλογα με την εκφορά της απόδοσης.

 25.Όταν η αναφορική  λέξη  δηλώνει  απροσδιοριστία, γενικότητα, καθολικότητα, δηλαδή οποιοσδήποτε, οσαδήποτε, οπουδήποτε κ.ά, η αναφορική πρόταση είναι αναφορική- υποθετική.

Π.χ. Ὅστις αὑτὸν φιλεῖ μετ’ ἐμοῦ μαχέσθω. (=Όποιος αγαπάει το εαυτό του, να πολεμήσει μαζί μου)