Το διήγημα αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Πατρίς” το 1908 και ανήκει στη συλλογή “Πασχαλινά Διηγήματα”. “Το Μοιρολόγι της Φώκιας” είναι από τα ωραιότερα διηγήματα του Παπαδιαμάντη. Σ’ αυτό ο συγγραφέας εκφράζει τις σκέψεις του για τον ανθρώπινο πόνο και τις ατυχίες της ζωής. `Ισως ο Παπαδιαμάντης να αναφέρεται στον ατυχή ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, που έφερε μεγάλο πλήγμα στο εθνικό φιλότιμο των Ελλήνων.
Το “Μοιρολόγι της Φώκιας” παρουσιάζει τη γριά Λούκαινα και τον πνιγμό της εγγονής της.
Η γλώσσα του διηγήματος είναι η καθαρεύουσα, ανάμεικτη με δημοτικισμούς και τοπικούς ιδιωματισμούς της Σκιάθου. Το ύφος του διηγήματος είναι παραστατικό, δραματικό και ταυτόχρονα λυρικό.
- μνημούρια = τα μνήματα
- αβασταγή = μπόγος, δέμα
- μέλπω = τραγουδώ
- θωπεύω = χαϊδεύω, αγγίζω
- περίβολος = φράγμα
- υπάγω = πηγαίνω
- θητεύω = υπηρετώ, (μτφ) περνώ
- χράμια = μάλλινα σκεπάσματα
- σκουτιά = μάλλινα ρούχα
- ξεγλυκαίνω = ξεπλένω
- χθαμαλός = χαμηλός
- γήλοφος = λόφος από χώμα, μικρό βουνό
- εφ ου = πάνω στο(ν) οποίο
- κλιτός = πλαγιά
- αενάως = αιώνια, συνέχεια
- πανδέγμων = αυτός που δέχεται τα πάντα
- ανακομιδή = η μεταφορά λειψάνων του νεκρού σε άλλο τάφο ή οστεοφυλάκιο
- βόστρυχος = μπούκλα
- σουραύλι = φλογέρα
- μαρσίπιον = μικρός δερμάτινος σάκος
- λάκκα = άνοιγμα, ανώμαλο μέρος
- κοπάζω = ηρεμώ, σταματώ
- γολέτα = είδος καραβιού με πανιά
- κάμπτω = περνώ στρίβοντας
- κάβος = ακρωτήριο
- θέλγομαι = γοητεύομαι
- λικνίζομαι = κουνιέμαι
- μάμμη = γιαγιά
- αμφίλυκη = το βραδινό φως, το μούχρωμα
- οφρύς = το φρύδι
- ως έγγιστα = περίπου
- πλαταγισμός = ο θόρυβος του πεσίματος στο νερό
- εντριβής = αυτός που έχει πείρα
-
1η Ενότητα: “Κάτω από τον … του κρημνού”: Η γριά Λούκαινα σε μια στιγμή της καθημερινής ζωής και το τραγούδι του βοσκού.
-
2η Ενότητα: “Μια γολέτα ήτο … παρουσίαν της”: Ο άδικος χαμός της μικρής Ακριβούλας.
-
3η Ενότητα: “Καθώς είχε νυχτώσει … του κόσμου”: Η γενική άγνοια για το θάνατο της Ακριβούλας και το μοιρολόγι της φώκιας.
Η γριά Λούκαινα πηγαίνει στη θάλασσα, για να πλύνει τα σεντόνια της. Στο δρόμο τραγουδά ένα μοιρολόγι για τον άντρα της και τα πέντε παιδιά της, που είχαν πεθάνει.
Η γριά Λούκαινα έμενε με την κόρη της, που είχε έξι παιδιά. Δεξιά της είναι το νεκροταφείο. Ενώ η γριά Λούκαινα έπλυνε τα σεντόνια της, ένας βοσκός έπαιζε με τη φλογέρα του ένα χαρούμενο τραγούδι. Τη φλογέρα την ακούνε όλοι. η γριά Λούκαινα, οι χωρικοί, η φώκια που λικνίζεται στα κύματα. Στο μεταξύ η Ακριβούλα,η μεγαλύτερη εγγονή της γριάς, έφυγε από το σπίτι. Στην προσπάθεια της να βρει τη γιαγιά της, χάνει το δρόμο της και πνίγεται στη θάλασσα.
Το τραγούδι του βοσκού εμποδίζει τη φωνή της Ακριβούλας να ακουστεί. Η γιαγιά της δε δίνει σημασία στο θόρυβο που ακούει, επειδή νομίζει ότι ο βοσκός πέταξε κάποια πέτρα στη θάλασσα. Κανένας δεν καταλαβαίνει ότι η Ακριβούλα πνίγηκε. Μόνο η φώκια βρήκε το πνιγμένο σώμα της Ακριβούλας και άρχισε να το μοιρολογεί. Σύμφωνα με τη γνώμη ενός γέρου ψαρά, η φώκια έλεγε ότι η γριά θρηνεί ακόμη για παλιά ατυχήματα και δεν υποψιάζεται ότι η εγγονή της πνίγηκε.
Κάποια τυχαία περιστατικά οδηγούν πολλές φορές στο θάνατο ενός ανθρώπου. Ο θάνατος και η ζωή είναι πάρα πολύ κοντά. Τα βάσανα των ανθρώπων δεν τελειώνουν ποτέ. Στη ζωή οι χαρές και οι λύπες εναλλάσσονται μεταξύ τους.
B. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
(Από «Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» Β΄ Λυκείου, σελ. 184)
1. Στο διήγημα υπάρχουν πολλά μερικότερα θέματα (σκηνές, εικόνες, αναφορές) που σχετίζονται είτε με τη ζωή είτε με το θάνατο (να τα επισημάνετε). Ποια σημασία νομίζετε ότι έχει η αντιπαράθεσή τους για το διήγημα;
Μέσα στο διήγημα αυτό υπάρχουν κάποιες αντιθετικές εικόνες, που άλλες σχετίζονται με τη ζωή και άλλες με το θάνατο. Οι εικόνες αυτές δεν παρουσιάζονται ξεκάθαρα, αλλά αναμειγνύονται μεταξύ τους. Στην αρχή του κειμένου το σκηνικό θυμίζει θάνατο. γίνεται αναφορά στο νεκροταφείο. Η επόμενη εικόνα παρουσιάζει τα παιδιά που παίζουν στην παραλία. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η γριά Λούκαινα που μοιρολογεί για το χαμό των παιδιών της και το νεκροταφείο. Πάνω από το κοιμητήριο παίζει τη φλογέρα του ένας νεαρός βοσκός. Η σκηνή με το βοσκό μετριάζει τη μακάβρια περιγραφή του κοιμητηρίου. Το τραγούδι του βοσκού συμβολίζει τη χαρούμενη πλευρά της ζωής. Επίσης, υπάρχουν κάποιες εκφράσεις που δεν είναι ξεκάθαρο, αν αναφέρονται στη ζωή ή στο θάνατο. Οι κυριότερες είναι: “έμελπεν εν πένθιμον μοιρολόγι”, “αι ακτίνες του εθώπευον κατέναντι της τον μικρόν περίβολον και τα μνήματα των νεκρών, πάλλευκα, ασβεστωμένα, λάμποντα εις τα τελευταίας του ακτίνας”, “κήπος της φθοράς”, “λείψανα από χρυσές γόβες ή χρυσοκέντητα πουκάμισα”. Οι αντιθετικές αυτές εκφράσεις θέλουν να τονίσουν ακόμη περισσότερο πόσο κοντά βρίσκεται ο θάνατος και η ζωή.
Στη δεύτερη ενότητα η εικόνα της Ακριβούλας, που γοητεύεται από το τραγούδι του βοσκού, έρχεται σε αντίθεση με τον τραγικό πνιγμό της. `Ενα τραγούδι που υμνεί την ομορφιά της ζωής, γίνεται αφορμή να πεθάνει η Ακριβούλα. Τέλος, το μοιρολόγι της φώκιας είναι μια λυρική σκηνή, που έρχεται σε αντίθεση με την σκληρή περιγραφή του θανάτου της μικρής.
Η αντιπαράθεση ζωής και θανάτου παρουσιάζεται σαν αιτία να μη γίνει αντιληπτός ο πνιγμός της Ακριβούλας. Το τραγούδι του βοσκού εμποδίζει να ακουστεί η φωνή της μικρής.
Γενικότερα, όμως ο συγγραφέας με αυτές τις αντιθετικές εικόνες, θέλει να τονίσει ότι η ζωή και ο θάνατος, οι χαρούμενες και οι δυσάρεστες στιγμές συνυπάρχουν.
2. Με ποια επιμέρους περιστατικά προετοιμάζεται ο πνιγμός της Ακριβούλας, ώστε να μη συμβεί κατά τρόπο αυθαίρετο;
Ο συγγραφέας μάς προετοιμάζει ψυχολογικά για τον πνιγμό της Ακριβούλας. Αρχικά, η μικρή βγαίνει από το σπίτι κρυφά από τη μητέρα της. Ψάχνει να βρει τη γιαγιά της, αλλά δεν ξέρει ποιο μονοπάτι να ακολουθήσει. Η Ακριβούλα γοητεύεται από το τραγούδι του βοσκού και στέκεται να το ακούσει. Επειδή είναι σκοτεινά, χάνει το δρόμο της. Αρχικά, κατηφορίζει ένα απότομο μονοπάτι. Δοκιμάζει να γυρίσει πίσω, αλλά δεν τα καταφέρνει. Καθώς σκοτεινιάζει, το αδιέξοδο της μικρής μεγαλώνει. Ξαναδοκιμάζει να ανέβει το μονοπάτι, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Γλίστρησε, έπεσε στη θάλασσα και πνίγηκε. Η αφηγηματική κλιμάκωση των περιστατικών προετοιμάζει ψυχολογικά τους αναγνώστες, ώστε ο πνιγμός της Ακριβούλας να μη συμβεί με απότομο τρόπο.
3. Το διήγημα αρχίζει με μοιρολόγι (της γριάς Λούκαινας) και τελειώνει με μοιρολόγι (της φώκιας). Ποιο μεταδίδει ισχυρότερη συγκίνηση; Μπορείτε να εξηγήσετε γιατί;
Το διήγημα ακολουθεί το σχήμα του κύκλου. αρχίζει και τελειώνει με μοιρολόγι. Η γριά Λούκαινα μοιρολογεί άτομα που έχουν πεθάνει πριν από πολλά χρόνια. Το μοιρολόγι της γριάς δε μας συγκινεί πολύ, γιατί οι θάνατοι αυτοί έγιναν στο παρελθόν και δε μας περιγράφονται.
Αντίθετα, το μοιρολόγι της φώκιας αναφέρεται στον πνιγμό της Ακριβούλας, που συμβαίνει στο αφηγηματικό παρόν. Ο αναγνώστης παρακολουθεί την απεγνωσμένη προσπάθεια της Ακριβούλας να ζήσει και συγκινείται από τον άδικο χαμό της. Το μοιρολόγι της φώκιας αναφέρεται σε ένα καινούριο ατύχημα, που κανένας δεν το πήρε είδηση.
Δεν μπορεί να βρεθεί ένα ανθρώπινο μοιρολόγι που να εκφράσει τόσο έντονα το χαμό αυτό. `Ετσι η φώκια αναγκάζεται να θρηνήσει τη μικρή. Το γεγονός αυτό εκφράζει τη συμμετοχή της φύσης στα ανθρώπινα βάσανα. Το μοιρολόγι της φώκιας προκαλεί μεγαλύτερη συγκίνηση, γιατί είναι γραμμένο σε ποιητικό μέτρο. Σύμφωνα με τα λόγια της φώκιας, η Ακριβούλα θα έχει φύκια για στεφάνια και κοχύλια για προικιά. Ο αναγνώστης λυπάται τη μικρή Ακριβούλα, που δεν πρόλαβε να χαρεί τη ζωή.
4. Στο διήγημα, προς το τέλος, μετά τον πνιγμό της Ακριβούλας, παρατηρούμε την επανάληψη του ρήματος “εξηκολούθει” που αναφέρεται κατά σειρά στη γριά Λούκαινα, στη γολέτα, στο βοσκό. Ποιο νομίζετε ότι είναι το νόημα αυτής της επανάληψης;
Προς το τέλος του διηγήματος το ρήμα “εξηκολούθει”, χρησιμοποιείται τρεις φορές. Ο συγγραφέας επαναλαμβάνει αυτό το ρήμα, για να δείξει ότι όλοι συνεχίζουν τη ζωή τους, χωρίς να πάρουν είδηση το χαμό της μικρής. Συγκεκριμένα, η γριά συνέχιζε την επιστροφή της στο σπίτι, η γολέτα τους κύκλους της μέσα στο λιμάνι, ο βοσκός το τραγούδι του. Η επανάληψη αυτή δηλώνει τη συνέχεια της ζωής. Οι χαρές θα διαδέχονται συνεχώς τις λύπες και αντίστροφα. Τα βάσανα δε θα τελειώσουν ποτέ. Παρ’ όλα αυτά οι άνθρωποι πρέπει να βρουν το κουράγιο να συνεχίσουν.
5. Πώς διαγράφεται η μορφή της γριάς Λούκαινας μέσα στο διήγημα;
Η γριά Λούκαινα είναι ο βασικός χαρακτήρας του διηγήματος. Η φτώχεια την υποχρεώνει να βοηθήσει την παντρεμένη κόρη της. Η μοίρα στάθηκε σκληρή μαζί της. έχασε τα παιδιά της και τον άντρα της και το μόνο που της απόμεινε είναι να θρηνεί για την κακή της τύχη. Η γριά Λούκαινα συμβολίζει τον άνθρωπο που δέχεται τα χτυπήματα της μοίρας. `Ομως, κάνει υπομονή και γίνεται ακόμη πιο δυνατή από τις συμφορές. Η γριά είναι τραγικό πρόσωπο, γιατί μια καινούρια συμφορά θα τη βρει. Μοιρολογεί τα προηγούμενα ατυχήματά της και δεν παίρνει είδηση τον πνιγμό της εγγονής της. Επίσης, παρουσιάζεται λίγο αδιάφορη γι’ αυτά που συμβαίνουν γύρω της. Ακούγοντας το θόρυβο που έκαναν τα νερά απ’ το πέσιμο της μικρής, δε δίνει πολλή σημασία και συνεχίζει το δρόμο της.
6. Η γριά Λούκαινα ως το τέλος του διηγήματος δεν αντιλαμβάνεται τον πνιγμό. Νομίζετε ότι αυτό είναι αρετή ή αδυναμία του διηγήματος;
Η γριά δεν υποψιάζεται τίποτα για το καινούριο ατύχημα, που έχει συμβεί. Συνεχίζει αδιάφορη το δρόμο της, αγνοώντας τον πνιγμό της Ακριβούλας μέχρι το τέλος του διηγήματος. Το στοιχείο αυτό πρέπει να θεωρηθεί αρετή του διηγήματος. Σκοπός του συγγραφέα δεν είναι να μας παρουσιάσει τη Λούκαινα να θρηνεί για το χαμό της εγγονής της. Απλώς, μ’ αυτό τον τρόπο θέλει να τονίσει ότι τα ανθρώπινα βάσανα δεν τελειώνουν ποτέ. Η ζωή συνεχίζεται αδιάφορη παρόλο τον πνιγμό της μικρής. Το στοιχείο αυτό προσδίδει τραγικότητα στο διήγημα. Οι άνθρωποι είναι απορροφημένοι στις ασχολίες τους και δεν υποψιάζονται πόσο κοντά είναι ο θάνατος.
7. Το διήγημα τελειώνει με τρόπο όχι ρεαλιστικό αλλά ποιητικό. Νομίζετε ότι προϋπάρχουν στο διήγημα ποιητικά στοιχεία που κορυφώνονται στο τέλος;
Το διήγημα τελειώνει με το μοιρολόγι της φώκιας, στοιχείο που δίνει λυρικό τόνο στο ποίημα. Μ’ αυτό τον τρόπο ο συγγραφέας θέλει να μετριάσει τη σκληρή περιγραφή του θανάτου της Ακριβούλας. Στο διήγημα υπάρχουν και άλλα ποιητικά στοιχεία όπως: ο βοσκός που παίζει ένα τραγούδι με τη φλογέρα του, η φώκια που λικνίζεται στα κύματα, η Ακριβούλα που γοητεύεται απ’ το τραγούδι. Η μικρή πνίγεται, ενώ ο βοσκός παίζει ακόμη τη φλογέρα του.
http://www.odyssey.com.cy
Σχόλια Αναγνωστών-Επισκεπτών