ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ

Είναι ιδιορρυθμίες του λόγου που αναφέρονται :

-στη θέση των λέξεων μέσα στην πρόταση

-στη γραμματική συμφωνία των λέξεων

-στην πληρότητα του λόγου ως προς τον αριθμό των λέξεων

-στη σημασία των λέξεων σε ορισμένες περιπτώσεις

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΘΕΣΗ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Κανονική σειρά Υ-Ρ-Κ, Υ-Ρ-Α, Υ-Ρ-Α-Ε προσδ.

-Όταν μια λέξη πρέπει να τονιστεί (έμφαση) μπαίνει στην αρχή της πρότασης

-(Στην ποίηση) αλλάζει η σειρά των λέξεων για λόγους ρυθμικούς αισθητικούς

-Σε μια δευτερεύουσα πρόταση το ρήμα μπορεί να αποχωριστει από το συνδεσμο και να μπει στο τέλος της πρότασης. -υπερβατό: όταν ανάμεσα σε δύο λέξεις με στενή λογικά σχέση παρεμβάλλονται μία ή περισσότερες λέξεις

–πρωθύστερο: λέγεται πρώτο αυτό πού είναι χρονολόγικά και λογικά δεύτερο (λέγω την Ερεχθέως τροφήν και γένεσιν)

-χιαστό: δύο λέξεις ή δύο φράσεις που σχετίζονται με δύο προηγούμενες εκφέρονται με σειρά αντίστροφη.

-κύκλος: μια πρόταση ή μια περίοδος αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη -παρονομασία ή παρήχηση ή το ετυμολογικό σχήμα: λέξεις ομόηχες τοποθετούνται η μία κοντά στην άλλη

-ομοιοτέλευτο ή ομοιοκατάληκτο: δύο ή περισσότερες προτάσεις τελειώνουν με λέξεις ομοιοκατάληκτες

-ασύνδετο: παραθέτονται προτάσεις ή όμοιοι όροι προτάσεων χωρίς συνδέσμους.

-πολυσύνδετο: περισσότεροι από δύο όμοιοι όροι προτάσεως ή όμοιες προτάσεις συνδέονται με συμπλεκτικούς ή διαχωριστικούς συνδέσμους.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

-σχήμα κατά το νοούμενο: η σύνταξη δεν ακολουθεί το γραμματικό τύπο της λέξεως αλλά το νόημά της (ο όχλος ηθροίσθη θαυμάζοντες και ιδείν βουλόμενοι)

-σχήμα συμφύρσεως (σύμφυρση): δημιιουργείται από την ανάμειξη δύο φράσεων που έρχονται συγχρόνως στο νου του συγγραφέα (Αλκιβιάδης μετά Ματθέου απέδρασαν)

-σχήμα ανακολουθίας (ανακόλουθο): οι λέξεις σε μια πρόταση δεν ακολουθούν από συντακτική άποψη τα προηγούμενα. συχνά το ανακόλουθο βρίσκεται σε συντάξεις με μετοχή: α)μια μετοχή απόλυτη εκφέρεται σε ονομαστική αντί σε γενική και λέγεται ονομαστική απόλυτη. α)μια μετοχή συνημμένη εκφέρεται σε ονομαστική αντί σε πλάγια πτώση όπως θα έπρεπε για να συμφωνήσει με την πτώση του υποκειμένου της.

-σχήμα του καθολικού και του μερικού (“καθ’ όλον και μέρος”): ένας όρος μιας πρότασης αντί να μπει σε γενική διαιρετική συμφωνεί με την πτώση του ονόματος που προσδιορίζει (οι στρατηγοί βραχέα έκαστος απελογήσατο αντί των στρατηγών έκαστος βραχέα απελογήσατο)

-σχήμα έλξεως (έλξη): όταν ένας όρος της πρότασης έλκεται, δηλαδή ακολουθεί κάποιον άλλο όρο και συμφωνεί μαζί του στην πτώση ή γενικά στον τύπο με παράβαση του συντακτικού κανόνα (Αι Θήβαι Αίγυπτος εκαλείτο)

-σχήμα υπαλλαγής (υπαλλαγή): ένας επιθετικός προσδιορισμός δε συμφωνεί στην πτώση με τη γενική που προσδιορίζει αλλά με το ουσιαστικό το οποίο προσδιορίζεται από τη γενική (τα αντρειωμένα κόκκαλα ξεθάψτε του γονιού σας αντί του αντρειωμένου γονιού σας)

-σχήμα προλήψεως (πρόληψη): το υποκείμενο της εξαρτημένης προτάσεως προλαμβάνεται, λαμβάνεται πιο πριν στη φράση, και μπαίνει ως αντικείμενο στην κύρια πρόταση (δημοκρατίαν γε οίσθα τί εστι αντί οισθα γε τι εστί δημοκρατία)

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Το σχήμα που δημιουργείται από τη χρήση λέξεων λιγότερων από τις κανονικές λέγεται έλλειψη ενώ από τη χρήση λέξεων περισσότερων λέγεται πλεονασμός.

ΒΡΑΧΥΛΟΓΙΑ: παραλείπονται λέξεις που αναπληρώνονται εύκολα. Είδη βραχυλογίας:

-σχήμα από κοινού: μια λέξη ή μια φράση που παραλείπεται εννοείται από τα προηγούμενα ακριβώς η ίδια (ουτος τροφής ουδέν δείται, εγώ δε δέομαι)

-σχήμα εξ αναλόγου: μια λέξη ή μια φράση που παραλείπεται εννοείται από τα πρόηγούμενα (ή απο τα επόμενα) όχι όπως είναι εκεί αλλά αλλλαγμένη στον αριθμό, στην πτώση, στο πρόσωπο κτλ. (ουτως και αυτός εποίει και τους άλλους παρήνει-ενν. ποιείν)

-ζεύγμα: δύο αντικείμενα ή προσδιορισμοί αποδίδονται στο ίδιο ρήμα, ενώ λογικά το ένα από αυτά ή ο ένας απ’ αυτούς θα ταίριαζε σε ένα άλλο ρήμα

ΠΛΕΟΝΑΣΜΟΣ:

Είδη πλεονασμού:

-σχήμα παραλληλίας (“εκ παραλλήλου”): ένα νόημα εκφράζεται συγχρόνως και καταφατικά και αποφατικά (ψεύδεται και ουκ αληθή λέγει) -περίφραση: μια έννοια εκφράζεται με δύο ή περισσότερες λέξεις, ενώ θα μπορούσε να εκφραστει με μία (ιτε παίδες ελλήνων αντι ίτε Έλληνες). Συχνές είναι οι περιφράσεις με ρήματα και αφηρημένα ουσιαστικά (λόγον ποιούμαι=λέγω, επιμελείαν ποιούμαι=επιμελούμαι, τιμήν έχω=τιμώμαι, έπαινον έχω=επαινούμαι, κτλ.)

-σχήμα ένα με δύο (” εν δια δυοιν”): μια έννοια εκφράζεται με δύο λέξεις που συνδέονται με το και ή τε-και, ενώ λογικά μια απ’ αυτές αποτελεί προσδιορισμό της άλλης- έτσι το ένα παρουσιάζεται σαν δύο (αστροπελέκι και φωτιά να πέσει στις αυλές σου- Ένοπλος επ’αυτόν επενθρώσκει πυρί και ατεροπαις ο Διός γενέτας αντί: πυρφόροις στεροπαις)

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΛΕΞΕΩΝ Ή ΦΡΑΣΕΩΝ

Πολλές λέξεις δεν χρησιμοποιούνται πάντοντε με την αρχικη τους σημασία, αλλα παραλληλά με αυτήν αποκτούν κι άλλες. Απο τις αλλαγές αυτές της σημασίας των λέξεων προέρχονται μερικά σχήματα λόγου που λέγονται λεκτικοί τρόποι :

-Μεταφορά: η σημασία της λέξεως γίνεται ευρύτερη , επεκτείνεται και μεταφέρεται απο την μία έννοια στην αλλή

-Σχήμα κατεξοχήν: η σημασία της λέξεις γινεταί στενότερη δηλαδή περιορίζεται και σημαίνει μόνο μια ορισμένη εννοιά ( το άστυ αντί αι Αθήναι – αρχικά άστυ = καθε πόλη)

-Η σημασιολογική φθορά της λέξεως: η σημασία μιας λέξης φθείρεται , δηλ. ενω αρχικά σήμαινε κατι καλό, καταλήγει να σημαίνει κατί κακό ( π.χ ευήθης , αγαθός )

1. Συνεκδοχή :

κατα την συνεκδοχή χρησιμοποιειταί :

α) το ένα αντί για πολλά ομοειδή

β) το μερός ενός συνόλου αντί για το σύνολο

γ) το υλικό αντί για το πράγμα που έγινε απο αυτό το υλικό

δ) εκείνο που παράγει αντί για εκείνο που παράγεται

2. Μετωνυμία:

χρησιμοποιείται :

α) το όνομα του δημιουργού η του εφευρέτη καποιου πράγματος αντί για το ίδιο το πράγμα

β) αυτο που περιέχει κάτι αντί για το περιεχόμενο γ) το αφηρημένο αντι για το συγκεκριμένο

3. Αντίφραση : μια λέξη η μια φράση παίρνε την θέση κάποιας άλλης που έχει παρόμοια σημασία η και αντίθετη. είδη αντιφράσεως:

-λιτότητα : χρησιμοποιείται για μια λέξη η αντίθετή της με άρνηση, και ενώ η λέξεις εκφράζουν κάτι λιγότερο , ενοείται κάτι περισσότερο

-ειρωνεία : χρησιμοποιεί κάποιος με προσποίηση λέξεις η φράσεις με εντελώς διαφορετική η και αντίθετη σημασία από αυτή που έχει στο νου τού

-ευφημισμός : χρησιμοποιούνται από φόβο η από πρόληψη, για αποτροπή του κακού λέξεις η φράσεις που έχουν καλή σημασία αντί για άλλες που έχουν κακή.

4. υπερβολή : λέγεται κάτι που ξεπερνά το αληθινό η το συνηθισμένο για να προκληθεί ζωηρή εντύπωση.

5. αλληγορία : όταν χρησιμοποιούνται εντυπωσιακές μεταφορές που κρύβουν νοήματα εντελώς διαφορετικά από εκείνα που δείχνουν οι λέξεις

6. παρομοίωση : για να τονιστεί μια ιδιότητα ενός προσώπου ή πράγματος , το πρόσωπο ή πράγμα παραβάλλεται με κάτι άλλο πολύ γνωστό που έχει την ίδια ιδιότητα.