Άσκηση
2.1 Ο συγγραφέας του παρακάτω κειμένου εκφράζει τις απόψεις: α) «η τεχνική κοινωνία δεν μπορεί να είναι μια αληθινά ανθρωπιστική κοινωνία» και
β) η τεχνική τελειότητα δε συμβάλλει στην ανθρώπινη τελειότητα, επειδή οι πνευματικές αξίες δεν μπορεί να προέλθουν από την υλική πρόοδο. Να ανασκευάσετε τις απόψεις αυτές.
Η τεχνολογική τάξη
Ανάμεσα στον πολιτισμό και στην Τεχνική υπάρχει μια τριμερής αντίφαση την οποία πρέπει να έχουμε υπόψη μας, αν θέλουμε να προσεγγίσουμε σωστά το πρόβλημα.
Ο τεχνικός κόσμος είναι ο κόσμος των υλικών πραγμάτων αποτελείται από υλικά πράγματα και έχει σχέση μ’ αυτά. Όταν η Τεχνική δείχνει ενδιαφέρον για τον άνθρωπο, το κάνει μετατρέποντάς τον σε υλικό αντικείμενο. Ο άνθρωπος, έτσι όπως υπάρχει σ’ αυτή την κοινωνία, είναι βυθισμένος σ’ ένα σύνολο αντικειμένων, μηχανών και αναρίθμητων υλικών πραγμάτων. Η Τεχνική τ ου εγγυάται μόνον την υλική ευτυχία που μπορούν να του εξασφαλίσουν τα υλικά αντικείμενα. Αλλά, η τεχνική κοινωνία δεν είναι, και δεν μπορεί να είναι, μια αληθινά ανθρωπιστική κοινωνία, αφού βάζει σε πρώτη μοίρα τα υλικά πράγματα κι όχι τον άνθρωπο. Μπορεί μόνο να δράσει πάνω στον άνθρωπο, μειώνοντάς τον και βάζοντάς τον στο δρόμο του ποσοτικού. Η ριζική αντίφαση υπάρχει ανάμεσα στην τεχνική τελειότητα και την ανθρώπινη ανάπτυξη, επειδή η τελειότητα αυτή μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της ποσοτικής ανάπτυξης και κατ’ ανάγκη στρέφεται αποκλειστικά προς ό,τι είναι μετρήσιμο. Αντίθετα, η ανθρώπινη τελειότητα ανήκει στο χώρο του ποιοτικού και στρέφεται προς ό,τι δεν είναι μετρήσιμο. Δεν έχουμε χώρο να συζητήσουμε εδώ την άποψη ότι οι πνευματικές αξίες δεν μπορούν να είναι το αποτέλεσμα μιας υλικής προόδου. Η μετάβασηαπό το τεχνικά ποσοτικό στο ανθρώπινα ποιοτικό είναι αδύνατη. Στην εποχή μας, η τεχνική ανάπτυξη μονοπωλεί όλες τις ανθρώπινες δυνάμεις, τα πάθη, τις διάνοιες και τις αρετές με τέτοιο τρόπο, που είναι πρακτικά αδύνατο να αναζητήσουμε και να βρούμε κάπου οποιαδήποτε καθαρά ανθρώπινη τελειότητα. Κι αν αυτή η αναζήτηση είναι αδύνατη, τότε δεν μπορεί να υπάρξει πολιτισμός με την καθαυτό σημασία τον όρου.
Jacques Ellul, Η φωτιά του Προμηθέα, εκδ. Νησίδες
2. Σε παράγραφο
Όταν ανασκευάζουμε απόψεις/θέσεις σε μία παράγραφο, αρχικά παραθέτουμε την προς ανασκευή θέση και αμέσως μετά διατυπώνουμε την προσωπική μας άποψη/θέση.
Η παράθεση της προς ανασκευή θέσης και η διατύπωση της προσωπικής μας άποψης μπορεί να γίνει
- σε μία περίοδο (ύφος πιο σύνθετο): «Η άποψη/θέση του συγγραφέα ότι… δεν έχει αναμφισβήτητη αποδεικτική αξία και μπορεί να αντικρουστεί»
- σε δυο περιόδους. Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι… Ο ισχυρισμός αυτός δεν έχει αναμφισβήτητη αποδεικτική αξία και μπορεί να αντικρουστεί.
Στη συνέχεια, αιτιολογώντας την προσωπική μας άποψη/θέση αντικρούουμε την προς ανασκευή θέση.
Στο τέλος, ως πρόταση κατακλείδα, διατυπώνουμε το συμπέρασμα που προκύπτει από την επιχειρηματολογία την οποία προηγουμένως αναπτύξαμε.
Δομή παραγράφου στην οποία ανασκευάζουμε θέσεις
Διατύπωση/παράθεση της προς ανασκευή θέσης: Ο συγγραφέας ισχυρίζεται… η Άποψη του συγγραφέα είναι…
Προσωπική θέση: Ο ισχυρισμός/Η άποψη αυτή είναι αβάσιμη, δεν έχει αναμφισβήτητη αποδεικτική αξία, μπορεί να αντικρουστεί, να ανασκευαστεί ή να καταρριφθεί.
Αντίκρουση της προς ανασκευή θέσης και αιτιολόγηση της προσωπικής μας θέσης. Συμπέρασμα-κατακλείδα…
Παράδειγμα 1 ο
Η θανατική ποινή, όσο σκληρή κι αν είναι, θεωρείται αναγκαία για όσους διέπραξαν φρικιαστικά εγκλήματα. Πρόκειται για στυγερούς εγκληματίες που όχι μόνο δε σεβάστηκαν τη ζωή συνανθρώπων τους, αλλά την αφαίρεσαν με απάνθρωπο τρόπο. Έτσι η πολιτεία, επιβάλλοντας τη θανατική ποινή, αφενός προστατεύει την κοινωνία από την εγκληματική δράση μανιακών δολοφόνων και αφετέρου αποτρέπει επίδοξους εγκληματίες από ειδεχθή εγκλήματα με θύματα αθώους τις πιο πολλές φορές ανθρώπους. Είτε από ένστικτο αυτοσυντήρησης είτε από ψυχρό υπολογισμό, ακόμα και ο πιο στυγνός εγκληματίας δεν μπορεί παρά να νιώσει κάποιες αναστολές, όταν ξέρει καλά ότι τον περιμένει ο θάνατος για τις εγκληματικές πράξεις που θα διαπράξει.
Ανασκευή
Θεματική πρόταση
Διατύπωση/παράθεση της προς ανασκευή θέσης: Ο συγγραφέας ισχυρίζεται ότι η θανατική ποινή πρέπει να ισχύει, γιατί αποτρέπει επίδοξους εγκληματίες από στυγερά εγκλήματα και άρα προστατεύει την κοινωνία.
Προσωπική άποψη/θέση: Ο ισχυρισμός αυτός δεν έχει αναμφισβήτητη αποδεικτική αξία και μπορεί να καταρριφθεί.
Λεπτομέρειες/Σχόλια
Αντίκρουση της προς ανασκευή θέσης και αιτιολόγηση της προσωπικής μας άποψης/θέσης: Η αποτρεπτική δύναμη της θανατικής ποινής δεν είναι αναμφισβήτητη. Ασφαλώς, ένας στυγερός εγκληματίας που καταδικάζεται σε θάνατο και εκτελείται δε θα διαπράξει άλλα εγκλήματα. Δεν είναι, ωστόσο, καθόλου βέβαιο πως άλλοι εγκληματίες παραδειγματίζονται και σωφρονίζονται με την εκτέλεση θανατοποινιτών. Αν ήταν έτσι, θα έπρεπε στις κοινωνίες όπου ισχύει η θανατική ποινή να έχουν εκλείψει τα εγκλήματα που επισύρουν την ποινή αυτή. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει.
Πρόταση κατακλείδα
Απεναντίας, όσο θα υπάρχουν οι συνθήκες που ευνοούν την εγκληματικότητα και όσο οι εγκληματίες θα πιστεύουν ότι μπορούν να διαφύγουν την τιμωρία, τόσο θα γίνονται εγκληματικές ενέργειες.
Παράδειγμα 2ο
Η διατήρηση των παραδόσεων είναι ανώφελη για το σύγχρονο άνθρωπο. Οι παραδόσεις, καθώς απηχούν τρόπους ζωής, αντιλήψεις και αξίες που δημιουργήθηκαν για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες ανθρώπων που έζησαν σε περασμένες εποχές, δε συνάδουν με το νέο πνεύμα. Γι’ αυτό κρατούν δέσμια τη σκέψη των ανθρώπων οι οποίοι παραμένουν προσηλωμένοι σε αυτές. Εξάλλου, μέσω των παραδόσεων διατηρούνται και διαιωνίζονται προκαταλήψεις και στερεότυπες αντιλήψεις που δεν έχουν θέση στο σύγχρονο κόσμο. Τέλος, η προσκόλληση στις εθνικές παραδόσεις μπορεί να οδηγήσει σε προγονοπληξία, σε αντιδραστικότητα, σε ξενοφοβία, σε μισαλλοδοξία και σε εθνοκεντρισμό. Για όλους αυτούς τους λόγους η παράδοση αποτελεί τροχοπέδη στην ανανέωση της ζωής, στην πρόοδο του ανθρώπου και στην εξέλιξη του πολιτισμού.
Ανασκευή
Θεματική πρόταση
Διατύπωση/παράθεση της προς ανασκευή θέσης: Ο συγγραφέας υποστηρίζει την άποψη ότι η διατήρηση των παραδόσεων είναι ανώφελη για το σύγχρονο άνθρωπο.
Προσωπική άποψη/θέση: Η άποψη αυτή είναι ακραία και μονομερής. Γι’ αυτό και τα επιχειρήματα με τα οποία υποστηρίζεται δεν είναι ακαταμάχητα.
Λεπτομέρειες/Σχόλια
Αντίκρουση της προς ανασκευή θέσης και αιτιολόγηση της προσωπικής μας άποψης/θέσης: Καταρχήν, είναι πολύ εγωιστική η αντίληψη να πιστεύουμε πως εμείς είμαστε οι μόνοι άνθρωποι πάνω στη Γη που είμαστε αντιμέτωποι με ιδιαίτερα προβλήματα και οι μόνοι που εμφορούμαστε από φιλοπρόοδο πνεύμα. Παρόμοια προβλήματα σε όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής αντιμετώπισαν και άνθρωποι που έζησαν πριν από εμάς και τα προσέγγισαν με την ίδια φιλοπρόοδη διάθεση. Ο τρόπος, επομένως, που σκέφτηκαν και ενήργησαν για να ξεπεράσουν τα προβλήματα αυτά και να προοδεύσουν μπορεί να είναι χρήσιμος και πείρα ζωής πολύτιμη για μας τους μεταγενέστερους. Εξάλλου, με τη διατήρηση των παραδόσεων δε διαιωνίζονται μόνο προκαταλήψεις και στερεότυπες αντιλήψεις, αλλά και αξίες χωρίς τις οποίες, παρ’ όλα τα επιτεύγματα του σύγχρονου ανθρώπου, δε νοείται πολιτισμός. Αναφερόμαστε στις παραδοσιακές αξίες του ανθρωπισμού, της αλληλεγγύης, της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, που εξακολουθούν να αποτελούν τα κριτήρια με τα οποία αποτιμάται η ποιότητα του πολιτισμού κάθε εποχής. Τέλος, η γνώση και η διατήρηση των εθνικών παραδόσεων δεν οδηγούν κατ’ ανάγκη σε εθνοκεντρισμό και μισαλλοδοξία. Απεναντίας, αποτρέποντας τον κίνδυνο πολιτιστικής ομογενοποίησης που προέρχεται από την παγκοσμιοποίηση, μπορεί να συμβάλουν ώστε να διατηρηθεί και η εθνική μας υπόσταση και η πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας.
Πρόταση κατακλείδα
Η παράδοση, λοιπόν, αν αξιοποιείται δημιουργικά, αποτελεί πηγή έμπνευσης για το σύγχρονο άνθρωπο, συμβάλλει στη σταθερή εξέλιξη της ζωής και αποτελεί ανεκτίμητη εθνική κληρονομιά και πλούτο για τον πολιτισμό της ανθρωπότητας.
Ασκηση
2.2 Να ανασκευάσεις την άποψη που υποστηρίζει ο συγγραφέας στην παρακάτω παράγραφο.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια έντονη δυσπιστία από κριτικούς του πολιτισμού μας σχετικά με την αξία της ανθρωπιστικής παιδείας, έτσι όπως προσφέρθηκε στο παρελθόν και εξακολουθεί να προσφέρεται ως τώρα. Η κριτική αυτή ξεκινά από τη συνειδητοποίηση ότι όλη η φρίκη των δύο παγκόσμιων πολέμων καθώς και όλες οι άλλες μορφές πολιτικής, κοινωνικής και οικονομικής βαρβαρότητας που χαρακτηρίζουν τη σύγχρονη ιστορία έχουν ως πρωταγωνιστές ανθρώπους που είχαν εκπαιδευτεί σε σχολεία όπου κυριαρχούσε η ανθρωπιστική παιδεία. Η διαδικασία όμως αυτή της αγωγής δυστυχώς δεν έφερε το ποθητό αποτέλεσμα, δηλαδή την εξανθρώπισή τους και την καλλιέργεια της ανθρώπινης αρετής, αξίες που αποτελούν το ιδανικό της ανθρωπιστικής παιδείας.
Σπύρος Ρασής, Η ανθρωπιστική παιδεία στη σύγχρονη εκπαίδευση, εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1988
Πηγή : Σ.Κούτρας, «Πειστικός Λόγος», Τεύχος Γ’, Εκδ. Σαββάλας, Αθήνα 2009
Σχόλια Αναγνωστών-Επισκεπτών